SHARQSHUNOSLIK /
ВО С Т О К О ВЕ ДЕ Н И Е
/ ORIENTAL STUDIES 2019,
№
3
26
Тўртинчидан, санскрит эпослари ўрта аср адабий меросининг асосида ёта-
ди. Шу даврда шаклланган бҳакти диний-ислоҳотчилик ҳаркатининг ғоялари
адабиёт орқали тарғиб қилинганлиги боис, шу давр махаллий халқ тилларидан
авадхида “Рамаяна” эпоси ҳамда браж тилида “Маҳабхарата” эпоси қайта яра-
тилган. Бугунги кунда ҳинд халқи икки турдаги эпосга, бири мелоддан аввал
санскрит тилида яратилган қадимий эпослар бўлса, иккинчиси эса ўрта асрлар-
да халқ тилларида яратилган ва бхакти ғоялари сингдирилган эпослардир. Икки
давр эпослари ўртасидаги фарқлар масаласига келсак, қадимий эпосларда
курашувчанлик, сиёсий ғоялар, қатъийлик, жанговорлик, қонун устуворлиги
кучли бўлса, ўрта аср эпослари эса бхакти ғоялари таъсирида яратилганлиги
боис, уларда меҳр, мурувват, садоқат ва тенглик ғоялари кучли акс эттирилган
ва ушбу ғоялар эпослардаги ҳар бир образга, ҳар бир ҳодиса ва воқеа
мазмунига чуқур сингдирилган.
Бешинчидан, эпосларнинг ёзма адабиётга таъсирининг кейинги даврла-
ри, яъни янги давр ва замонавий адабиёт мазмунида ҳар турли кўринишда
давом этиб келаётгани келажак мақолаларда ўз аксини топади.
САЙДАЗИМОВА УМИДА
филология фанлари доктори, ТошДШИ
Чосон иккинчи даври корейс насрининг
жанр таркиби
Аннотация. Маданият қадриятларнинг инсон фаолиятида рўёбга чиқиш даража-
си билан белгиланади. Барча миллий адабиётлар каби, корейс адабиёти ҳам корейс
халқи маданиятининг ажралмас қисми, унинг тарихи, тараққиёт босқичлари ва
ривожланиш жараёнларининг инъикосидир. Корейс сюжетли насри Европа насридан
фарқли равишда ривожланган эпик анъанага эга бўлмаган маданият негизида вужудга
келган. Шу туфайли, маълум даражада эпос вазифасини бажарган ҳодисани унинг
бош манбаи деб ҳисоблаш мумкин. XVII–XVIII асрлар корейс адабиёти ривожланиш
тарихида ғоялар ва уларнинг концептларигина эмас, балки воқеликни, унинг асосий
субъектлари – инсон ва табиатни акс эттиришда, бадиий тасвир усулларини тако-
миллаштиришда, янги жанрларнинг шаклланишида ва сюжет чизиқларининг мурак-
каблашувида ҳам сифат ўзгаришлари юз бергани кузатилади.
XVII-XVIII асрлар корейс адабиёти поғоналарга ажратилган. Энг юқори дара-
жани ханмундаги «юксак» наср ва назм эгаллаган, жанр жиҳатидан улар хитой
насри ва назмига тўлиқ мос келган. Кейинги поғонада ханмундаги насрнинг кичик
шакли – пхэсол турган, энг қуйи поғонадан эса корейс тилидаги адабиёт ўрин ол-
ган. Ўз навбатида, у ҳам уч: юқори (назм), ўрта («юксак наср» (кундаликлар ва ро-
манлар) ва қуйи (корейс қиссалари ва новеллалари) даражаларга бўлинган.
Хусусан, XVII аср корейс насрининг кичик шакллари – пхэсол равнақи билан тав-
сифланади. Буни адабиёт инсон ички дунёсининг инъикоси эканлиги, халқнинг оғир иж-
тимоий аҳволини акс эттириши ва ҳаётнинг беқарорлиги билан изоҳлаш мумкин.
SHARQSHUNOSLIK /
ВО С Т О К О ВЕ ДЕ Н И Е
/ ORIENTAL STUDIES 2019,
№
3
27
XVII асрда корейс адабиётига янги ғоялар кириб келиши давом этди, унинг
ижтимоий роли ўзгарди, янги шаклларни излаш ва яратиш, шунингдек, янги жанр-
ларнинг пайдо бўлиши ва эски жанрлар шакл-шамойилининг ўзгариши каби жа-
раёнлар юзага чиқди. Пхэсол услуби ўз етуклик даврига қадам қўйди ва бу, ҳеч
шубҳасиз, унинг ғоявий-тематик кўламининг кенгайиши ва насрий асарларнинг
янги тури – сосол пайдо бўлишига имконият яратди.
Адабий жанрларнинг назарий адабиётшуносликда таснифи мавжуд бўлмаган
корейс адабий тафаккурида сосол атамаси қисса, роман, ҳикоя сингари насрий
асарларни қамраб олади.
XVII аср корейс адабиётида катта ҳажмли асар – роман жанрининг тарақ-
қиётини бошлаб берди. Сюжетли асарлар яратган биринчи муаллиф Ким Манжун
бўлган. («Са хонимнинг жануб бўйлаб саргардонликлари» ва «Тўққиз кишининг булутли
туши» номли машҳур романларида корейс халқига хос дунёқарашнинг икки тенден-
цияси – одил инсон ва шахснинг ички уйғунлиги айниқса бўртиб намоён бўлади). XVII–
XVIII асрларда корейс адабиётида янги шаклларни топиш йўлидаги изланишлар
тарихий ва географик хусусиятга эга ханмундаги янги жанр – кундаликлар ривожла-
ниши учун имконият яратади. Бунга Ли Сунсиннинг «Ҳарбий воқеалар кундалиги»,
Хван Чиннинг «Японияга саёҳат кундалиги» ва бошқалар мисол бўла олади.
Таянч сўз ва иборалар: корейс насри, пхэсол, қисса, роман, кундаликлар,
сюжет, адабиёт, сосол.
Аннотация. Культура имеет непреходящее значение в мире ценностных
ориентаций человека. Корейская литература, как и любая другая, представляет
собой органичную часть культуры корейского народа, отражение его истории и
развития. Корейская сюжетная проза в отличие от европейской возникла на
основе культуры, не имевшей развитой эпической традиции. В силу этого ее
главным источником можно назвать явление, в определенной степени замещавшее
эпос, ‒ это исторические сочинения и жития, сборники литературы «пхэсоль».
Прослеживание истории корейской средневековой литературы XVII – XVIII вв.
позволяет утверждать, что ее развитие сопровождалось постепенными качест-
венными изменениями не только в области идей и их концептов, но и в воспро-
изведении действительности, в совершенствовании изобразительных приемов,
формировании новых жанров и усложнении сюжетных линий.
Корейская литература данного периода подразделялась на ярусы: 1) «высокая»
проза и поэзия на ханмуне; 2) проза малых форм «пхэсоль» на ханмуне; 3) литера-
тура на родном, корейском языке, которая тоже подразделялась на три ряда:
верхний (поэзия), средний (своя «высокая проза» (дневники и романы)) и нижний
(корейские повести и новеллы).
