284
«AQLLI AVTOTURARGOH» MODELINI YARATISHDA IoT TEXNOLOGIYALARI O'RNI
Fayzullayev
B.A.
PhD, Kafedra mudiri, Muhammad al-Xorazmiy nomidagi Toshkent axborot texnologiyalar
universiteti Nukus filiali, O‗zbekiston
tel: +998973552018
Masharipov
B.R.
1-kurs magistranti, Muhammad al-Xorazmiy nomidagi Toshkent axborot texnologiyalar
universiteti Nukus filiali, O‗zbekiston
Tajibayev M.A.
2-kurs talabasi, Muhammad al-Xorazmiy nomidagi Toshkent axborot texnologiyalar universiteti
Nukus filiali, O‗zbekiston
tajibayevmashhurbek5@gmail.com
tel:+99893 7712574
Zamonaviy axborot texnologiyasi rivoji shuni ko‘rsatadiki, hech bir shahar aqlli avtoturargohsiz
barqaror yoki aqlli shaharga aylana olmaydi.
Maxsus avtoturargohlarni yaratish deyarli birinchi avtomobillar paydo bo'lishi bilan bir vaqtda,
boshlandi. Avtomobillar soni tez suratlar bilan o'sib borishi bilan, cheklangan avtoturargoh muammosini
hal qilish uchun zamonaviy texnologiyalar joriy etildi.
Rivojlanishning asosiy yo'nalishi-"aqlli" to'xtash sensori hisoblanadi. Bunday sensorlar
avtoturargohlarda yo'lga o'rnatiladi va ularning ustidagi band yoki bo'sh joyni kuzatib boradi,
ma'lumotlarni umumiy tizimga uzatadi. Bunday datchiklar tarmog'idan foydalangan holda avtoturargoh
xaritasi tuziladi, uning holati koʻchalardagi foydalanuvchilarga maxsus ekranlar yoki mobil ilova
yordamida uzatiladi [Harshitha, 2018: 18].
Aqlli avtoturargoh bugungi kunda shahar infratuzilmasining zaruriy elementi hisoblanib, aqlli
avtoturargoh odamlarga bo'sh joylarni tez va oson topish imkonini beradi. Mavjud avtoturargohlarni
qayerdan topish mumkinligini va har bir joy qancha vaqt bandligini aniq ko'rinishini osonlik bilan
ta'minlaydigan tizim yaratiladi.
Arzon narxlardagi sensorlar va smartfonlar bilan ishlaydigan to'lov tizimlaridan foydalangan
holda, aqlli avtoturargoh dasturlari real vaqt rejimida trafik ma'lumotlarini to'plashi mumkin, keyinchalik
ular operatorlar, haydovchilar va mahalliy hokimiyat organlari bilan trafik va to'xtash joylarini samarali
boshqarish uchun foydalanishlari mumkin. Shuningdek, u odamlarga avtoturargohni oldindan band qilish
yoki hech to'xtash joyini aniqlash imkonini beradi. Kompleks aqlli to'xtash joyi to'xtash vaqtini
qisqartirish orqali shaharlarda avtomobil chiqindilarini kamaytirishga yordam beradi va shaharda
avtoturargohlarni samarali boshqarish imkonini beradi.
1-rasm. Ko'p qavatli avtomatlashtirilgan
avtoturargoh.
2-rasm. Sensorlar bilan jihozlangan aqlli avtoturorgoh
tizimli majmuasi.
Aqlli
avtoturargohlarning
yana
bir
yo'nalishi
-
bu
haydovchilarning
harakatlari
minimallashtirilgan avtomatlashtirilgan avtoturargohlarini (ko'pincha ko'p qavatli) ishlab chiqish va joriy
etishdir (1-rasm).
285
Haydovchi maxsus maydonga (platformaga) kiradi va mashinadan chiqadi. Keyin platformaning
o'zi mashinani maxsus ajratilgan oringa yoki bo'sh joyga o'tkazadi va haydovchiga uning raqami haqida
xabar beradi. Avtomobilini olish uchun haydovchi tizimga kirishi va ushbu raqamni maxsus tablo yoki
boshqaruv paneliga kiritishi kerak, shundan so'ng platforma avtomatik ravishda mashinani platformaga
tushiradi.
