104
5.
Манджиева М.В (2018) Экко-пд-см и экко-тж-см на мясную и шерстную
продуктивность баранчиков. Волгаград 2018 г Дисс. 122 ст.
6.
Плохинский Н.А. Рукаводство по биометрии для зоотехников. – Москва, 1969 г,
256 с.
7.
Xatamov, A., & Qozoqov, J. (2023). Qorako’l qo’ylari sut mahsuldorligi va sutining
kimyoviy tarkibiga probiotiklarning ta’siri. Chorvachilik Va Naslchilik Ishi Jurnali. 2023 Y.
№03. 26-28 B.
8. Xatamov А., Normuminova M., Qozoqov J. B. THE USE OF INNOVATIVE
METHODS IN FEEDING KARAKUL SHEEP //Conferencea. – 2022. – С. 127-131.
9. Xatamov А., Normuminova M. The effect of "barakat" fertilizer on the growth
indicators of lambs and the milk production of children. ISSN: 2776-0979, In Volume 3, Issue
11 of Web of Scientist: International Scientific Research Journal. Nov., 2022. РР. 1550-1553
https://doi.org/10.17605/OSF.IO/NRKCT
10. Xatamov А., Qozoqov J. B. The Effect Of Probiotics On Dairy Products //Texas
Journal of Agriculture and Biological Sciences. – 2022. – Т. 10. – С. 130-132.
UO‘K: 636.32/.38.084.1:591.111.05.
NASLLI QORAKO‘L QO‘ZILARI QONINING BIOKIMYOVIY TARKIBIGA
PROBIOTIKLARNING TA’SIRI
A.X.Xatamov-
q.x.f.d (PhD), katta ilmiy xodim,
J.B.Qozoqov-
tayanch daktarant
Qorako‘lchilik va cho‘l ekologiyasi ilmiy-tadqiqot instituti
Annotatsiya. Ushbu maqolada naslli erkak qorako‘l qo‘zilarini oziqlantirishda
probiotiklardan foydalanishning ahamyati o‘rni hamda qonining biokimyoviy ko‘rsatkichlarini
o‘rganish natijalari keltirilgan.
Kalit sozlar: qorako‘l qo‘zi, probiotik, qon, eritrosit, leykosit, gemoglobin, ozuqa.
Summary. This article presents the rule of the use probiotics in feeding of breeding male
Cormarant lambs, as well as the results of the study of biochemical indicators of blood.
Key words: karakul lamb, probiotic, blood, erythrocyte, leukocyte, hemoglobin, feed.
Kirish.
Qorako‘lchilik chorvachilikning asosiy tarmoqlaridan biri bo‘lib ozuqa bazasini
asosiy qismi dag‘al ozuqalardan iborat bo‘ladi, ushbu ozuqalarning energetik qiymati past
bo‘lganligi uchun oziqlantirish ratsionlarning umumiy to‘yimliligi va biologik qiymatini
oshirish maqsadida ozuqaviy qo‘shimchalardan foydalanish muhim hisoblanadi. Dag‘al
ozuqalarning hazmlanishida katta qorin suyuqligi tarkibidagi tirik mavjudotlar ya’ni
bakteriyalar muhim ro‘l o‘ynaydi. Ozuqalarning yaxshi hazmlanishi esa organizmning yaxshi
o‘sishi va rivojlanishi, mahsuldorlikning yuqori bo‘lishi uchun asosiy manba hisoblanadi.
Olimlarning yozishicha eritrositlar organizm uchun ahamyati katta hujayralardir chunki
ular tarkibdagi gemoglabin kislorodni hamda aminokislatalarni biriktirib organizmning barcha
organ va to‘qimalariga tashib berish hamda karbonat angidridni va chiqindi moddalarni ayiruv
organlariga yetkazib berish vazifasini bajaradi. Leykositlar organizmda asosiy himoya
vazifasini bajaradi shulardan fogositoz-yod moddalarni yemirish, antitelalarni ishlab chiqarish
va oqsil tabiatli toksinlarni chiqarib tashlash vazifalarini bajaradi [4].
Qon tarkibida glyukozaning normada bo‘lishi hayvon organizmida moddalar almashinuvi
me’yorda bo‘lishini taminlaydi. Oqsillar miqdori hayvon organizmida ularning yoshiga, jinsiga,
yilning fasliga qarab o‘zgarib turadi. Oqsillar organizmda asosiy qurilish funksiyasini bajaradi
[6].
