SHARQSHUNOSLIK /
ВО С Т О К О ВЕ ДЕ Н И Е
/ ORIENTAL STUDIES 2019,
№
3
49
ТИЛШУНОСЛИК
//
ЯЗЫКОЗНАНИЕ
// LINGUISTICS
АҲМЕДОВА ДИЛФУЗА
Филология фанлари доктори, ТошДШИ
Форс тили газета матнларида публицистик услубга хос
феъл шаклларининг қўлланиши
Аннотация. Мақола форс тили газета матнлари таҳлили асосида уларда қўллан-
ган феъл шаклларнинг ўзига хос услубий хусусиятларини ёритишга қаратилган. Таҳлил
давомида, аввало, газета матнларида қўлланган феълнинг грамматик категориялари
тадқиқ этилиб, энг фаол ва нофаол граммтик категориялар аниқланган, уларнинг
фаоллик сабаблари очиб берилган. Шу билан бирга мақолада айнан газета матн-
ларида қўлланувчи феъллар таҳлилга тортилиб, уларнинг қўлланишидаги услубий ўзига
хослик очиб берилган.
Публицистик матнлар, хусусан, газета матнини лингвистик таҳлил қилишда
функционал ёндашувда тил бирликларининг семантикаси ва шакли, уларнинг матн
ҳосил қилишдаги вазифасидан келиб чиқиб ўрганилади. Ушбу функцияни бажаришда
тил бирлигининг семантикаси ва шакли уни газета матнини вужудга келтирувчи
воситага айланади. Эроншуносликда ҳам сўз туркумлари ва уларнинг маъновий гуруҳ-
ларини функционал услублар доирасида қўлланиши таҳлили алоҳида аҳамият касб
этса-да, бу борада махсус тадқиқотлар амалга ошириш долзарб ҳисобланади. Форс
тили газета-публицистик услубини тадқиқ этиш замонавий эроншуносликнинг муҳим
йўналишларидан саналади. Шундан келиб чиқиб, феъл сўз туркумининг услубий-
функционал аспектда ёритишда мазкур мақола долзарблик касб этади.
Таянч сўз ва иборалар: стилистика, функционал услуб, публицистик услуб,
газета матнлари, сўз туркумлари стилистикаси, феъл сўз туркуми, феълнинг
грамматик категориялари, замон категорияси, майл категорияси, нисбат катего-
рияси, расмий услубга хос феъллар.
Аннотация.
Цель статьи – подчеркнуть специфические стилистические осо-
бенности форм глаголов, используемых в газетных текстах на персидском языке.
В ходе анализа были изучены грамматические категории глаголов, используемых в
основном в газетных текстах, выявлены наиболее активные и неактивные
грамматические категории и причины их активности. В то же время в статье
анализируются глаголы, используемые в газетных текстах и разъясняются
методологические особенности их использования.
Публицистические тексты изучаются согласно функциональному подходу к
лингвистическому анализу газетных текстов, исследуются, исходя из семантики и
формы языковых единиц, их функции в формировании текста. В реализации этой
функции семантика и форма языковой единицы превращаются в средство,
порождающие газетный текст. Несмотря на то, что и в иранистике особую
важность обретает анализ применения частей речи и их семантических групп в
рамках функциональных стилей, отсутствуют исследования на данную тему.
SHARQSHUNOSLIK /
ВО С Т О К О ВЕ ДЕ Н И Е
/ ORIENTAL STUDIES 2019,
№
3
50
Исследование газетно-публицистического стиля персидского языка является важ-
нейшим направлением современной иранистики. С этой точки зрения данная статья
актуальна в стилистическо- функциональном аспектах категории глаголов.
Опорные слова и выражения:
стилистика, функциональный стиль, публицис-
тический стиль, газетные тексты, стилистика частей речи, глагол, грам-
матические категории глагола, категория времени, категория склонения, глаголы
официального стиля
Abstract.
The purpose of the article is to emphasize the specific stylistic features of
verb forms used in Persian language newspaper texts. The analysis examined the
grammatical categories of verbs used mainly in newspaper texts, identified the most
active and inactive grammatical categories, and identified the reasons for their activity.
At the same time, the article analyses verbs used in newspaper texts and explains the
methodological features of their use.
Newspaper-journalistic style has specific features and the main task of the materials
of this style is to report certain information to certain positions; thereby achieving the
desired effect on the reader or listener. The content of the newspaper and informational
messages is different in that here we are talking about events that are available for a
broad understanding of the layers of non-specialists, directly or indirectly related to their
lives and interests. From this point of view, this article is relevant in stylistic-functional
aspects of the verb category.
Keywords and expressions:
Stylistics, functional style, publicistic style, newspaper
texts, speech part stylistics, verb, grammar verb categories, time category, inclination
category, formal style verbs
Кириш.
Публицистик услуб газета-публицистик, радио-тележурналис-
тик, нотиқлик каби услуб ости йўналишларга ажратилади. Публицистик
услубда газета тили алоҳида ўрин эгаллайди. Чунки газета ва публицистика
бир-бири билан чамбарчас боғлиқ. Газетадаги ҳар бир публицистик мақола
ўзига хос ижтимоий масалаларни кўтариб чиқиши ёки жамиятдаги турли
янгиликларни бадиий ифода этиши мумкин. Шунинг учун ҳам публицистик
мақолада олға сурилаётган ҳар бир ғоя, фикр ўқувчига, кенг очиқ оммага тез
етиб бориши, тушунарли тилда ёзилиши керак. Қайси тилда ёзилишидан
қатъий назар, қуруқ ёки жонсиз тилда ёзилган публицистика ўз ўқувчисига
етиб бормайди. Шу билан бирга, газета стили публицистик стилнинг бир
тармоғи ҳисобланади
1
.
“Газета тилини атрофлича ўрганиш адабий тил хусусиятларини тадқиқ
этиш билан чамбарчас боғлиқдир. Шунинг учун ҳам тилшуносликларда
газета тилини ўрганишга жиддий эътибор берилмоқда”
2
.
Оммавий ахборот воситаларининг ўрни ва унинг тил ривожига, тил
маданияти шаклланишига таъсири бу услубни ўрганишга бўлган қизиқишни
1
Qo’ng’urov R., Karimov S., Qurbonov T. Nutq madaniyati asoslari (Basis of standard of speech).
II qism. – Samarqand, 1986. – b.20
2
Abdusaidov A. Gazeta janrlarining til xususiyatlari (Language feature of newspaper genre). Filol.
fan. nomz. …dis. – T., 2005. – B.10.
SHARQSHUNOSLIK /
ВО С Т О К О ВЕ ДЕ Н И Е
/ ORIENTAL STUDIES 2019,
№
3
51
тобора орттираверади. Ҳозирги кунда газета матнлари тадқиқида лингвист
олимлар унинг мазмуни, услуби, грамматик тузилиши ва лексикасини
ўрганмоқдалар.
Мавзунинг мақсади
форс тили газета матнларида феълларнинг таркиби,
уларнинг функционал-услубий хосликларини аниқлашдан иборат.
Усуллар.
Газета элементларини тавсифлашда анализ, газета матнлари-
дан танлаб олинган мисолларни изоҳлашда интерпретация, лексемаларнинг
ранг-баранглигини ўрганиш жараёнида тавсифий, қиёсий, миқдорий, умум-
лаштириш, семантик-услубий таҳлил, шунингдек, контекстуал ва компонент
таҳлил методларидан фойдаланилди.
