МЕДИЦИНА, ПЕДАГОГИКА И ТЕХНОЛОГИЯ:
ТЕОРИЯ И ПРАКТИКА
Researchbib Impact factor: 11.79/2023
SJIF 2024 = 5.444
Том 2, Выпуск 12, 31 Декабрь
372
https://universalpublishings.com
QO'G'IRCHOQ SPEKTAKL YARATILISHIDA RASSOM VA
QO'G'IRCHOQ YASASH USTALARINING UYG'UNLIGI
Mirsoliyeva Durdona
Qo'g'irchoq teatr aktyorligi 1-bosqich magistranti
Annootatsiya
: Mazkur maqolada, qo'g'irchoq spektaklini yaratishda rassom
va qo'g'irchoq yasash ustalarining uyg'unligi, qo'g'irchoq yasash ustalari, zarur
bo'lgan texnik va estetik jihatlari yoritilgan.
Kalit so’zlar
: Qo’g’'irchoq, rassom, sahna, fokus, qo’g’irchoqboz, obraz,
aktyor, tasavvur, xarakter, teatr.
Qo'g'irchoq spektaklini yaratishda rassomning o'rni juda muhimdir.
Rassom, birinchi navbatda, sahnaning vizual dunyosini yaratadi. U spektaklning
estetik asosini belgilab, ranglar, chizmalar, dekoratsiyalar va umumiy dizaynni
ishlab chiqadi. Sahna joylashuvi va atmosferasi, shu jumladan, yorug'lik va
ranglarning uyg'unligi orqali tomoshabinga ko'rsatilayotgan voqea va
hissiyotlarning kuchayishiga xizmat qiladi. Rassomning ishlari, shuningdek,
qo'g'irchoqlarni yaratishda ham muhim rol o'ynaydi, chunki uning tasavvurlari va
ijodiy qarashlari qo'g'irchoqlarni shakllantirishda ustalarga yo'l-yo'riq ko'rsatadi.
Bu orqali qo'g'irchoqlar nafaqat texnik jihatdan, balki badiiy jihatdan ham o'ziga
xos va hayotiy obrazlarga aylanishi mumkin. Shunday qilib, rassom qo'g'irchoq
teatrining vizual ko'rinishini shakllantirish va spektaklni tomoshabin uchun
unutilmas tajribaga aylantirishda asosiy ro'l o'ynaydi. Qo'g'irchoq spektaklida
qo'g'irchoq yasash ustalarining o'rni juda muhim, chunki ular spektaklning asosiy
vizual elementlarini yaratadi va obrazlarning hayotga kirishini ta'minlaydi.
Qo'g'irchoq ustasi — bu nafaqat texnik mutaxassis, balki san'atchi hamdir. U
qo'g'irchoqlarni yasash jarayonida ularning shakli, materiali, mexanizmi va
harakatini hisobga olgan holda ishlaydi. Usta qo'g'irchoqlarning harakatlarini
nazorat qilish uchun mexanik tizimlar, iplar, qo'lda boshqariladigan mexanizmlar
va boshqa texnik vositalardan foydalanadi. Ustalar qo'g'irchoqning xarakteriga
mos ravishda uning ko'rinishini, rang-barangligini, materialini va tafsilotlarini
ishlab chiqadilar. Masalan, ba'zi qo'g'irchoqlar oddiy mato yoki yog'ochdan
tayyorlanadi, boshqalari esa yanada murakkab mexanik tizimlar yordamida
harakatlantiriladi. Har bir qo'g'irchoq ustasi, shuningdek, o'z ishi orqali
МЕДИЦИНА, ПЕДАГОГИКА И ТЕХНОЛОГИЯ:
ТЕОРИЯ И ПРАКТИКА
Researchbib Impact factor: 11.79/2023
SJIF 2024 = 5.444
Том 2, Выпуск 12, 31 Декабрь
373
https://universalpublishings.com
tomoshabinga jonli obrazlar yaratadi, ular o'zaro muvofiqlikda ishlaydigan badiiy
va texnik elementlarga aylanishi mumkin. Qo'g'irchoq yasash ustasining ishlari
rassomning
sahna
dizayni
va
spektaklning
umumiy
atmosferasini
shakllantirishga yordam beradi. Ularning yaratgan qo'g'irchoqlari nafaqat vizual
ko'rinishni ta'minlaydi, balki tomoshabinga tasavvur qilish va hissiyotlarni
ifodalash uchun imkoniyat yaratadi. Shu sababli, qo'g'irchoq yasash ustalari —
qo'g'irchoq teatrining ajralmas qismidir, chunki ularning ishlari teatrning o'ziga
xos va yodda qoladigan tajribaga aylanishini ta'minlaydi.
