171
MILLIY GVARDIYA HARBIY XIZMATCHILARINING HUQUQIY
HIMOYASINI NAZARIY ASOSLARI
Xushnudbek OLIMJONOV
yu.f.b.f.d. (PhD), O‘zbekiston Respublikasi Jamoat xavfsizligi universiteti
ТЕОРЕТИЧЕСКИЕ ОСНОВЫ ПРАВОВОЙ ЗАЩИТЫ
ВОЕННОСЛУЖАЩИХ НAЦИОНАЛЬНОЙ ГВАРДИИ
Хушнудбек ОЛИМЖОНОВ
д.ф.ю.н
. (PhD),
Университет общественной безопасности Республики
Узбекистан
THEORETICAL FOUNDATIONS OF THE LEGAL PROTECTION OF
MILITARY SERVICE MEN OF THE NATIONAL GUARD
Khushnudbek OLIMZHONOV
Doctor of Philosophy (PhD), Public Safety University of the Republic of Uzbekistan
Annotatsiya:
Maqolada O‘zbekiston Respublikasining Qurolli Kuchlari jamiyat
hayotining muhim bo‘lagi ekanligidan kelib chiqib, Milliy gvardiya harbiy
xizmatchilarining huquqiy himoyasining nazariy asoslari, xususan, rivojlanish
tendensiyalari, uni tartibga soluvchi normativ-huquqiy hujjatlar batafsil tahlil etilgan.
Аннотация
:
В статье подробно проанализированы теоретические основы
правовой защиты военнослужащих Национальной гвардии
,
в частности
тенденции ее развития
,
нормативные правовые акты
,
регулирующие ее
,
исходя
из того
,
что Вооруженные Силы Республики Узбекистан являются важной
частью жизни общества
.
Abstract:
The article analyzes in detail the theoretical foundations of the legal
protection of the military personnel of the National Guard, in particular the trends in
its development, the regulatory legal acts that regulate it, based on the fact that the
Armed Forces of the Republic of Uzbekistan are an important part of society.
172
Kalit so‘zlar:
Qurolli Kuchlar, Milliy gvardiya, huquqiy himoya, Qurolli Kuchlar
Harbiy nizomlari, harbiy xizmatchi.
Ключевые слова
:
вооруженные силы
,
Национальная гвардия
,
правовая
защита
,
воинские уставы Вооруженных сил
,
военнослужащий
.
Key words:
armed forces, National Guard, legal protection, military regulations
of the Armed Forces, serviceman.
O‘zbekiston Respublikasi mustaqilligi, suvereniteti va hududiy yaxlitligini
himoya qilish har bir fuqaroning muqaddas burchi hisoblanadi. Ushbu burchni
O‘zbekiston Respublikasi Qurolli Kuchlari safida xizmat qilayotgan harbiy
xizmatchilar o‘ziga sharaf deb bilib, ado etadilar. Chunonchi, O‘zbekiston
Respublikasi Konstitutsiyasining 152-moddasida | “O‘zbekiston Respublikasi Qurolli
Kuchlari O‘zbekiston Respublikasining davlat suverenitetini va hududiy yaxlitligini,
aholining tinch hayoti va xavfsizligini himoya qilish uchun tuziladi…”[1] deb
belgilangan.
O‘zbekiston Respublikasining Qurolli Kuchlari jamiyat hayotining muhim
bo‘lagi bo‘lib, shaxs, jamiyat va davlat xavfsizligini ta’minlovchi asosiy bo‘g‘indir.
Mazkur faoliyatni amalga oshirish jarayoni huquq normalari bilan tartibga solinadi
hamda Konstitutsiya, harbiy qonunchilik va harbiy nizomlarning talablariga
asoslanadi.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti, Qurolli Kuchlar Oliy Bosh Qo‘mondoni
Shavkat Mirziyoyev Xavfsizlik kengashining kengaytirilgan tarkibdagi majlisidagi
nutqida “Ayni paytda butun dunyoda, jumladan, yon-atrofimizda xalqaro terrorizm,
ekstremizm va radikalizm xavfi tobora ortib bormoqda, ayrim hududlarda qurolli
to‘qnashuvlar hamon davom etmoqda. Ana shunday keskin vaziyatdan kelib chiqqan
holda, mavjud tahdidlarga qarshi munosib zarba berishga tayyor bo‘lishimiz,
O‘zbekistonning tinch va barqaror rivojlanishini ta’minlash maqsadida Qurolli
Kuchlarimizni yanada isloh qilish, uning jangovar tayyorgarligi va qobiliyatini
yuksaltirish bo‘yicha kelgusida amalga oshiradigan ishlarimizni izchil davom
ettirishimiz zarur... Uchinchidan, mamlakatimiz xavfsizligini ta’minlash va tashkiliy-
173
shtat tuzilmalarini takomillashtirish bo‘yicha konseptual hujjatlar yangilangani
munosabati bilan Qurolli Kuchlarni rejalashtirish va ularni qo‘llashning me’yoriy-
huquqiy asoslarini qayta ko‘rib chiqish lozim”[2] deb ta’kidlab o‘tgan.
Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev O‘zbekiston Respublikasi mustaqilligining
yigirma to‘qqiz yilligiga bag‘ishlangan tantanali marosimdagi nutqida bugun jahon
miqyosida yurtimiz haqida so‘z ketganda “Yangi O‘zbekiston” iborasi tilga
olinayotgani, bu keyingi yillarda taraqqiyotning mutlaqo yangi bosqichiga qadam
qo‘yganimiz, erishayotgan zalvorli yutuqlarimizning e’tirofi ekanini alohida ta’kidladi.
Fikrimizcha, bugungi kunda harbiy xizmatchilarning vatanparvarligi, jangovar
tayyorgarligi, bilim salohiyati va huquqiy himoyasi “Yangi O‘zbekiston”ga mos
bo‘lishi lozim.
Milliy gvardiya harbiy xizmatchilarining huquqiy himoyasini nazariy asoslari
deyilganda harbiy huquq tushunchasiga alohida to‘xtalib o‘tish lozim.
Harbiy huquq – huquq sohasi sifatida milliy qurolli kuchlarni tashkil etish,
qo‘shinlarning hayoti, hayoti va faoliyati sohasidagi ijtimoiy munosabatlarni tartibga
soluvchi huquqiy normalar yig‘indisidir. Qoida tariqasida, u murakkab huquq
sohasidir, chunki u ko‘pgina davlatlar va mamlakatlar milliy huquqining an’anaviy
tarmoqlari (ma’muriy, fuqarolik, mehnat, jinoiy va boshqalar) va maxsus harbiy-
huquqiy hujjatlar normalarini o‘z ichiga oladi[3].
O‘zbekiston Respublikasi Qurolli Kuchlari va huquqni muhofaza qiluvchi
organlaridagi xizmat davlatning maxsus xizmati hisoblanadi va alohida qonun
hujjatlari bilan tartibga solinadi. Darhaqiqat, yuqorida keltirib o‘tilgan sohalardagi
davlat xizmatini tartibga soluvchi alohida qonunlar mavjud. O‘zbekistonda harbiy
xizmatchilarning huquqiy himoyasining nazariy huquqiy asoslarini mustaqillik
davridagi tarixiy rivojlanishdan kelib chiqib, to‘rt bosqichga ajratish mumkin bo‘lib,
bu bosqichlarning har biri mamlakatimiz tarixida muhim ahamiyatga ega.
Birinchi bosqich, 1991–2000-yillarni o‘z ichiga olib, mazkur bosqich mustaqil
O‘zbekiston siyosiy tizimi poydevorini barpo etish sohasida puxta va jiddiy ish olib
borilgan davr bo‘ldi. Bu bosqichda amalga oshirilgan islohotlarning huquqiy negizini
174
tashkil etuvchi me’yoriy-huquqiy hujjatlar sifatida O‘zbekiston Respublikasining
Konstitutsiyasi[1], “O‘zbekiston Respublikasi davlat mustaqilligining asoslari
to‘g‘risida”gi[4], O‘zbekiston Respublikasining “Mudofaa to‘g‘risida”gi[5], “Vatan
himoyachilari kunini belgilash to‘g‘risida”gi[6], “O‘zbekiston Respublikasining
Davlat chegarasi to‘g‘risida”gi[7], “Fuqaro muhofazasi to‘g‘risida”gi[8] qonunlari
qabul qilingan.
Bundan tashqari, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Harbiy xizmatchilar
va harbiy majburiyatli shaxslarning, oddiy askarlar hamda boshliqlar tarkibiga kiruvchi
shaxslarning davlat majburiy shaxsiy sug‘urtasi to‘g‘risida”gi[9], “O‘zbekiston
Respublikasi Qurolli Kuchlarining Umumharbiy Nizomlarini tasdiqlash to‘g‘risida”gi
Farmon[10]lari shular jumlasidan.
