SHARQSHUNOSLIK /
ВОСТОКОВЕДЕНИЕ
/ ORIENTAL STUDIES 2018,
№
2
12
НОСИРОВА
МАЛИКА
Филология
фанлари
номзоди
,
доцент
,
ТошДШИ
Араб
тилида
ﻖﻠﻄﻣ
لﻮﻌﻔﻣ
(
мафъул
мутлақ
)
Аннотация
.
Мақолада
араб
тилида
ﻖﻠﻄﻣ
لﻮﻌﻔﻣ
(
мафъул
мутлақ
)
нинг
ишлатитлиш
ҳолатлари
ва
шарқшунос
олимларнинг
фикрлари
берилган
.
Таянч
сўз
ва
иборалар
:
масдар
,
мафъуллар
,
мафъул
мутлақ
,
тушум
келишиги
.
Аннотация
.
В
данной
статье
рассматривается
употребление
ﻖﻠﻄﻣ
لﻮﻌﻔﻣ
(
мафъул
мутлак
)
в
арабском
языке
и
мнения
учёных
востоковедов
.
Опорные
слова
и
выражения
:
масдар
,
дополнения
,
абсолютный
объект
,
вини
-
тельный
падеж
.
Abstract.
The article discusses the condition of using “maf’ul mutlaq” (
ﻖﻠﻄﻣ
لﻮﻌﻔﻣ
)
and opinions of orientalists.
Keywords and expressions:
masdar, object, absolute object, accusative case.
Араб
тили
грамматикасини
ўрганиш
жараёнида
бир
масала
эътибори
-
мизни
жалб
этди
.
Бу
ﻖﻠﻄﻣ
لﻮﻌﻔﻣ
“
мафъулу
мутлақ
”,
яъни
“
тушум
келишиги
-
даги
масдар
”
мавзуси
.
Мафъуллар
араб
грамматикасида
5
хил
бўлади
.:
1)
ﻖﻠﻄﻣ
لﻮﻌﻔﻣ
, 2)
ﻪﺑ
لﻮﻌﻔﻣ
, 3)
لﻮﻌﻔﻣ
ﻪﻴﻓ
, 4)
ﻪﻝ
لﻮﻌﻔﻣ
, 5)
ﻪﻌﻣ
لﻮﻌﻔﻣ
.
Буюк
тилшунос
Маҳмуд
Замахшарий
ﻮﺤﻨﻝا
ﻰﻓ
ﻞﺼﻔﻤﻝا
асарида
"
و
ﻖﻠﻄﻤﻝا
لﻮﻌﻔﻤﻝا
رﺪﺼﻤﻝا
ﻮه
,
ﻮﺤﻧ
:
ﺎﺳﻮﻠﺟ
تﺪﻌﻗ
و
ﻦﻴﺘﺑﺮﺿ
ﺖﺑﺮﺿ
و
ﺎﺑﺮﺿ
ﺖﺑﺮﺿ
"
–
яъни
ﻖﻠﻄﻣ
لﻮﻌﻔﻣ
масдар
билан
ифодаланади
.
Бундай
сўзлар
қуйидаги
ҳолатларда
ишлатилади
:
1)
таъкидлаш
; 2)
иш
-
ҳаракатнинг
неча
марта
такрорланганлигини
билди
-
риш
учун
; 3)
бирор
-
бир
аниқловчи
билан
келиб
,
иш
-
ҳаракатнинг
қай
тарзда
бажарилганлигини
билдириш
учун
”
1
.
Аммо
Собиқ
совет
даври
шарқшунослари
бу
мавзуни
бироз
бошқачароқ
шарҳлашади
.
Уларнинг
баъзилари
ﻖﻠﻄﻣ
لﻮﻌﻔﻣ
ни
ўз
-
ўзини
тўлдирувчи
(
само
-
дополнение
),
баъзилари
ҳолат
ҳолининг
махсус
кўриниши
(
особый
тип
образа
действия
),
яна
бировлари
мутлақ
объект
(
абсолютный
объект
)
ёки
равиш
ҳолининг
махсус
кўриниши
деб
тушунтирадилар
:
1.
А
.
А
.
Ковалёв
ва
Г
.
Ш
.
Шарбатовлар
ўз
дарсликларида
шундай
ёзиша
-
ди
:
“
Абсолютный
масдар
–
это
обстоятельство
образа
действия
,
выра
-
женное
масдаром
,
образованным
от
этого
же
глагола
и
поставленным
в
подавляющем
большинстве
случаев
в
винительный
падеж
,
неопределенное
состояние
.