105
Turli mamlakatlarda o‘tkazilgan tajribalarda Baktovit (j-2) va baktovit probiyotigi
qo‘shilgan ozuqalarda fermentlanish jarayoni nazorat guruhiga nisbatan ancha tez boshlanishi,
fermentatsiya davrida aminokislatalar miqdori 28% gacha oshishi va chiqindilarda to’yimli
moddalar qoldiqlarining 4,5-5,5% ga kamayishi aniqlangan [1].
Tadqiqotlarda kavsh qaytaruvchi hayvonlarning oshqozonida ozuqaning hazm bo‘lishida
bakteriyalar muhim ro‘l o‘ynaydi ular selluloza (dag‘al asosiy qismi), kraxmal monosaxaridlar,
kislotalar (sut kislotasi va qahrobo, chumoli kislotalar) lipidlarni fermentativ parchalanishiga
uchratadi va azotli birikmalar kanversiyasida ishtirok etadi [3].
Olimlar takidlashicha, tajribalarda o‘sish bo‘yicha nazorat guruhidan 24,8% 4 oylikka
kelib 20,6% ga kuzatilgan. Qon tarkibidagi eritrositlar miqdori 4 oylikda nazorat guruhiga
nisbatan 17% ga yuqori bo‘lgan [2].
Probiotiklar hayvon organizmida oshqozon ichaklarda ovqat hazm qilish jarayonini
yaxshilash bilan bir qatorda ularni har xil kassaliklardan himoya qilishi isbotlangan [7].
Qo‘ylar uchun maxsus ishlab chiqarilgan yani eksudirlangan yem hamda probiotiklar
qorako‘l qo‘ylariga berilganda qo‘ylarning o‘sish,rivojlanishiga va sovliqlarning sut
mahsuldorligiga ijobiy ta’sirini ko‘rsatgan [5, 8, 9].
Tadqiqotning maqsadi.
Qorako‘l qo‘zilari qonining tarkibiy qismi bo‘lgan eritrositlar,
leykositlar, gemoglabin, umumiy oqsil va glyukozaning miqdoriy o‘zgarishiga probiotiklarning
ta’sirini aniqlashdan iborat.
Tadqiqot uslublari.
Tadqiqotlar Samarqand viloyati Nurobot tumani “Saxoba Ota”
MCHJ da amalga oshirildi. Tajriba va nazorat guruhlari bir xil sharoitda saqlandi va
oziqlantirildi. Tajriba guruhiga “Aktivil-3” probiotigi qo‘llanmaga asosan bir kunda 300 gr/t
miqdorda berildi.
Tajriba uchun 6 oylik erkak qo‘zilardan 3 tadan ajratilib belgilangan tartibda
probirkalarga 5 ml dan qon namunalari olindi. Qon namunalaridan eritrositlar, leykositlar
Goryayev to‘rida, gemoglobin Sally genametrda umumiy oqsil refrektometrda, glyukoza
miqdori Glyukometr kabi zamonaviy uskunalarida, Samarqand veternariya meditsinasi
chorvachilik va biotexnologiyalar universteti “Hayvonlar ichki yuqumsiz kassaliklari” kafedrasi
“Gemotologiya” laboratoriyasida o‘rganildi.
Tajribadan olingan ma’lumotlar variyatsion statistika usullarida qayta ishlandi. Bunda har
bir belgining o‘rtacha arifmetik ko‘rsatkichi (X), uning xatosi (Sx), o‘zgaruvchanlik koeffsenti
(Cv) va guruhlar o‘rtasidagi farqning ishonchliligi (P) aniqlandi [10].
Tadqiqot natijalari.
Tadqiqotda probiotik bilan oziqlantirilgan qo‘zilar qonining shaklli
elementlari hamda tarkibiy qismi o‘rganildi va quyidagi 1-jadvalda bayon qilindi.
1-jadval
Qorako‘l qo‘zilari qonining biokimyoviy ko‘rsatkichlari, n=3
Izoh:
*P˃0,95
Jadval ma’lumotlaridan ko‘rinib turibdiki “Aktivil-3” probiotogini qo‘shimcha tarzda
iste’mol qilgan qo‘zilarda qon tarkibdagi shaklli elementlar va tarkibiy qismlar bo‘yicha
farqlanishlar kuzatildi. Eritrositlar soni bo‘yicha 0,62 mln/mkl yani 8,4% ga, leykositlar soni
bo‘yicha 0,27 ming/mkl yani 3,1% ga, gemoglobin miqdori bo‘yicha 5,7 g/l ga yani 7,4% ga
ustunlik kuzatildi.
