ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 10 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
453
KRIPTOBIRJALAR FAOLIYATINI TASHKIL ETISH VA RIVOJLANTIRISH
YO‘LLARI
Hasanova Safina Soxib qizi
O‘zbekiston Respublikasi Bank-Moliya Akademiyasi magistranti.
https://doi.org/10.5281/zenodo.17457732
Annotatsiya.
Ushbu maqolada kriptobirjalar faoliyatini tashkil etishning iqtisodiy,
texnologik va tashkiliy jihatlari tahlil qilingan. Kriptoaktivlar bozori global moliya tizimining
muhim tarkibiy qismiga aylangan bir paytda, O‘zbekiston uchun ushbu sohani rivojlantirish
istiqbollari alohida ahamiyat kasb etmoqda. Tadqiqotda kriptobirjalarning shakllanish
bosqichlari, ularning blokcheyn texnologiyasi asosidagi ishlash mexanizmlari hamda xalqaro
tajriba misolida tartibga solish amaliyoti yoritilgan. Shuningdek, mamlakatimizda kriptoaktivlar
bozorini rivojlantirish bo‘yicha mavjud huquqiy baza, amaldagi infratuzilma va investitsion
muhitning holati o‘rganilib, ularni takomillashtirish yo‘llari bo‘yicha ilmiy asoslangan taklif va
tavsiyalar ishlab chiqilgan.
Maqola natijalari O‘zbekistonda raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish,
moliyaviy texnologiyalarni keng joriy etish va milliy kriptobirja tizimini shakllantirish uchun
amaliy ahamiyatga ega.
Kalit so‘zlar
: kriptobirja, kriptoaktiv, blokcheyn texnologiyasi, raqamli iqtisodiyot, token,
raqamli aktivlar bozori, moliyaviy texnologiyalar (fintech), investor, xavfsizlik tizimi, tartibga
solish mexanizmi, litsenziyalash, raqamli to‘lovlar, O‘zbekiston tajribasi, xalqaro kripto bozor,
kriptovalyuta savdosi.
ПУТИ ОРГАНИЗАЦИИ И РАЗВИТИЯ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ КРИПТОБИРЖ
Аннотация.
В статье анализируются экономические, технологические и
организационные аспекты организации деятельности криптобирж. В условиях, когда
рынок криптоактивов стал важной составляющей мировой финансовой системы,
перспективы развития этой сферы приобретают особое значение для Узбекистана. В
исследовании рассматриваются этапы становления криптобирж, механизмы их
функционирования на основе технологии блокчейн, практика регулирования с
использованием международного опыта. Также рассмотрены существующая правовая
база развития рынка криптоактивов в нашей стране, текущее состояние
инфраструктуры и инвестиционной среды, разработаны научно обоснованные
предложения и рекомендации по их совершенствованию. Результаты статьи имеют
практическое значение для развития цифровой экономики в Узбекистане, широкого
внедрения финансовых технологий и формирования национальной системы криптобирж.
Ключевые слова:
криптобиржа, криптоактив, технология блокчейн, цифровая
экономика, токен, рынок цифровых активов, финансовые технологии (финтех), инвестор,
система безопасности, механизм регулирования, лицензирование, цифровые платежи,
опыт Узбекистана, международный крипторынок, торговля криптовалютой.
WAYS TO ORGANIZE AND DEVELOP THE ACTIVITIES OF CRYPTO
EXCHANGES
Abstract.
This article analyzes the economic, technological and organizational aspects of
organizing the activities of crypto exchanges. At a time when the crypto-asset market has become
an important component of the global financial system, the prospects for the development of this
ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 10 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
454
sector are of particular importance for Uzbekistan. The study covers the stages of formation of
crypto-exchanges, their mechanisms of operation based on blockchain technology, and
regulatory practice using international experience. Also, the existing legal framework for the
development of the crypto-asset market in our country, the current state of the infrastructure and
investment environment, and scientifically based proposals and recommendations on ways to
improve them were developed.
The results of the article are of practical importance for the
development of the digital economy in Uzbekistan, the widespread introduction of financial
technologies, and the formation of a national crypto-exchange system.
Keywords:
crypto exchange, crypto asset, blockchain technology, digital economy, token,
digital asset market, financial technology (fintech), investor, security system, regulatory
mechanism, licensing, digital payments, Uzbek experience, international crypto market,
cryptocurrency trading.
KIRISH
So‘nggi yillarda jahon iqtisodiyotida raqamli texnologiyalar va moliyaviy innovatsiyalar
mislsiz sur’atlar bilan rivojlanmoqda. Ayniqsa, blokcheyn texnologiyasi asosida yaratilgan
kriptoaktivlar bozori global moliya tizimining muhim tarkibiy qismiga aylanib bormoqda.
