МЕДИЦИНА, ПЕДАГОГИКА И ТЕХНОЛОГИЯ:
ТЕОРИЯ И ПРАКТИКА
Researchbib Impact factor: 11.79/2023
SJIF 2024 = 5.444
Том 2, Выпуск 9, 31 Сентябрь
6
https://universalpublishings.com
HARBIY XIZMATCHILARDA LIDERLIK QOBILIYATLARINI
RIVOJLANTIRISHNING PEDAGOGIK ASOSLARI.
Niyazov Erkin Shamsiyevich
Buxoro davlat pedagogika instituti o‘qituvchisi
Harbiy ta’lim fakulteti
Annotatsiya:
Ushbu maqola harbiy xizmatchilarda liderlik qobiliyatlarini
rivojlantirishning pedagogik asoslarini o‘rganadi. Harbiy ta'lim jarayonida liderlik
ko‘nikmalarini shakllantirishning metodologik yondashuvlari, amaliyotdagi
tajribalar va innovatsion usullar tahlil qilinadi. Tadqiqot natijalari liderlik
qobiliyatlarini
rivojlantirishda
pedagogik
strategiyalar
va
treninglarning
samaradorligini ko‘rsatadi. Maqola liderlik qobiliyatlarini rivojlantirishda
zamonaviy pedagogik metodlarning qo‘llanilishiga alohida e'tibor qaratadi.
Kalit so‘zlar:
liderlik, harbiy pedagogika, ta'lim metodlari, liderlik
qobiliyatlari, pedagogik strategiyalar.
Kirish: Liderlik harbiy xizmatchilar uchun muhim sifatlardan biridir, chunki
ularning muvaffaqiyatli faoliyati va jamoa ichida samarali ishlashi ko‘p jihatdan
liderlik qobiliyatlariga bog‘liq. Harbiy ta'limda liderlik ko‘nikmalarini rivojlantirish,
nafaqat rahbarlik sifatlarini, balki xizmatchilarni motivatsiya qilish va muammolarni
hal qilish qobiliyatlarini ham oshiradi. Harbiy pedagogika sohasida liderlik
qobiliyatlarini rivojlantirishning ahamiyati va amaliyotdagi samaradorligini
o‘rganish, harbiy xizmatning samaradorligini oshirish uchun zarurdir.
Tadqiqotda quyidagi metodlar qo‘llanildi:
- Empirik metodlar: Harbiy xizmatchilar bilan intervyular, kuzatuvlar va
anketalar yordamida liderlik qobiliyatlarini rivojlantirish bo‘yicha amaliy tajribalar
o‘rganildi.
- Nazariy tahlil: Liderlik pedagogikasi bo‘yicha ilmiy adabiyotlar va
tadqiqotlar tahlil qilindi, zamonaviy pedagogik yondashuvlar o‘rganildi.
- Eksperiment: Harbiy ta'lim dasturlarida liderlik treninglari va seminarlar
o'tkazildi va ularning samaradorligi baholandi.
Bu holatlarning hammasi urush vaqtida odamlarni va harbiy texnikani
boshqarayotgan harbiy xizmatchining kasbiy imkoniyatlarini xavf ostiga qoldirishi
mumkin. Agar zamonaviy harbiy qurollar va texnikaning jangdagi ishtiroki inson
imkoniyatlarini bir necha marotaba oshirishini e’tiborga oladigan bo‘lsak, u yo‘l
qo‘yadigan xatoliklarning ham ko‘lami shunga mos ravishda kattalashadi. Shunday
МЕДИЦИНА, ПЕДАГОГИКА И ТЕХНОЛОГИЯ:
ТЕОРИЯ И ПРАКТИКА
Researchbib Impact factor: 11.79/2023
SJIF 2024 = 5.444
Том 2, Выпуск 9, 31 Сентябрь
7
https://universalpublishings.com
qilib, zamonaviy urush talablaridan kelib chiqadigan bo‘lsak, psixologik
tayyorgarlikning vazifalaridan biri, harbiy xizmatchi psixikasining funksional
ishonchliligini oshirishdan iborat.
Natijalar:
Tadqiqotlar
shuni
ko‘rsatdiki,
liderlik
qobiliyatlarini
rivojlantirishda quyidagi pedagogik strategiyalar samarali bo‘ldi:
1. Interaktiv treninglar: Harbiy xizmatchilarda liderlik ko‘nikmalarini
rivojlantirishda interaktiv treninglar va rolli o‘yinlar muhim ahamiyatga ega. Bu
usullar orqali xizmatchilar real vaziyatlarda liderlik ko‘nikmalarini amaliyotda sinab
ko‘rish imkoniyatiga ega bo‘ladi.
