269
NEMIS TILINI O‘QITISHDA QO‘LLANILADIGAN NUTQIY
STRATEGIYALAR
G.S. Azamatova (SamDUning O‘zFinPI)
Аннотация: В данной статье дается широкий обзор речевых стратегий и их
общая классификация в преподавании языкознания, которое сегодня широко
распространено во всем мире. В статье также рассматривается влияние языка
тела на выражение лица. Кроме того, рассматривая образовательный процесс в
современном Узбекистане, представлены различные стратегии развития
иноязычной речи.
Ключевые слова: категория, беглость, речевая стратегия, компетентностное
образование.
Abstract: This article provides a comprehensive overview of speech strategies and
their general classification in English language teaching, which is widespread around the
world today. This article also looked at the extent to which div movements, such as facial
expressions that affect speech. In addition, paying attention the educational process in
today’s Uzbekistan, various strategies for the development of speech in a foreign language
are presented.
Keywords: category, speech fluency, communicative strategy, competent education
Bugungi kunda chet tilini o‘qitish uchun juda katta e’tibor qaratilmoqda. Shu bilan
bir qatorda chet tilini o‘rganishga ham bo‘lgan talab kundan kun oshib bormoqda. Shunday
jarayonda chet tilini qay darajada bilishligini ko‘rsatib beradigan qobiliyat bu nutq
hisoblanadi. Albatta bu qobiliyatni rivojlantirish uchun bir qancha turli xil strategiyalar
ishlab chiqilgan. Nutqiy strategiya atamasi1970-yillarda fanga kiritilgan bo‘lib, shu davr
mobaynida bu tushuncha boshqa ko‘plab sohalarga ham o‘z ta’sirini ko‘rsatib kelmoqda. Bu
sohalar qatoriga biz ko‘p tillarga asoslangan ta’lim va lingvistik yo‘nalishlarni ham
kiritishimiz mumkin. Shunga ko‘ra, nutqiy strategiya atamasiga olimlar o‘zlarining turli xil
fikrlarini berib o‘tgan. Bular qatorida birinchi navbatda Selinkerni keltirishimiz mumkin,
so‘ngra bir qancha tadqiqotchilar Varadi, Tarone, Mali, Yule, Williams, Faerk va
Kasperlarni ham ta’kidlab o‘tishimiz joiz. Bir so‘z bilan aytganda, nutqiy strategiyalar
muloqotning tushunarli bo‘lishini ta’minlaydi. Nutqning tushunarli bo‘lishida bu
strategiyalardan tashqari yana lingvistik birliklar va ijtimoiy madaniyatning ham o‘rni
beqiyosdir. Nutq- inson tafakkurining namoyondasi bo‘lib, turli so‘zlar va iboralar bilan
ifodalanadi. Nutq qanchalik chiroyli va ravon ifodalansa u tinglovchiga shu darajada
tushunarli bo‘ladi. Odatda bir millat ya’ni bir tilda so‘zlashuvchilar orasida bo‘lib o‘tgan
nutqda birbirini tushunmaslik deyarli kuzatilmaydi. Lekin chet tilini o‘rganayotgan bir inson
bilan ana shu chet tilida gaplashuvchi inson o‘rtasidagi nutqiy jarayonda ba’zi
tushunmovchiliklar yuzaga kelib turadi. Buning asosiy sababi sifatida so‘zlarning ma’nosini
to‘g‘ri tanlay olmaslik va so‘zlovchilar o‘rtasidagi madaniyat tavofutlarini bilmaslik orqali
yuzaga keladi. Mana shunday tushunmovchiliklarni bartaraf etish uchun biz nutqiy
strategiyalardan foydalanishimiz darkor. Nutqiy strategiya atamasi ilk bor 1972-yilda
Selinker tomonidan qo‘llanilgan. Shundan so‘ng 1973-yilda Varadi tomonidan nutqiy
strategiyalarning sistematik analizlari o‘tkazildi. Keyinchalik, ko‘plab tadqiqotchilar bu
borada ish olib borgan va o‘z fikrlarini namoyon etgan. Bulardan Faerch va Kasper nutqiy
strategiyani “yashirin bilimning rejalari” (Faerch, 1983) deb atagan. Shuningdek, nutqiy
strategiya – bu “o‘z tilida gaplashayotgan inson bilan shu tilni o‘rganuvchi o‘rtasidagi
suhbatda o‘rganuvchi tomonidan qo‘llanilgan aniq usuldir” (Selinker, 1972). O‘z navbatida
nutqiy strategiyalar to‘rtta asosiy kategoriyalarni o‘z ichiga oladi. Ular quyidagilar:
270
Og‘zaki nutqiy strategiya. Bunda insonlar bir-biri bilan suhbatlashish, gaplashish
orqali ma’lumot almashishadi. Video konferensiyalar, presentatsiyada so‘zlanadigan nutq,
telefon qo‘ng‘iroqlari va uchrashuvlar shular jumlasiga kiradi. Boshqa strategiyalar orasida
eng samaralisi ushbu strategiya hisoblanadi.