Kriptovalyutalar, tokenlar va raqamli aktivlar savdosi uchun mo‘ljallangan kriptobirjalar
esa bu tizimning yuragi sifatida faoliyat yuritmoqda.
Statistik ma’lumotlarga ko‘ra, 2024-yil yakunlariga kelib dunyoda faoliyat yuritayotgan
kriptobirjalar soni 600 dan ortiqni tashkil etgan bo‘lib, ularning umumiy kunlik savdo hajmi 150
milliard AQSh dollaridan oshgan. Bu esa raqamli aktivlar bozori moliyaviy barqarorlik,
sarmoyalarni diversifikatsiya qilish va yangi investitsion imkoniyatlarni yaratish borasida
sezilarli o‘sish potensialiga ega ekanini ko‘rsatadi.
O‘zbekiston Respublikasida ham so‘nggi yillarda raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish
davlat siyosatining ustuvor yo‘nalishiga aylandi. Prezidentning 2022-yil 30-apreldagi PQ–221-
son qarori bilan mamlakatda kriptoaktivlar aylanmasini tartibga solish chora-tadbirlari belgilandi
hamda bu yo‘nalishda “National Agency of Perspective Projects (NAPP)” tashkil etildi. Ushbu
qaror mamlakatda kriptobirjalar faoliyatini qonuniy asosda yo‘lga qo‘yish uchun huquqiy zamin
yaratdi.
Biroq amaliy tahlillar shuni ko‘rsatadiki, O‘zbekistonda kriptobirjalar bozori hali
rivojlanishning dastlabki bosqichida. Infratuzilmaning yetarli darajada shakllanmaganligi,
moliyaviy savodxonlikning pastligi, kiberxavfsizlikka oid xavflar hamda xalqaro integratsiya
jarayonlarining sustligi sohaning to‘liq potensialdan foydalanishiga to‘sqinlik qilmoqda. Shu
sababli, kriptobirjalar faoliyatini tashkil etish va rivojlantirish masalasi nafaqat texnologik, balki
iqtisodiy, huquqiy va institutsional jihatdan ham chuqur ilmiy tahlilni talab etadi.
Mazkur maqolaning maqsadi — O‘zbekiston sharoitida kriptobirjalar faoliyatining
nazariy asoslarini o‘rganish, xalqaro tajribalarni tahlil qilish hamda milliy kripto-bozorni
samarali rivojlantirish yo‘llarini ilmiy asosda taklif etishdan iborat. Tadqiqot davomida
blokcheyn texnologiyasining moliya tizimiga ta’siri, kriptobirjalarning iqtisodiyotdagi roli,
huquqiy tartibga solish mexanizmlari va xavfsizlik masalalari keng yoritiladi.
ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 10 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
455
Adabiyotlar sharhi:
Kriptobirjalar faoliyati va raqamli aktivlar bozori so‘nggi o‘n
yillikda dunyo miqyosida keng o‘rganilayotgan ilmiy yo‘nalishlardan biriga aylandi. Mazkur
yo‘nalishdagi tadqiqotlar asosan blokcheyn texnologiyasi, kriptoaktivlar iqtisodiyoti, moliyaviy
xavfsizlik va raqamli to‘lovlar tizimi masalalariga qaratilgan.
Kriptoaktivlar nazariyasining shakllanishida Nakamoto (2008) tomonidan yaratilgan
“Bitcoin: A Peer-to-Peer Electronic Cash System” asari poydevor hisoblanadi. Muallif blokcheyn
tizimining markazlashmagan (decentralized) tuzilishini asoslab, kriptoaktivlar iqtisodiyotida
ishonch va xavfsizlikni yangi bosqichga olib chiqdi.
Tapscott va Tapscott (2016) o‘zining “Blockchain Revolution” asarida blokcheyn
texnologiyasining iqtisodiyot, davlat boshqaruvi va moliyaviy tizimdagi inqilobiy rolini yoritadi.
Ularning fikricha, kriptobirjalar global moliya tizimining yangi “shafoflik modeli”ni
shakllantiradi.
Swan (2015) “Blockchain: Blueprint for a New Economy” asarida kriptoaktivlar
bozorining iqtisodiy xususiyatlarini tahlil qilib, kriptobirjalarning tokenlashtirilgan iqtisodiy
muhitdagi o‘rni va risklarini o‘rganadi.