Например
:
ﺎﺑﺮﺿ
ﻰﻨﺑﺮﺿ
–
он
избил
меня
(
он
бил
меня
боем
)”
2
.
Яъни
“
мутлақ
масдар
–
масдар
билан
ифодаланган
ҳолат
ҳолидир
.
У
феъл
-
кесимнинг
ўзагидан
ясалган
бўлиб
,
аксарият
ҳолларда
тушум
келиши
-
гида
,
ноаниқ
ҳолатда
бўлади
.
Масалан
:
ﺎﺑﺮﺹ
ﻰﻨﺑﺮﺿ
–
у
мени
урди
(
у
мени
зарб
билан
урди
).
1
ىﺮﺸﺨﻣﺰﻝا
دﻮﻤﺤﻣ
.
ﻤﻝا
ﻮﺤﻨﻝا
ﻰﻓ
ﻞﺼﻔ
. .
ﺮﺼﻤﺑ
فرﺎﻌﻤﻝا
راد
.
1987
2
Ковалев
А
.,
Шарбатов
Г
.
Учебник
арабского
языка
. –
М
.:
Наука
, 1998. –
С
. 379.
SHARQSHUNOSLIK /
ВОСТОКОВЕДЕНИЕ
/ ORIENTAL STUDIES 2018,
№
2
13
Муаллифлар
ﻖﻠﻄﻣ
لﻮﻌﻔﻣ
(
мафъули
мутлақ
)
ни
равиш
ҳоли
деб
аташган
.
Биз
биламизки
,
равиш
ҳоли
иш
-
ҳаракатнинг
қай
тарзда
бажарилганлигини
билдиради
.
Юқоридаги
мисол
(
ﺎﺑﺮﺹ
ﻰﻨﺑﺮﺿ
)
да
эса
бу
нарса
йўқ
.
2.
Э
.
Т
.
Талабов
ўз
китобида
ﻣ
لﻮﻌﻔﻣ
ﻖﻠﻄ
га
шундай
таъриф
беради
: “
Мут
-
лақ
масдар
асли
равиш
ҳоли
бўлиб
,
у
феъл
-
кесимнинг
ўзидан
ясалган
ва
ноаниқ
шаклда
тушум
келишигига
қўйилгандир
.
Масалан
:
ﺎﺑﺮﺿ
ﻪﺘﺑﺮﺿ
–
уни
роса
урдим
”
1
.
Бу
мисолни
“
уни
роса
урдим
”
деб
таржима
қилган
бўлсалар
-
да
,
ﻪﺘﺑﺮﺿ
ﺎﺑﺮﺿ
да
бундай
маъно
йўқ
.
3.
Б
.
М
.
Гранде
“
Курс
арабской
грамматики
в
сравнительно
-
историческом
освящении
”
китобида
шундай
дейди
:
“
Имя
действия
,
также
однократности
и
имя
способа
действия
в
винительном
падеже
арабские
авторы
называют
“
абсолютным
объектом
”.
Употребляется
он
в
следующих
случаях
:
1)
Для
усиления
(
ﺪﻴآﺄﺘﻠﻝ
)
и
подчеркивания
значения
глагола
.
Например
:
ﻪﺑﺮﺿ
ﺎﺑﺮﺿ
– (
букв
. “
Он
его
бил
битьем
”)
или
اﺮﻴﺳ
رﺎﺳ
– (
букв
. “
Он
шел
хож
-
дением
),
яъни
феълнинг
маъносини
кучайтириш
ва
таъкидлаш
учун
ишлатилади
.
Бироқ
бу
келтирилган
мисолларда
таъкид
(
подчеркивание
)
бор
,
аммо
кучайтириш
(
усиление
)
йўқ
.
2)
Для
выделения
(
عﻮﻨﻠﻝ
или
ﺰﻴﻴﻤﺘﻠﻝ
)
и
выражения
отличительного
признака
данного
действия
.
Например
:
اﺪیﺪﺷ
ﺎﺑﺮﺿ
ﻪﺘﺑﺮﺿ
или
ﻼیﻮﻃ
اﺮﻴﺳ
تﺮﺳ
,
яъни
ажратиб
кўрсатиш
ва
мазкур
ҳаракатнинг
ўзига
хос
белгисини
ифодалаш
учун
.