Феъл ўрганиш объекти сифатида бир қатор тилшунослар эътиборида
бўлиши бежиз эмас. Кўпчилик олимлар маълум воқеани тасвирлашда барча
зарур компонентларни ўз ичига олган феълнинг мураккаб семантик тузи-
лишини таъкидлайдилар.
Феълларнинг семантик таркиби мураккаблиги ҳақида А.А.Уфимцева қу-
йидаги фикрларни билдиради: “Феъл лексемалар, уларнинг номинациясида
турли семантик белгилар, турли ҳаракатлар, жараёнлар, ҳолатларнинг шу
ҳаракат ва ҳолатларни амалга оширувчи предмет ва шахслар билан
алоқалари ракурси қайд этилган сўз белгиларидир”
1
.
Е.Кубрякова эса “феъл нафақат ҳаракат, жараён ёки ҳолат ҳақида, балки
инсон фаолияти билан боғлиқ вазиятлар ҳақида маълумот бериши”
2
ни
таъкидлайди. Демак, феъл нафақат иш-ҳаракат турини номлаш, балки бутун
жараённи тасвирлаш имконига эга.
Феъл сўз туркумини газета матнларининг таянч қисми сифатида кўрса-
тиш мумкин. Шу билан бирга, феълнинг грамматик шакллари маълум
контекстда шаклланувчи ўзига хос функцияси билан ажралиб туради.
Феълнинг матн таркибида қўлланиши масаласи долзарблиги унинг тил
сатҳи системасида энг юқори бирлик сифатида кўрсатилиши билан янада
ортади. Феълларни газета матнлари материаллари асосида ўрганиш тил сис-
темасидаги функцияси қонуниятларини очиш, ҳамда тил бирликларининг
индивидуал услубий қўлланиш хусусиятларини аниқлашга ёрдам беради.
Форс тилида феъл нисбат, замон, майл ва шахс-сон категориялари орқали
ҳаракат ёки ҳолатни ифодалаб келади. Мазкур грамматик категориялар
газета матнларида ўзига хос услубий кўринишда намоён бўлади.
Форс тилида газета матни баёнида замон формаларининг барчаси ишти-
рок этади. Лекин, газетанинг информатив функцияси инобатга олинса, унда
феълнинг ўтган замон шаклларининг қўлланиши маҳсулдор ҳисобланади.
1
Ufimseva А.А. Tipi slovesnix znakov (Types of verbal signs). – M.:Nauka, 1974. – S. 117.
2
Kubryakova E.S. Yazik I znaniye: Na puti polucheniya znaniy o yazike: Chasti rechi s
kognitivnoy tochki zreniya. Rol yazika v poznanii mira (Language and knowledge: On the way to
gaining knowledge of language: Parts of speech from a cognitive perspective. The role of language
in the knowledge of the world) / RAS In-t linguistics. – М., 2004. – 560 s.
SHARQSHUNOSLIK /
ВО С Т О К О ВЕ ДЕ Н И Е
/ ORIENTAL STUDIES 2019,
№
3
52
Шу билан бирга, газета матнларида ифодаланувчи кенг планлилик сабабли
ҳозирги ва келаси замон шаклларининг қўлланиши ҳам кузатилади.
Замон грамматик категорияси табиатда реал мавжуд бўлган замоннинг
ифодасидир. У иш-ҳаракат ёки ҳолатнинг нутқ моменти ёки бошқа бирор
моментга нисбатан муносабатини белгилаб беради
1
.
Газета матнларининг таҳлилида ўтган замон феъли 70%, ҳозирги замон
феъли 20%, келаси замон феъли 10%ни ташкил этиши кузатилди.
Ҳозирги-келаси замон феъли иш-ҳаракатнинг айни дамда бажарилаёт-
гани, келажакда бажарилиши ва доимий такрорий бажаралиб туришини
ифодалайди. Форс тили грамматикасида ҳозирги-келаси замон феъли айнан
қайси маънони англатаётганини шу феъл билан қўлланган пайт равишлари
орқали аниқланиши мумкин. Лекин газета матнларининг ўзига хос жиҳати
шундаки, уларда ҳозирги келаси замон феъли ифодаланган жумлалар
таркибида пайт равишлари деярли қўлланилмайди.
Газета матнлари таҳлилида ҳозирги келаси замон феълининг иш-
ҳаракатни такрорий бажарилиши ва ҳозирги замон маъноларини англатиб
келиши кўп кузатилади. Мақола мавзулари бўйича олиб борилган таҳлиллар
натижаси сиёсий, иқтисодий ва спорт матнларида ҳозирги келаси замон
феълининг ҳозирги замон маъносини англатиши 80%ни, келаси замон
маъносини англатиб келган ҳолатлари 20%ни ташкил этишини кўрсатади.
Қуйидаги мисолда сиёсий мавзудаги матнларда ҳозирги келаси замон
феълининг қўлланишини кўриш мумкин:
رتلااب و رترب یسايس ،یماظن ،داصتقا تردق ظاحل زا ار ناشدوخ اهنآ
ناديم
دن
2
Улар ўзларини иқтисодий, ҳарбий, сиёсий жиҳатдан юқорироқ ҳисоб-
лайдилар.
یمن قافتا اه ميرحت ندوبن اي ندوب اب روشک تفرشيپ
و یتمواقم داصتقا اب روشک تفرشيپ هکلب دتفا
وابدوخ
یر
دريگيم لکش
3
Мамлакат ривожланиши санкциялар бор йўқлиги билан эмас, барқарор
иқтисодиёт ва ўзига ишонч орқали шаклланади.
Иқтисодга оид матнларда ҳозирги келаси замон феълининг қўлланиши:
ام تاسسوم و صاخشا
زا سپ ىياكيرمآ ىل
مه اهميرحت وغل
من
ي
دنناوت
دننك ىراكمه ىناريا صاخشا اب
4
Америка фуқаролари ва молиявий муассасалари санкциялар бекор
қилинганидан сўнг ҳам Эрон фуқоролари билан ҳамкорлик қила олмайдилар.
1
Rubinchik Yu.A. Grammatika sovremennogo persidskogo litaraturnogo yazika (Grammar of
Persian language). – M., 2003. – S. 239.
2
Ruzname-ye jomhuri-ye eslami. Farvardin 1394. Šomare-ye 10275. (Islom respublikasi gazetasi)
همج همانزور
.یملاسا یرو
۱۳۹۴
نيدرورف
۲
هرامش .
.
۱۰۲۷۵
.
.ص
۱۵
3
Ruzname-ye jomhuri-ye eslami. Farvardin 1394. Šomare-ye 18. (Islom respublikasi gazetasi)
.یملاسا یروهمج همانزور
۱۳۹۴
نيدرورف
۱۸
هرامش .
.
۱۰۲۹۱
.
.ص
۳
4
Ruzname-ye jomhuri-ye eslami. Farvardin 1394. Šomare-ye 10273. (Islom respublikasi gazetasi)
همانزور
.یملاسا یروهمج
۱۳۹۴
نيدرورف
۱۰
هرامش .
.
۱۰۲۸۳
.
