272
AXBORIY MUHITDA ZAMONAVIY MEDIA TA’LIM MASALALARI
Zarina AXMEDOVA
Xalqaro jurnalistka fakulteti 2201-guruh talabasi
Annotatsiya
. Axboriy muhitda zamonaviy media ta ’lim masalalarini hal etish
takomillashtirilgan texnika va chuqur bilim. Axborotni ishonchli, aniqliligi,
holisligiga ko proq e ’tibor berish kerak. Media ta ’lim bilan muloqat madaniyatida
media-matnini to‘liq qabul qilish, interpratsiya etish, tahlil qilish chuqurroq o
‘rganish kerak va tezkor yetkazish lozim.
Kalitso‘zlar:
axborot, media, zamonaviy, jurnalistka, qonunlar, OAV, g‘oya.
Axborot bu insonni, uning harakatlarini, jamoat tashkilotlari faoliyatini, davlat
hokimiyati organlarini, texnik tizimlarni boshqarish vositasidir. Axborot muloqoti
shaxsni tarbiyalash, ta’lim berish va shakllantirishning asosini hosil qiladi. Axborot
insonga ijtimoiy va texnik me’yorlarning mazmunini yetkazish, uni ushbu
me’yorlarga amal qilmaslikning bo‘lg‘usi salbiy oqibatlari haqida ogohlantirishning
yagona vositasi hisoblanadi.
Zamonaviy axborot biz uchun kerakmi? Media ta’lim masalalariga qanday
yondashish to’g’ri bo’ladi? Bu ikki savolning javoblarini bilmasdan turib mavzuni
yoritish mushkul.
Zamonaviy axborotlashtirish - yuridik va jismoniy shaxslarning axborotga
bo’lgan ehtiyojlarini qondirish uchun axborot resurslari, axborot texnologiyalari
hamda axborot tizimlaridan foydalangan holda sharoit yaratishning tashkiliy
ijtimoiy-iqtisodiy va ilmiy-texnikaviy jarayonidir.Axborot asri bo’lgani uchun inson
tezkor va ishonchli manbalarga ehtiyoji tobora ortib bormoqda. Bitta axborotning
ishonchsiz yoki ishonchli ekanligini tekshirmasdan tarqalayotganligi ko’p
uchramoqda. Oqibatda esa salbiy yoki o’ta salbiy jarayonlarni boshdan kechirishga
sabab bo’lishda davom etmoqda. Axborotni har kim, har xil joyda, o’zi hohlaganidek
olishi va uzatishi qonunlarda ham belgilangan. So’nggi yillarda qabul qilingan
qarorlar natijasi buning isboti.
Umumjahon axborot globallashuvi jarayonlari axborot-kommunikatsiya
texnologiyalarini nafaqat mamlakatlar iqtisodiyoti va boshqa sohalariga joriy etish,
balki axborot tizimlari xavfsizligini ta’minlashni ham taqozo etayotir.
1993-yil 7-mayda qabul qilingan “Axborotlashtirish to’g’risida’’gi qonun
273
2003-yil 11-dekabrda Oliy Majlisning sessiyasida qayta ko’rib chiqilgan va u 23
moddadan iborat. Bu qonunlarga ko’ra zamonaviy axborot tizimlarining texnika
vositalarini sertifikatlshtirish, tarmoqlararo bog’lanishini amalga oshirish, muhofaza
qilish to’g’risidagi qonun hujjatlarini buzganlik uchun javobgarlik nazarga olingan.
Jinoyat kodeksining 191-moddasiga ko’ra shaxsning qonunga xilof ravishda axborot
to’plashi, uni oshkor qilishi yoki undan foydalanishi javobgarlikka sabab bo’ladi.
Keyingi savolga javobni qidirar ekanmiz umumiy so’zlarga ko’zimiz tushadi.
Media ta’lim masalalari qanchalik chuqur o’rganilmasin, baribir yechimlarning
hammasi ham yechilmaydi. Media-ta’lim hozirgi davrda shaxsning ommaviy
axborot vositalari orqali rivojlanish jarayonini anglatadi. Media-ta’lim bu media
mahsulotlari bilan muloqat madaniyatida media-matnini to’liq qabul qilish,
intepritatsiya etish, tahlil qilish hamda baholashdan iboratdir. Media-savodxonlik
insonga ekranli san’atni televideniya, radio, video, kinomatografiya, pressa, matbuot,
internet va boshqalarni taqdim etadi.
Manbalardan kelayotgan axborot oqimidan to’g’ri foydalanib, o’zining
rivojlanishi uchun kerakli bo’lgan axborotlarni o’rganish barcha uchun, ham
vaqtdan, ham moliyaviy tomondan ustun bo’lishini ta’minlaydi.