В XVII в. в корейскую литературу продолжают проникать новые идеи, происхо-
дит трансформация ее социальной роли, продолжается поиск и создание новых форм,
а также зарождение новых и видоизменение старых жанров. «Пхэсоль» вступил в
период зрелости, что способствовало появлению нового прозаического жанра –
«сосоль». В литературной корейской мысли, в которой отсутствовала привычная для
нас жанровая классификация, под термином «сосоль» объединялись такие прозаи-
ческие произведения, как повесть, роман, новелла.
Однозначного толкования термина «сосоль» нет и в трудах российских ученых.
Между тем «сосоль» является достойным продолжателем жанра «пхэсоль», обус-
SHARQSHUNOSLIK /
ВО С Т О К О ВЕ ДЕ Н И Е
/ ORIENTAL STUDIES 2019,
№
3
28
ловив появление новых литературных приемов, обогащающих возможности жанра, и
одновременно создание другого более объемного, качественно самобытного жанра –
средневековой корейской повести, известной под названием «классическая». Средне-
вековая повесть тесно связана с устным народным творчеством, ее сюжеты разви-
ты по законам народной сказки, действие всегда имеет два полярных полюса –
страдания героя и благополучный конец. Такая сюжетная особенность обусловлена
представлениями корейцев о смене хаоса гармонией.
Конец XVII в. характеризуется эпохой рождения корейского романа (основатель
Ким Манджун «Скитания госпожи Са по югу» и «Облачный сон девяти») и
появлением нового жанра – «дневник» исторического и географического характера
(«Дневник военных событий» Ли Сунсина, «Дневник путешествия в Японию» Хван
Чина, «Записки о путешествии к горе Пэктусан» Пак Чона и др.).
Опорные слова и выражения: корейская проза, «пхэсоль», повесть, роман,
дневниковая проза, сюжет, литература, «сосоль».
Abstract. Culture is integral, regarding its meaning in the world of value orientations of the
human-being. The Korean literature as any other one is seen as the organic part of culture of
the Korean people, the reflection of its people and development. The gist-based prose is
different from the European, due to the fact that it emerged on the basis of culture, which did not
have the epic tradition.
Due to this matter, the main source is the being itself, which substitutes the epos – the
historical compilations and collection of livings of the literature «Pkhesol» . The analysis of the
history of the middle-aged literature of XVII – XVIII centuries allows to say that its development
was supported with the high-quality based ideas and concepts, and also the reality and its
production, regarding the perfection of the arts forms, the formation of new genres and the
process of sophistication of the gist based lines.
The Korean literature of this period is divided into the following items: 1. the high prose
and the poetry, based on hanmun, 2. the prose of small forms «pkhesol» on hanmun.3. the
literature on the Korean, native language, which was divided into three ranges: upper poetry,
middle-average (its own high prose) (diaries and novels) and low prose (the Korean novels).
In the XVII century the Korean literature started to get the new concepts, it occurs the
transformation of the social role, there are continued the search and creation of new forms, and
also the birth of new and transformed old genres. «Pkhesol» of emergence of the prosaic genre
«sosol». In the literary Korean thought, which was lack of the genre-based qualification, the
term «sosol» united the prosaic works such as the novel, novelette and a tale.
The Russian scientists also do not possess with the unique explanation of the term «sosol».
Meanwhile, the term «sosol» is seen as the continuation of the genre «pkhesol», which allowed
the emergence of new literary opportunities of genre, enriching this very trend, and creating a
more unique genre, the high-quality based unique genre of the middle-aged Korean novel,
which is seen as the classical novel. The middle-aged novelty is related with the oral people’s
creative work, its compositions are related with the rules of the fairy tales, the actions always
have 2 (two) polar poles-the suffering of the hero and the lucky end. Such gist-based peculiarity
is seen by the imagination of the Korean people about the change of chaos to the harmony.
The end of XVII century is characterized as the epoch of birth of the Korean novel (the
founder is Kim Mandjun), («The wanderings of Ms. Sa throughout the South» and «The cloudy
dream of nine») characterizes an emergence of new genre –«the diary» of the geographic and
historical character («The diary of the military adventures» of Li Sunsin, «The diary of
SHARQSHUNOSLIK /
ВО С Т О К О ВЕ ДЕ Н И Е
/ ORIENTAL STUDIES 2019,
№
3
29
adventures to Japan» of Khwan Chin, «The scriptures of adventures to the mount Pektusan» of
Pak Chon and others).
Keywords and expressions: Korean prose, «pkhesol», story, roman, diary prose, plot,
Korean novel, «sosol».
Кириш
. Ўзбекистон ва Корея Республикаси ўртасидаги ҳамкорлик ҳар
томонлама чуқурлашаётган бугунги кунда корейс халқининг анъанавий урф-
одатлари ва миллий маданияти жозибасига мамлакатимиз илмий жамоатчи-
лигининг қизиқиши кучайиб бормоқда. Бир қатор илмий тадқиқотларда
инсон камолотининг бош шарти бўлган жамият ва табиат ўртасидаги уй-
ғунликка эришиш имконияти очиб берилмоқда.
Корея маданиятининг илдизлари узоқ мозийга бориб тақалади, бу эса ўз-
ўзидан битмас-туганмас маданий мерос тарихини ўрганиш, унинг моҳияти-
ни ёритиб бериш вазифасини кун тартибига қўяди. Шу нуқтаи назардан
олиб қараганда, корейс маданиятининг муҳим таркибий қисмларидан бири
бўлган бадиий адабиёт, хусусан, ўрта аср мумтоз адабиёти алоҳида аҳамият
касб этади. Бадиий асарларда ўз аксини топган XVII
–
XVIII асрларга хос
бўлган адолатли подшо ҳақидаги тасаввурлар, ижтимоий зиддиятлар ва
маънавий қадриятларни англаб етиш учун адабий-маданий ҳаёт ҳодисалари-
ни илмий жиҳатдан ёритишга зарурат сезилади.
Мақсад ва вазифалар:
XVII – XVIII асрлар корейс насрининг жанр
хусусиятларини очиб бериш. Мазкур даврда яратилган
сосол
насрий асарлар
туркумига кирувчи асарларнинг
пхэсол
кичик насрий асарлар асосида юзага
келганлигини аниқлашдан иборат.
Усуллар
: Мақолани ёритишда қиёсий-тарихий, қиёсий-типологик, бадиий
асарни комплекс таҳлил қилиш, таснифлаш методларидан фойдаланилган.
Ўрта аср корейс адабиёти XVII–XVIII асрларда Кореяда юз берган тари-
хий воқеа ва ҳодисаларнинг объектив манзарасини гавдалантиришга имкон
яратади. Ўз навбатида, у корейс адабиёти ривожланишининг янги қиррала-
рини, унда янги жанр ва мавзулар пайдо бўлиши жараёнларини очиб беради.
Мазкур жараёнлар реал воқелик билан, шунингдек, юксак маънавиятли
ижтимоий шахсни тарбиялашга қаратилган конфуцийчилик анъаналари
билан боғлиқ. XVII–XVIII асрларда мамлакат маънавий-маърифий ҳаётга
асос бўлган конфуцийчилик жамиятга жуда кучли таъсир кўрсатган. Айни
вақтда, корейс халқининг миллий хусусиятларини ўзида мужассам этган
ўрта аср корейс адабиётида анъаналарга содиқликнинг янги давр талаблари
билан уйғунлашуви аниқ намоён бўлади.