Аммо
бу
мисолларда
ажратиб
кўрсатиш
маъноси
йўқ
.
3)
При
перечислении
нескольких
действий
,
в
том
случае
вместо
имени
действия
употребляется
имя
однократности
.
Например
:
و
ﺔﺑﺮﺿ
ﻪﺘﺑﺮﺿ
ﻰﻨﺑﺮﺿ
ﻦﻴﺘﺑﺮﺿ
–
Я
ему
нанес
один
удар
,
а
он
меня
дважды
ударил
2
.
Бу
ерда
ﻖﻠﻄﻣ
لﻮﻌﻔﻣ
(
мафъул
мутлақ
) “
имя
однократности
”
дейилган
.
“
Имя
однократности
” –
масдарми
ёки
масдар
эмасми
?
Агар
“
имя
однократ
-
ности
”
масдарнинг
махсус
шакли
бўлса
,
ҳаммаси
масдарлардан
ясаладими
?
Буни
ҳам
ўйлаб
кўриш
керак
.
Мавзуга
қайтсак
,
Б
.
З
.
Холидов
“
Учебник
арабского
языка
”
китобида
“
Оно
усиливает
значение
действия
,
определяет
его
качество
и
степень
проявления
.
Например
:
ﻼﺘﻗ
ﺺﻠﻝا
سرﺎﺤﻝا
ﻞﺘﻗ
–
сторож
убил
вора
насмерть
.
Яъни
“
У
иш
-
ҳаракат
маъносини
кучайтиради
,
сифатини
ва
амалга
ошириш
даражасини
аниқлайди
.
Масалан
:
ﻼﺘﻗ
ﺺﻠﻝا
سرﺎﺤﻝا
ﻞﺘﻗ
–
қоровул
ўғрини
ўлдирди
”
3
,
деб
айтади
.
Б
.
З
.
Холидов
домланинг
фикрлари
Замахшарийнинг
фикрларига
яқинроқ
.
Аммо
у
киши
мафъули
мутлақ
ни
“
Самодополнение
”,
яъни
“
ўз
-
ўзини
1
Талабов
Э
.
Араб
тили
дарслиги
. –
Т
.:
Ўзбекситон
, 1993. –
Б
. 224.
2
Гранде
Б
.
М
.
Курс
арабской
грамматики
в
сравнительно
-
историческом
освоении
. –
М
.:
Вост
.
лит
, 1998.
3
Холидов
Б
.
З
.
Учебник
арабского
языка
. –
Т
.:
Ўқитувчи
, 1981. –
С
. 259.
SHARQSHUNOSLIK /
ВОСТОКОВЕДЕНИЕ
/ ORIENTAL STUDIES 2018,
№
2
14
тўлдирувчи
”
деб
атаган
ва
қуйидаги
таърифни
берган
:
“
Самодополнение
–
это
дополнение
в
форме
винительного
падежа
,
выраженное
масдаром
того
же
корня
и
обычно
той
же
породы
,
что
глагол
-
сказуемое
”. “...
Самодополнение
может
иметь
при
себе
согласованное
или
изафетное
определение
”.
Например
:
اﺪیﺪﺷ
ﺎﺒﻀﻋ
ﺐﻀﻏ
–
он
разгневался
сильно
.
دﻼﺠﻝا
بﺮﺿ
بﺮﺿ
–
он
ударил
так
,
как
ударяет
палач
(
букв
.
ударом
палача
).
Яъни
,
феъл
-
кесимнинг
ўзаги
ва
бобидан
ясалган
масдар
билан
ифода
-
ланади
”
дейилган
.
Аммо
М
.
Замахшарий
“
мутлақ
тўлдирувчи
вазифасида
бошқа
феълнинг
масдари
ҳам
ишлатилиши
мумкин
деб
,
ﺎﺳﻮﻠﺟ
تﺪﻌﻗ
деган
мисолни
келтиради
1
.
Б
.
З
.
Холидовда
бу
нарса
йўқ
.
А
.
Ковалев
,
Ш
.
Шарбатовлар
ҳам
“
выраженное
масдаром
от
того
же
глагола
”
дейишган
.
Булар
қаторида
Э
.
Талабов
ҳам
ўз
дарсликларида
“
У
феъл
-
кесимнинг
ўзагидан
ясалган
ва
ноаниқ
шаклда
тушум
келишигида
қўйилгандир
”, –
дейди
.