.ص
۸
SHARQSHUNOSLIK /
ВО С Т О К О ВЕ ДЕ Н И Е
/ ORIENTAL STUDIES 2019,
№
3
53
1
مينك ىم ىلام نيمأت ار روشك ىاه هژورپ ىمامت ام ىتلاح نينچ رد انيقي
Шак шубҳасиз бундай ҳолатда биз барча мамлакат лойиҳаларини
молиялаштирамиз.
Спорт мавзусидаги матнларда ҳозирги-келаси замон феълининг қўлла-
нишини қуйидаги мисоллар орқали кўриш мумкин:
زوس اه یرلاک ،دوش یم دايز ندب زاس و تخوس ندرک شزرو اب
یبرچ و هفاضا نزو و دوش یم هدنا
دور یم نيب زا
2
Спорт билан шуғулланиш орқали колориялар, ортиқча вазн ва ёғлар
чиқиб кетади.
فرظ نكيزاب نيا تيعضو
۴۸
اــس
نيآ تع
هد
دوشيم نشور
3
Бу ўйинчининг аҳволи 48 соат ичида маълум бўлади.
Форс тили газета матнларида ҳозирги замон تسا ... لاح رد
бирикмаси
орқали ифодаланиши, газета услубининг ўзига хос жиҳати саналиб, ҳозирги
замоннинг бундай бирикмалар орқали ифодаланиши матнга расмийлик ва
юқори услуб руҳини бағишлайди.
Масалан,
یايسآ هب هنايمرواخ روديرک لاصتا یارب ناريا
هنايم
هقطنم مهم روديرک راهچ ندرک لاعف لاح رد
تسا یا
4
Эрон Ўрта Шарқ коридорини Ўрта Осиёга бирлаштириш учун тўрт му-
ҳим минтақавий коридорни йўлга қўймоқда
жумласини меъёрий тил грам-
матик қоидаси бўйича шакллантирилса, жумла таркибида келган لاعف لاح رد
تسا یا هقطنم مهم روديرک راهچ ندرک бирикмаси ўрнида ندرک لاعف
феъли қўлланиб,
жумла دنکيم لاعف ار هقطنم مهم روديرک راهچ هنايم یايسآ هب هنايمرواخ روديرک لاصتا یارب ناريا
шаклида бўларди. Лекин газета матнларининг услуби ҳозирги замонни
ифодалашда ана шундай бирикмаларни қўллашни тақозо этади.
Газета матнларида келаси замонни ифодалашда аниқ келаси замон
феълини қўллаш ҳам сермаҳсул усуллардан бири саналади. Буни қуйидаги
мисоллар орқали кўриш мумкин:
دزمتسد شيازفا هک هدش یعدم یو رگيد یوس زا
۹۵
ا شيب نارگراک
مروت خرن ز
دوب دهاوخ
5
Бошқа тарафдан у 95 йили ишчиларнинг ойлиги инфляция кўрсаткичидан
кўпроқ этиб оширилишини даъво қилди.
1
Ruzname-ye etela’at. Bahman 1394. Šomare-ye 24382. (Xabarlar gazetasi)
.تاعلاطا همانزور
۱۳۹۴
نمهب
.
۲
هرامش .
.
۲۴۳۶۲
. .
ص
۹
.
2
Ruzname-ye siyasat-e ruz. Ordibehešt 1394. Šomare-ye 3909. (Kun siyosati gazetasi)
.زور تسايس همانزور
۱۳۹۴
يدرا
. تشهب
۲۲
هرامش .
.
۳۹۰۹
.
.ص
۶
3
Ruzname-ye etela’at. Bahman 1394. Šomare-ye 24381. (Xabarlar gazetasi)
.تاعلاطا همانزور
۱۳۹۴
نمهب
.
۲۱
هرامش .
.
۲۴۳۸۱
.
ص
.
۲
.
4
Ruzname-ye jomhuri-ye eslami. Farvardin 1394. Šomare-ye 10288. (Islom respublikasi gazetasi)
مج همانزور
.یملاسا یروه
۱۳۹۴
نيدرورف
۱۵
ش .
م
هرا
.
۱۰۲۸۸
.
.ص
۲
5
Ruzname-ye etela’at. Bahman 1394. Šomare-ye 24382. (Xabarlar gazetasi)
ر
.تاعلاطا همانزو
۱۳۹۴
نمهب
.
۱
هرامش .
.
۲۴۳۶۱
ص
.
۴
.
SHARQSHUNOSLIK /
ВО С Т О К О ВЕ ДЕ Н И Е
/ ORIENTAL STUDIES 2019,
№
3
54
شخب روشک نلاک حطس رد ماجرب
قا یاه
ار یداصت
ات تحت
ث
ق ري
رار
داد دهاوخ
1
“Ҳаракатлар қўшма комплекс режаси” мамлакатнинг иқтисодий
соҳаларига юқори даражада таъсир ўтказади.
Форс тили газета матнлари таҳлили жараёнида феълнинг ўтган замон шакл-
ларидан ўтган замон аниқ феъли ҳамда ўтган замон натижали феъл шакллари
сермаҳсул эканлиги аниқланди. Маълумки, газета мақолаларининг асосий
функцияси хабар бериш бўлиб, унда яқин ўтмишда содир бўлган воқеалар
тафсилоти ҳамда юз берган ҳодисалар натижаси ҳақида сўз кетади. Шунга
кўра, газета матнларида аниқ ўтган замон ҳамда ўтган замон натижали феълла-
рининг учраши кўпроқ кузатилади. Бу феъл шакллардан ташқари узоқ ўтган
замон ва ўтган замон давом феъллари ҳам учрайди. Лекин уларнинг қўлланиш
даражаси жуда паст кўрсаткичга эга. Газета матнларида ўтган замон феъллари-
нинг қўлланиши бўйича тўпланган манбалар асосида яратилган матн массиви-
дан келиб чиқиб таҳлил этилганда, қуйидаги статистик кўрсаткич намоён
бўлади: аниқ ўтган замон 50%, ўтган замон натижали феълллари 40%, узоқ
ўтган замон 5% ва ўтган замон давом феъллари 5%ни ташкил этади.
Газета матнларида ўтган замон феълларининг асосан хабар бериш функ-
цияси намоён бўлади. Аниқ ўтган замон феъли мамлакатда юз берган сиё-
сий, ҳарбий, ижтимоий воқеалар, давлат раҳбарлари сафарлари, табиий
офатлар, маданий-маърифий тадбирлар, спорт мусобақалари ва ҳ.к. ҳақида
маълумот келтирилган мақолаларда қўлланади. Масалан:
راشرس یدوس یلام رظن زا یجراخ ناريگ یتشک
دندروآ تسد هب
2
Хорижий курашчилар молиявий жиҳатдан катта фойда кўрдилар.
Газета матнларида ўтган замон маъносини ҳозирги келаси замон феъл
шакллари билан ифодалаш уларга ўзига хос услубий бўёқдорлик бағишлайди.
Бундай усулдан, асосан, хроника ва информациялар тайёрлашда қўлланади.
یگلاس تسيب زا یا هفرح لکش هب ويدار رد ار دوخ تيلاعف یو
دنک یم عورش
لاس زا و
۱۳۳۴
ب
ه
لبود
زين ه
یم
پ
دزادر
3
У йигирма ёшида радиода ва 1334 йилдан дубляжда ўз фаолиятини
бошлайди.