Барча миллий адабиётлар каби, корейс адабиёти ҳам корейс халқи мада-
ниятининг ажралмас қисми, унинг тарихи, тараққиёт босқичлари ва ривож-
ланиш жараёнларининг инъикосидир. Жамият ва унинг фуқароларини ко-
милликка йўналтирувчи ижтимоий тараққиётнинг муҳим омили миллий,
маънавий ҳамда ахлоқий қадриятларда мужассам топади. Чунки давлат
барқарорлиги ва тараққиёти жамиятнинг маънавий-руҳий, маданий-бадиий
SHARQSHUNOSLIK /
ВО С Т О К О ВЕ ДЕ Н И Е
/ ORIENTAL STUDIES 2019,
№
3
30
илдизларига таянади. Таниқли файласуф М. Хайдеггернинг ёзишича: «...
ин-
соннинг фаолияти маданият сифатида тушунилади ва уни ташкил этади.
Маданият юксак қадриятларни инсон қадр-қимматини маданийлашув йўли
билан амалга ошишидир
»
1
.
Маданият қадриятларнинг инсон фаолиятида рўёбга чиқиш даражаси билан
белгиланади. Уларнинг рўёбга чиқиш воситаси эса бадиий адабиётдир. Ада-
биёт бадиий тўқима ва сўз санъатини ўзида уйғунлаштирган серқирра поэтик
ҳодисадир. Адабиётшунос олим М.М. Бахтин айтганидек,
«Адабиёт тилдан
фойдаланишгина эмас, балки уни бадиий жиҳатдан англаб етиш ҳамдир»
2
.
Ишонтириш хусусиятига эга бўлган бадиий адабиёт ўзининг шаклланиш
жараёнида халқ анъаналарига таяниб турли даврларнинг барча мавзу ва йўна-
лишлари ҳақидаги маълумотларни китобхонга етказади.
Корейс сюжетли насри Европа насридан фарқли равишда ривожланган эпик
анъанага эга бўлмаган маданият негизида вужудга келган. Шу туфайли, маълум
даражада эпос вазифасини бажарган ҳодисани унинг бош манбаи деб ҳисоблаш
мумкин. XVII–XVIII асрлар корейс адабиёти ривожланиш тарихида ғоялар ва
уларнинг концептларигина эмас, балки воқеликни, унинг асосий субъектлари –
инсон ва табиатни акс эттиришда, бадиий тасвир усулларини такомиллаш-
тиришда, янги жанрларнинг шаклланишида ва сюжет чизиқларининг мураккаб-
лашувида ҳам сифат ўзгаришлари юз бергани кузатилади.
XVII-XVIII асрлар корейс адабиёти поғоналарга ажратилган. Энг юқори
даражани
ханмун
3
даги
«
юксак
»
наср ва назм эгаллаган, жанр жиҳатидан
улар хитой насри ва назмига тўлиқ мос келган. Кейинги поғонада
ханмун-
даги насрнинг кичик шакли –
пхэсол
турган, энг қуйи поғонадан эса корейс
тилидаги адабиёт ўрин олган. Ўз навбатида, у ҳам уч: юқори (назм), ўрта
(
«
юксак наср
»
(кундаликлар ва романлар) ва қуйи (корейс қиссалари ва
новеллалари) даражаларга бўлинган
4
.
1
Haydegger М. Vremya kartini mira//Novaya tehnokraticheskaya volna na Zapade. [Haydegger
М. World picture time//New technocratic wave in the West]. Мoskva, 1986. 93 s. (In Russian).
2
Bahtin M.М. Yazik v hudojestvennoy literature//Bahtin М.М.Sobranie sochineniy. [Bakhtin M.М.
Language in fiction// Bakhtin M.М. Collected works] v 7 t. Moskva, 1996. Т.5. 287 s. (In Russian).
3
Ханмун – хитой иероглифларининг корейслаштирилган шакли. Ўрта асрда Кореядаги
расмий ёзма адабий тил ҳисобланган. VI-VII асрларда хитой иероглифлари асосида
яратилган «иду» (амалдорлар ёзуви) ва XV асрда корейс фонетик алифбоси яратилганига
қарамасдан ханмун э.а. I асрдан 1984 йилга қадар давлат бошқарувида, билим ва маданият
соҳасида ёзма муносабат вазифасини бажарган. Ўрта аср корейс илмий адабиёти ва бадиий
адабиётнинг барчаси ханмунда(ханмунхак)да яратилган. Хитой мумтоз адабиётидаги
кўплаб жанрлар, сюжетлар, анъанавий образлар ва бадиий тасвир воситалари тизими
ханмунда ижод қилган корейс адиблари томонидан қабул қилинган ва қайта ишланган;
хитой шеърияти қонунларига амал қилиш корейс сўз усталари учун мажбурий бўлган. Шу
билан бирга ханмундаги асарлар «юксак» асарлар ҳисобланган; ханмундаги адабиётнинг
ривожланиши корейс тилининг тараққиётига ҳам қатта таъсир кўрсатган.
4
Konsevich L.R. Коreevedenie. Izbrannie raborti. [Konsevich L.R. Korean Studies. Selected
works] Мoskva, “Мuravey-Gayd” , 2001. 592 s. (In Russian).
SHARQSHUNOSLIK /
ВО С Т О К О ВЕ ДЕ Н И Е
/ ORIENTAL STUDIES 2019,
№
3
31
Маълумки, ҳар бир адабий жанр ўзига хос маданий-тарихий характер
белгилари билан ажралиб туради. Ҳар бир адабий асарда ўз даврининг мада-
ний-тарихий воқеликлари акс этади. Ўзбек адабиётшунос олими Х.Дўстму-
ҳаммад:
«Ҳар қандай бадиий ижод турида «жанр» тушунчаси бор. Ҳар бир
жанрнинг ўзига хос қиёфаси ҳам бор. Ҳар қиёфанинг ташқи ва ички ало-
матларини санаб адоғига етиш қийин»
1
, дея таъкидлаганидек, ўрта аср ко-
рейс адабиётида қисса жанри, ўзининг ташқи ва ички хусусиятларга бойлиги
билан бошқа насрий жанрлардан ажралиб туради.
Жанр доимий равишда ўзгариш ва янгиланиш жараёнида бўладиган
ҳодиса саналади. Адабий жараёндаги ўзгаришлар жанрнинг шакл ёки
мазмун жиҳатдан ўзгаришига сабаб бўлади.
Кореяда қабул қилинган адабиёт тарихини даврлаштиришга кўра, XVII–
XVIII асрлар корейс адабиёти тарихининг иккинчи даври бўлган Чосон (
Ли)
адабиётига киради. Асрлар бўйича бундай даврлаштириш ҳар бир асрда
янги
жанр ва мавзулар пайдо бўлгани билан изоҳланади. «Шуни унутмаслик ке-
ракки, «янги»нинг пайдо бўлгани эскининг ғойиб бўлганини англатмайди.