Б
.
М
.
Гранде
бу
борада
ҳеч
нарса
демаган
.
Мазкур
муаллифлар
мафъул
мутлақ
ни
“
ноаниқ
ҳолатдаги
тушум
кели
-
шигидаги
масдар
”
деб
аташяпти
,
шунингдек
,
унинг
(
яъни
масдарнинг
)
аниқ
-
ловчилар
билан
келиши
мумкинлигини
ҳам
уқтиришади
.
Масалан
,
Э
.
Тала
-
бов
: “
У
ноаниқ
шаклга
ва
тушум
келишигига
қўйилгандир
.
Мутлақ
масдар
қошида
(
хоҳ
мослашган
,
хоҳ
мослашмаган
)
аниқловчининг
бўлиши
унинг
ифода
қувватини
янада
оширади
,
масалан
:
ةدﺎﻌﺴﻝا
ﺔﺸﻴﻋ
سﺪﻨﻬﻤﻝا
اﺬه
ةﺮﺳأ
ﺶﻴﻌﺕ
–
бу
инженернинг
оиласи
бахтли
ҳаёт
кечиряпти
”,
дейди
2
.
Б
.
З
.
Холидов
:
“
Самодополнение
может
иметь
при
себе
согласованное
или
изафетное
определение
.
Например
:
اﺪیﺪﺷ
ﺎﺒﻀﻋ
ﺐﻀﻏ
–
он
разгневался
сильно
;
دﻼﺠﻝا
بﺮﺿ
بﺮﺿ
–
он
ударил
так
,
как
ударяет
палач
(
букв
.
ударом
палача
),
дейди
3
.
Яъни
, “
ўз
-
ўзини
тўлдирувчи
ўзи
билан
мослашган
ёки
мос
-
лашмаган
аниқловчига
эга
бўлиши
мумкин
,
масалан
:
اﺪیﺪﺷ
ﺎﺒﻀﻋ
ﺐﻀﻏ
–
у
қаттиқ
ғазабланди
”
дегани
каби
.
Биз
биламизки
,
изофанинг
иккинчи
бўлаги
аниқлик
артикли
олган
бўлса
,
биринчи
бўлаги
ҳам
аниқ
ҳисобланади
. 2-
мисолда
“
жаллод
”
сўзида
артикл
бор
,
демак
“
зарб
”
сўзи
ҳам
аниқ
ҳолатда
(
шаклан
эмас
,
албатта
).
Бу
эса
юқорида
айтилган
“
ноаниқ
шаклда
бўлади
”
деган
қоидага
тўғри
келмайди
.
Юқорида
айтилган
барча
гапларнинг
тўғрилигини
исботлаш
учун
Миср
Араб
Республикаси
,
Саудия
Арабистони
Қироллиги
каби
араб
мамлакатлари
олий
таълим
муассасаларида
таълим
ва
илмий
тадқиқотларга
асос
бўлаётган
замонавий
араб
тилшуносларининг
асарларига
мурожаат
қилдик
.
Жумладан
,
1
ىﺮﺸﺨﻣﺰﻝا
دﻮﻤﺤﻣ
.
ﻮﺤﻨﻝا
ﻰﻓ
ﻞﺼﻔﻤﻝا
. .
ﺮﺼﻤﺑ
فرﺎﻌﻤﻝا
راد
ص
97
1987
2
Талабов
Э
.
Араб
тили
дарслиги
. –
Т
.:
Ўзбекситон
, 1993. 341
-
б
.
3
Холидов
Б
.
З
.
Учебник
арабского
языка
. –
Т
.:
Ўқитувчи
, 1981. –
С
. 259.
SHARQSHUNOSLIK /
ВОСТОКОВЕДЕНИЕ
/ ORIENTAL STUDIES 2018,
№
2
15
Мустафо
Ғалайийнийнинг
уч
жилдлик
машҳур
"
ﺔﻴﺑﺮﻌﻝا
سورﺪﻝا
ﻊﻣﺎﺟ
"
кито
-
бида
шундай
дейилган
:
ﻪﻋﻮﻧ
نﺎﻴﺒﻝ
وأ
ﻩدﺪﻋ
نﺎﻴﺒﻝ
وأ
ﻞﻌﻔﻝا
ﺪﻴآﺎﺘﻝ
ﺮآﺬی
ﻢﺳا
ﻞآ
و
،
ﻰﻤﺴی
"
ﻖﻠﻄﻤﻝا
لﻮﻌﻔﻤﻝا
"
–
ﺔﻗﺎﻔﺕﺎﻓ
،
ﺎﺒیدﺄﺕ
و
،
ﻦﻴﺕﺮﻈﻧ
و
،
ﻦﻴﺕﻼﺹ
و
،
ﻖﻠﻄﻣ
لﻮﻌﻔﻣ
ﺎﻬﻨﻣ
ﺪﺡاو
ﻞآ
و
ةﺮﻴﺳ
و
ﺔﻴﺸﻣ
و
.