Aqlli mashinalar sensorlari quyidagi aloqa texnologiyalaridan foydalanadi: LoRa, NB-IoT,
Sigfox, RFID. Shuningdek, xabarnomalarni yuborish uchun uyali aloqa tarmoqlari va avtomobilning joriy
manzilini aniqlash uchun GPS va GLONASS tizimlari bilan integratsiya qilish mumkin (2-rasm).
Sensorlar, kameralar va loT platformasi aqlli avtoturargoh uchun asosiy infratuzilmani tashkil
qiladi. Shaharlar aholisi va mehmonlari uchun umumiy hayot sifatini yaxshilashga yordam berish uchun
avtoturargohni tashkil qilish da keng qamrovli yechim zarur [Chaogang, 2018: 70175].
Quyida 1-jadvalda aqlli avtoturargoh xizmatlari berilgan.
1-jadval. Aqlli avtoturargoh xizmatlari.
T/r
Xizmat turi
Xizmat natijasi
1.
Avtotransport
vositalarini
real vaqt rejimida aniqlash
mavjud to'xtash joylariga joylashtirishda, haydovchilarga joy
mavjudligi to'g'risidagi aniq ma'lumotlarni taqdim etish orqali
qidirish vaqtini sezilarli darajada qisqartiradi
2.
Sensor-to ulanish
real vaqt rejimida to'xtash joyi haqida zarurli ma'lumotlarini
olishni osonlashtiradi, bu shaharni rejalashtiruvchilar va
avtoturargohlar kirish joylaridagi tirbandlikni kamaytirish
3.
Shaharlarda
avtoturargoh
egalari
tomonidan
haydovchilar uchun taqdim
etilgan maxsus ilovalar
mavjud to'xtash joyiga navigatsiyani ta'minlaydi va avtomobilni
joylashtirish jarayonini soddalashtiradi va mobil to'lovlarni
qo'llab-quvvatlaydi
4.
YPX organlari tomonidan
maxsus avtoturargoh
ilovalari
huquqbuzarlarga
(masalan,
noto'g'ri
joyda
to'xtashda)
yo'naltirilgan bo‘lib, shu orqali tirbandlikni bartaraf etish,
shuningdek, jamoat transporti va axlat yig'ish kabi boshqa shahar
mayishiy xizmatları samaradorligini oshirishga yordam beradi.
5.
Aqlli avtoturargoh uchun
maxsus intellektual to'lov
tizimi
Ushbu tizim ko'plab mamlakatlarda faol qo'llaniladi va bank
kartalari, mobil qurilmalar yordamida kontaktli, kontaktsiz to'lov
usullaridan
iborat.
Imkoniyatlarni
kengaytirish
uchun
avtoturargohlarni kuzatuv kameralari, yorug'lik ko'rsatkichlari,
harakat datchiklari va boshqalar bilan jihozlash mumkin.
Aqlli avtoturargoh "Aqlli shaharlar"ni amalga oshirishni tezlashtirishga yordam beradi.
Shaharda aqlli avtoturargohlarni ishlab chiqish ma'lumotlarni standartlashtirish, smartfon
integratsiyasi, doimiy innovatsiyalar va turli manfaatdor tomonlar o'rtasida samarali muvofiqlashtirishni
talab qiladi. Ular birgalikda texnologik jihatdan rivojlangan, multimodal, toʻliq integratsiyalashgan
transport tizimini yaratadi.
Aqlli avtoturargoh arxitekturasi quyidagi tarkibiy qismlardan iborat:
Yakuniy qurilmalar - ilova ehtiyojlariga qarab qurilmalarda ma'lumotlarni real vaqt rejimida
qayta ishlash imkonini beruvchi Internetdagi barcha turdagi qurilmalar, boshqaruvchisiz transport
vositalari, kengaytirilgan reallik ko'zoynaklari va boshqa barcha aloqa vositalari kiradi.
Chegaraviy infratuzilma - yakuniy qurilmalar va markazlashtirilgan bulut o'rtasida aloqa
xizmatini bajaruvchi kichik, taqsimlangan ma'lumotlar markazlaridir. Real vaqtda ma'lumotlarni qayta
ishlash, ma'lumotlarni vizualizatsiya qilish, asosiy tahlillarni, ma'lumotlarni keshlash, buferlash,
ma'lumotlarni filtrlash va optimallashtirishni amalga oshiradi.
Markazlashtirilgan bulut - tarmoq chetidan eng uzoqda joylashgan markazlashtirilgan
ma'lumotlar markazlari bo‘lib, ular hisoblash, saqlash va tarmoq resurslarining ancha katta hajmini taklif
qiladi.