Shuningdek, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “O‘zbekiston Respublikasi
hududida joylashgan harbiy qismlar va harbiy o‘quv muassasalari to‘g‘risida”gi
Qarori[11] tasdiqlangan. Mazkur Qarorda, O‘zbekiston hududida joylashgan Sobiq
ittifoqqa qarashli Ichki ishlar va Mudofaa vazirligining qismlari, birlashma,
qo‘shilmalari, oliy o‘quv yurtlari, harbiy tuzilmalari mamlakatning qonuniy tasarrufiga
olinishi belgilangan.
Bizning fikrimizcha, ushbu davrda O‘zbekiston Respublikasi Qurolli Kuchlarini
boshqarishning huquqiy asoslari, mudofaa tushunchasi, mudofaa sohasidagi davlat
siyosatining asosiy prinsiplari, mudofaani tashkil etish hamda Qurolli Kuchlarga
rahbarlik qilish, davlat organlarining mudofaa sohasidagi vakolatlari, fuqarolarning
o‘zini o‘zi boshqarish organlari, korxonalar, muassasalar, tashkilotlar va fuqarolarning
mudofaani ta’minlashdagi ishtiroki haqida to‘xtalib o‘tilgan.
Ikkinchi bosqich, 2001–2010-yillarni tashkil qilib, bu bosqichda harbiy huquq
sohasidagi ustuvor yo‘nalishlar qamrab olingan. Bu bosqichda mustaqil rivojlanish
yillarida to‘plangan tajribani tahlil etish va umumlashtirish, rivojlangan davlatlarning
harbiy huquq va harbiy boshqaruv bo‘yicha bosib o‘tgan yo‘lini chuqur tadqiq etish
asosida ijobiy tajribani o‘tgan yillar mobaynida to‘plangan milliy tajribamiz bilan
uyg‘unlashtirish asosida Qurolli Kuchlarimizni yanada takomillashtirish belgilab
175
olindi. Ushbu bosqichda avvalgi bosqichdan farqli ravishda harbiy xizmatchilarning
huquqlarining huquqiy-ijtimoiy himoyasini, harbiy intizomni mustahkamlashga
ta’sirini tubdan kuchaytirish masalalariga katta ahamiyat qaratildi. Bu davrda amalga
oshirilgan islohotlarning ustuvor yo‘nalishlari va vazifalari quyidagilardan iborat
bo‘lgan:
– qurolli kuchlar harbiy xizmatchilariga munosib turmush sharoitini yaratish;
– huquqiy jihatdan qo‘llab-quvvatlash;
– muddatli harbiy xizmatchilarga qo‘shimcha imtiyozlar yaratish.
Shu bilan bir qatorda, ushbu davrda O‘zbekiston Respublikasining “Mudofaa
to‘g‘risidagi O‘zbekiston Respublikasi qonuniga o‘zgartishlar va qo‘shimchalar
kiritish haqida”gi va “Umumiy harbiy majburiyat va harbiy xizmat to‘g‘risida”gi[12],
“O‘zbekiston Respublikasi Qurolli Kuchlari rezervidagi xizmat to‘g‘risida”gi[13]
qonunlari va O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “O‘zbekiston Respublikasi
Qurolli Kuchlarining harbiy xizmatchilariga turar joyni ijaraga olganlik (ijarada
turganlik) uchun har oylik pul kompensatsiyasi to‘lash tartibi to‘g‘risida” Qarori[14],
“Fuqarolarning O‘zbekiston Respublikasi Qurolli Kuchlarida muddatli harbiy xizmatni
o‘tash shart-sharoitlarini takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi farmoni[15]
hamda O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining “O‘zbekiston Respublikasi
Qurolli Kuchlarining oddiy askarlar va serjantlar tarkibida muddatli harbiy xizmatni
o‘tayotgan harbiy xizmatchilarga qo‘shimcha imtiyozlar berish to‘g‘risida”gi
Qarori[16] qabul qilindi.
