SHARQSHUNOSLIK /
ВОСТОКОВЕДЕНИЕ
/ ORIENTAL STUDIES 2018,
№
4
20
НУРИДДИНОВ
НОДИР
Ўқитувчи
,
ТошДШИ
Форс
тилида
императив
шаклдаги
копулятив
қўшма
сўзларнинг
структур
-
семантик
таҳлили
Аннотация
.
Мазкур
мақола
форс
тилида
императив
шаклдаги
копулятив
қўш
-
ма
сўзларнинг
моделларини
аниқлаш
,
структур
-
семантик
таҳлилини
амалга
оши
-
ришга
бағишланган
.
Шунингдек
,
мақолада
императив
шаклдаги
копулятив
қўшма
сўзларнинг
сермаҳсул
моделлари
,
ясалмаларнинг
таркиби
,
уларнинг
икки
тилли
ва
изоҳли
луғатлардаги
маънолари
ҳақида
фикр
юритилади
.
Таянч
сўз
ва
иборалар
:
императив
шакл
,
копулятив
қўшма
сўз
,
интерфикс
,
содда
феъл
,
структур
-
семантик
таҳлил
.
Аннотация
:
Данная
статья
посвящается
определению
модели
императивных
копулятивных
сложных
слов
и
структурно
-
семантическому
анализу
копулятивов
в
персидском
языке
.
Также
в
статье
рассматриваются
наиболее
эффективные
мо
-
дели
императивных
копулятивных
сложных
слов
,
структура
образований
,
их
значения
в
двуязычных
и
толковых
словарях
.
Опорные
слова
и
выражения
:
императивная
форма
,
копулятивное
сложное
слово
,
интерфикс
,
простой
глагол
,
структурно
-
семантический
анализ
.
Abstract.
This article is dedicated to identify models of copulative compounds and
structural-semantic analysis of copulatives in Persian. Also, in this article are considered
the most effective models of imperative
с
opulative compounds, the structure of forma-
tions, their meanings in bilingual and explanatory dictionaries.
Keywords and expressions:
imperative form,
с
opulative compounds, interfix, simple
verb, structural-semantic analysis.
Копулятив
қўшма
сўзлар
лексикализация
усули
орқали
ясалувчи
қўшма
сўзлар
ҳисобланади
.
Копулятив
гуруҳдаги
қўшма
сўзларнинг
компонент
-
лари
семантик
жиҳатдан
тенг
муносабатга
эга
бўлади
.
Бинар
императив
конструкцияга
эга
копулятив
қўшма
сўзлар
(
КҚС
)
тур
-
ли
феъл
(
баъзида
бир
хил
феъл
)
императив
шаклларининг
интерфикс
орқали
ёки
интерфикссиз
бирикишидан
ҳосил
бўлади
.
Бу
турдаги
КҚС
,
одатда
,
ҳаракат
-
ҳолат
оти
ёки
аслий
сифат
вазифасида
келиши
мумкин
:
پﺎﭽﺑ
پﺎﭽﺑ
be
čā
pbe
čā
p
“
ўғрилик
”,
شﺎﭙﺑوﺰﻳﺮﺑ
berizobep
ā
š
“
исрофгарчилик
”, “
пулни
сову
-
риш
”, “
бетартиб
ҳаёт
тарзи
”,
ﺰﻳﺮﻣ
و
راد
ﺞﮐ
kajd
ā
romariz
“
қийинчиликларга
чап
бериш
”,
ﻮﮕﻣﻮﮕﺑ
begumagu
“
гап
-
сўз
”, “
миш
-
миш
”, “
фисқи
-
фасод
”,
وﺮﺑ
ﺎﻴﺑ
biy
ā
borou
“
юриш
”, “
зиёрат
қилиш
”,
بﻮﮑﺑو
نﺰﺑ
bezanobekub
“
ўйин
-
кулги
”,
ﺮﻴﻤﻧورﻮﺨﺑ
boxoronamir
“
жуда
оз
”, “
арзимаган
”
1
.
Бу
каби
бирликларнинг
носинтактиклиги
шубҳасиз
:
улар
асл
императив
шакллар
,
уларнинг
ўзига
хос
урғу
тизими
билан
қиёсланади
.
М
.
Шокий
бун
-
1
Пейсиков
Л
.
С
.
Очерки
по
словообразованию
персидского
языка
. –
М
.:
Изд
-
во
МГУ
, 1973. –
С
. 161.
SHARQSHUNOSLIK /
ВОСТОКОВЕДЕНИЕ
/ ORIENTAL STUDIES 2018,
№
4
21
дай
императив
бирликларни
боғловчили
конструкцияга
эгалиги
ва
идиома
-
тик
белгилари
туфайли
фразеология
таркибига
киритади
.
Аммо
уларнинг
ко
-
пулятив
қўшма
сўзлар
таркибига
киритиш
мумкин
бўлган
муҳим
белгила
-
рига
эътибор
қаратмайди
.
Биринчидан
,
улар
маълум
бир
қолип
(
модель
)
асосида
ясалади
.
Исмий
фразеологик
бирликлар
эса
қолип
асосида
ясалмай
-
ди
,
улар
тайёр
ҳолда
мавжуд
бўлади
(
нутқ
жараёнида
яратилмай
,
нутққа
тайёр
ҳолда
киритилади
).
Иккинчидан
,
фразеологик
бирликлардан
фарқли
равишда
КҚС
бошқа
қўшма
сўзлар
каби
ўзига
хос
урғу
тизимига
эга
(
қиёсланг
:
bezànobek
ű
b
“
ўйин
-
кулги
”
ва
tàndor
ő
st
“
соғлом
”).
Учинчидан
,
таҳлилга
тортилаётган
бирликлар
яхлит
ва
бир
бутун
.
Тўртинчидан
,
доимий
равишда
و
– o-
шаклида
келувчи
интерфикс
و
va
“
ва
”
боғловчисига
ўзгар
-
майди
,
кўпинча
тушиб
қолиши
мумкин
.
Мақолада
кўтарилган
мавзунинг
мақсади
форс
тилида
императив
шакл
-
даги
копулятив
қўшма
сўзларнинг
моделларини
аниқлаш
,
структур
-
семан
-
тик
таҳлилини
амалга
оширишдан
иборат
.