Улар ҳар доим ёнма-ён мавжуд бўлган, бир-бирини тўлдирган ва биридан
иккинчисига ўтган»
, деб ўринли таъкидлайди А.Ф.Троцевич
2
.
Хусусан, XVII аср корейс насрининг кичик шакллари –
пхэсол
равнақи
билан тавсифланади. Буни адабиёт инсон ички дунёсининг инъикоси экан-
лиги, халқнинг оғир ижтимоий аҳволини акс эттириши ва ҳаётнинг беқарор-
лиги билан изоҳлаш мумкин.
Пхэсол
кичик насрий асарлар туркуми Чосон
даври адабиётининг илк насрий шаклларидан бири ҳисобланади. Л.Р. Конце-
вичнинг
«
Корейсшунослик. Танланган асарлар
»
ида берган таснифига кўра, у
шакл жиҳатидан
«
юксак
»
насрга кирган, чунки асарлар ханмунда яратилган,
аммо мазмун жиҳатидан у қуйи даражага мансуб бўлган.
Пхэсол
да турли
мавзулар кўтарилган, сюжетли ва қизиқарли воқеалар тасвирланган, этног-
рафик ва географик мулоҳазалар баён этилган. Уларнинг сюжети реал
воқеалар тавсифидан холи инсоннинг эркин фикрлаш ва ёзишга бўлган
ҳуқуқини тасдиқлайдиган кўнгилочар мотивларга асосланган. Зотан, бундай
кўнгилочар наср, зерикканда ўқиладиган ҳикоялар тўплами ҳам Шарқ, ҳам
Ғарбий Европанинг кўпгина халқлари адабиётига хосдир.
Пхэсол
асарлари аниқ бир мақсад ва мўлжалга эга бўлмаган тўпламлар-
дан ташкил топган. Уларда кичик ҳикоялар, латифалар, одатда ҳам хроно-
логик, ҳам мавзу жиҳатидан, шунингдек, умумий сюжетига кўра бир-бири
билан боғланмайдиган турли-туман воқеалар баёни жамланган. Илк
пхэсол
(
패설
) муаллифларининг асарлари тўқима бўлмаган, балки тайёр манбалар
1
Dustmuhammad H.N. Milliy hikoya: izlanishlar, yutuklar, istaklar. Оzod Vatan saodati. 5-jild. Аdabiy
tankid. [National short story: researches, achievements, reviews].Toshkent, “Adib”, 2013. (In Uzbek).
2
Тrosevich А.F. Istoriya koreyskoy tradisionnoy literatury (do XX c.). [Тrosevich А.F. The
history of Korean traditional literature (until XX c.] Sankt-Peterburg, “Peterburgskoe
vostokobedenie”, 2004. 3 s. (In Russian).
SHARQSHUNOSLIK /
ВО С Т О К О ВЕ ДЕ Н И Е
/ ORIENTAL STUDIES 2019,
№
3
32
асосида яратилган. Шу сабабли уларда реал тарихий, ижтимоий ва маиший
воқелик тасвирланган. Кейинчалик бадиий адабиёт олдига китобхон маъна-
виятини шакллантириш каби янги вазифаси қўйилиши билан насрга тўқима
воқеа, образ, мотив ва бошқаларни киритиш талаб этилган. Табиийки, бу
адабий-назарий талаб адабиётга бадиий тўқимага асосланган сюжет кириб
келишига асос бўлган.
Анъанавий халқ оғзаки ижоди асосида яратилган бу кичик насрий асар-
лар туркуми халқ дидактикасининг, унда шаклланган яхшилик ва ёмонлик
ҳақидаги тасаввурларнинг моҳиятини ўзида мужассамлаштирган бўлиб, бу
адабиётнинг улкан тарбиявий аҳамиятини белгилаб берди.
Рус олими Д.Д. Елисеев
пхэсол
ни ўрта аср адабиётининг кичик насрий
шаклларига киритади, унинг вужудга келиши замирида халқ оғзаки ижоди ва
мумтоз тарихнавислик ётади, деб ҳисоблайди. Унда ҳам бадиий адабиётга, ҳам
тарихий асарларга хос хусусиятлар мужассам топганига урғу беради
1
.
Пхэсол
кичик насрий асарлар туркумига халқ оғзаки ижоди билан боғлиқ
бўлгани учун қуйи даража адабиётининг намуналари сифатида қаралган.
Ваҳоланки, айнан материални баён этишнинг
«
юксак
»
шакли билан мавзу-
нинг оддийлиги уйғунлашиб,
пхэсол
ни Чосон даврининг корейс адабиёти
ривожланиш жараёнининг янги босқичида пайдо бўлган ўзига хос адабий
ҳодиса сифатида тавсифлаш учун асос беради.
А.Ф. Троцевичнинг фикрига кўра, бундай асар муаллифлари асар мавзу-
си, қаҳрамони ва предметини танлашда ўзини жуда эркин ҳис қилган
2
.
Бироқ, муҳими шундаки,
пхэсол
асарлари воқеаларнинг ўта ихчам, қисқа ва
лўнда баёни, қаҳрамон тавсифлари сингари умумий хусусиятлар билан
ажралиб турган. Одатда асарда фақат муайян бир жиҳат тасвирланган.
XVII асрда корейс адабиётига янги ғоялар кириб келиши давом этди, унинг
ижтимоий роли ўзгарди, янги шаклларни излаш ва яратиш, шунингдек, янги
жанрларнинг пайдо бўлиши ва эски жанрлар шакл-шамойилининг ўзгариши
каби жараёнлар юзага чиқди.
Пхэсол
услуби ўз етуклик даврига қадам қўйди ва
бу, ҳеч шубҳасиз, унинг ғоявий-тематик кўламининг кенгайиши ва насрий
асарларнинг янги тури –
сосол
пайдо бўлишига имконият яратди.
Сосол
насрий асарлар туркуми воқеликни тарихий маълумотларга таяниб
ифода этишдан бадиий тўқималар воситасида тасвирлашга ўтиши билан харак-
терланади. Гарчи «тарихийлик» қисман сақланиб қолса–да, тўқима образлар
1
Еliseev D.D. Koreyskaya srednevekovaya literatura phesol (nekotorie problemi proishojdeniya
janra). [Еliseev D.D. Pkhesol of Korean medieval literature (some problem of the origin genre].
Мoskva, “Nauka” , 1968. 134 s. (In Russian).
2
Тrosevich А.F. Mif i syujetnaya proza Korei. [Тrosevich А.F. Korea myth and storyline prose].
Sankt-Peterburg, “Peterburgskoe vostokobedenie”, 1996. 14 s. (In Russian) .
SHARQSHUNOSLIK /
ВО С Т О К О ВЕ ДЕ Н И Е
/ ORIENTAL STUDIES 2019,
№
3
33
мавқеи ошди, фольклор материаллари бўлган халқ оғзаки ижоди бойликла-
ридан, «норасмий тарих»
1
асарларидан олинган ўхшаш сюжетлар яратилди.