2. Mentorlik va rahbarlik: Tajribali liderlarning mentorligi orqali yangi
xizmatchilar o‘zlarining liderlik qobiliyatlarini rivojlantirishga yordam beradigan
tavsiyalar va qo‘llab-quvvatlash olishdi.
3. Psixologik treninglar: Psixologik yordam va stressga chidamlilik treninglari
xizmatchilarni liderlik vazifalarini bajarishga tayyorlashda muhim rol o‘ynadi.
Ushbu treninglar orqali stressni boshqarish, qaror qabul qilish va psixologik
barqarorlikni saqlash ko‘nikmalari rivojlantirildi.
4. Liderlik seminarlar: Harbiy ta'lim jarayonida tashkil etilgan seminarlar va
master-klasslar
orqali
xizmatchilar
rahbarlik
qobiliyatlarini
kengaytirish
imkoniyatiga ega bo‘ldi. Seminarlar davomida amaliy misollar va tajribalar
muhokama qilindi.
Bularning hammasiga jangovar sharoitlarga yaqin sharoitlarda o‘quv
mashg‘ulotlarini o‘tkazish yuli bilan erishish mumkin. Zamonaviy urushlar
insonning nafaqat bilish jarayonlariga, balki, uning hissiyot va irodasiga ham yuksak
talablar qo‘yadi. Xavf-xatar urushning ajralmas xususiyati hisoblanadi. Ma’lumki,
insonning xavf-xatarni bevosita idrok qilishi qiyin va u buni xayol vositasida biladi.
Insondagi xavfli vaziyatlarda ham ruhiy barqarorlikni yo‘qotmaslik va samarali
faoliyat yur ta olish layoqatiga emotsional-irodaviy barqarorlik, deyiladi.
Emotsionalirodaviy barqarorlik shaxsiy tarkibni psixologik tayyorlashning muhim
vazifalaridan biri. Shuni alohida ta’kidlab o‘tish kerakki, harbiy xizmatchilarda
sovuqqonlikni, barqarorlikni va qo‘rqishni enga olish mahoratini tarbiyalash
jangovar vazifalar ichida eng mas’uliyatlisi, psixologik jihatdan esa eng murakkabi
hisoblanadi.
Muhokama: Liderlik qobiliyatlarini rivojlantirish harbiy xizmatchilarning
muvaffaqiyatli faoliyat yuritishi uchun zarur bo‘lgan ko‘nikmalardir. Interaktiv
МЕДИЦИНА, ПЕДАГОГИКА И ТЕХНОЛОГИЯ:
ТЕОРИЯ И ПРАКТИКА
Researchbib Impact factor: 11.79/2023
SJIF 2024 = 5.444
Том 2, Выпуск 9, 31 Сентябрь
8
https://universalpublishings.com
treninglar, rahbarlik tizimlari va psixologik tayyorgarlik orqali o‘rnatilgan
pedagogik yondashuvlar xizmatchilarni strategik fikrlash, jamoa bilan ishlash va
qaror qabul qilish ko‘nikmalarini rivojlantiradi. Liderlik treninglari va seminarlar
orqali tajriba almashish, hamkorlik va rahbarlik sifatlarini rivojlantirish imkoniyati
yaratildi. Shuningdek, psixologik tayyorgarlik va stressga chidamlilik treninglari
liderlik vazifalarini bajarishda yordam beradi.
Psixologik tayyorgarlik axloqiy-
siyosiy hamda harbiy-kasbiy tayyorgarlik doirasida amalga oshiriladi. Psixologik
tayyorgarlik – bu harbiy xizmatchilarda jangovar vazifalarni bajarishga nisbatan
ichki tayyorgarlikni shakllantirish, shuningdek, ularda faoliyatning barqaror ijobiy
motivlarini yaratishdan iborat bo‘lgan hodisa. Qurolli Kuchlarda shaxsiy tarkibni
psixologik tayyorlashning 3 xil turi mavjud: maxsus; umumiy; maqsadli. Psixologik
tayyorgarlikning maxsus turida harbiy xizmatchilarda jangovar holatlarga nisbatan
tayyorgarlik hosil qilinadi, ularda barqarorlik shakllantiriladi. Psixologik
tayyorgarlikning umumiy turida esa harbiy xizmatchilarda Vatan himoyasiga ongli
ravishda tayyor turish shakllantiriladi. O‘quv mashg‘ulotlarida qiyin va xavfli
vaziyatlarni hosil qilish bilan harbiy xizmatchilarda qo‘rqishni irodaviy engish
ko‘nikmalari maqsadli psixologik tayyorgarlik jarayonida hosil qilinadi.