Муҳаммад
Али
Жамолзоданинг
“
دﻮﺒﻧ
ﯽﮑﻳ
و
دﻮﺑ
ﯽﮑﻳ
” (
Теҳрон
,
1320
),
Жа
-
лол
Ол
e
Аҳмаднинг
“
ﻢﻠﻘﻟا
و
نﻮﻧ
”, “
نﺎﺘﺳاد
ﺞﻨپ
”, “
ﺎهوﺪﻨﮐ
ﺖﺷﺬﮔﺮﺳ
”, “
ﯼدﺎﻳز
نز
”,
“
ﯼرﻮﮔ
ﺮﺑ
ﯽﮕﻨﺳ
”
(
Теҳрон
,
1360
),
Содиқ
Ҳидоятнинг
“
ﺎﻗﺁ
ﯽﺟﺎﺣ
”, “
ﻢﻧﺎﺥ
ﻪﻳﻮﻠﻋ
”
(
Теҳрон
,
1333
),
Жамол
Мирсодиқийнинг
“
ﻴﻐﺕ
زا
ﺮﺒﺥ
ﺎهدﺎﺑ
ﺪﻨهﺪﻴﻣ
ﻞﺼﻓ
ﺮﻴ
”, “
ﻪﺸپ
ﺎه
”, “
ﺎه
ﻪﺘﺴﮑﺷ
ﻦﻳا
” (
Теҳрон
,
1350
),
Ираж
Пезешкзоднинг
“
نﻮﺌﻠپﺎﻧ
نﺎﺟ
ﯽﻳاد
”,
“
نﻮﻤﺴﻳر
نﻮﻤﺳﺁ
” (
Теҳрон
,
1356
),
Аббос
Паҳлавоннинг
“
مﺎﺑﺎﺑ
ﯽﺳوﺮﻋ
ﺐﺷ
”,
“
ﺎهﺪﻣﺎﺸﻴپ
” (
Теҳрон
,
1354
),
Жаъфар
Шаҳрийнинг
“
ﻩرﺎﺑ
ود
ﯽﺟﺎﺣ
”, “
ﻢﻳﺪﻗ
ناﺮﻬﺕ
”
(
Теҳрон
,
1357
)
каби
асарлари
тадқиқот
ишимизга
манба
сифатида
хизмат
қилди
.
Манбалардан
тўпланган
мисоллар
ﯽﻔﺠﻧ
ﻦﺴﺤﻟا
ﻮﺑا
нинг
“
ﯽﺳرﺎﻓ
ﮓﻨهﺮﻓ
ﻪﻧﺎﻴﻣﺎﻋ
”
изоҳли
луғати
1
даги
маънолар
асосида
таҳлилга
тортилди
.
Форс
тилида
копулятив
қўшма
сўз
ясалиши
масалалари
Л
.
С
.
Пейсиков
-
нинг
“
Очерки
по
словообразованию
персидского
языка
”,
Т
.
А
.
Чавчавадзе
-
нинг
“
Именное
словосложение
в
новоперсидском
языке
” (
Тбилиси
, 1981),
Ю
.
А
.
Рубинчикнинг
“
Грамматика
современного
персидского
литературного
языка
” (
М
., 2001)
каби
қатор
асарларида
ўрганилганлиги
маълум
.
Л
.
С
.
Пей
-
сиков
ўзининг
“
Очерки
по
словообразованию
персидского
языка
”
номли
асарида
КҚСнинг
15
банддан
иборат
турини
келтиради
2
.
Форс
тилида
императив
шаклдаги
КҚСнинг
структур
-
семантик
таҳлилига
бағишланган
ушбу
мақоламизда
манбалардан
тўпланган
мисоллар
императив
шаклдаги
КҚСнинг
қуйидаги
моделлари
сермаҳсул
эканлигини
кўсатди
:
1.
Таркибий
қисмлари
бир
феълнинг
императив
шаклидан
иборат
КҚС
:
نﺪﻴپﺎچ
čā
pidan
“
ўғирламоқ
”
феъли
.
Императив
шакли
–
پﺎﭽﺑ
be
čā
p
“
ўғирла
”;
پﺎﭽﺑ
پﺎﭽﺑ
be
čā
pbe
čā
p
императив
шаклдаги
КҚС
сифатида
“
ўғри
-
1
ﯽﻔﺠﻧ
ﻦﺴﺤﻟا
ﻮﺑا
.
ﻪﻧﺎﻴﻣﺎﻋ
ﯽﺳرﺎﻓ
ﮓﻨهﺮﻓ
.
ﺮﻓﻮﻠﻴﻧ
،ناﺮﻬﺕ
.
١٣٧٨
2
Пейсиков
Л
.
С
.
Очерки
по
словообразованию
персидского
языка
. –
М
.:
Изд
-
во
МГУ
, 1973.
–
С
. 159–168.
SHARQSHUNOSLIK /
ВОСТОКОВЕДЕНИЕ
/ ORIENTAL STUDIES 2018,
№
4
22
лик
”, “
босқинчилик
”, “
талончилик
”, “
йўлтўсарлик
”, “
қўққисдан
бостириб
кириш
”, “
ҳужум
”
каби
маъноларни
англатади
:
شﻮﺥ
ﺖﺴﻴﻧ
ﯼﺮﺒﺥ
پﺎﭽﺑ
پﺎﭽﺑ
...
و
ﯽﺸﮑﻣدﺁ
زا
ﺪﻧﺪﻳد
ﯽﻣ
ﻪﮐ
رﺪﻗ
ﻦﻴﻤه
...
ﺮﻬﺷ
ﯽﻟﺎها
ﺪﻧدﻮﺑ
لﺎﺤﺷﻮﺥ
و
)
،ﻢﻠﻘﻟا
و
نﻮﻧ
١٢١
(
Ah
ā
li-ye šahr .... hamin
γ
adr ke mididand az
ā
damkoši va ... be
čā
pbe
čā
p
xabari nist xoš-o xošx
ā
l budand –
“
Шаҳар
аҳолиси
...
қотиллик
ва
...
талончиликдан
асар
йўқлигини
кўрганлари
учун
хурсанд
бўлдилар
”.
نﺪﻳود
davidan
“
югурмоқ
”,
оғзаки
шаклда
“
шошмоқ
”
феъли
.
Императив
шакли
–
وﺪﺑ
bodou
“
югур
”, “
шошил
”.
وﺪﺑ
وﺪﺑ
bodoubodou
императив
шаклдаги
КҚС
сифатида
“
югуриб
”, “
тез
”, “
илдам
”, “
югур
-
югур
”, “
чоп
-
чоп
”
каби
маъноларни
англатиши
кузатилди
:
ﺎﻬﻟواﺮﻗ
وﺪﺑ
وﺪﺑ
ﺪﻧﺪﻣﺁ
) ....