Og‘zaki bo‘lmagan nutqiy strategiya. Bunda siz o‘z fikringizni tinglovchiga yanada
aniq va tushunarli bo‘lishi uchun turli xil imo-ishora, tana harakatlari va yuz ifodasidan
foydalanasiz. Faqatgina chet tilida so‘zlashuvchilar bilan suhbatlashganimizda ularning
imo-ishoralarining ma’nosini aniqlashtirib olmog‘imiz kerak.
Yozma muloqot strategiya qo‘lyozma yoki chop etilgan turli xildagi asarlar va
xatlarni o‘z ichiga oladi. Chet tilidagi muloqotda ba’zi holatlarda ushbu strategiya boshqa
strategiyalarga nisbatan ancha tushunarli bo‘ladi.
Ko‘rgazmali nutqiy strategiya. Ushbu strategiya tinglovchiga yanada ko‘proq va
tushunarli tarzda bo‘lishi uchun turli xildagi rasmlar, jadvallar, grafikalar va
diagrammalardan foydalanishni o‘z ichiga oladi.
Ko‘rinib turibdiki, siz muloqotda foydalanadigan strategiyalar sizning nutqingizni
yanada ta’sirli va tushunarli bo‘lishida yordam beradi.
Xulosa o‘rnida aytish mumkinki, bugungi kunda deyarli barcha davlatlarda
shuningdek O‘zbekistonda ham ta’lim jarayonlari kompetensiyaga asoslangandir. Chet tili
ya’ni nemis tilini o‘qitishdagi ‘kommunikativ kompetensiya’ biz yuqorida ta’kidlab o‘tgan
nutqiy strategiyalarni rivojlantirishda muhim omil sanaladi. Chet tili kommunikativ
kompetensiyasi, o‘rganilayotgan chet tilida so‘zlashuvchilar bilan muloqot qilishni amalga
oshirish qobiliyati va tayyorgarligi, shunuingdek, o‘rganilayotgan mamlakat madaniyati
bilan tanishish, o‘z mamlakati madaniyatini yanada yaxshiroq anglash, uni muloqot
jarayonida taqdim eta olishni nazarda tutadi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR:
1. Faerch, C & G. Kasper. (1983): Plans and strategies in foreign language
communication. London: Longman, 20-60
2. Karpati, L The Use of Communication strategies in English language education.
3. https://www.reasearchgate.net/publication/320407570 4. Selinker, L (1972)
“interlanguage” International Review of Applied Linguistics. 10(1-4):209-241.
5. https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Communication
-strategies-insecond-
language acquisition&oldid=930689680
6. hppts://www.indeed.com/career advice/career -development/types-of
communication.
7.
Ашуров, Шахобиддин саидович. "к проблеме типологии субстанциальных
синтаксем (на примере
английского и узбекского языков)." ученый
xxi
века 2
-5
(2016).