ﻷ
ن
ﻞﻌﻔﻝا
ﺪآأ
ﻰﻧﺎﺜﻝا
و
لوﻷا
،
ﻩدﺪﻋ
ﺎﻨﻴﺑ
ﻊﺑاﺮﻝا
و
ﺚﻝﺎﺜﻝا
و
،
ﻪﻋﻮﻧ
ﺎﻨﻴﺑ
سدﺎﺴﻝا
و
ﺲﻣﺎﺨﻝا
و
.
Ҳар
бир
исм
феълни
таъкидлаш
учун
,
ёки
неча
маротаба
бажарилганлигини
(
сонини
)
ёки
сифатини
баён
қилиш
учун
ишлатилади
ва
ﻖﻠﻄﻤﻝا
لﻮﻌﻔﻤﻝا
деб
ата
-
лади
. 1
ва
2-
мисолда
феълни
таъкидлаяпти
, 3, 4-
ҳолатда
сонини
, 5
ва
6-
мисолда
сифатини
билдираяпти
.
Уларнинг
ҳар
бири
ﻖﻠﻄﻤﻝا
لﻮﻌﻔﻤﻝا
[
мафъул
мутлақ
]
дир
.
ﻪﺘﻝﺁ
ﻰﻠﻋ
لﺪی
ﺎﻣ
ﻖﻠﻄﻤﻝا
لﻮﻌﻔﻤﻝا
ﻦﻣ
بﻮﻨی
ﺪﻗ
,
ﻞﺜﻣ
"
ﺎﺤﻣر
ﻪﻨﻌﻃ
وأ
ﻦﺋﺎﺨﻝا
ﻪﻨﻌﻃ
"
–
мутлақ
масдарнинг
ўрнига
иш
қуроллари
(
номлари
)
ни
қўллаш
мумкин
.
Ма
-
салан
: “
Хоинни
жароҳатладим
ёки
уни
найза
билан
жароҳатладим
”
1
.
Кўриб
ўтган
дарсликларимизда
бу
ҳақда
ҳеч
нима
дейилмаган
.
.
ﻪﻠﻌﻓ
ﻦﻋ
ﻖﻠﻄﻤﻝا
لﻮﻌﻔﻤﻝا
ﺮﺥﺄﺘی
،
ﻞﺜﻣ
ﺪﻴآﺄﺘﻠﻝ
نﺎآ
نأ
" :
ﺎﻴﻌﺳ
ﻰﻤﻠﻌﻠﻝ
ﻰﻌﺴﻧ
"
ﺐﺠﻴﻧأ
–
Мутлақ
масдар
феълни
таъкидламоқчи
бўлса
,
феълдан
кейин
келиши
керак
.
Масалан
:
ﺎﻴﻌﺳ
ﻰﻤﻠﻌﻠﻝ
ﻰﻌﺴﻧ
.
عﻮﻨﻠﻝ
نﺎآ
نا
ﺎﻣأ
،
ﻞﺜﻣ
" :
ءﻼﻘﻌﻝا
ﻞﻤﻋ
ﻞﻤﻌی
"
دﺪﻌﻠﻝ
وأ
،
ﻞﺜﻣ
"
ﻦﻴﺘﻗد
ﺔﻋﺎﺴﻝا
ﺖﻗد
"
زﻮﺠﻴﻓ
ﻞﻌﻔﻝا
ﻰﻠﻋ
ﻪﻤیﺪﻘﺕ
،
لﻮﻘﺘﻓ
"
ﻞﻤﻌﻧ
ءﻼﻘﻌﻝا
ﻞﻤﻋ
"
و
"
ﺔﻋﺎﺴﻝا
ﺖﻗد
ﻦﻴﺘﻗد
"
.
–
“...