،ﺎهوﺪﻨﮐ
ﺖﺷﺬﮔﺮﺳ
٢٦
(
Yar
ā
volh
ā
bodoubodou
ā
madand
– “
Қоровуллар
югуриб
(
тез
)
келдилар
”
رﺪﻗ
ﻦﻳا
وﺪﺑ
وﺪﺑ
ﺖﺳا
سﻮﺘﮐرﺎﻔﻧا
شﺮﺥﺁ
مﺎﻘﻣ
و
لﺎﻣ
ﯼاﺮﺑ
)
،نﻮﻤﺴﻳر
نﻮﻤﺳﺁ
٢٤٩
(
In
γ
adr bodoubodou bar
ā
-ye m
ā
l-o ma
γā
m-e
ā
xeraš enf
ā
rktus ast
– “
Мол
-
дунё
ва
мансаб
учун
бу
қадар
чоп
-
чоплар
охири
инфарктга
олиб
келади
”
.
ﺘﻓر
ﻦ
raftan
“
бормоқ
”, “
кетмоқ
”
феъли
.
Императив
шакли
–
وﺮﺑ
borou
“
бор
”, “
кет
”.
وﺮﺑ
وﺮﺑ
borouborou
императив
шаклдаги
КҚС
сифатида
“
маш
-
ҳурлик
”, “
суюклилик
”, “
бахт
-
омад
ва
шодликнинг
чўққиси
(
энг
юксак
нуқ
-
таси
)”
каби
маъноларни
ифодалайди
:
اراﺪﻓﺮﻃ
زا
ﺎﻗﺁ
ﻦﻳا
ﺪﻨﻨﮐ
ﯽﻣ
ﺢﺘﻓ
ﺎﻬﻴﻧﺎﻤﻟﺁ
ﻪﮐ
ﺖﺷاد
نﺎﻨﻴﻤﻃا
و
دﻮﺑ
ﺎﻬﻴﻧﺎﻤﻟﺁ
صﺮٌﻗ
ﺎپوﺮپ
ن
.
ﺎﺠﻨﻳا
ﺎﻬﻴﻧﺎﻤﻟﺁ
ﻪﮑﻴﺘﻗو
)
ﻪﺴﻧاﺮﻓ
رد
(
زور
ﺪﻧدﻮﺑ
ﯼوﺮﺑوﺮﺑ
دﻮﺑ
وا
).
،ﺎﻬﻨﺕ
بﺎﻘﻋ
٤٢
(
In
āγā
az tarafd
ā
r
ā
n-e parop
āγ
ars-e
ā
lm
ā
nih
ā
bud va etmin
ā
n d
ā
št ke
ā
lm
ā
nih
ā
fath
mikonand. Va
γ
tike
ā
lm
ā
nih
ā
inj
ā
(dar Far
ā
nse) budand ruz-e
borouborou-ye u bud
– “
Бу
жаноб
олмонларнинг
жиддий
(
муҳим
)
тарафдор
-
ларидан
эди
ва
олмонларнинг
ғалабасига
ишонарди
.
Олмонларнинг
бу
ерда
(
Францияда
)
бўлишлари
унинг
учун
айни
муддао
эди
”
.
ندز
zadan
“
урмоқ
”, “
тақиллатмоқ
”
феъли
.
Императив
шакли
–
نﺰﺑ
bezan
“
ур
”, “
тақиллат
”.
نﺰﺑ
نﺰﺑ
bezanbezan
императив
шаклдаги
КҚС
сифатида
“
қаттиқ
уруш
-
жанжал
”
маъносини
англатади
:
ﺪﺷ
ﯽﻣ
ﯽﮐﺮه
ﯽﮐﺮه
اﻮﻋد
ﺖﻗو
نﺁ
و
طﺎﻴﺣ
ﯼﻮﺕ
مدز
ﯽﻣ
ﺖﺴﺟ
و
مﺪﻣﺁ
ﯽﻣ
تﺮﻴﻏ
ﺮﺳ
و
نﺰﺑ
نﺰﺑ
دﺎﺘﻓا
ﯽﻣ
ﻩار
.
)
،ﯽﺳوﺮﻋ
ﺐﺷ
٦٢
(
Sar-e
γ
eyrat mi
ā
madam va jast mizadam tu-ye hay
ā
t va
ā
n va
γ
t da’v
ā
harkiharki
mišod va bezanbezan r
ā
h miyoft
ā
d
– “
Қизишиб
кетдим
ва
ҳовли
ичига
сакрадим
,
ўша
вақтда
тўс
-
тўполон
,
қий
-
чув
,
уруш
-
жанжал
бўлаётганди
”.
ﯽﻘﺸﻋ
ﻢﻠﻴﻓ
...
ﯼﺎﻬﻤﻠﻴﻓ
ﻦﻳا
زا
ﺮﺘﻬﺑ
ﷲاو
نﺰﺑ
نﺰﺑ
ﺖﺳا
)
،ﺎهدﺎﺑ
١٠٠
(
Film-e eš
γ
i …v
ā
ll
ā
h behtar az in filmh
ā
-ye bezanbezan ast –
“
Ишқ
-
муҳаббатга
оид
фильмлар
...
чиндан
ҳам
уруш
-
жанжалли
фильмлардан
яхшироқ
”.
ﻦﺘﺸﮐ
koštan
“
ўлдирмоқ
”, “
қирмоқ
”
феъли
.
Императив
шакли
–
ﺶﮑﺑ
bokoš
“
ўлдир
”.
ﺶﮑﺑ
ﺶﮑﺑ
bokošbokoš
императив
шаклдаги
КҚС
сифатида
“
қирғин
”,
“
хунрезлик
”, “
қатл
”, “
катта
жанг
”
каби
маъноларни
ифодалайди
:
SHARQSHUNOSLIK /
ВОСТОКОВЕДЕНИЕ
/ ORIENTAL STUDIES 2018,
№
4
23
زا
و
دﻮﺑ
ﻩﺪﺷ
مﺎﻤﺕ
ﮓﻨﺟ
دﻮﺥ
ﺶﮑﺑ
ﺶﮑﺑ
رﺎﺘﺸﮐ
و
ﯽﺑاﺮﺥ
رﺎﺛﺁ
ﺎﻣا
،دﻮﺒﻧ
ﯼﺮﺒﺥ
ﻼﻌﻓ
دﻮﺑ
زﻮﻨه
)
،ﻢﻠﻘﻟا
و
نﻮﻧ
٦٦
(
Xod-e jang tam
ā
m šode bud va az bokošbokoš fe’lan xabari nabud, amm
ā
ā
s
ā
r-e xar
ā
bi va košt
ā
r hanuz bud
–
“
Уруш
тугаганди
,
ҳозирча
хунрез
-
ликлардан
хабар
йўқ
эди
,
аммо
ҳали
ҳам
қирғин
ва
вайронагарчиликнинг
белгилари
(
таъсири
)
бор
эди
”.