Bizning fikrimizcha, ushbu davr mobaynida birinchi bosqichda qabul qilingan
qonunlarni takomillashtirish, xorijiy tajriba, amalda bo‘lgan qonun hujjatlari va
xalqaro huquq normalarini tahliliy o‘rganib chiqildi va mamlakatimiz mudofaa
salohiyatini mustahkamlash, Vatanimiz suvereniteti va hududiy yaxlitligini
ta’minlashdek ustuvor vazifalar nuqtayi nazaridan qayta yondashildi.
Uchinchi bosqich, 2011-yildan hozirgi davrlarni o‘z ichiga olib, ushbu davrda
harbiy huquq sohasida keng qamrovli islohotlar amalga oshirildi. Harbiy
xizmatchilarning huquqiy-ijtimoiy qo‘llab-quvvatlash orqali milliy armiyamiz
176
nufuzini yanada yuksaltirishga, uning faoliyatini zamon ruhiga monand yo‘lga
qo‘yishga, e’tibor qaratildi. “2022–2026-yillarga mo‘ljallangan Yangi
O‘zbekistonning taraqqiyot strategiyasi to‘g‘risida”gi Farmoni[17]ning y
е
ttinchi
ustuvor yo‘nalishi sifatida “mamlakatimiz xavfsizligi va mudofaa salohiyatini
kuchaytirish, ochiq, pragmatik va faol tashqi siyosat olib borish” belgilandi. Ushbu
yo‘nalish doirasida ham harbiy xizmatchilarning ijtimoiy huquqiy himoyasi yanada
mustahkamlandi.
Shuningdek, “Ichki ishlar organlari to‘g‘risida”gi[18], “O‘zbekiston
Respublikasining Mudofaa Doktrinasi to‘g‘risida”gi[19], “O‘zbekiston Respublikasi
Davlat xavfsizlik xizmati to‘g‘risida”gi[20], “O‘zbekiston Respublikasi Milliy
gvardiyasi to‘g‘risida”gi[21], O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Davlat xavfsizlik
xizmati to‘g‘risida”gi[22] qonunlari hamda “O‘zbekiston Respublikasi fuqarolarining
harbiy xizmatni o‘tash tartibi to‘g‘risidagi nizomni tasdiqlash haqida”gi[23] qarori
qabul qilindi.
Mazkur normativ-huquqiy hujjatlar O‘zbekiston Respublikasi Qurolli Kuchlari
saflarida xizmat qilayotgan harbiy xizmatchilarning faoliyatini huquqiy tartibga solish
bilan bir qatorda ularning huquqiy-ijtimoiy, ma’naviy jihatdan qo‘llab-quvvatlash va
huquqiy himoya qilishning tartibga solish uchun xizmat qildi.
Xulosa qilib aytish mumkinki, O‘zbekiston Respublikasi Qurolli Kuchlari
tizimida olib borilayotgan islohotlar to‘g‘risida ko‘plab ijobiy fikrlarni misol keltirish
mumkin, lekin dunyoda sodir bo‘layotgan voqea-hodisalar va harbiy-geostrategik
vaziyatlar harbiy xizmatchilarning huquqiy himoyasini muntazam ravishda
takomillashtirib borishni hamda bu sohadagi muammolarni y
е
chimini topishni taqozo
etmoqda.
Адабиётлар рўйхати
;
Библиографические ссылки
; References:
1. O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi – T., “O‘zbekiston” 2023-y.
2. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti, Qurolli Kuchlar Oliy Bosh Qo‘mondoni
Shavkat Mirziyoyev Xavfsizlik kengashining kengaytirilgan tarkibdagi majlisidagi
nutqi
177
3. “Harbiy qonun” TSB. 2010-yil 10-mayda olingan. Asl nusxadan arxivlangan,
2012-yil 11-yanvar.
4. O‘zbekiston Respublikasining 1991-yil 30-avgustda qabul qilgan “O‘zbekiston
Respublikasi davlat mustaqilligining asoslari to‘g‘risida”gi Qonuni.
5. O‘zbekiston Respublikasining 1992-yil 3-iyulda qabul qilingan “Mudofaa
to‘g‘risida”gi, qonuni (Hujjat yangi tahrirda qabul qilingan).
6. O‘zbekiston Respublikasining 1993-yil 29-dekabrdagi “Vatan himoyachilari
kunini belgilash to‘g‘risida”gi Qonuni.
7. O‘zbekiston Respublikasining 1999-yil 20-avgustda qabul qilingan
“O‘zbekiston Respublikasining Davlat chegarasi to‘g‘risida”gi Qonuni.