аммо
унинг
сифатини
билдирса
, “
оқиллардек
иш
қилдик
”
ёки
сонини
билдирса
, “
соат
икки
марта
бонг
урди
”
мисолларидаги
каби
мафъул
мутлақ
феълдан
олдин
туриши
жоиз
:
ﺔﻋﺎﺴﻝا
ﺖﻗد
ﻦﻴﺘﻗدو
ﻞﻤﻌﻧ
ءﻼﻘﻌﻝا
ﻞﻤﻋ
.
ﻞﻌﻔﻝا
فﺬﺤی
ﺪﻗ
و
،
ﻖﻠﻄﻤﻝا
لﻮﻌﻔﻤﻝا
ﻰﻘﺒی
و
،
ﻞﺜﻣ
" :
اﺮﻜﺷ
و
ﷲ
اﺪﻤﺡ
"
–
"
ﻰﻠﻋ
اﺮﺒﺹ
ﺪﺋاﺪﺸﻝا
"
–
“
феъл
тушиб
қолиб
,
мафъул
мутлақнинг
ўзи
қолиши
мумкин
,
масалан
:
اﺮﻜﺷ
و
ﷲ
اﺪﻤﺡ
– “
Аллоҳга
ҳамд
ва
раҳматлар
бўлсин
”
,
ﻰﻠﻋ
اﺮﺒﺹ
ﺪﺋاﺪﺸﻝا
–
ночорларга
сабр
берсин
”
2
мисолларидаги
каби
.
Мафъул
мутлақнинг
бундай
сифатлари
ҳақида
ҳам
ҳеч
нарса
дейишмаган
.
Яна
бир
машҳур
замонавий
араб
тилшунос
олими
Аббос
Ҳасаннинг
тўрт
жилдлик
“
ﻰﻓاﻮﻝاﻮﺤﻨﻝا
”
китобининг
2-
жилдида
“
ﻖﻠﻄﻤﻝا
لﻮﻌﻔﻤﻝا
”
шундай
таърифланган
:
اﺪﺡاو
اﺮﻣأ
رﺪﺼﻤﻝا
ﻦﻣ
ضﺮﻐﻝا
نﻮﻜی
ﺪﻗ
و
،
ﺎﻴﻈﻔﻝ
اﺪﻴآﻮﺕ
ﺪآﺆی
نأ
ﻮه
و
–
ﻪﻠﻣﺎﻋ
ﻰﻨﻌﻣ
ﻪﻠﺒﻗ
رﻮآﺬﻤﻝا
،
ﻩرﺮﻘی
و
و
ةﻮﻗ
ﻩﺪیﺰی
و
،
و
ﻚﺸﻝا
ﺪﻨﻋ
ﺪﻌﺒی
ىأ
زﺎﺠﻤﻝا
لﺎﻤﺘﺡا
.
اﺬه
ﻖﻘﺤﺘی
و
ﻢﻬﺒﻤﻝا
بﻮﺼﻨﻤﻝا
رﺪﻀﻤﻝﺎﺑ
،
ﻮﺤﻧ
:
ﺎﻐﻠﺑ
تﻮﺤﻝا
ﻎﻠﺑ
–
ﺎﻧاﺮﻴﻃ
ﺔﺠﻝا
ﻰﻓ
ﺔﻜﻤﺴﻝا
ترﺎﻃ
.
–
“
Бу
масдарнинг
мақсади
битта
,
яъни
таъкидлаш
,
кучайтириш
,
шубҳа
ва
мажозий
маънодан
узоқлаштириш
.
Бу
тушум
келишигидаги
шубҳа
ноаниқ
масдар
билан
ифодаланади
.
Масалан
:
ﺎﻐﻠﺑ
تﻮﺤﻝا
ﻎﻠﺑ
–
“
Кит
(
катта
балиқ
)
одамни
ютиб
юборди
”.
1
ﻰﻨﻴیﻼﻐﻝا
ﻰﻔﻄﺼﻣ
.
ﺔﻴﺑﺮﻌﻝا
سورﺪﻝا
ﻊﻣﺎﺟ
.
ﺔیﺮﺼﻌﻝا
ﺔﺒﺘﻜﻤﻝا
.
اﺪﻴﺳ
-
توﺮﻴﺑ
.
2001
ص
387
2
Ўша
манба
.