يلاعف یو
ار دوخ ت
یگلاس تسيب زا یا هفرح لکش هب ويدار رد
درک عورش
لاس زا و
۱۳۳۴
راک هب
زين هلبود
تخادرپ
У йигирма ёшида радиода, 1334 йилдан дубляжда ўз фаолиятини бошлади.
1
Ruzname-ye siyasat-e ruz. Ordibehešt 1394. Šomare-ye 3894. (Kun siyosati gazetasi)
زور
.زور تسايس همان
۱۳۹۴
تشهبيدرا
.
۷
هرامش .
.
۳۸۹۴
.
.ص
۴
2
Ruzname-ye etela’at. Bahman 1394. Šomare-ye 24362. (Xabarlar gazetasi)
.تاعلاطا همانزور
۱۳۹۴
نمهب
.
۲
هرامش .
.
۲۴۳۶۲
. .
ص
۹
.
3
Ruzname-ye jomhuri-ye eslami. Farvardin 1394. Šomare-ye 10281. (Islom respublikasi gazetasi)
ا یروهمج همانزور
.یملاس
۱۳۹۴
نيدرورف
۸
هرامش .
.
۱۰۲۸۱
.
.ص
۹
SHARQSHUNOSLIK /
ВО С Т О К О ВЕ ДЕ Н И Е
/ ORIENTAL STUDIES 2019,
№
3
55
Газета матнларида ўтган замон натижали феълининг қўлланиш даража-
сининг баландлиги унинг грамматик функцияси билан чамбарчас боғлиқ.
Фақат иш-ҳаракатнинг бажарилгани ҳақида маълумот берувчи аниқ ўтган
замондан фарқли ўлароқ, ўтган замон натижали феъли нафақат иш-ҳаракат-
нинг бажарилишига, балки унинг нутқ моментига нисбатан муносабатига
ҳам эътиборни қаратади.
هناخراك ديلوت
رايسب دشر اه
هتفاي
دنا
1
Корхоналар ишлаб чиқариши жуда ривожланиб кетган.
دوب هدرک لقن باتزاب تياس هک ربخ نيا زونه :دزي باتفآ
ييات ،
ت اي د
بيذک
هدشن
تسا
2
“Офтоб-э Язд” газетаси: “Бозтоб” сайтида эълон қилинган бу хабар
ҳали тасдиқлангани ёки инкор қилингани йўқ.
راديد ود نيا زا لبق هسلج هک درکن ملاعا یو
دنا هدش رازگرب
هن اي
3
У бу икки учрашувдан олдин мажлис ўтказилгани ёки ўтказилмагани
ҳақида эълон қилмади.
Ўтган замон натижали феъли бирор бир амал ёки ҳаракат натижаси ҳақи-
да гап кетганда қўлланади. Асосан маърузаларда, хисобот шаклидаги мақо-
лаларда кузатилади.
Феъл майллари шаклларининг газета матнларида қўлланиши чегаралан-
ган бўлиб, уларда феъллар, асосан, аниқлик майли шаклида бўлади.
Газета матнларида буйруқ майлининг қўлланиши бу услубга хос жиҳат
бўлмаса-да, баъзан буйруқ майли қўлланган ҳолатлар учрайди. Бундай ҳол-
ларда буйруқ майли ўқувчилар эътиборини кучайтириш воситаси вазифаси-
ни бажаради. Шу билан бирга, буйруқ майли давлат раҳбарлари нутқи
ифодаланган матнларда халққа мурожаат, уларни бирор ишга чорлаш, эъти-
борни қаратиш каби ўринларда ишлатилади.
م
ماد
دينکن یعس
رترب نارگيد زا ار دوخ و دينک هسياقم نارگيد اب ار ناتدوخ
ينادب
د
4
Доимо ўзингизни бошқалар билан солиштиришга уринманг ва ўзингизни
бошқалардан устун деб ҳисобламанг.
اهراک رد یگدز باتش زا ،دراد ناکما هک یياج ات
دينک یراددوخ
5
Имкони борича ишда шошма шошарликка йўл қўйманг.
1
Ruzname-ye jomhuri-ye eslami. Farvardin 1394. Šomare-ye 10279. (Islom respublikasi gazetasi)
نزور
هما
لاسا یروهمج
.یم
۱۳۹۴
نيدرورف
.
۶
هرامش
.
۱۰۲۷۹
.
.ص
۵
2
Ruzname-ye siyasat-e ruz. Ordibehešt 1394. Šomare-ye 3887. (Kun siyosati gazetasi)
.زور تسايس همانزور
۱۳۹۴
. تشهبيدرا
۱
.
هرامش
.
۳۸۸۷
.
.ص
۸
3
Ruzname-ye etela’at. Bahman 1394. Šomare-ye 24360. (Xabarlar gazetasi)
زور
.تاعلاطا همان
۱۳۹۴
نمهب
.
۲۰
هرامش .
.
۲۴۳۸۰
.
ص
.
۹
.
4
Ruzname-ye etela’at. Bahman 1394. Šomare-ye 24382. (Xabarlar gazetasi)
.تاعلاطا همانزور
۱۳۹۴
نمهب
.
۲۲
هرامش .
.
۲۴۳۸۲
.
ص
.
۳
.
5
Ruzname-ye jomhuri-ye eslami. Farvardin 1394. Šomare-ye 10299. (Islom respublikasi gazetasi)
.یملاسا یروهمج همانزور
۱۳۹۴
نيدرورف
۲۶
هرامش .
.
۱۰۲۹۹
.
.ص
۶
SHARQSHUNOSLIK /
ВО С Т О К О ВЕ ДЕ Н И Е
/ ORIENTAL STUDIES 2019,
№
3
56
Форс тилининг бадиий ва оғзаки услубларида феълнинг барча нисбат
шакллари ишлатилади, лекин аниқ нисбатдаги феъллар бирмунча фаол. Пуб-
лицистик услубда эса юқорида номлари келтириб ўтилган услубларга
нисбатан мажҳул нисбатнинг қўлланиши кўпроқ кузатилади.
۸۵
يد ،دوش تخادرپ رگا نآ ريال درايليم
پ دركر
نآ لو
اه
وس زا
ی
ب
نا
ك
خب
وش
م هد
ی
وش
د
1
Агар унинг 85 миллиард риёл тўлови амалга оширилса, тўлов
кечиктирилиши банк томонидан кечирилади.
Форс тилида аниқ нисбат ўрнига мажҳул нисбатнинг қўлланиши услубий
жиҳатдан расмийликни кучайтиради. Буни қуйидаги мисоллар орқали
кўриш мумкин:
۹۲
ز رازه
اسم و ريا
يزورون رف
طسوت
شرورپ و شزومآ
دندش هداد ناكسا
2
92 минг нафар наврўз зиёратчилари маориф вазирлиги томонидан
жойлаштирилди.
»نيما« هکنيا یاعدا اب ناوج کشزپ ردپ
یوس زا
هب شيانشآ و تسود راهچ
تسا هديسر لتق
،
تساوخ
قحت را
نانونظم زا قي
دش
3
Ёш врачнинг отаси Амин тўрт нафар дўсти томонидан ўлдирилгани
даъвоси билан гумондорлар тергов қилинишини талаб қилди.
Газета матнларида қўшма феълларнинг мажҳул нисбатини ифодалашда
نديدرگ феълидан кенг фойдаланиш бу услубга хос жиҳатлардан биридир.