ﻦﺘﻓﻮﮐ
kuftan
“
янчмоқ
”, “
майдаламоқ
”, “
қоқмоқ
”
феъли
.
Императив
шакли
–
بﻮﮑﺑ
bekub
“
янч
”, “
майдала
”, “
қоқ
”.
بﻮﮑﺑ
بﻮﮑﺑ
bekubbekub
императив
шаклдаги
КҚС
сифатида
“
тез
-
тез
”, “
шошиб
”, “
ўйин
-
кулги
”, “
ашула
айтиш
ва
рақсга
тушиш
”, “
бир
нарсани
бошқасининг
устига
урилишидан
чиқадиган
овоз
”
каби
маъноларни
англатиши
кузатилди
:
ﯼاﺪﺹ
ﻮﮑﺑ
بﻮﮑﺑ
ب
ﺖﺳا
ﺪﻨﻠﺑ
ور
ﻪﺑور
قﺎﺕا
زا
نﺎﻨﭽﻤه
.
ﯽﻣ
ﯽﺘﻔﻠﮐ
ﯼاﺪﺹ
ﺎﺑ
ﯼدﺮﻣ
ﺪﻧاﻮﺥ
)
،ﺎه
ﻪﺸپ
٨٦
(
Sed
ā
-ye bekubbekub ham
č
en
ā
n az ot
āγ
-e ruberu boland ast. Mardi b
ā
sed
ā
-ye
kolofti mix
ā
nad –
“
Шунингдек
рўпарадаги
хонадан
ўйин
-
кулги
овози
келяп
-
ти
.
Бир
киши
йўғон
овозда
куйлаяпти
”.
Императив
шаклдаги
КҚС
асосан
от
туркумига
оид
бўлади
.
Материал
-
ларимизда
баъзан
ясалманинг
гапда
тарз
ҳоли
вазифасида
келиб
,
равиш
сўз
туркумига
оидлиги
кузатилди
.
Масалан
:
بﻮﮑﺑ
بﻮﮑﺑ
نﺎﮑﻠپ
زا
ﻦﻴﻳﺎپ
ﻢﺘﻓر
.
مﻮﺸﺑ
تﺮپ
دﻮﺑ
ﮏﻳدﺰﻧ
) .
،نﺎﺘﺳاد
ﺞﻨپ
٢٦
-
٢٧
(
Bekubbekub az pellek
ā
n raftam p
ā
yin. Nazdik bud part bešavam –
“
Зинадан
тез
-
тез
пастга
тушдим
.
Йиқилишимга
озгина
қолди
”.
Қуйидаги
мисолда
эса
императив
шаклдаги
КҚС
товушга
тақлидий
сўз
сифатида
от
сўз
туркумини
ифодалаяпти
:
ﻪﮐ
ﻢﻳدﻮﺑ
ﻪﺘﺷاﺬﮔ
ﻦﻴﻟﺎﺑ
ﻪﺑ
ار
نﺎﻣﺮﺳ
ﻩزﺎﺕ
ﯼاﺪﺹ
ﻦﻴﻳﺎپ
زا
بﻮﮑﺑ
بﻮﮑﺑ
ﺪﺷ
ﺪﻨﻠﺑ
ﺶﮑچ
ﺖﻓﺮﮔ
ار
نﺎﻤﺑاﻮﺥ
ﺢﺒﺹ
ﺎﺕ
ﻪﮐ
) .
،ﻩرﺎﺑود
ﯽﺟﺎﺣ
١٧٤
(
T
ā
ze sarem
ā
n-r
ā
be b
ā
lin goz
ā
šte budim ke az p
ā
yin sed
ā
-ye bekubbekub-e
č
akoš boland šod ke t
ā
sobh x
ā
bem
ā
n-r
ā
gereft –
“
Энди
бошимизни
ёстиққа
қўйганимизда
пастдан
болғанинг
дўқир
-
дўқири
эшитилиб
,
эрталабгача
ухлатмади
”.
ﻦﺘﻓﺮﮔ
gereftan
“
олмоқ
”, “
тутиб
олмоқ
”
феъли
.
Императив
шакли
–
ﺮﻴﮕﺑ
begir
“
ол
”, “
тутиб
ол
”.
ﺮﻴﮕﺑ
ﺮﻴﮕﺑ
begirbegir
императив
шаклдаги
КҚС
сифа
-
тида
“
оммавий
ҳибс
”, “
қама
-
қама
”, “
қочаётган
айбдорни
тутиш
учун
ёрдам
сўраб
чиқарилган
овоз
–
тут
-
тут
,
ушла
-
ушла
”
каби
маъноларни
англатиши
кузатилди
:
و
.....
ﺪﻨﻨﮐ
ﯽﻣ
ﺮﻴﮕﺘﺳد
اﺪﻌﺑ
ﻢه
ار
ﯽﻳﺎه
ﻪﺘﺳد
.....
دﻮﺷ
ﯽﻣ
ﻩﺎﺷ
نﺎﺟ
ﻪﺑ
ﯼﺪﺼﻗءﻮﺳ
(
٧٤
،ﻢﻳﺪﻗ
ناﺮﻬﺕ
)
دﻮﺷ
ﯽﻣ
عوﺮﺷ
ﺮﻴﮕﺑ
ﺮﻴﮕﺑ
ﻪﺹﻼﺥ
Sue
γ
asdi be j
ā
n-e š
ā
h mišavad … dasteh
ā
yi-r
ā
ham ba’dan dastgir
mikonand… va xol
ā
se begirbegir šoru’ mišavad –
“
Подшоҳга
суиқасд
қилинади
...
кейинроқ
бир
неча
кишиларни
ҳам
қўлга
олишади
...
натижада
қама
-
қамалар
(
оммавий
ҳибслар
)
бошланади
”.
SHARQSHUNOSLIK /
ВОСТОКОВЕДЕНИЕ
/ ORIENTAL STUDIES 2018,
№
4
24
ﺥ
ﻪﻧﺎﺥ
رد
زا
و
ﺪﻳود
و
نوﺮﻴﺑ
ﺪﻴﺸﮐ
قﺎﻃا
زا
روز
ﺎﺑ
و
ﺪﻴﺒﺴچ
اﺮﻣ
ﺖﺳد
ﻢﻳﺪﺷ
جرﺎ
.