Адабий жанрларнинг назарий адабиётшуносликда таснифи мавжуд бўлма-
ган корейс адабий тафаккурида
сосол
атамаси қисса, роман, ҳикоя сингари
насрий асарларни қамраб олади. Таниқли корейс тадқиқотчиси Ли Сантхэк
мазкур масалани ёритар экан, сюжетли корейс насрида жанрларга аниқ бўли-
ниш мавжуд эмаслигини кўрсатади
2
. Кореяда чоп этилган
«Катта луғат»
фундаментал нашрида
сосол
атамасига қуйидаги таъриф берилган:
«Сосол
–
наср шаклларидан бири бўлиб, унда фактлар ва муаллифнинг бадиий тўқимаси
бирикмаси асосида ҳаёт, шунингдек, барча юксак эстетик нарса ва ҳодисалар
акс эттирилади. Узун, ўртача ва қисқа сосол фарқланади»
3
.
Рус тадқиқотчиси Д.Д. Елисеев
сосол
деганда шартли равишда қисса, новелла,
роман жанрларига бўлинадиган асарларни тушунади
4
. А.Ф. Троцевич фикрига
кўра, мазкур атама билан қисса ва романлар ифодаланади
5
.
Сосол
атамасининг
аниқ таърифи россиялик бошқа олимларнинг тадқиқотида ҳам мавжуд эмас.
Япония билан бўлган Имжин (1592–1598) урушидан кейин мамлакат
тараққиётида, хусусан, маданият соҳасида силжишлар кузатилади. Корейс
халқи корейс ёзувидан фойдалана бошлади. Бундай шартли ўзгаришлар энг
машҳур насрий жанр – корейс тилида қиссаларнинг пайдо бўлишига замин
яратди. Шубҳасиз, у ўзига хос ўрта аср корейс насрининг пайдо бўлишини
янада жонлантирди. Айни вақтда,
сосол пхэсол
нинг муносиб давомчиси
ҳисобланади, жанр имкониятларини бойитадиган янги адабий усулларнинг
пайдо бўлишини ва шу билан бир вақтда бошқа ўзига хос жанр – ўрта аср
классик корейс қиссасининг вужудга келишини таъминлайди
6
.
Ўрта аср қиссаси билан халқ оғзаки ижоди ўртасида яқин алоқа мавжуд.
Қисса сюжетлари қадимги афсоналардан, халқ эртакларидан ўзлаштирилган
ёки қисса асосига
пхэсол
тўпламлари новеллалари киритилган. Бундай қис-
1
Яса, яъни «норасмий тарих» алоҳида шахсларнинг асарлари бўлиб, аксарият ҳолларда бу
шахслар тарихий воқеаларни шахсий нуқтаи назари, воқеаларга шахсий муносабатидан
келиб чиқиб талқин қилишган. Натижада баъзи тарихчилар, давлат арбобларига берган
салбий тавсифи учун қувғин қилинган. Яса анъанавий тарихшунослик тамойилига амал
қилинмасдан ёзилган. Бунда баённинг изчиллигига ва тарихий материалларни танлаш каби
шартларга риоя қилинмаган: унда ижтимоий-сиёсий, иқтисодий, маданий ва бошқа
замонавий масалаларга сезиларли даражада эътибор қаратилган. Ясада муайян тарихий
воқеа ёки ҳақиқий тарихий шахс билан доим боғлиқ бўлмаган кўплаб фольклор
материаллари - ривоят, ҳажвия, халқ новеллалари, эртак, мақол-маталлар ишлатилган.
2
Pek Nam Chol. “Heyi engu. Seoul, 1997. 18 p. (In Korean).
3
Kyn sajon. Seoul, 1995. 23-73 p. (In Korean).
4
Еliseev D.D. Novella koreyskogo srednevekovya (evolyusiya janra). [Еliseev D.D. Shot story of
the middle Korean literature (genre evolution). Мoskva, “Nauka”, 1977. 67 s. (In Russian).
5
Trosevich А.F. Koreyskiy srednevekoviy roman «Оblachniy son devyati» Kim Мandjuna. [Тrosevich А.F.
Korean medieval roman “Сloud dream of nine”]. Мoskva, “Nauka”, 1986. 10 s. (In Russian).
6
Pak Sonniy. Istoriya staroy кoreyskoy povestvovatelnoy literaturi. [The story of old Korean
narrative kiteraturt]. Seul, 1964. 307 s. (In Russian).
SHARQSHUNOSLIK /
ВО С Т О К О ВЕ ДЕ Н И Е
/ ORIENTAL STUDIES 2019,
№
3
34
саларнинг ютуғи, унинг халқчиллиги, ҳамма учун тушунарли тилда ёзилган-
лигидир. Шу боис уларга адабий қайта ишлов берилишидан олдин оғзаки,
ёзма қайдлар ва бошқа шаклларда бўлган. Шунинг учун ҳам кўп қисса-
ларнинг муаллифи номаълум бўлган.
Эътибор берилса, қиссаларнинг қаҳрамонлари тақдирига ғайритабиий
кучлар аралашади. Улар муҳим воқеаларни башорат қиладиган, ўз ҳаракат-
ларини белгилайдиган ажойиб тушлар кўради. Аксарият қиссаларда шундай
туш сюжет тугунига айланади. Китобхонни кўпинча асар яратувчиси эмас,
фақат сюжет қизиқтирар эди. Одатда барча сюжетлар бир типли: ё тарихий
асосга эга бўлган воқеалар, ёки турли фантастик ҳодиса ва воқеалар, можа-
ролар билан бойитилган, ажойиб қаҳрамонлар фаолияти ҳақидаги мифлар-
дан иборат ҳикоялар. Асосан қисса бош қаҳрамони ҳамма нарсадан маҳрум
қилиниб, оғир синовларни бошдан кечиради ва охир оқибатда ҳаёти яхши
томонга ўзгариш билан якун топади.
Корейс қиссасида ҳар доим икки қарама-қарши қутб – қаҳрамоннинг
изтироблари ва хайрли интиҳо мавжуд
1
. Сюжетнинг бундай хусусияти
корейс халқининг хаос ўрнини уйғунлик эгаллаши ҳақидаги тасаввурлари
билан боғлиқ. Қиссаларнинг қаҳрамонлари одатда пассив бўлиб, ўз нуқтаи
назарини ҳимоя қилишга, ўзига озор етказганларни қилмишига яраша жазо-
лашга умуман уринмайди. Бу эса инсонпарвар, одил бўлишни, катталарни
ҳурмат қилишни талаб этадиган конфуцийчилик ахлоқий меъёрлари билан
мос келади. Улар ўзига озор етказганлардан ўч олишни ёки уларни қириб
ташлашни эмас, балки ўз андишалилиги ва ярашувчанлигини сақлашни бош
вазифа деб ҳисоблайдилар, уларнинг тасаввурларига кўра, бу одамларнинг
ўзаро муносабатларидаги уйғунликни бузмайди
2
.
Ўрта аср қиссалари учун инсоннинг шахсий фазилатларни тавсифлаш ва
персонажлар портретини чизиш хос эмас. Ўрта аср корейс адабиёти учун уму-
мий бўлган образли иборалар аёл гўзаллиги, қаҳрамоннинг қобилияти ва
ижобий фазилатлари орқали ифодаланади. Қисса қаҳрамонлари ҳар доим гўзал,
меҳрибон ва олижанобдир. Ёвуз одамлар барча салбий хусусият ва жиҳатларни
ўзида жамлайди.