Масалан, қуйидаги мисолда келган ددرگ یم بسک феъли мажҳул нисбатни ифода-
лаб келган,
ک
س
دننک یم ب шакли орқали эса аниқ нисбатни ифодалаш мумкин:
اه هطساو طسوت لوقعم ريغ یاهدوس هکنآ لاح
ددرگ یم بسک
4
Бироқ воситачилар томонидан асоссиз даромадлар қўлга киритилади.
لو
ی
اه هطساو
لاک یاهدوس
ار ن
دننک یم بسک
Лекин воситачилар катта даромадга эга бўладилар.
هيلوا تلهم و دوس تخادرپ عطاقم ،قاروا بيکرت هب طوبرم طيارش هلمج زا طيارش رياس تشاد ررقم
یزکرم کناب طسوت لماع یاهکناب باختنا و شورف
ددرگ نييعت
5
Бунда бошқа шартлар, жумладан, облигацияларнинг бирлашуви, фойда
меъёрлари ва қарзни дастлабки қайтариш муддатлари ва операцион банк-
ларни танлаш бўйича шартлар Марказий банк томонидан белгиланиши
тасдиқланди.
1
Ruzname-ye jomhuri-ye eslami. Farvardin 1394. Šomare-ye 10292. (Islom respublikasi gazetasi)
.یملاسا یروهمج همانزور
۱۳۹۴
ف
رور
نيد
۱۹
هرامش .
.
۱۰۲۹۲
.
.ص
۱۲
2
Ruzname-ye etela’at. Bahman 1394. Šomare-ye 24385. (Xabarlar gazetasi)
زور
.تاعلاطا همان
۱۳۹۴
نمهب
.
۱۵
ش .
هرام
.
۲۴۳۷۵
.
ص
.
۴
.
3
Ruzname-ye siyasat-e ruz. Ordibehešt 1394. Šomare-ye 3890. (Kun siyosati gazetasi)
ر تسايس همانزور
.زو
۱۳۹۴
. تشهبيدرا
۴
هرامش .
.
۳۸۹۰
.
.ص
۸
4
Ruzname-ye jomhuri-ye eslami. Farvardin 1394. Šomare-ye 10287. (Islom respublikasi gazetasi)
ر
.یملاسا یروهمج همانزو
۱۳۹۴
رورف
نيد
۱۴
هرامش .
.
۱۰۲۸۷
.
.ص
۳
5
Ruzname-ye jomhuri-ye eslami. Farvardin 1394. Šomare-ye 10295. (Islom respublikasi gazetasi)
ج همانزور
سا یروهم
ملا
.ی
۱۳۹۴
رورف
نيد
۲۲
هرامش .
.
۱۰۲۹۵
.
.ص
۹
SHARQSHUNOSLIK /
ВО С Т О К О ВЕ ДЕ Н И Е
/ ORIENTAL STUDIES 2019,
№
3
57
ارش :هلمج زا رگيد طيارش یزکرم کناب درک ررقم و
رم طي
ب
،قاروا بيکرت هب طو
م
طاق
تخادرپ ع
وس
لوا تلهم ،د
ي
ف ی ه
ار لماع یاهکناب باختنا و شور
نييعت
دنک
Бунда Марказий банк бошқа шартлар, жумладан, облигацияларнинг
бирлашуви, фойда меъёрлари ва қарзни дастлабки қайтариш муддатлари ва
операцион банкларни танлаш бўйича шартларни белгилаши тасдиқланди.
Юқорида келтирилган мисолда ҳам ندرک نييعت феъли мажҳул нисбатда نييعت
نديدرگ феъли орқали ифодаланган.
Форс тилида кўп феълларнинг юқори услубдаги вариантлари мавжуд.
Газета матнлари расмий хабарлар, давлат раҳбарлари маърузалари ва ҳ.лар-
ни ўз ичига олгани сабабли унинг таркибида юқори услубга хос феъллар-
нинг кенг қўлланиши газета тилининг ўзига хос жиҳати саналади.
Бундай феълларни Д.Азимджанова ўзининг “Синонимия глагольной
лексики персидского языка” номли диссертациясида келтириб ўтган
1
.
Форс тилида газета матнларида расмийликни ифодаловчи феълларнинг
қўлланишида бир қатор ўзига хос жиҳатлар ажратилади.
Форс тилида расмийлик ва ҳурмат экспрессиясини бериш учун маълум
феъллар қўлланади: نتفگ ўрнига ندومرف, نتفر ўрнига
شت
ير
ندرب ف
, ندمآ ўрнига
ت
ش
ندروآ فير , نتخاس ўрнига نديرفآ.
Газета матнлари таҳлили жараёнида уларда қуйидаги феълларнинг юқори
услуб вариантлари қўлланиши маълум бўлди. Масалан,
نديبلط
–
ندش راتساوخ
“
талаб қилмоқ
”, ندوب
نتسناد
–
دلب
“
билмоқ
”,
نديشخب
–
حرم
تم
ندرک
“
кечирмоқ
”,
خ
و
در
ن
–
رص
ندرک ف
“
емоқ
”,
نداتسرف
–
ندش لقطنم
“
юбормоқ
”,
نداد
–
ندرپس
“
бермоқ
”,
گ
اذ
نتش
–
نداهن
“
қўймоқ
”,
نتفر
–
ندرب فيرشت
“
бормоқ
”,
نتفگ
–
ندومرف
“
айтмоқ
”,
نتسيرگن
–
ندرک هاگن
“
қарамоқ
”,
نديماجنا
–
نداد ماجنا
“
бажармоқ
”,
نتشون
–
شاگن
نت
“
ёзмоқ
”,
نديرفآ
–
تخاس
ن
“
яратмоқ
”,
اد
ند
–
نديشخب
“
бермоқ
”,
ندرک وگتفگ
–
صم
ندرک هبحا
“
гаплашмоқ
”.
Қуйидаги мисолларда “
талаб қилмоқ
” ندش راتساوخ феъли орқали
ифодаланган.
دوجو زا داقتنا نمض ،یسانشراک رظن راهظا کي یط یملاسا یاروش سلجم یاهشهوژپ زکرم
14
ون
ناق ع
و
،روشک رد یمادختسا ن
اوخ
اتس
ر
حلاصا
مه ماظن
نيب طابترا داجيا یارب نانکراک قوقح گنها
راک اب قوقح نازيم
دارفا یيا
دش
2
Ислом Кенгаши мажлиси тадқиқот маркази эксперти мамлакатда 14
турдаги иш қонунларини танқид қилиш жараёнида, маош меъёри ва
ишчилар бандлиги ўртасида алоқани ўрнатиш учун ишчилар ҳуқуқлари
бўйича низомни ислоҳ қилишни талаб қилди.
یلضاف
ساوخ
رات
طيارش یاضتقا هب تايلام و یعامتجا نيمات ،راک تاررقم و نيناوق حلاصا
روشک
دش
3
1
Azimdjanova D.A. Sinonimiya glagolnoy leksiki persidskogo yazika (Synonims of verbs of
Persian language). Diss… kan.fil.nauk. – T., 1997. – S. 66-67.
2
Ruzname-ye etela’at. Bahman 1394. Šomare-ye 24366. (Xabarlar gazetasi)
ور
.تاعلاطا همانز
۱۳۹۴
نمهب
.
۶
هرامش.
.
۲۴۳۶۶
.
ص
.
۳
.