Ushbu maqolada yakuniy hisoblash tizimlari va ularni aqlli to'xtash joylarini amalga oshirish
uchun qo'llash imkoniyatlari muhokama qilingan. Ushbu tizimlar juda istiqbolli va kirish qismida aytib
o'tilgan ko'plab muammolarni hal qilishga yordam beradi. Tizimda kechikishning kamligi va yuqori
o'tkazuvchanlik xususyati ushbu texnologiyani amalga oshirishda zarur bo'lgan asosiy xususiyatlardan
hisoblanadi.
286
ADABIYOTLAR:
1.
Harshitha Bura, Nathan Lin, Naveen Kumar, Sangram Malekar, Sushma Nagaraj, Kaikai Liu. An
Edge Based Smart Parking Solution Using Camera Networks and Deep Learning. // 2018 IEEE
International Conference on Cognitive Computing (ICCC) pp. 17-24.
2.
Chaogang Tang, Xianglin Wei, Chunsheng Zhu, Wei Chen and Joel J. P. C. Rodrigues. Towards
Smart Parking Based on Fog Computing. // 2018, IEEE Access, vol.6, pp. 70172–70185.
К МАТЕМАТИЧЕСКОМУ МОДЕЛИРОВАНИЮ ЗАДАЧИ ФИЛЬТРАЦИИ
НЬЮТОНОВСКИХ И СТРУКТУРИРОВАННЫХ ФЛЮИДОВ В ДВУХСЛОЙНОМ СРЕДЕ
Каюмов Ш
1
., Хаитов Т.О
2
., Марданов А.П
3
., Бекчанов Ш.Э
4
.
1
ф.м.ф.н., доцент,
Ташкентский государственный технический университет
1,2,3,4
Ташкент, Узбекистан
2,3,4
ст.преп.,
Ташкентский государственный технический университет
1,2,3,4
Ташкент, Узбекистан
Задача фильтрации ньютоновских флюидов в многослойных средах изученные в работах
[1-4], представляет определенный интерес, при изучение и проектированные на этапе разведки и
обустройства газовых и нефтяных а также газоконденсатных месторождений с целью построение
адекватных геолого-математических моделей. Основными объектами изучение в этих средах
является физические, геологические и геометрические характеристики пористой среды и
поведение характера движение насыщающих их флюидов определенного типа. Процесс отбора
или закачки флюида зависит от слоисти среди и связанности или изолированности этих слоев.
Способ выбора режима разработки этих слоев зависят от гидродинамических процессов: наличие
участки (области) где происходить перетоки между слоями, протяженности их по длине и глубине
пластов, свойств флюидов и т.д.
Если пласты изолированные то их моделирует как отдельный пласт с непроницаемыми
кровлями и подошвами области фильтрации.
Если они неизолированные тогда необходимо учесть величины перетока между слоями
(пластами).
Когда слоистые области фильтрации, насыщенный флюидами различного свойства, то
изучение и моделирование этих задач, становятся свое образными в особенности если в них
существует структурные свойства и подвижные границы между различными зонами фильтрации.
Пусть изучается двухслойное среда имеющие различные характеристики проницаемости
по высоте и ширине области фильтрации [5].
Считается в области
1
D
горизонтальные характеристики преобладает над вертикальными
и следовательно движение флюида происходить по горизонтали, а в области
2
D
вертикальные
характеристики преобладает над горизонтальными и поэтому флюид движется по вертикали.
Область
1
D
насыщенна флюидами с ньютоновскими свойствами а область
2
D
насыщенна
структурными флюидами [6-7]. Отбор флюида проводится из краев область
1
D
. Математическая
модель этого физического процесса следующей: необходимо найти функции
,
u x t
,
, ,
v x z t
а
также
границы
подвижных
зон
1
2
, , ,
, ,
G x z t
G x z t
из
следующей
системы
дифференциальных уравнений:
1
1
,
,
, ,
, ,
0;
,
0
z h
K x t
u
v
u
A
v
M u x t
f x t x
L t
x
h
x
x
t
. (1)
1
1
1
1
,
,
;
,
0
v
v
A
v
M
x
h G t
t
z
z
t
, (2)
2
2
2
1
2
,
,
;
,
0
v
v
A
v
M
x
G t G t
t
z
z
t
(3)