«Хинбу ҳақида қисса»
да Нолбу,
«Чан Хва ва Хон Нён ҳақида
қисса»
да ўгай она шундай образлар сирасига киради. Санаб чиқилганларнинг
барчаси хитой адабиётига хос бўлган конфуцийчилик схематизми билан
муштаракдир. Айни вақтда, образларнинг янгилиги ва ҳиссиётларнинг бевоси-
талиги билан ажралиб турадиган корейс қиссасида конфуцийчилик схематизми
ўз кучини йўқотади ва китобхонга ўрта аср корейс адабий тилининг алоҳида
жозибадорлигини англаб етиш учун имконият яратади.
1
Vernaya Chhunhyan: Коreyskie klassicheskie povesti XVII–XVIII vekov/Predislovie Тrosevich
А.F. [Faithful Chunhyan. Korean classic novels of XVII–XVIII c./Foreword Тrosevich А.F.]
Moskva, “Hudojestvennaya literatura”, 1990. 10 s. (In Russian)
2
Ўша манба. – Б.11.
SHARQSHUNOSLIK /
ВО С Т О К О ВЕ ДЕ Н И Е
/ ORIENTAL STUDIES 2019,
№
3
35
Бу жанрда кўплаб асарлар яратилган, хусусан, Хо Гюннинг «
Хон Кил Дон
ҳақида қисса
»си, номаълум муаллиф яратган «
Чхунхян ҳақида қисса
» ва
бошқалар. Адолатли утопик мамлакат қурган «
Хон Кил Дон ҳақида қисса
»
асарининг қаҳрамони Робин Гудни ёдга солади, шунингдек, XIV асрда яшаб
ўтган хитой ёзувчиси Ши Най-аннинг «
Дарёли ўзан
» романи қаҳрамонига
ҳам ўхшаб кетади. «
Чхунхян ҳақида қисса»
ни ўрта аср корейс насрининг
дурдонасига киритиш мумкин. Биз бу асарда «Ромео и Джульетта»нинг
корейсча талқинини кўрамиз. Бу асарлар учун ижтимоий масалаларга
мурожаат, билимсизлик, зўравонлик, ижтимоий адолатсизликни фош қилиш,
аёллар садоқатини мадҳ этиш, уйғунликка чорлов, фольклор анъаналаридан
насиҳатомуз тарзда фойдаланиш каби жиҳатлар муҳим саналади. Кўриб
чиқилаётган жанрда тубанликни фош қилувчи, турли ёш ва қатламларга
мансуб қаҳрамонлар саргузашти ҳақидаги қизиқарли тарихий асарлар яра-
тилган. Китобхонлар олдида амалдор ва оддий инсон, роҳиб ва ўқитувчилар,
яъни жамият ижтимоий табақасининг турли вакиллари намоён бўлади.
Даврга оид барча асарлар сюжетининг марказида жамиятдаги ижтимоий
муносабатларнинг салбий томонлари ва унинг муаллиф томонидан қабул
қилинмаганлиги ҳақидаги ғоя етакчилик қилади.
XVII аср корейс адабиётида катта ҳажмли асар – роман жанрининг
тараққиётини бошлаб берди. А.Ф.Троцевич таъкидлаганидек:
«Романларда
асосан жамиятда уйғунликка эришиш ва шахснинг ички олами муаммолари
муҳокама қилинган»
.
Сюжетли асарлар яратган биринчи муаллиф Ким
Манжун бўлган. Адиб ўз даврининг ўткир муаммоларини бадиий тасвирлаб
берган, қаҳрамонлар ташвиши орқали уларнинг ички дунёси ва тўғри йўлни
топиш илинжидаги хатти-ҳаракатларини ёритиб берган биринчи носирдир.
Унинг
«Са хонимнинг жануб бўйлаб саргардонликлари»
ва
«Тўққиз киши-
нинг булутли туши»
номли машҳур романларида корейс халқига хос дунё-
қарашнинг икки тенденцияси – одил инсон ва шахснинг ички уйғунлиги
айниқса бўртиб намоён бўлади. Биринчи романнинг сюжети у сарой
воқеаларининг қайноқ излари ортидан ёзилганидан далолат беради. Унда
ёзувчи ўз қиролини қоралайди ва адолат тантана қилишига умид билдиради.
Ёзувчининг иккинчи романи –
«Тўққиз кишининг булутли туши»
инсоннинг
табиати, ижтимоий фаоллиги, ҳаётда ўз йўлини топиш ва ички уйғунликка
эришиш борасидаги изланишлари ҳақидаги ўй-мулоҳазалар маҳсулидир
1
.
Ёзувчи корейс адабиётида илк бор шахс муаммосини кўтарган бўлиб,
унинг асарларидаги қаҳрамон олдида қайси йўлни танлаши истиқболли
эканлигини ҳал қилиш муаммоси туради. Мазкур мавзу бу йўналишдаги
бошқа кўплаб хусусан, «
Хон Кил Дон ҳақида қисса
», «
Чхунхян ҳақида қисса»
асарларнинг юзага келишига ҳам туртки бўлди. Кейинги яратилган асарлар-
1
Vernaya Chhunhyan: Коreyskie klassicheskie povesti XVII–XVIII vekov/Predislovie Тrosevich
А.F. “Hudojestvennaya literatura”. [Faithful Chunhyan. Korean classic novels of XVII–XVIII
c./Foreword Тrosevich А.F.] Moskva, 1990. 186 s. (In Russian)
SHARQSHUNOSLIK /
ВО С Т О К О ВЕ ДЕ Н И Е
/ ORIENTAL STUDIES 2019,
№
3
36
да озми-кўпми даражада Ким Манжун томонидан кўтарилган шахс муам-
моси ёритилганлиги кузатилади. Ёзувчи асарларининг таҳлили орқали унинг
корейс адабиётида янги йуналишдаги асарларнинг пайдо бўлишига тамал
тошини қўйганини кузатиш мумкин.
XVIII аср корейс адабиётида кетма-кет ижтимоий романлар пайдо бўла
бошлайди, жумладан, номаълум муаллифларнинг
«Ха ва Чин оиласи»
,
«Икки
билакузукнинг ғаройиб учрашуви»
,
«Нефритлар ва марваридларнинг ажойиб
тақдири»
ва бошқалар.
Қоида тариқасида, ижтимоий романларнинг номларида доим
ки
ёки
нок
(
қайдлар
,
тавсиф
) жанр белгилари ёки
кибон
,
киён
(ғаройиб учрашувлар, ажо-
йиб тақдирлар) сўзлари учрайди. Одатда ёзувларда оила (баъзан унинг кўп
сонли авлодлари) тарихи баён этилади. Қаҳрамонлар ҳаёти турли конфликт-
ларга, оила тинчини бузишга уринаётган душманлар билан курашга тўла
бўлади. Бироқ изтироблар ва оила душманларига қарши фаол курашлар эвазига
адолат ғалаба қозонади, ёвуз одамлар эса қилмишига яраша жазосини олади.