3
Ruzname-ye jomhuri-ye eslami. Farvardin 1394. Šomare-ye 10284. (Islom respublikasi gazetasi)
ملاسا یروهمج همانزور
.ی
۱۳۹۴
نيدرورف
۱۱
هرامش .
.
۱۰۲۸۴
.
.ص
۶
SHARQSHUNOSLIK /
ВО С Т О К О ВЕ ДЕ Н И Е
/ ORIENTAL STUDIES 2019,
№
3
58
Фозелий мамлакат шароитидан келиб чиқиб, меҳнат қонунлари ва
қарорлари, ижтимоий таъминот ва солиқларни мамлакат шароитидан
келиб чиқиб ислоҳ қилишни талаб қилди.
“
емоқ
”
ک فرص
ندر
феъли орқали ифодаланган ҳолатни қуйидаги жумла
орқали кўриш мумкин:
هب تداع رگا
فرص
هيهت ناتدوخ لزنم رد ار کيک تسا رتهب ديراد یياچ و کيک اب هنارصع
دينک
1
Агар иккинчи тушликда чой билан кекс истеъмол қилишга одатланган
бўлсангиз, кексни уй шароитида тайёрлаганингиз маъқул.
“
билмоқ
”
ندوب دلب
феъли орқали ифодаланиши :
هک دراد ینف و توف راک نيا هتبلا و دور یمن تاغيلبت زج یراظتنا امش همانزور زا
دلب
سين
ديت
2
Сизнинг газетангиздан тарғиботдан бошқа нарса талаб қилинмайди ва
албатта бу ишнинг сиз билмаган ўзига яраша йўл-йўриғи бор.
نداتسرف феъли ўрнига ندش لقطنم феълининг қўлланиши:
ه ردارب و ردام ،ردپ هک رگيد مهتم هس هارمه هب یلصا مهتم هدنورپ بيترت نيدب
ب شرسم
دندو
تهج
شيب تاقيقحت
رت
هب
ا
گآ هراد
نارهت یها
دندش لقتنم
3
Шундай қилиб, асосий айбланувчи, уч нафар бошқа айбланувчи, турмуш
ўртоғининг отаси, онаси ва акаси билан бирга Теҳрон полиция маҳкамасига
қўшимча тергов ўтказиш учун юборилди.
Қўшма феъл таркибидаги ندرک феъли ўрнига ҳар доим ندومن феълини қўл-
лаш мумкин. Бундай ҳолларда ندومن феъли қўшма феълга юқори услуб
оттенкасини беради. Газета матнларида ندرک феъли ўрнига ندومن, ندش феъли
ўрнига نديدرگ феълининг ишлатилиши публицистик услубга хос жиҳатлардан
ҳисобланади. Масалан,
جح
ة
ا
لا
گ ملاس
دا رد یجن
هب اميس و ادص یمازعا هورگ روضح زا رکشت اب زامن هبطخ هما
،ناتسرهش
رد ناتسا یاميس یاه همانرب ششوپ مدع زا رهش نيا هعمج زامن ساکعنا یارب
ناتسرهش
دومن داقتنا
4
Ҳужжатул ислом Ганжий, жума хутбаси давомида шаҳар жума
намозини ёритиш учун келган оммавий ахборот воситалари вакилларига
миннатдорчилик билдириб, ўстон оммавий ахборот воситаларининг дастур
билан таъминланган эмасликларини танқид остига олди.
و یناحور تداهش بناجنيا
46
ناهج ناناملسم هب ار رگيد هانگيب مهتم
وناخ و
هدا
یاه
ناشيا گرزب
ت
يلس
ت
ع
ر
امنيم ض
مي
5
1
Ruzname-ye siyasat-e ruz. Ordibehešt 1394. Šomare-ye 3914. (Kun siyosati gazetasi)
همانزور
زور تسايس
.
۱۳۹۴
. تشهبيدرا
۲۷
رامش .
ه
.
۳۹۱۴
.
.ص
۹
2
Ruzname-ye jomhuri-ye eslami. Farvardin 1394. Šomare-ye 10297. (Islom respublikasi gazetasi)
مج همانزور
روه
.یملاسا ی
۱۳۹۴
نيدرورف
۲۴
هرامش .
.
۱۰۲۹۷
.
.ص
۷
3
Ruzname-ye jomhuri-ye eslami. Farvardin 1394. Šomare-ye 10275. (Islom respublikasi gazetasi)
.یملاسا یروهمج همانزور
۱۳۹۴
نيدرورف
۲
هرامش .
.
۱۰۲۷۵
.
.ص
۱۵
4
Ruzname-ye siyasat-e ruz. Ordibehešt 1394. Šomare-ye 3916. (Kun siyosati gazetasi)
ايس همانزور
.زور تس
۱۳۹۴
تشهبيدرا
.
۲۹
هرامش .
.
۳۹۱۶
.
.ص
۱۱
5
Ruzname-ye jomhuri-ye eslami. Farvardin 1394. Šomare-ye 10285. (Islom respublikasi gazetasi)
.یملاسا یروهمج همانزور
۱۳۹۴
نيدرورف
۱۲
هرامش .
.
۱۰۲۸۵
.
.ص
۵
SHARQSHUNOSLIK /
ВО С Т О К О ВЕ ДЕ Н И Е
/ ORIENTAL STUDIES 2019,
№
3
59
Руҳоний ва 46 нафар бегуноҳ айбланувчилар шаҳодати муносабати билан
жаҳон мусулмонлари ва уларнинг катта оилаларига таъзия билдираман.
Юқорида келтирилган мисоллар таркибидаги
داقتنا
ندومن
ва ندومن ضرع
феъллари
داقتنا
ندرک
ва ندرک ضرع шаклларига ҳам эга.
هناخ اهدص رانچ تفه و یروميت نابايخ رد
ديدرگ ناريو
اوآ مدرم و
ناخ یب و هر
دندش نام
1
Тимурий ва Ҳафт ченор кўчасида юзлаб уйлар вайрон бўлиб, халқ бош
панасиз саргардон қолди
Таҳлиллар натижасида форс тили газета матнларида қўшма феълларнинг
дистант ҳолатда қўлланиши фаоллиги маълум бўлди. Газета матнларида қўшма
феълларнинг дистант ҳолатда қўлланиши расмийликни сақлаб қолиш, газета
матнларига юқори услуб оттенкасини бериш усули сифатида намоён бўлади.
ود فرط زا هچنآ
تل
دقت
مي
لجم
ش س
تسا هد
حيلا
ب ه
مانر
ين ه
تس
کلب
هدمآ نآ ناونع رد هک هنوگ نامه ه
تلود یلام زاين دروم ماکحا تسا
تسا
2
Ҳукумат томонидан парламентга таклиф этилган нарса дастурнинг
қонун лойиҳаси эмас, балки номидан келиб чиқиб давлатнинг зарур молиявий
талабларини акс эттирувчи қарордир.
Қуйидаги мисоллар орқали феълларнинг дистант ва контакт ҳолатлари
келтирилган. Гарчанд ҳар икки контекстдан бир маъно англашилса-да, улар
услубий жиҳатдан бир биридан фарқланишини кўриш мумкин.