ﯼﻮﺕ
(
٣٨٠
،ﯽﻃﻮﻃ
)
ﺪﻣﺁ
ﯽﻣ
ﺮﻴﮕﺑ
ﺮﻴﮕﺑ
ﯼاﺪﺹ
و
ﺮﺳ
ﺎﻣ
ﺮﺳ
ﺖﺸپ
زا
...
موﺪﺑ
ﻪﮐ
دﺮﮐ
مرﻮﺒﺠﻣ
ﻪچﻮﮐ
Dast-e mar
ā
č
asbid va b
ā
zur az ot
āγ
kešid birun va david az dar-e x
ā
ne x
ā
rej
šodim. Tu-ye ku
č
e majburam kard ke bedavam … az pošt-e sar-e m
ā
sarosed
ā
-ye
begirbegir mi
ā
mad –
“
Қўлимни
елимлади
ва
куч
билан
хонадан
ташқарига
суд
-
ради
ва
югурди
,
хона
эшигидан
ташқарига
чиқдик
.
Кўчада
югуришимга
маж
-
бур
қилди
.....
орқамиздан
“
тут
-
тут
”, “
ушла
-
ушла
”
деган
шовқин
-
сурон
келарди
.
2.
Таркибий
қисмлари
бир
феълнинг
бўлишли
ҳамда
бўлишсиз
императив
шаклидан
иборат
КҚС
:
ندﺮﮐ
kardan
“
бажармоқ
”, “
амалга
оширмоқ
”
феъли
.
Бўлишли
императив
шакли
–
ﻦﮑﺑ
bokon
“
бажар
”, “
амалга
ошир
”;
бўлишсиз
императив
шакли
–
ﻦﮑﻧ
nakon
“
бажарма
”, “
амалга
оширма
”;
ﻦﮑﻧ
ﻦﮑﺑ
bokonnakon
императив
шаклдаги
КҚС
сифатида
“
кўплаб
ва
тўхтовсиз
буйруқлар
”
маъно
c
ини
англатади
:
مﺮهاﻮﺥ
ﺖﺨﺕ
ﯼﺎپ
شﺮﮕﻳد
نﺁ
،دﻮﺑ
ﺦﺒﻄﻣ
ﯼﻮﺕ
ﺶﻳﺎپ
ﮏﻳ
ماﺪﻣ
مردﺎﻣ
.
ﯼﺎه
ﻦﮑﻧ
ﻦﮑﺑ
دﻮﺑ
ﺶﻳﺎﺟ
ﺮﺳ
ﻪﮐ
ﻢه
مﺎﺑﺎﺑ
....
)
،نﺎﺘﺳاد
ﺞﻨپ
٤٥
(
M
ā
daram mod
ā
m yek p
ā
yaš tu-ye matbax bud,
ā
n digaraš p
ā
-ye taxt-e
x
ā
haram. Bekonnakonh
ā
-ye b
ā
b
ā
m ham ke sar-e j
ā
yaš bud .... –
“
Онамнинг
бир
оёғи
ҳамиша
ошхонада
эди
,
бошқаси
эса
опамнинг
каравоти
ёнида
.
Отамнинг
кўплаб
ва
тўхтовсиз
буйруқлари
ҳам
ўз
ўрнида
эди
...”.
ﻦﺘﻔﮔ
goftan
“
айтмоқ
”
феъли
.
Бўлишли
императив
шакли
–
ﻮﮕﺑ
begu
“
айт
”;
бўлишсиз
императив
шакли
–
ﻮﮕﻣ
magu
“
айтма
”;
ﻮﮕﻣﻮﮕﺑ
begumagu
импера
-
тив
шаклдаги
КҚС
сифатида
“
баҳс
-
мунозара
”, “
даҳанаки
жанг
”, “
ўзаро
айтишиб
қолиш
”, “
низо
”
каби
маъноларни
ифодалайди
:
(
١٤
،ﺎه
ﻪﺘﺴﮑﺷ
ﻦﻳا
)
ﺪﻴﺸﮐ
ﯽﻣ
ﯼرﺎﮐ
ﮏﺘﮐ
و
ﮏﺘﮐ
و
ﻮﮕﻣﻮﮕﺑ
ﻪﺑ
ﺮﺘﺥد
و
ردﺎﻣ
رﺎﮐ
K
ā
r-e m
ā
dar va doxtar be begumagu va kotakokotakk
ā
ri mikašid –
“
Она
-
боланинг
иши
даҳанаки
жанг
ва
муштлашишгача
борарди
”.
ﺎﻬﻧﺁ
ﺎﺑ
ﻪﮐ
ﺖﺷاد
ﯽﻣ
ﻪﮕﻧ
ار
شدﻮﺥ
ﻮﻠﺟ
ﯽه
ﮓﻨﺷﻮه
ﻮﮕﻣﻮﮕﺑ
ﺪﻨﮑﻧ
)
،ﺎهﺪﻣﺎﺸﻴپ
٩٢
(
Hušang hey jelov-e xodaš-r
ā
negah mid
ā
št ke b
ā
ā
nh
ā
begumagu nakonad
“
Ҳушанг
улар
билан
низолашмаслик
учун
ҳамиша
ўзини
босарди
”.
3.
Таркибий
қисмлари
турли
феълларнинг
императив
шаклидан
иборат
КҚС
.