Жоиз бўлса қиёслаш мумкин, корейс адабиётидаги бундай романларнинг
ғоявий-бадиий хусусияти ўзбек халқ оғзаки ижоди ва мумтоз адабиёти
дурдоналарини ёдга солади. Хусусан, бир қатор ўзбек эртакларида, шунинг-
дек, Алишер Навоийнинг
«
Хамса
»
асарида шундай пафос мавжуд. Бу ҳол
албатта инсоният томонидан яратилган бадиий асарларнинг умумбашарий
хусусияти ҳамда ўзаро муштараклигини кўрсатади.
Корейс ижтимоий романларининг деярли барчаси тузилиш жиҳатидан
ўхшаш: уларда сюжет конфликт асосига қурилади, қаҳрамонларнинг шид-
датли ҳаракатларига ёвуз одамларнинг
«
кирдикорлари
»
туртки беради.
Воқеалар ривожи умумий тузилмавий хусусиятга эга бўлиб, бу китобхонга
асарнинг кейинги сюжет чизиқлари ва қаҳрамонларнинг ҳаракатларини
олдиндан англай олиш имконини беради.
Ноижтимоий романларда, яъни роман-тушларда бошқача қаҳрамон типи
– юксак маънавиятли, ўз хулқ-атвори билан барчага ўрнак бўладиган, ўз
инсоний фазилатларини фаол намоён этадиган, юксак ижтимоий мақом ва
фаровонликка эришишга интилаётган инсон тасвирланади. Масалан, Ли
Чонжагнинг
«Онниннинг туши»
, номаълум муаллифнинг
«Нефритли илоҳ
туши»
, Нам Ённонинг
«Нефритли нилуфардаги туш»
романлари (сўнгги
роман корейс тилида
«Нефритли павильондаги туш»
номи билан маълум)
шулар жумласига киради.
Ноижтимоий романлар номида одатда
мон
(туш) сўзи учрайди. Бундай
романлар қаҳрамони ҳамма нарсани туш орқали идрок этади. Қаҳрамон
ҳаёти билан боғлиқ муҳим воқеаларнинг барчаси тушда содир бўлади,
қаҳрамоннинг уйғониши эса дунёвий ҳаётнинг ўткинчи эканлигига урғу
беради. Роман-тушларнинг барчаси қизиқарли сюжет, ғаройиб саргузаштлар
билан ажралиб туради, улар китобхонни қизиқтириш билан бир қаторда, уни
чуқур ўйга ҳам солади.
SHARQSHUNOSLIK /
ВО С Т О К О ВЕ ДЕ Н И Е
/ ORIENTAL STUDIES 2019,
№
3
37
Роман-тушларда деярли ҳар доим оиланинг ахлоқий тамойилларини ва
унда мужассамлашган табиий фазилатларни сақлашни ҳамма нарсадан устун
қўядиган олижаноб қаҳрамон эмас, балки амалга, ҳокимиятга, бойликка ўч
персонаж, яхши фазилатли бўлмаса-да, лекин душманлар билан аёвсиз
жангга киришадиган довюрак аскар тасвирланади. Мазкур қаҳрамонларнинг
ўй-хаёллари дунёвий эҳтиросларни қондиришга қаратилади, аммо уларнинг
бутун дунёвий ҳаёти хомхаёл, туш бўлиб чиқади.
Шуни таъкидлаб ўтиш лозимки, ижтимоий романларда ҳам, ноижтимоий
романларда ҳам тўқима образ ва воқеалар кенг тасвирланади, бироқ айни
вақтда уларда даврнинг муҳим, жиддий муаммолари акс эттирилади.
Анъанавий корейс насрида ушбу романлар орқали янги ижтимоий ҳодисани
англаш учун асос бўладиган икки адабий оқим – романтизм ва реализм
синтези мавжудлигини кузатиш мумкин.
XVII–XVIII асрларда корейс адабиётида янги шаклларни топиш йўли-
даги изланишлар тарихий ва географик хусусиятга эга ханмундаги янги
жанр – кундаликлар ривожланиши учун имконият яратади. Бунга Ли
Сунсиннинг
«Ҳарбий воқеалар кундалиги»
, Хван Чиннинг
«Японияга саёҳат
кундалиги»
ва бошқалар мисол бўла олади. Уларда қаҳрамон замон ва макон
алоқалари силсиласида, воқеалар ривожи динамикасида тасвирланади. Бу
адабиёт инсоннинг шахсий ҳаётига, унинг ички дунёсига қизиқиш
кучайганидан далолат беради. Мазкур кундаликларда инсоннинг шахсий
тақдири кузатилади, унинг ҳиссиётлари ва кечинмалари тавсифланади.
Кундаликларда муаллифлар ўз дардлари, шахсий кечинмаларини баён
этадилар. Япония билан бўлган урушнинг фожиали воқеалари, ўзлари иштирок
этган жангу жадаллар, асирликдаги ҳаёт, асирликдан қочгандан кейинги
дарбадарликлар ва ватанга қайтиш тафсилотлари ҳақида ҳикоя қиладилар.
Кундаликлар фақат ҳарбий воқеалар баёнига бағишланмаган. XVII–XVIII
асрларда шахсий саёҳатлар ҳақидаги кундаликлар пайдо бўлди. Чон Сихан-
нинг
«Тоғларда ёзилган кундаликлар»
, Пак Чоннинг
«Пэктусан тоғига саё-
ҳат кундаликлари»
, Ли Ининг
«Соктамнинг кундаликлари»
, Чон Чхолнинг
«Увахэ-чун подшолик даврининг кундаликлари»
ва бошқа асарларда маҳал-
лий аҳолининг яшаш шароитлари тасвирланади, содир бўлаётган воқеаларга
танқидий баҳо берилади. XVII–XVIII асрларнинг кундаликлар шаклидаги
насрида йўл қайдлари ва тақдири фожиали кечган аёлларнинг кундаликлари
етакчи ўринни эгаллайди (асосан подшо саройига мансуб аёлларнинг,
масалан,
«Хон хоним кундаликлари»
.
Мазкур кундаликлардан Кореянинг ҳукмрон давра вакиллари ҳаётига
доир фактлар, аёлнинг муҳаббати, ёлғизлик ва айрилиқ азоби ҳақидаги
фикр-мулоҳазалар кенг ўрин олган. Аёллар томонидан ёзилган кундалик-
ларда мазкур жанрнинг бошқа қирраси, яъни, ҳиссиётларга тўлалик, чуқур
лиризм ва экспрессивлик кўпроқ намоён бўлади.
SHARQSHUNOSLIK /
ВО С Т О К О ВЕ ДЕ Н И Е
/ ORIENTAL STUDIES 2019,
№
3
38
Кундаликлардаги қайдларнинг ўзига хос хусусияти шундан иборатки,
уларда келтирилган ноёб фактик маълумотлар муаллифнинг эмоционал
муносабати орқали акс эттирилади ва бунинг натижасида мазкур қайдлар
тўлақонли бадиий асарга айланади.