اگآدوخان ريمض رد دنمشزرا یرنه رثا کي
امش ه
و تبث
ثعاب
یياه هقرج
لاخ
د ق
نز ر
یگد
و
و لغش
ناترنه
دوش یم
3
Қимматбаҳо санъат асари Сизнинг онгингиз зеҳнида сақланиб қолади ва
ҳаётингиз, ишингиз ва санъатингизда ижодий учқунлар пайдо бўлади.
و تبث امش هاگآدوخان ريمض رد دنمشزرا یرنه راثآ
دوش یم ثعاب
ه هقرج
لاخ یا
ق
تي
و یگدنز رد
غش
و ل
ترنه
نا
هدز
دوش
و
راتساوخ
نآ یاه یياسران حلاصا
دش
4
У хатоларни тузатишга чақирди.
ار یاه یياسران حلاصا و
دش راتساوخ
Ҳозирги кунда Эрон газета матнлари таркибида феълларнинг дистант
ҳолатда қўлланиши энг самарали усуллардан бири сифатида намоён бўлади.
Бунда
يگتسب
اد
نتش
, درک عورش
ن
, نتفرگ ميمصت, ندناسر بيسآ, ندش توعد, دش دراو
ن
, نتشاد زاين,
1
Ruzname-ye etela’at. Bahman 1394. Šomare-ye 24372. (Xabarlar gazetasi)
همانزور
.تاعلاطا
۱۳۹۴
نمهب
.
۱۲
هرامش .
.
۲۴۳۷۲
.
ص
.
۹
.
2
Ruzname-ye siyasat-e ruz. Ordibehešt 1394. Šomare-ye 3893. (Kun siyosati gazetasi)
.زور تسايس همانزور
۱۳۹۴
. تشهبيدرا
هرامش .
.
۳۸۹۳
.
.ص
۵
3
Ruzname-ye jomhuri-ye eslami. Farvardin 1394. Šomare-ye 10301. (Islom respublikasi gazetasi)
یروهمج همانزور
.یملاسا
۱۳۹۴
نيدرورف
۲۸
هرامش .
.
۱۰۳۰۱
.
.ص
۴
4
Ruzname-ye jomhuri-ye eslami. Farvardin 1394. Šomare-ye 10289. (Islom respublikasi gazetasi)
ا یروهمج همانزور
لاس
.یم
۱۳۹۴
نيدرورف
.
۶
هرامش
.
۱۰۲۷۹
.
.ص
۱۱
SHARQSHUNOSLIK /
ВО С Т О К О ВЕ ДЕ Н И Е
/ ORIENTAL STUDIES 2019,
№
3
60
ندش روبجم каби феълларнинг дистант ҳолда қўлланиши қуйидаги мисоллар
орқали кузатилади:
نونکا مه
هب عورش
یشاقن و یحارط
تسا هدرک
1
Ҳозирда меъморчилик ва рассомлик билан шуғуллана бошлаган.
مه نايفارطا
عورش
تلاخد هب
دندرک
2
Атрофдагалар аралашуви ҳам бошланган.
تاسسوم و زکارم و اه هاگشناد ،هيملع یاه هزوح نارظن بحاص و ديتاسا نايم زا هک نارواد عمج
روشک یگنهرف و یملع
توعد
یراکمه هب
دندش
زا شيب ،
دصناپ
تسا رفن
3
.
Ҳакамлар умумий сони 500 кишидан ошди, ҳакамлар илмий марказлар,
университет, мамлакатнинг илмий ва маданий муассасалари профессор-
ўқитувчилари ва мутахассислари орасидан таклиф қилиндилар.
Таҳлиллар натижаси форс тили газета матнларида феълларнинг дистант
ҳолатда қўлланиши энг фаол усуллардан эканилигини кўрсатди.
Газета матнларида
زيچ دروم
گ رارق ی
نتفر
, نداد رارق یزيچ تحت қолипидаги
феълларни қўллаш расмий услубнинг белгилари сифатида кўрсатиш мумкин.
درک یگدنز هک ملاسا ناهج یاج ره رد امش
ديا ه
يلقا رد و
،ديدوب ت
وم
در
ارتحا
م
سم
مل
ب نانا
ديا هدو
4
Сиз ислом дунёсининг қаерида яшаманг, мусулмонлар эҳтиромига
сазовор бўлгансиз.
نيمز هرک نوگانوگ عبانم ات هدش بجوم یتعنص هعسوت و ینيشنرهش دشر ،تيعمج شيازفا زورما
مز شيامرگ هلاسم و هتفرگ رارق مجاهت دروم
امت ني
ز داعبا م
اسنا یگدن
ن
اه
ار
تحت
يثات
د رارق ر
تسا هدا
5
Бугунги кунга келиб аҳолининг ўсиши, урбанизатция ва саноат ривож-
ланиши ернинг турли манбалари зарарланишига олиб келди ва глобал исиш
масаласи инсон ҳаётининг барча жабҳаларига таъсир кўрсатди.
Қуйидаги мисолларда ҳам айнан бир маъно англашилади, бироқ уларда
услубий фарқлар мавжуд:
همانرب يتح
حلص ياه
هتسه زيمآ
روشك يا
يبرغ ياهروشك يوس زا نام
يم رارق تفلاخم دروم
دريگ
6
Ҳатто бизнинг тинч ядро дастуримиз Ғарб давлатлари томонидан
қаршиликка дуч келмоқда.
1
Ruzname-ye etela’at. Bahman 1394. Šomare-ye 24361. (Xabarlar gazetasi)
.تاعلاطا همانزور
۱۳۹۴
هب
نم
.
۱
هرامش .
.
۲۴۳۶۱
ص
.
.
۴
.
2
Ruzname-ye jomhuri-ye eslami. Farvardin 1394. Šomare-ye 10280. (Islom respublikasi gazetasi)
.یملاسا یروهمج همانزور
۱۳۹۴
نيدرورف
۷
مش .
هرا
.
۱۰۲۸۰
.
.ص
۱۰
3
Ruzname-ye etela’at. Bahman 1394. Šomare-ye 24364. (Xabarlar gazetasi)
نزور
.تاعلاطا هما
۱۳۹۴
نمهب
.
۴
رامش .
ه
.
۲۴۳۶۴
.
ص
.
۸
.
4
Ruzname-ye jomhuri-ye eslami. Farvardin 1394. Šomare-ye 10301. (Islom respublikasi gazetasi)
ملاسا یروهمج همانزور
.ی
۱۳۹۴
ف
رور
نيد
۲۸
.
امش
هر
.
۱۰۳۰۱
.
.ص
٦
.
5
Ruzname-ye etela’at. Bahman 1394. Šomare-ye 24371. (Xabarlar gazetasi)
لاطا همانزور
.تاع
۱۳۹۴
نمهب
.
۱۱
هرامش .
.
۲۴۳۷۱
.
ص
.
۸
.
6
Ruzname-ye siyasat-e ruz. Ordibehešt 1394. Šomare-ye 3894. (Kun siyosati gazetasi)
همانزور
ور تسايس
.ز
۱۳۹۴
هبيدرا
. تش
۹
هرامش .
.
۳۸۹۶
.
.ص
۲
.
SHARQSHUNOSLIK /
ВО С Т О К О ВЕ ДЕ Н И Е
/ ORIENTAL STUDIES 2019,
№
3
61
وشك
اهر
يبرغ ي
ب يتح
نرب ا
هما
لص ياه
ح
مآ
هتسه زي
ا
يم تفلاخم نامروشك ي
دننك
Ғарб давлатлари бизнинг тинч ядро дастуримизга қаршилик
кўрсатмоқда.