Мазкур
турга
оид
манбалардан
тўпланган
КҚС
30
тани
ташкил
этди
:
ﮎﺮﺘﺑ
و
ﻦﻴﺒﺑ
bebinobetarak
“
ёмон
кўздан
сақлаш
учун
мўлжалланган
рангли
,
кичик
мунчоқ
бўлиб
,
гўдакнинг
бўйнига
ва
бош
кийимига
осиб
қўйилади
”,
“
кўзмунчоқ
” (
نﺪﻳد
didan
)
ﻦﻴﺑ
(
“
кўрмоқ
”,
نﺪﻴﮐﺮﺕ
tarakidan
(
ﮎﺮﺕ
) “
ёрилмоқ
”,
“
дарз
кетмоқ
”);
پﺎﭽﺑ
و
رﻮﺨﺑ
boxorobe
čā
p
“
ўғрилик
”, “
талончилик
”, “
босқин
-
чилик
”, “
йўлтасарлик
”, “
қўққисдан
бостириб
кириш
”, “
ҳужум
” (
ندرﻮﺥ
xor-
dan
(
رﻮﺥ
)
“
емоқ
”,
نﺪﻴپﺎچ
čā
pidan
(
پﺎچ
)
“
ўғирламоқ
”);
رﻮﺨﺑ
)
و
(
ﺮﻴﻤﻧ
boxor(o)namir
“
жуда
оз
”, “
етарлича
бўлмаган
,
арзимаган
овқат
,
даромад
”;
“
ўта
камбағаллик
”, “
фақирлик
” (
ندرﻮﺥ
xordan
(
رﻮﺥ
)
“
емоқ
”,
ندﺮﻣ
mordan
(
ﺰﻴﻣ
)
“
ўлмоқ
”);
راﺬﮕﺑ
و
رادﺮﺑ
bard
ā
robogz
ā
r
“
энагалик
”, “
парвариш
қилиш
’;
SHARQSHUNOSLIK /
ВОСТОКОВЕДЕНИЕ
/ ORIENTAL STUDIES 2018,
№
4
25
“
ғамхўрлик
” (
ﻦﺘﺷادﺮﺑ
bard
ā
štan
(
رادﺮﺑ
)
“
кўтармоқ
”,
ﻦﺘﺷاﺬﮔ
goz
ā
štan
(
راﺬﮔ
)
“
қўймоқ
”);
وﺮﺑ
)
و
(
ﺎﻴﺑ
boro(vo)biy
ā
“
борди
-
келди
”, “
кўп
сонли
одамларнинг
ҳаракатланиши
(
бориб
-
келиши
)
натижасида
чиқадиган
шовқин
-
сурон
”;
“
чоп
-
чоп
”, “
югур
-
югур
”; “
дабдабали
(
ҳашаматли
)
ҳаёт
тарзи
”, “
ортиқча
фа
-
ровонлик
”;
شﺎﭙﺑوﺰﻳﺮﺑ
berizobep
ā
š
“
тартибсизлик
”, “
тўс
-
тўполон
”, “
исрофгар
-
чилик
”, “
пулни
совуриш
” (
ﻦﺘﺨﻳر
rixtan
(
ﺰﻳر
) “
тўкмоқ
”, “
қуймоқ
”,
ﺎپ
نﺪﻴﺷ
p
ā
ši-
dan
“
тартибсиз
сочиб
ташламоқ
”, “
қуймоқ
”,
тўкмоқ
, );
بﻮﮑﺑو
نﺰﺑ
bezanobekub
“x
ушчақчақ
кайфият
”, “
ўйин
-
кулги
”, “
вақтичоғлик
”, “
ашула
айтиш
ва
рақсга
тушиш
” (
ندز
zadan
(
نز
) “
урмоқ
”,
ﻦﺘﻓﻮﮐ
kuftan
(
بﻮﮐ
)
“
янчмоқ
”, “
майдаламоқ
”,
“
қоқмоқ
”);
شوﺮﻔﺑوزﺎﺴﺑ
bes
ā
zobeforuš
“
сифатсиз
,
мустаҳкам
бўлмаган
уйларни
қуриш
ва
сотиш
билан
шуғулланувчи
” (
ﻦﺘﺥﺎﺳ
s
ā
xtan
“
қурмоқ
”,
ﻦﺘﺥوﺮﻓ
foruxtan
“c
отмоқ
”);
شﻮﭙﺑ
ورﻮﺸﺑ
bešurobepuš
“
ювилгандан
сўнг
ғижим
бўлмайдиган
”
(
نﺪﻳرﻮﺷ
šuridan
(
رﻮﺷ
) “
ювмоқ
”,
نﺪﻴﺷﻮپ
pušidan
(
شﻮپ
)
“
киймоқ
”);
ﻮﮕﺑ
)
و
(
ﺪﻨﺨﺑ
begu(vo) bexand
“
ҳазилкаш
”, “
сўзамол
”, “
гапга
уста
”; “
ҳазил
аралаш
дўстона
суҳбат
” (
ﻦﺘﻔﮔ
goftan
(
ﻮﮔ
)
“
айтмоқ
”,
نﺪﻳﺪﻨﺥ
xandidan
(
ﺪﻨﺥ
)
“
кулмоқ
”);
ﻮﻨﺸﺑ
و
ﻮﮕﺑ
beguvobešnou
“
суҳбат
”, “
диалог
” (
ﻦﺘﻔﮔ
goftan
(
ﻮﮔ
)
“
айтмоқ
”,
نﺪﻴﻨﺷ
šenidan
(
ﻮﻨﺷ
)
“
эшитмоқ
”);;
ﺪﻨﺒﺑوﺮﻴﮕﺑ
begirobeband
“
қуршаб
олиш
”, “
оммавий
ҳибс
”, “
қама
-
қама
”, “
репрессия
” (
ﻦﺘﻓﺮﮔ
gereftan
)
ﺮﻴﮔ
(
“
олмоқ
”,
ﻦﺘﺴﺑ
bastan
(
ﺪﻨﺑ
) “
ёпмоқ
”,
“
боғламоқ
”
);
ﺎﻴﺑ
)
و
(
وﺮﺑ
biy
ā
(vo) borou
“
маҳобат
”, “
салобат
”, “
ҳашамат
”;
тиқи
-
линч
,
тўпалон
;
тўхтовсиз
у
ёқдан
бу
ёққа
юриш
; (
نﺪﻣﺁ
ā
madan
(
ﺁ
)
“
келмоқ
”,
ﻦﺘﻓر
raftan
(
ور
)
“
бормоқ
” );
باﻮﺨﺑ
و
رﻮﺨﺑ
boxorobex
ā
b
“
пахпахлаб
ўстирил
-
ган
”, “
эрка
”; “
дангаса
”, “
жон
койитмайдиган
(
тараллабедод
)
одам
”, “
такасал
-
танг
” (
ندرﻮﺥ
xordan
)
رﻮﺥ
(
“
емоқ
”,
نﺪﻴﺑاﻮﺥ
x
ā
bidan
باﻮﺥ
(
) “
ухламоқ
”).
Тарки
-
бий
қисмлари
турли
феълларнинг
императив
шаклидан
иборат
юқорида
келтирилган
КҚС
семантикаси
ва
ишлатилиши
манбалардан
тўпланган
қуйи
-
даги
мисолларда
янада
аниқроқ
намоён
бўлади
:
ﯽﻧﺎﺑﺮﻗﺮﻈﻧ
و
ﮎﺮﺘﺑ
و
ﻦﻴﺒﺑ
ﺎﺑ
دﻮﺑ
ﻩﺪﺷ
ﻪﺘﺷﻮﻧ
وﺪﮐ
ﺖﺳﻮپ
ﯼور
ﻪﮐ
ﻪﻓﺮﺳ
ﻩﺎﻴﺳ
ﺪﺿ
ﯼﺎﻋد
دﻮﺑ
ناﺰﻳوﺁ
شا
ﻪﻨﻴﺳ
ﻮﻠﺟ
)
،ﻢﻧﺎﺥ
ﻪﻳﻮﻠﻋ
٢٠
(
Do
ā
-ye zed(d)-e siy
ā
hsorfe ke ru-ye pust-e kadu navešte šode bud b
ā
bebinobetarak va nazar
γ
orb
ā
ni jelov-e sine-aš
ā
viz
ā
n bud –
“
Қовоқ
пўстига
ёзилган
кўкйўталга
қарши
дуо
кўзмунчоқ
билан
бирга
бўйнига
осилган
эди
”.