XVII асрда ханмунда яратилган тарихий
чон
(биография) услубида
ёзилган, ҳайвонлар, ўсимликлар ва ҳатто буюмлар тасвир предмети бўлиб
хизмат қилувчи тўқима сюжетларга асосланган асарлар пайдо бўлди. Агар
бундай асарларнинг қаҳрамонлари сифатида муайян инсон образи киритил-
ган бўлса, улар албатта расмий давлат муносабатларидан холи тарзда тас-
вирланган. Жумладан, камбағал ва ароқхўр ҳақидаги Квон Пхилнинг (1569-
1612) «
Майхонадаги амакининг таржимаи ҳоли
» ва Хо Гюннинг «
Чаннинг
таржимаи ҳоли
» асарлари шулар жумласидандир. Бу шаклда яратилган
дастлабки асарлар каби бу асарларда ҳам расмий давлат муносабатларидан,
ижтимоий шартларга тобе бўлмаган шахс тасвирланади. Бу асарларнинг
мафкуравий асосида даосизм ва буддизм ғоялари ётади.
Чон
услубида ёзилган асарларда, асосан, муҳаббат ва оила мавзуси акс
эттирилган бўлиб, бу асарларнинг бошқа асарлардан фарқли жиҳати шуки, муал-
лиф қаҳрамонлар қилмишини очиб беради, аммо уларга ўзининг муносабатини
билдирмайди. Одатда, барча қиссаларнинг номланиши бош қаҳрамон исми ва
«таржимаи ҳол» маъносини англатувчи
чон
белгиси билан ифодаланади. Бундай
асарлар орасида Квон Пхилнинг «
Чу тарихи
», Чо Виханнинг «
Чхве Чхок
», Ли
Ханбокнинг «
Лю Ен
» каби асарлари етакчи ўринни эгаллайди.
Квон Пхилнинг муҳаббат учлиги ҳақидаги «
Чу тарихи
» қиссасида ёш
йигит ва икки қиз муҳаббати тарихининг бадиий талқини алоҳида аҳамият
касб этади. Қиссадаги воқеалар жуда динамик тарзда ривожланади: асарда
инсоний муносабатлар, уларнинг руҳий ҳолати, муҳаббат учлиги, муҳаббат
ҳиссиётларини келтириб чиқарган сабаблар баён этилади.
Бу учликда бош қаҳрамон биринчи муҳаббатининг ўлими билан, тақдир
тақазоси билан Имжин урушидан сўнг уйига қайтиши ҳикоя сюжетининг
тугуни, кейинги ҳаракат ва ҳолатлар воқеалар ривожи учун муҳим босқич
бўлиб хизмат қилади. Муаллиф қаҳрамонларнинг лирик кайфияти, руҳий
ҳолати билан боғлиқ воқеаларни шеърий мисралар орқали ифодалайди.
Чон
услубида кўплаб корейс қиссалари яратилган. Асар қаҳрамонлари –
уйғунликка интилувчи ва аҳамиятга молик иш қиладиган, жамиятда ўрна-
тилган тартибларга амал этмайдиган, ёки бўлмаса, жамиятдан ташқарида
яшайдиган шахслардир. Асардаги мавзулар учун «
Чхунхян ҳақида қисса
»,
«
Сим Чхон ҳақида қисса
» каби фольклор асарлар, буддавий характерга эга
корейс афсоналари, турли тарихий воқелар манба бўлиб хизмат қилган.
Барча асарларда қаҳрамоннинг машаққатлари, бошдан кечирганлари ва
қашшоқ ҳаёти тасвирланган бўлса-да, улар сюжетига бахтли якун топиш
хосдир. Бу услубда ёзилган барча асарларга жамият негизини ташкил этувчи
анъаналарга содиқлик, ихтилофга бормаслик, тақдирга тан бериш ва ҳаётини
SHARQSHUNOSLIK /
ВО С Т О К О ВЕ ДЕ Н И Е
/ ORIENTAL STUDIES 2019,
№
3
39
ўзгартиришга ҳаракат қилмаслик ҳам хос. Уйғунликка интилиш эса ихти-
лофнинг ечимига олиб келади.
Чон
услубидаги барча қиссалар жамиятнинг
асосий ижтимоий муаммосига бағишланган. Қаҳрамоннинг намунавий
хулқи эвазига эришилган ижтимоий уйғунлик ғояси турли тарихий воқеалар
тарзида баён қилинади. Сюжет конфуцийчиликнинг тўғри тарбия билан
боғлиқ бош ғояси – инсон ва жамият ижтимоий уйғунлиги асосига қурилган.
Аммо,
чон
услубидаги қиссаларда инсоннинг оламни конфуцийчилик ғояси
асосида англаши билан бирга даосизм ғоялари ҳам кузатилади: азоблардан
қутилиш учун фаол ҳаракатлардан воз кечиб, табиат ва май билан ҳузур-
ҳаловатга етиш мумкин.
Хулоса ўрнида шуни айтиш мумкинки, XVII-XVIII асрларда корейс
адабиётига янги ғоялар кириб келиши натижасида унинг ижтимоий роли
ўзгарди. Янги шаклларни излаш ва яратиш, шунингдек, янги жанрларнинг
пайдо бўлиши ва эски жанрлар шакл-шамойилининг ўзгариши каби жараён-
лар давом этди.
Пхэсол
асарларининг аксарият қисми тарихнавислик йўналишида вужуд-
га келган бўлиб, бутун тараққиёт даври давомида (XVIII асрнинг бошигача)
тарихий воқеаларни ёритиш хусусиятини сақлаб қолди.
Сосол
насрий
асарлар
туркуми эса
пхэсол
кичик насрий асарлар туркумининг муносиб
давомчиси ҳисобланади.
Корейс назарий адабий тафаккурида
сосол
атамаси қисса, роман, новелла
сингари насрий асарларни қамраб олади. Таниқли корейс тадқиқотчиси Ли
Сантхэк сюжетли корейс насрида жанрларга аниқ бўлиниш мавжуд эмас-
лигини кўрсатади.
Сосол
насрий асарлар туркуми воқеликни тарихий маълумотлар орқали
тасвирлашдан бадиий тўқималар орқали тасвирлашга ўтиши билан характер-
ланади. Гарчи «тарихийлик» қисман сақланиб қолса–да, тўқима образлар мав-
қеи ошди, фольклор материаллари бўлган халқ оғзаки ижоди бойликларидан,
«норасмий тарих» асарларидан олинган ўхшаш сюжетлар яратилди.
XVII–XVIII асрларда инсон ҳаётидаги долзарб масалаларни ўзида акс
эттирган корейс насрининг янги шакл ва мавзулари орқали жамиятни
инсонийлик тамойилларига мувофиқ одилона ташкил этишнинг умумий
манзараси билан ҳиссиёт ва кечинмалар дунёси уйғунлиги юз берганини
таъкидлаш жоиз.
XVII–XVIII асрлар корейс насрида ўз ифодасини топган эстетик идеал
диний ва маънавий-ахлоқий қадриятлар билан уйғунлашиб кетди. Унда
буддизм ва конфуцийчиликка асосланган жамоавий ҳамда шахсий диний-
фалсафий қарашлар бирлиги кузатилди. Буларнинг барчаси реал воқеликни
эстетик баҳолаш мезонларига тўла жавоб берувчи ХVII–ХVIII асрлар корейс
насрида яққол акс этган.