Koʻrsatkichlar
O‘lchov
birliklari
Me’yori
o‘rtacha
Tajriba guruhi
Nazorat guruhi
X±Sx
Cv,%
X±Sx
Cv,%
Eritrosit
Mln/mkl
7,0-12,0
7,98±0,34*
7,39
7,36±0,29
6,9
Leykosit
Ming/mkl
6,0-14,0
8,9±0,5*
9,7
8,63±0,26
5,2
Gemoglobin
g/l
79-119
80±3,97*
8,1
74,3±1,76
4,1
Umimiy oqsil
g/l
65-76
67,6±0,87*
2,24
67,3±2,03
5,2
Glyukoza
Mmol/l
2,22-3,33
1,97±0,16*
14,2
1,96±0,15
7,65
106
Organizmning oʻsish va rivojlanish koʻrsatkichlarining namoyon boʻlishida oqsil
moddalar muhim rol oʻynaydi. Tajribalarda ratsioniga probiotik qoʻshib berilgan qorakoʻl
qoʻylar qoni tarkibidagi umumiy oqsil miqdori bo‘yicha ustunlik qilib, 0,3 g/l ga (0,4%) ga
yuqori boʻlgan.
Organizmdagi polisaxarid va disaxaridlar qonga glukoza shaklida so‘riladi. Glyukoza
qonning doimiy tarkibiy qismi hisoblanib, uning bir xilda saqlanishi hayvon organizming
fiziologik holatini me’yorda bo‘lishini taminlaydi. Tajribadagi va nazorat guruhidagi qoʻylar
qoni tarkibida glukoza miqdori teng (1,96 Mmol/l) boʻlganligi aniqlandi.
Xulosa
qilib aytganda “Aktivil-3” probiotigini istemol qilgan qo‘zilar qoni tarkibdagi
asosiy hayot uchun muhim bo‘lgan biokimyoviy ko‘rsatkichlari nazorat guruhidan yuqori
bo‘lganligini ko‘rishimiz mumkin, bu esa probiotiklardan qo‘ychilikda foydalanish yaxshi
samara berishi koʻrsatadi.
Foydalanilgan adabyotlar roʻyxati
1. Alizade Alibala, Yo‘ldashev D Baktavit J va Baktovit probiotigi. Veternariya
meditsinasi .Toshkent 2021-y. №8. 29-32 bet.
2. Афсанасьева А.И, Сарычев В.А. Морфологический састав крови ягнят западно-
сибириской мясной пароды при применени пробиотика Ветом 4,24. Ветернария и
Зоотехния. Вестник Алтайского гасударственного аграрного универстета. №9 98-102 ст
3. Bakirov.B, B.N Xayitov Mahsuldor sigirlarda katta qorin atsidiozining ertachi tashxisi,
guruhli davolash va oldini olish choralari boyicha tavsiyalar. Toshkent-2022 y. 34 bet.
4. Eshimov D, Roziqulov R.F “Hayvonlar fiziologiyasi” amaliy labaratoriya
mashg‘ulotlari Toshkent “Ilm Ziyo” nashriyoti 2012-y. 159 b.
5. Qozoqov, J., & Xatamov, A. (2023). Qorako’l qo’ylari sut mahsuldorligi va sutining
kimyoviy tarkibiga probiotiklarning ta’siri. Chorvachilik Va Naslchilik Ishi Jurnali. 2023 Y.
№03. 26-28 B.
6. Xasanov M. Hayvonlar biokimyosi. Toshkent. “O‘zbekiston” 1996-y 477 b.
7. Xatamov А., Normuminova M., Qozoqov J. B. THE USE OF INNOVATIVE
METHODS IN FEEDING KARAKUL SHEEP //Conferencea. – 2022. – С. 127-131.
8. Xatamov А., Normuminova M. The effect of "barakat" fertilizer on the growth
indicators of lambs and the milk production of children. ISSN: 2776-0979, In Volume 3, Issue
11 of Web of Scientist: International Scientific Research Journal. Nov., 2022. РР. 1550-1553
https://doi.org/10.17605/OSF.IO/NRKCT
9. Xatamov А., Qozoqov J. B. The Effect Of Probiotics On Dairy Products //Texas
Journal of Agriculture and Biological Sciences. – 2022. – Т. 10. – С. 130-132.
10. Плохинский Н.А. Руководство по биометрии для зоотехников. – Москва, 1969 г,
256 с.