بﺁ
زا
ار
شدﻮﺥ
ﻢﻴﻠﮔ
...
پﺎﭽﺑ
و
رﻮﺨﺑ
و
جﺮﻣ
و
جﺮه
ﻦﻳا
نﺎﻴﻣ
رد
ﺪهاﻮﺥ
ﯽﻣ
ﺲﮐ
ﺮه
ﺪﺸﮑﺑ
نوﺮﻴﺑ
)
،ﺎﻗﺁ
ﯽﺟﺎﺣ
١٠٤
-
١٠٥
(
Har kas mix
ā
had dar miy
ā
n-e in harjomarj va bexorobe
čā
p … galim-e xodaš-
r
ā
az
ā
b birun bekešad
– “
Ҳар
ким
бундай
тартибсизлик
ва
талончиликда
сувдан
қуруқ
чиқишни
хоҳларди
”.
ﯽﮔﺪﻧز
ﯼ
ﻪﻨﻳﺰه
ﯼرادﺮﻬﺷ
ﺮﻴﻤﻧورﻮﺨﺑ
ﯼزﻮﻣﺁ
نﺎﺑز
نﻮﮔﺎﻧﻮﮔ
ﯼﺎﻬﺳﻼﮐ
ﻪﺑ
و
ﺪهد
ﯽﻣ
ﻦﻣ
ﻪﺑ
ار
مور
ﯽﻣ
ﯼا
ﻪﻓﺮﺣ
شزﻮﻣﺁ
و
)
دارﺪﻨﻤهﺮﻓ
اﻮﻴﺷ
"
ﻞﺴﻋ
رد
ناﺮﻄﻗ
"
(http:/books.google.co.uz
SHARQSHUNOSLIK /
ВОСТОКОВЕДЕНИЕ
/ ORIENTAL STUDIES 2018,
№
4
26
Šahrd
ā
ri hazine-ye zendegi-ye boxor
о
namir-r
ā
be man midehad va be
kel
ā
sh
ā
-ye gun
ā
gun-e zab
ā
n
ā
muzi va
ā
muzeš-e herfe-i miravam –
“
Ҳокимият
менга
жуда
оз
миқдордаги
нафақа
пули
тўлайди
,
мен
ҳунар
ва
тил
ўргатувчи
турли
курсларга
қатнайман
”
.
و
ﺶﺷﺎﭙﺑ
و
ﺰﻳﺮﺑ
و
ﺶﻬﮔ
و
شﺎﺷ
ﺎﺑ
ﺪﻧﺪﻧﺎﺸچ
ﯽﻣ
وا
ﻪﺑ
ار
ﻪﭽﺑ
ﻩﺰﻣ
شراﺬﮕﺑ
و
رادﺮﺑ
)
،ﯼرﻮﮔ
ﺮﺑ
ﯽﮕﻨﺳ
٥٢
(
Maze-ye ba
č
e-r
ā
be u mi
č
eš
ā
ndand b
ā
š
ā
š-o goheš va berizobep
ā
š va
bard
ā
robogz
ā
reš –
“
Фарзанд
нима
эканини
ҳис
қилди
–
унинг
пешобу
ахлати
,
тўс
-
тўполони
ва
унга
энагалик
(
ғамхўрлик
)
қилиш
билан
”.
(
٥٥
،دﻮﺑ
ﯽﮑﻳ
)
داد
ارﺎﻣ
ﻪهﺎﻣ
ﮏﻳ
ﯽﺼﺥﺮﻣ
ﻩزﺎﺟا
،ﺎﻴﺑووﺮﺑ
و
ﺮﺳدرد
ﯽﺑ
Bidardesar va boroubiy
ā
ej
ā
ze-ye moraxxasi-ye yek m
ā
he-ye m
ā
-r
ā
d
ā
d –
“
Ово
-
рагарчилик
ва
югур
-
югурсиз
бизнинг
бир
ойлик
таътилимизга
рухсат
берди
”.
ﻪﻤه
ﻦﻳا
شﺎﭙﺑوﺰﻳﺮﺑ
ﻢﻴﻨﮐ
ﯽﻣ
ﯽﮔﺪﻧز
ﻞﻗﺰﻳﻼﻣ
ﻪﻧﺎﺥ
ﻞﺜﻣ
ﻢه
زﺎﺑ
دﻮﺷ
ﯽﻣ
ﻪﻧﺎﺥ
ﻦﻳا
ﯼﻮﺕ
.
)
،ﺎﻗﺁ
ﯽﺟﺎﺣ
١٢٠
(
In hame berizobep
ā
š tu-ye in x
ā
ne mišavad b
ā
z ham mesl-e x
ā
ne-ye moll
ā
yaz
γ
ol
zendegi mikonim –
“
Бу
ҳамма
исрофгарчилик
(
пулни
совуриш
)
шу
уйда
бўлади
худди
Муллайазқул
(
пулдор
одам
)
нинг
уйида
яшаётгандекмиз
”.
،ﺪﻧﺪﻣﺁ
ﺎﻬﻴﺑﺮﺿوزﺎﺳ
بﻮﮑﺑ
و
نﺰﺑ
شﻮﻧ
و
ﺺﻗر
و
ﺪﺷ
عوﺮﺷ
)
،ﯽﻃﻮﻃ
٣٤٢
(
S
ā
zozarbih
ā
ā
madand, bezanobekub va ra
γ
sonuš šoru’ šod –
“
Созандалар
келишди
,
ўйин
-
кулги
,
вақтичоғлик
бошланди
”.
ﯽﺑ
ﯽﺑ
ﻩﺪﺷ
ﯽﺸﮑﺑﺁ
و
ﻪﺘﺴﺷ
ﯼﺎﻬﺘﺥر
...
ﯽﮕﻤه
شﻮﭙﺑ
و
رﻮﺸﺑ
ﺪﻧدﻮﺑ
)
،راز
ﻪﻟﻻ
١٥
-
١٦
(
Raxth
ā
-ye šostevo
ā
bkeši šode-ye bibi … hamegi bešurobepuš budand –
“
Хоним
(
бека
)
нинг
ювилган
кийимлари
ҳаммаси
ғижим
бўлмайдиган
эди
”.