SHARQSHUNOSLIK /
ВОСТОКОВЕДЕНИЕ
/ ORIENTAL STUDIES 2018,
№
2
16
ترﺎﻃ
ﺔﻜﻤﺴﻝا
ﺎﻧاﺮﻴﻃ
ﻮﺠﻝا
ﻰﻓ
–
“
Балиқ
ҳавода
(
қушдек
)
учди
1
.
Бу
ерда
одамни
ютиб
юбориш
ёки
қушдек
учиш
кўчма
маънода
эмас
.
Бизнинг
шарқшунослар
мафъул
мутлақнинг
бундай
хусусиятлари
ҳақида
гапиришмаган
.
Хулоса
қилиб
айтганда
,
мафъул
мутлақнинг
иш
-
ҳаракат
маъносини
таъ
-
кидлаш
,
сонини
, c
ифатини
кўрсатиш
каби
хусусиятларидан
ташқари
яна
бир
қанча
сифатлари
бор
.
Жумладан
:
1.
Мафъул
мутлақнинг
ўрнига
иш
қуроллари
номлари
ишлатилиши
мум
-
кин
:
Уни
найза
билан
жароҳатлади
–
ﺎﺤﻣر
ﻪﻨﻌﻃ
.
2.
Мафъул
мутлақ
иш
-
ҳаракатнинг
номини
ва
сифатини
билдирса
,
феълдан
олдин
туриши
мумкин
:
Соат
икки
марта
бонг
урди
–
ﺔﻋﺎﺴﻝا
ﺖﻗد
ﻦﻴﺘﻗد
.
3.
Феъл
тушиб
қолиб
,
мафъул
мутлақнинг
ўзи
қолиши
мумкин
:
Аллоҳга
ҳамд
ва
шукрлар
бўлсин
–
اﺮﻜﺷ
و
ﷲ
اﺪﻤﺡ
.
4.
Мафъул
мутлақ
кўчма
маънода
эмас
,
чиндан
ҳам
содир
бўлган
иш
-
ҳаракатни
англатади
:
Балиқ
ҳавода
қушдек
учди
–
ﺎﻧاﺮﻴﻃ
ﻮﺠﻝا
ﻰﻓ
ﺔﻜﻤﺴﻝا
ترﺎﻃ
.
5.
Мафъул
мутлақ
вазифасида
бошқа
феълнинг
масдари
ишлатилиши
мумкин
:
ﺎﺳﻮﻠﺟ
تﺪﻌﻗ
Шарқшуносларимиз
мафъул
мутлақнинг
араб
тилшунослари
ўз
дарслик
-
ларида
баён
қилган
биз
юқорида
санаб
ўтган
сифатлари
ҳақида
ҳеч
нарса
дейишмаган
ва
аксинча
,
уларнинг
ўрнига
“
выделяет
,
усиливает
”
ёки
“
равонроқ
қилади
”, “
ифода
қувватини
оширади
”
каби
ўзига
хос
“
таърифлар
”
берадилар
.
Бугунги
кунда
олий
таълим
муассасалари
профессор
-
ўқитувчилари
олди
-
га
Олий
таълим
сифатини
ошириш
,
янги
,
замон
талабларига
жавоб
беради
-
ган
педогогик
технологиялар
,
инновациялар
тадбиқ
этилган
ўқув
адабиёти
яратиш
каби
долзарб
масалалар
қўйилган
.
Айни
пайтда
хорижий
адабиёт
-
лардан
кенг
,
унумли
ва
айниқса
,
мақсадли
фойдаланган
ҳолда
янги
давр
ўқув
адабиётларини
яратиш
асосий
масалалардан
бири
ҳисобланади
.
Демак
,
ҳар
бир
фан
ўқитувчиси
,
жумладан
,
араб
тили
мутахассислари
ҳам
грам
-
матикага
оид
дарсликлар
,
қўлланмалар
ёзадиган
бўлсалар
,
араб
тилшунос
-
лари
ва
олимларининг
асарлари
,
дарслик
ва
ўқув
қўлланмаларини
уларни
танқидий
ва
қиёсий
ўрганган
ҳолда
,
истефода
этишлари
зарур
.
Ана
шунда
-
гина
талаб
қилинаётган
мукаммал
дарслик
ва
қўлланмалар
яратилади
.
1
ﻦﺴﺡ
سﺎﺒﻋ
.
ﻰﻓاﻮﻝا
ﻮﺤﻨﻝا
.
ﺮﺼﻤﺑ
فرﺎﻌﻤﻝا
راد
2003
ص
361