Agarda san'atni maqsadi yuzaki bo'lsa, unda aktyorni mo'jizasi
kozbo’yamachilikka o'tadi. Bu san'atni umri qisqa va hech qanday tuyg'u va
hissiyotlarni uyg'otmaydi. Chunki jonlangan qo'g'irchoq bu ko'zbo’yamachilik
(fokus) emas, obrazni tug'ilishi. Obrazni yaratishi - bu bir qancha xarakterlarni,
insoniy xususiyatlarni umumlashgani va shu xarakterlarni to'qnashuvida keng,
keskin, hayajonli umumiylik paydo bo’ladi. Qo'g'irchoq hayotdagi
kamchiliklarni keskin fosh etib, odamlarda kulgu va g'azab uyg'otadi. U -
komediya, fars, satira janrlari ustidan xukm suradi va o'zining ijodiy tarixida bu
janrlarda o'z kuchini ko’rsatgan.bQo'g'irchoq turlari xilma-xil bo'ladi, bir xillari
mushukka o'xshash yumshoq va mayin, tog'ga o'shagan qomatli, burgutga
o'shagan shiddatli bo'ladi, umumlashtirib va oldinga qo'yilgan g'oyani ifoda etadi.
Qo'g'irchoqlar tragik va romantik qahramonlarni o'ynagan. Hatto o'rta asr
man'balarida xudolarni ham ifoda etgan. Ana shunday ifoda vositalarini o'zida
mujassamlashtirgan san'at dargohi
qo'g'irchoq teatridir.
1
Qo'g'irchoq spektaklini yaratishda rassom va qo'g'irchoq yasash
ustalarining uyg'unligi juda muhim. Ularning har biri o'ziga xos rollarni bajaradi,
ammo muvaffaqiyatli spektakl yaratish uchun ular bir-biri bilan yaqin
hamkorlikda ishlashlari zarur. Birinchidan, rassom sahna dizayni, dekoratsiya,
yorug'lik va ranglar palitrasini yaratadi. U tasviriy jihatdan qo'g'irchoqlarni
sahnada qanday ko'rinishini, ularning atrof-muhit bilan qanday uyg'unlashishini
belgilaydi. Rassomning vazifasi — spektaklning umumiy estetikasi va
atmosferasini
yaratish,
tomoshabinlarga
ko'rinadigan
vizual
muhitni
1
"Oriental Art and Culture" Scientific-Methodical Journal Volume 3 Issue 2 / June 2022
QO G'IRCHOQ TEATRINING O'ZIGA XOS XUSUSIYATLARI
SSN/181-0032. 429-bet
МЕДИЦИНА, ПЕДАГОГИКА И ТЕХНОЛОГИЯ:
ТЕОРИЯ И ПРАКТИКА
Researchbib Impact factor: 11.79/2023
SJIF 2024 = 5.444
Том 2, Выпуск 12, 31 Декабрь
374
https://universalpublishings.com
shakllantirishdir. Qo'g'irchoq yasash ustasi esa qo'g'irchoqlarni texnik jihatdan
ishlab chiqadi. U qo'g'irchoqlarning harakatlarini, mexanik tizimlarini, ularning
ifodalarini va anatomiyasini yaratadi. Qo'g'irchoqning texnik jihatlari — u
qanday harakatlanishi, qanday ovoz chiqarishi, qanday materiallardan
foydalanilishi kabi masalalar ustaning mahoratiga bog'liq. Qo'g'irchoqning
harakatlanishi va jonli ko'rinishi, rassom tomonidan taqdim etilgan dizaynni
amalga oshirishda asosiy omil hisoblanadi. Bu ikki soha o'rtasidagi uyg'unlik
ta'sirli va hayajonli spektakl yaratishda muhim ahamiyatga ega. Agar rassom va
qo'g'irchoq yasash ustalari bir-biri bilan muvofiqlikda ishlasa, qo'g'irchoqlar
nafaqat ko'rinadi, balki harakat va ifodalar orqali jonlanadi. Ularning ishlari bir-
biriga mos kelishi uchun ular o'zaro izchil muloqotda bo'lishlari zarur. Har bir
detal, rang, shakl, va harakatning uyg'unligi tomoshabinga kuchli hissiy ta'sir
ko'rsatadi. Shu bilan birga, spektakl jarayonida ikkala mutaxassis ham bir-
birining ishlari haqida fikr bildirishi, ijodiy qarorlarni birgalikda qabul qilishi
kerak. Bu yondashuv orqali qo'g'irchoqlar tomoshabinlar bilan yanada kuchli
hissiy bog'lanishni yaratadi, spektakl esa to'liq va mukammal ko'rinishga ega