ناﺮﺿﺎﺣ
...
و
ﯽﻨﻳﺮﻴﺷ
و
ﺖﺑﺮﺷ
و
ﯼﺎچ
ندرﻮﺥ
ﻪﺑ
ﺪﻨﺨﺑ
و
ﻮﮕﺑ
ﺪﻧدﻮﺑ
ﻩﺪﺷ
لﻮﻐﺸﻣ
)
،نﺎﺟ
ﯽﻳاد
٥٩
(
H
ā
zer
ā
n … be xordan-e
čā
y va šarbat va širini va beguvobexand maš
γ
ul šode
budand –
“
Йиғилганлар
...
чой
ва
шарбат
ичиш
,
ширинликлар
ейиш
,
ҳазил
аралаш
дўстона
суҳбат
билан
машғул
эдилар
”.
و
فﺮﺣ
ﻪﻧ
،ﯽﻳاﻮﻋد
ﻪﻧ
؟ﻩﺪﺸﻧ
رﻮﻃ
ﭻﻴه
ﻪﮐ
ﻢﻳﻮﮕﺑ
نﺎﺸﻳاﺮﺑ
ﻢﺘﺴﻧاﻮﺕ
ﯽﻣ
رﻮﻄچ
ﻦﻣ
ﻪﻧ
،ﯽﻨﺨﺳ
و
ﻮﮕﺑ
ﻮﻨﺸﺑ
)
،ﯼدﺎﻳز
نز
١٠٨
(
Man
č
etour mitav
ā
nestam bar
ā
yeš
ā
n beguyam ke hi
č
tour našode? Na da’v
ā
yi,
na harfo soxani, na beguvobešnou –
“
Мен
уларга
ҳеч
нарса
бўлмаганини
қандай
қилиб
айта
олардим
.
На
уруш
-
жанжал
,
на
гап
-
сўз
,
на
суҳбат
”.
ﺎﺟ
ﺪهﺎﺷ
ﻪﮐ
ﻢﻤﺸچ
ﯼاﺮﺑ
صﻮﺼﺥ
ﻪﺑ
،ﻢﻠﻳﺎﻗ
ﺖﻴﻤها
ﯽﻠﻴﺥ
مدﻮﺥ
ﯼاﺮﺑ
ﺎهزور
ﻦﻳا
ﻦﻣ
رﺎﺑرد
ﮏﻳ
ندﺮﮐ
ﯽﻟﺎﺥ
(
.
ﺪﻤﺣا
لﺁ
لﻼﺟ
134
،ﻢﻠﻘﻟا
و
نﻮﻧ
.
)
شوﺮﺑوﺎﻴﺑ
ﻪﻤه
ﺎﺑ
ﻩدﻮﺑ
Man in ruzh
ā
bar
ā
ye xodam xeyli ahammiyyat
γā
yelam, bexosus bar
ā
ye
č
ešmam ke š
ā
hed-e j
ā
x
ā
li kardan-e yek darb
ā
r bude b
ā
hame biy
ā
voborovaš
–
“
Шу
кунларда
ўзимга
,
хусусан
,
саройнинг
бутун
дору
дастгоҳи
билан
бўшатилишига
гувоҳ
бўлган
кўзимга
жуда
аҳамият
беряпман
”.
SHARQSHUNOSLIK /
ВОСТОКОВЕДЕНИЕ
/ ORIENTAL STUDIES 2018,
№
4
27
ار
ﺲﮐ
ﭻﻴه
اﺪﺥ
باﻮﺨﺑ
و
رﻮﺨﺑ
مارﺁ
ﺪﻧاﻮﺘﻧ
ﻪﮐ
ﻩداد
ﯽﺕﺮﻴﻏ
ﮏﻳ
ﯽﺴﮐ
ﺮه
ﻪﺑ
و
ﻩﺪﻳﺮﻓﺎﻴﻧ
ﺪﻨﻴﺸﻨﺑ
)
،ﺦﻠﺕ
ﺮﮑﺷ
٢٣٠
(
Xod
ā
hi
č
kas-r
ā
boxorobex
ā
b nay
ā
faride va be har kasi yek
γ
eyrati d
ā
de ke
natav
ā
nad
ā
r
ā
m benešinad… –
“
Худо
ҳеч
кимни
дангаса
қилиб
яратмаган
ва
ҳар
кимга
тинч
ўтиролмайдиган
бир
ғайрат
ато
этган
”.
Мақола
мавзуи
бўйича
материаллар
таҳлили
қуйидаги
хулосаларга
олиб
келди
:
1.
Императив
шаклдаги
КҚС
таркибий
қисмлари
асосан
“
интерфикссиз
боғланишли
” (
Л
.
С
.
Пейсиков
таърифига
кўра
, “
ноль
боғланишли
”)
модель
асосида
ҳосил
бўлади
.
Айрим
КҚС
таркибида
(3
та
ясалмада
)
و
–o-
интер
-
фиксли
боғланиш
кузатилади
.
Бироқ
нутқ
жараёнида
و
–o-
интерфиксининг
тушиб
қолиши
ясалмаларнинг
маъносига
таъсир
этмайди
.
2.
Материаллар
таҳлили
асосида
императив
шаклдаги
КҚСнинг
3
та
модели
аниқланди
: 1)
таркибий
қисмлари
бир
феълнинг
императив
шаклидан
иборат
КҚС
(17
та
мисол
); 2)
таркибий
қисмлари
бир
феълнинг
бўлишли
ҳамда
бўлишсиз
императив
шаклидан
иборат
КҚС
(3
та
мисол
); 3)
таркибий
қисмлари
турли
феълларнинг
императив
шаклидан
иборат
КҚС
(30
та
мисол
).
Таҳлиллар
1-
ва
3-
моделларнинг
маҳсулдорлигини
кўрсатди
.
3.
Императив
шаклдаги
КҚС
таркибий
қисмлари
содда
феъллардан
иборат
.
Фақат
бир
мисолда
ﻦﺘﺷادﺮﺑ
bard
ā
štan
префиксли
феъли
учради
.
4.
Ясалмалар
асосан
от
сўз
туркумига
оид
бўлиб
,
баъзан
равиш
ва
сифат
сўз
туркумига
оид
императив
шаклдаги
КҚС
кузатилди
.
5.
Гарчи
таҳлилга
тортилган
мисолларда
фразеологик
бирикмага
хос
синтактик
муносабатлар
қолдиғи
сезилса
ҳам
,
уларда
копулятив
қўшма
сўзларга
хос
фонетик
ва
морфологик
категорияларнинг
таъсири
кучлироқ
.