و ريگتسد ار نونظم درف دنچ يياكيرمآ نازابرس ،هقطنم نيمه رد زين نيا زا شيپ
ييوجزاب دروم
دنداد رارق
1
زين نيا زا شيپ
يمه رد
،هقطنم ن
آ نازابرس
رم
ي
اك
يي
دنچ
درف
ار نونظم
نآ زا و ريگتسد
ييوجزاب اه
دندرك
Аввалроқ, худди шу ҳудудда, АҚШ аскарлари бир неча гумондорларни
қўлга олиб сўроқ қилишган.
نارگشهوژپ
۹۰
یناتسراميب رد ار هلاس داتشه یلااب راميب
دروم
دندادرارق شيامزآ
2
Тадқиқотчилар саксон ёшдан ошган 90 нафар беморни шифохонада
текширувдан ўтказдилар.
رد نارگشهوژپ قيقحت نيا رد
یور ناتسراميب
۹۰
هک راميب
زا شيب
80
دندرک شيامزآ دوب ناشلاس
Ушбу тадқиқотда тадқиқотчилар шифохонадаги 80 ёшдан ошган 90
нафар беморни текширдилар.
Шуни алоҳида таъкидлаш лозимки, газета матнларида نتفرگ رارق یزيچ دروم,
نداد رارق یزيچ تحت қолипидаги феълларни қўллаш газета услубининг ўзига хос
хусусиятини намоён қилади.
ار یسايس مرج حرط تايلک ،همادا رد سلجم ناگدنيامن
دنداد رارقيسررب و ثحب دروم
يوصت هب و
ب
ناسر
دند
3
Депутатлар сиёсий жиноят ҳақидаги қонун лойиҳасини муҳокама қилиб,
тасдиқладилар.
کلا تلاوصحم
ا هک کينورت
هشيمه یارب دنناوت یمن ،دنراد نوزفازور یتفرشيپ هزورم
هدافتسا دروم
دنريگ رارق
لاطصا و هدافتسا لباق ريغ ،دوخ رمع هرود ندنارذگ زا سپ هک تسا حضاو و
هب ح
هلابز
تکلا
لدب کينور
شيم
دنو
4
Бугунги кунда тобора ривожланиб бораётган электрон маҳсулотлари-
дан муддатсиз фойдаланиб бўлмайди, улар яроқлилик муддати ўтгач
яроқсиз ҳолга келиб, электрон чиқиндиларга айланади.
Газета матнларида юқори услуб кўрсаткичи сифатида аниқ нисбат ўрни-
да мажҳул нисбатнинг қўлланиши ҳам кузатилади. Мажҳул нисбатнинг
қўлланиши борасида юдқорида батафсил тўхталганимиз сабабли, мажҳул
нисбатнинг қўлланишини фақат юқори услуб кўрсаткичи сифатида таъ-
кидлаб кетамиз.
1
Ruzname-ye siyasat-e ruz. Ordibehešt 1394. Šomare-ye 3895. (Kun siyosati gazetasi)
.زور تسايس همانزور
۱۳۹۴
. تشهبيدرا
۸
هرامش .
.
۳۸۹۵
.
.ص
۷
.
2
Ruzname-ye etela’at. Bahman 1394. Šomare-ye 24379. (Xabarlar gazetasi)
زور
اعلاطا همان
.ت
۱۳۹۴
نمهب
.
۱۹
هرامش .
.
۲۴۳۷۹
.
ص
.
۵
.
3
Ruzname-ye siyasat-e ruz. Ordibehešt 1394. Šomare-ye 3894. (Kun siyosati gazetasi)
.زور تسايس همانزور
۱۳۹۴
. تشهبيدرا
۷
رامش .
ه
.
۳۸۹۴
.
.ص
۷
.
4
Ruzname-ye etela’at. Bahman 1394. Šomare-ye 24364. (Xabarlar gazetasi)
مانزور
.تاعلاطا ه
۱۳۹۴
نمهب
.
۴
هرامش .
.
۲۴۳۶۴
.
ص
.
۸
.
SHARQSHUNOSLIK /
ВО С Т О К О ВЕ ДЕ Н И Е
/ ORIENTAL STUDIES 2019,
№
3
62
Хулоса.
Феъл сўз туркуми бошқа сўз туркумларига нисбатан газета матнла-
рининг таянч қисми бўлиб, унинг грамматик категориялари бу сўз туркумининг
услубий хусусиятларини намоён этувчи асосий воситалар саналади.
Газета матнларида феълнинг барча замон шаклларининг қўлланилиши
унга хос хусусият бўлса-да, унда ўтган замон шаклларини қўллаш маҳсул-
дор, келаси замон шаклларини қўллаш эса каммаҳсул усуллардан саналади.
Газета матнларида ўтган замон феъл шаклларининг фаол қўлланилиши
унинг информатив функцияси билан боғлиқ. Информациянинг асосан бўлиб
ўтган хабар билан боғлиқ бўлгани, бу услубда ўтган замон феъл шакл-
ларининг қўлланилишини талаб этади.
Феъл мажҳул нисбатининг аниқ нисбатга кўра устунлиги ҳамда дистант
ҳолатдаги феълларнинг фаол қўлланилиши газета матнлари услубига хос
бўлган муҳим жиҳатлардан биридир.
Феълнинг семантик гуруҳлари ичида нутқ феълларининг газета матнла-
рида ўзига хос услубий хусусиятлари намоён бўлиши уларнинг ахборот
етказувчи восита сифатида талқин этилиши билан боғлиқ. Эрон газета
матнларида نتفگ “
айтмоқ
”,
يکات
ک د
ر
ند
“
таъкидламоқ
”,
ت
کا
دي
شاد
نت
“
таъкид-
ламоқ
”, ندوزفا “
қўшимча қилмоқ
”, ندرک ناشنرطاخ,
ن
رواداي
دش
“
эслатиб ўтмоқ
”,
ن
داد حيضوت “
изоҳламоқ
”, درک حيرصت
ن
“
аниқламоқ
”, داد همادا
ن
“
давом этмоқ
”, راهظا
درک
ن
“
изҳор этмоқ
”, نتشاد نايب “
баён қилмоқ
” каби нутқ феълларининг
фаоллиги кузатилади.
НАСИРОВА САОДАТ
кандидат филологических наук, доцент, ТашГИВ
Особенности употребления общественно-политических
терминов в политическом дискурсе китайской
инициативы «Один пояс, один путь»
Аннотация. Статья посвящена лексико-семантическому и когнитивному анализу
особенностей использования некоторых общественно-политических терминов в
продвижении китайской экономической и стратегической инициативы «Один пояс,
один путь». В рамках темы также проведён анализ факторов, влияющих на изме-
нения в пласте лексической составляющей, проводится анализ различий общественно-
политического языка (далее ОПЯ) от обычного языка, раскрываются основные
функции общественно-политической терминологии (далее ОПТ). Изучаются феноме-
нов семантико-сопоставительного характера ОПТ КЯ с использованием дескриптив-
ных методов описания, особенности общественно-политического дискурса на ки-
тайском языке, использованного как предмет переводческого объекта, содержащего
богатый пласт лексики с фоновой информацией.
После появления китайской инициативы «Один пояс, один путь» и официального
распространения «Концепции и плана действия по совместному строительству двух