Televideniya, radio, internet yo’nalishlarida faoliyat olib borayotgan
jurnalistlar talaygina. Lekin hammasi ham o’z ishini to’g’ri boshqarishni tushinib
yetmaslik oqibatida korrupsiya, noholislik, ishonchsiz axborot tarqatish holatlari
ham nazardan chetda qolmagan. Bu muammolarning aksariyati moliyaviy ahvoldan
kelib chiqanligini, oylik maoshlari qoniqtirmayotganligini ro’kach qiladi. Yaqin
yillarda bu masalalarga yechim topiladi deb o’ylayman.
Media-ta’lim masalalarini hal etish uchun professorlar, o’qituvchilar, o’z ishini
puxta bajaradiganlarning maslahatlari va kelajak avlodning say-harakatlari tufayli
ko’p yutuqlarga erishish mumkin.
Oliy ta’lim dargohlarida media sohasiga aloqador bo’lgan darslarni o’z ishining
ustalari, ko’p yillik tajribaga ega bo’lgan o’qituvchilar ta’lim bersa, talaba va
o’quvchilarning vaqti ham besamar ketmaydi. Ularga vazifalarni ko’proq berish, o’z
ustida ishlashi uchun to’g’ri yo’lga yo’naltirish zarur.
Zamonaviy usullar dars jarayonlarini chuqurroq va zerikmasdan e’tiborni jalb
qilgan holda o’zlashtirishga sabab bo’ladi.
274
Zamonaviy mediada barcha texnologiyalardan foydalanish mumkin. Jahonda
sodir bo’layotgan dolzarb mavzular, hodisalar, voqealarni eng birinchi Ommaviy
Axborot Vositalari orqali kuzatamiz. Bu borada auditoriyaga tezkorlik, xolislik,
aniqlilik kabi tamoyillar birlamchi ahamiyatga ega. Hozirgi kunda axborot olish va
axborot tarqatish maydoni sifatida internet hayotimizning ajralmas qismiga aylanib
ulgurdi. Global tarmoq, axborot va ommaviy axborot vositalari tushunchasini ham
tubdan o’zgartirib yubordi.
Zamonaviy axborot muhitida media ta’lim masalarini juda qizg'in va bahs-
munozaralarga sabab bo’ladi. Uning ichida ishlash ham o’zgacha ruh va g’oyalar
taqdim etadi. O’zbekiston qabul qilingan qonunlarda ko’proq yoshlarga imkoniyatlar
yaratish maqsadi ilgari surilgan. Prezidentning shaxsan o’zlari ham yoshlar bilan
ochiqdan-ochiq muloqatlar olib boryapdi. Kimning qaysi sohada taklif va
tashabbuslari bo’lsa zarur shart-sharoitlar yaratib berilyapdi.
Ayniqsa, so’nggi yillarda OAV uchun so’z erkinligi borasida, hukumatimiz
tomonidan qator imkoniyatlar taqdim etildi va qonunlarda mustahkamlab qo’yildi.
O’zbekiston Respublikasida ommaviy axborot vositalarining senzura
qilinishiga yo’l qo’yilmaydi.
Hech kim jurnalistdan e’lon qilinayotgan xabarlar yoki materiallar oldindan
kelishib olinishini, shuningdek ularning matni o’zgartirilishini yoxud ularning
nashrdan butunlay olib tashlanishini (efirga bermasligini) talab qilish huquqiga ega
emas. (4-modda O’zbekiston Respublikasining 2018-yil 18-apreldagi O’RQ-476-
sonli Qonuni tahriri)
Xulosa qilib aytganda, foydalanuvchi axborot manbaiga muhtoj bo‘ladi. Chunki
u axborotni uyg‘unlashtirishga qancha ko‘p vaqt va kuch sarflasa, samaradorlik ham
shuncha kam bo‘ladi. Foydalanuvchining faoliyat samaradorligini oshirish uchun
axborotni integrallash jarayonini turli yo‘llar bilan amalga oshirish mumkin.
Adabiyotlar ro‘yxati
1.
Бакиева, Г. Х., and Д. М. Тешабаева. "Оммавий ахборот воситалари
тили." Журналистлар учун ўқув қўлланма (2019).
2.
Бакиева, Г. Х., and Д. М. Тешабаева. "Медиамаконда матн." Тошкент:
Турон-Икбол (2019).
3.
Teshaboeva, D. M. "Ommavij ahborot vositalari tilining nutk madanijati
275
aspektida tadkiki (ЎzR OAV misolida): Filol. fan. dok.. dis. avtoref." (2012).
4.
Тешабаева, Дилфуза, and Гульбахор Абдухалилова. "ТУРИЗМ
СОҲАСИГА ОИД СЎЗ ВА ИБОРАЛАРНИ ПРЕФИКСЛАР ЁРДАМИДА
ЯСАЛИШИ." Ижтимоий-гуманитар
фанларнинг
долзарб
муаммолари/Актуальные проблемы социально-гуманитарных наук/Actual
Problems of Humanities and Social Sciences. 3.9 (2023).
5.
To‘lqin Qozoqboyev. Jurnalistka asoslari. - T., 2007.
6.
Qo’chqorov V. Mahmodov O. Ma’naviyat asoslari.- T., 2018.