8. O‘zbekiston Respublikasining 2000-yil 26-maydagi “Fuqaro muhofazasi
to‘g‘risida”gi Qonuni.
9. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 1994-yil 26-yanvardagi “Harbiy
xizmatchilar va harbiy majburiyatli shaxslarning, oddiy askarlar hamda boshliqlar
tarkibiga kiruvchi shaxslarning davlat majburiy shaxsiy sug‘urtasi to‘g‘risida”gi
Farmoni.
10. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 1996-yil 9-oktabrdagi “O‘zbekiston
Respublikasi Qurolli Kuchlarining Umumharbiy Nizomlarini tasdiqlash to‘g‘risida”gi
Farmoni.
11. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 1992-yil 14-yanvarda “O‘zbekiston
Respublikasi hududida joylashgan harbiy qismlar va harbiy o‘quv muassasalari
to‘g‘risida”gi Qarori.
12. O‘zbekiston Respublikasi 2002-yil 12-dekabrda “Umumiy harbiy majburiyat
va harbiy xizmat to‘g‘risida”gi Qonuni.
13. O‘zbekiston Respublikasi 2003-yil 25-apreldagi “O‘zbekiston Respublikasi
Qurolli Kuchlari rezervidagi xizmat to‘g‘risida”gi Qonuni.
14. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2005-yil 25-iyuldagi “O‘zbekiston
Respublikasi Qurolli Kuchlarining harbiy xizmatchilariga turar joyni ijaraga olganlik
(ijarada turganlik) uchun har oylik pul kompensatsiyasi to‘lash tartibi to‘g‘risida”
178
Qarori.
15. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2008-yil 20-noyabrdagi
“Fuqorolarning O‘zbekiston Respublikasi Qurolli Kuchlarida muddatli harbiy xizmatni
o‘tash shart-sharoitlarini takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi Farmoni.
16. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2003-yil 22-maydagi
“O‘zbekiston Respublikasi Qurolli Kuchlarining oddiy askarlar va serjantlar tarkibida
muddatli harbiy xizmatni o‘tayotgan harbiy xizmatchilarga qo‘shimcha imtiyozlar
berish to‘g‘risida”gi Qarori.
17. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2022-yil 28-yanvardagi “2022 –
2026-yillarga mo‘ljallangan Yangi O‘zbekistonning taraqqiyot strategiyasi
to‘g‘risida”gi PF-60-son Farmoni.
18. O‘zbekiston Respublikasining 2016-yil 16-sentabrdagi “Ichki ishlar organlari
to‘g‘risida”gi Qonuni.
19. O‘zbekiston Respublikasining 2018-yil 9-yanvardagi “O‘zbekiston
Respublikasining Mudofaa Doktrinasi to‘g‘risida”gi Qonuni.
20. O‘zbekiston Respublikasining 2018-yilning 5-aprelidagi “O‘zbekiston
Respublikasi Davlat xavfsizlik xizmati to‘g‘risida”gi Qonuni.
21. O‘zbekiston Respublikasining 2020-yil 18-noyabrdagi “O‘zbekiston
Respublikasi Milliy gvardiyasi to‘g‘risida”gi Qonuni.
22. O‘zbekiston Respublikasining 2021-yil 6-iyuldagi “O‘zbekiston Respublikasi
Prezidenti Davlat xavfsizlik xizmati to‘g‘risida”gi Qonuni.
23. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019-yil 12-sentabrdagi
“O‘zbekiston Respublikasi fuqarolarining harbiy xizmatni o‘tash tartibi to‘g‘risidagi
nizomni tasdiqlash xaqida”gi Qarori.
24.
Murakayeva S. K., Murakayev I. I. The Constitution is the basis of our free and
prosperous life, further development and prosperity of the country //International journal
of conference series on education and social sciences (Online). – 2022. –
Т
. 2. –
№
. 5.
25.
М.Х.Рустамбаев
“
Узбекистан Республикаси Жиноят хукуки курси
” //
Узбекистан Республикаси Миллий гвардияси Харбий-техник института
-
179
Тошкент
-2018.
26.
Рустамбаев
,
М
.
Х
.,
Н
.
Е
.
Мухаммадиев
, and
С
.
Абдухаликов
. "
Миллий
гвардия хизматчилари
(
ходимлари
)
нинг касб этикаси
."
Тошкент
,
Миллий гвардия
Ҳарбий-техник институти
(2019).