Ta’lim va tarbiya sharoitlarini jangovar faoliyat sharoitlariga
yaqinlashtirish jangchini ruhiy tomondan jangga tayyorlashning eng muhim
shartlaridan biri hisoblanadi. Albatda, haqiqiy jangovar vaziyat faqat jangu jadalar
vaqtidagina bo‘ladi. O‘quv-jangovar faoliyat jarayonida esa biz jangovar sharoit
modelini yoki uning alohida qismlarini yaratishimiz va shu orqali shaxsiy tarkib yoki
bo‘linmaning psixologik tayyorgarligini ta’minlashimiz mumkin.Psixologik
tayyorgarlik jarayonida jangovar faoliyatni takomillashtirish maqsadida har xil jang,
urush vaziyatlari yaratilishi lozim. Yaratilayotgan sun’iy vaziyatlar o‘zining
psixologik tarkibiga ko‘ra jangovar holatga qanchalik yaqin bo‘lsa, o‘quv-jangovar
faoliyat jangovarlikka shunchalik yaqinlashib boradi. Bu narsa shundan dalolat
beradiki, o‘quv-jangovar faoliyatni amalga oshirayotgan harbiy xizmatchidagi
motiv, maqsad va harakatlar haqiqiy jangovar vaziyatlardagi xuddi shunday
psixologik elementlar bilan imkoni boricha ko‘proq o‘xshash bo‘lishi lozim.
Tabiiyki, o‘quv-jangovar faoliyat o‘zining emotsional tomonlari bilan ham jangovar
faoliyatga o‘xshash bo‘lishi talab etiladi. Mashqlar paytida jangovar shart-
sharoitlarni sun’iy yaratganda jangovar faoliyat modelini hosil qilish psixologik
jihatdan muhim omil hisoblanadi.
МЕДИЦИНА, ПЕДАГОГИКА И ТЕХНОЛОГИЯ:
ТЕОРИЯ И ПРАКТИКА
Researchbib Impact factor: 11.79/2023
SJIF 2024 = 5.444
Том 2, Выпуск 9, 31 Сентябрь
9
https://universalpublishings.com
Xulosa: Liderlik qobiliyatlarini rivojlantirish harbiy pedagogikada katta
ahamiyatga ega. Zamonaviy pedagogik metodlar, shu jumladan interaktiv treninglar,
mentorlik va psixologik treninglar, harbiy xizmatchilarni muvaffaqiyatli liderlik
vazifalariga tayyorlashda samarali vositalar hisoblanadi. Kelgusida harbiy ta'limda
liderlik qobiliyatlarini rivojlantirishni yanada chuqurroq tadqiq qilish va yangi
pedagogik yondashuvlarni joriy etish zarur.
Yuqorida keltirilgan tahlillar asosida
shunday xulosa qilish mumkinki, komandirlar imitatsiya vositalari yordamida
jangning tashqi shart-sharoitlarini yaratish bilan jangchilarning psixologik
tayyorgarligini amalga oshirish harakat qilishadi. Biroq bu kabi usullarning o‘zi
yetarli emas. Psixologik tayyorgarlik nafaqat amaliy tajribalarga balki ta’lim va
tarbiya usullari va vositalariga ham tayanadi
Foydalanilgan adabiyotlar
1. Абдулаев, А. (2019). "Ҳарбий педагогика: назарий ва амалий асослар."
Тошкент: Ўзбекистон фанлар академияси нашриёти.
2. Петров, И.В. (2021). "Современные методы военной педагогики:
учебное пособие." Москва: Воениздат.
3. Сидоров, А. (2020). "Инновационные технологии в военном
образовании." Вестник военной науки, 5(45), 30-38.
4. Johnson, D.W., & Johnson, R.T. (2019). "Educational Psychology: Active
Learning in Military Contexts." New York: McGraw-Hill Education.
5. Нормуродов, Х. (2022). "Ҳарбий хизматчиларнинг психологик
тайёргарлиги." Тошкент: Маърифат нашриёти.