bo'ladi.Qo'g'irchoq spektaklida rassom va qo'g'irchoq yasash ustalarining
hamkorligi juda muhimdir, chunki bu ikki ijodkor birgalikda sahna va
obrazlarning estetik va texnik jihatlarini uyg'unlashtiradilar. Har biri o'zining
maxsus mahoratini qo'shib, spektaklning muvaffaqiyatli va badiiy jihatdan boy
bo'lishiga yordam beradi. Rassom-sahnaning umumiy dizayni, fon, rang-
baranglik, dekoratsiyalar va atmosferani yaratadi. U, birinchi navbatda,
tomoshabinga ko'rsatiladigan voqea dunyosini tasavvur qilib, bu tasavvurni
vizual tarzda ifodalaydi. Rassomning ishlari sahna muhitini aniqlab, spektaklning
hissiy kayfiyatini belgilaydi. Misol uchun, u fon va dekoratsiyalarni tanlaganda,
har bir tafsilotni ko'rib chiqadi, chunki bu tomoshabin uchun muayyan obrazlar
va hikoyaning ruhini yetkazadi. Qo'g'irchoq yasash ustasi- esa rassomning
yaratgan tasvirlariga
asoslanib, qo'g'irchoqlarni
amalga
oshiradi. U
qo'g'irchoqlarni tayyorlashda materiallar, shakllar, mexanizm va texnik
yondashuvni inobatga oladi. Qo'g'irchoq ustasi tasavvurni hayotga tatbiq etadi:
rassomning ishlari asosida qo'g'irchoqlarni shakllantiradi, ularning harakatini
boshqaradigan mexanik tizimlarni ishlab chiqadi va obrazlarni jonlantiradi.
Rassom va qo'g'irchoq ustasining hamkorligi, bir-birining ijodiy qarashlarini
hisobga olgan holda, spektaklni estetik va texnik jihatdan uyg'un qiladi.
МЕДИЦИНА, ПЕДАГОГИКА И ТЕХНОЛОГИЯ:
ТЕОРИЯ И ПРАКТИКА
Researchbib Impact factor: 11.79/2023
SJIF 2024 = 5.444
Том 2, Выпуск 12, 31 Декабрь
375
https://universalpublishings.com
Rassomning dizayni va qo'g'irchoq ustasining texnik mahorati birlashib,
tomoshabinga mukammal, jonli va his-tuyg'ularni o'z ichiga olgan teatr tajribasini
taqdim etadi. Bu ikki ijodkorning uyg'un ishlashi, har bir qo'g'irchoqning haqiqiy
obrazga aylanishiga, sahna muhitining jonlanishiga va tomoshabin uchun
taassurotli bir tajriba yaratishga imkon beradi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
1.
Bakhtiyorovich, Ismonov Khurshidbek, and Ruziyev Nuriddin
Mukhammadaliyevich. "Pairing, Their Own Aspects and Corresponding Methods of
Work with Pairing in the Autocad Software."
International Journal on Orange
Technologies
3.12 (2021): 211-216.
2.
qizi
Abduraimova,
Muazzamoy
Abduqodir.
"PERSPEKTIVA."
INTERNATIONAL CONFERENCES
. Vol. 1. No. 11. 2022.
3.
Xurshidbek, Ismonov, Rustamov Umurzoq, and Abduraimova
Muazzamoy. "MARKAZIY VA PARALLEL PROYEKSIYA ORTOGONAL
PROYEKSIYALAR VA MODELNI KO ‘RINISHLARI."
Educational Research in
Universal Sciences
1.4 (2022): 70-81.
4.
Ismonov, Xurshidbek Baxtiyorivich, and Muazzamoy Abduqodir qizi
Abduraimova.
"ORTOGONAL
PROYEKSIYALAR
VA
MODELNI
KO
‘RINISHLARI."
Educational Research in Universal Sciences
1.3 (2022): 288-296.
5.
Qizi, Abduraimova Muazzamoy Abduqodir. "PROJECTION AND
AXONOMETRY."
6. Sayfullaev B. Mamatqosimov J. "Aktyorlik mahorati". - T., Fan va
texnologiya,2012.
7. K. Stanislavskiy. Aktyorning o'z ustida ishlashi. Toshkent, "Yangi asr
avlodi" 2011.
8. M. Ashurova. Aktyorlik maxorati. Toshkent "Innovvatsiya-Ziyo"
2021.
9. Qodirov M., Qodirova S. Qo'g'irchoq teatri tarixi. - T.: Talqin 2006.
17-b.
10. Qodirov M. Tomosha san'ati o'mishidan lavhalar. - T.: Fan, 1993.
163-b.
11. Qodirov M. An'anaviy teatr dramaturgiyasi. - T.: Yangi ast avlodi,
2006. 7-b.