Narayanan va boshqalar (2018) tomonidan yozilgan “Bitcoin and Cryptocurrency
Technologies” kitobida esa kriptovalyutalarning texnik arxitekturasi, konsensus algoritmlari
hamda xavfsizlik tamoyillari keng tahlil qilingan.
Zohar (2015) kriptovalyuta birjalari iqtisodiyotda yangi likvidlik kanallarini yaratishini,
ammo ularning nazorat mexanizmlari yetarli bo‘lmaganda moliyaviy barqarorlikka xavf
tug‘dirishi mumkinligini ta’kidlaydi.
OECD (2023) va World Economic Forum (2024) hisobotlarida esa kriptobirjalar global
kapital bozorlariga kirib kelayotgan yangi subyekt sifatida baholanadi. Ularning fikricha, 2030-
yilga borib raqamli aktivlar bozori jahon yalpi ichki mahsulotining 5–7 foizini tashkil qilishi
mumkin.
Yevropa Ittifoqining “Markets in Crypto-Assets (MiCA)” reglamenti (2023)
kriptoaktivlar bozorini tartibga solish bo‘yicha eng to‘liq huquqiy hujjat sifatida e’tirof etiladi.
Bu reglament foydalanuvchilar himoyasi, birja litsenziyalash va AML/KYC talablarini
yagona standartga solgan.
Shuningdek, AQSh SEC (Securities and Exchange Commission) tomonidan qabul
qilingan “Digital Assets Regulation” siyosati kriptobirjalarni qimmatli qog‘ozlar bozorining
tarkibiy qismi sifatida nazorat qilish mexanizmlarini joriy etgan.
Singapur va Janubiy Koreya mamlakatlari tajribasida esa kriptobirjalarga litsenziya
berish, soliq shaffofligini ta’minlash hamda kripto-savdo xavfsizligini oshirish ustuvor yo‘nalish
sifatida qaraladi.
O‘zbekiston olimlari tomonidan ham so‘nggi yillarda raqamli iqtisodiyot, elektron
to‘lovlar va blokcheyn texnologiyalarining iqtisodiy ahamiyati bo‘yicha ilmiy ishlar olib
borilmoqda.
Karimov I. (2023) “Raqamli iqtisodiyotda kriptovalyuta boshqaruvi” asarida
O‘zbekistonda kriptoaktivlar bozorini tartibga solishning huquqiy asoslarini tahlil qilib, milliy
kriptobirja modelini taklif etadi.
ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 10 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
456
Rahmonov B. (2022) “Raqamli moliya tizimini rivojlantirish yo‘llari” nomli ishida
blokcheyn asosida ishlovchi to‘lov tizimlarining O‘zbekiston bank sektoriga integratsiyasini
o‘rganadi.
Abduqodirov Sh. (2023) esa “Kriptoaktivlar bozori va uning fiskal siyosatga ta’siri”
tadqiqotida kriptovalyuta savdolaridan olinadigan soliq daromadlarini davlat byudjetiga jalb
etishning samarali usullarini ishlab chiqadi.
Adabiyotlar tahlili shuni ko‘rsatadiki, xorijiy tadqiqotlarda asosan texnologik va
xavfsizlik jihatlariga, mahalliy manbalarda esa huquqiy va iqtisodiy tartibga solish masalalariga
e’tibor qaratilgan.
Biroq kriptobirjalar faoliyatini kompleks iqtisodiy tizim sifatida, ya’ni bir vaqtning o‘zida
moliya bozori, texnologik infratuzilma va tartibga soluvchi mexanizm nuqtai nazaridan
o‘rganishga bag‘ishlangan keng ko‘lamli tadqiqotlar hali kam. Shu bois, mazkur maqolada aynan
shu bo‘shliqni to‘ldirishga qaratilgan tahliliy yondashuv amalga oshirilgan.
Metodologiya:
Kriptobirjalar faoliyatini o‘rganish — bu murakkab, ko‘p qirrali va
tizimli ilmiy jarayon bo‘lib, u nafaqat moliya sohasi bilan, balki axborot texnologiyalari,
iqtisodiy xavfsizlik, davlat boshqaruvi va xalqaro huquq kabi yo‘nalishlar bilan ham bevosita
bog‘liqdir. Shu sababli mazkur tadqiqotning metodologiyasi ilmiylik, tizimlilik, komplekslik,
empiriklik va komparativ tahlil tamoyillariga asoslangan.
Ushbu yondashuv kriptobirjalar faoliyatini an’anaviy fond birjalari va bank tizimidan
tubdan farqli, yangi iqtisodiy mexanizm sifatida talqin etish imkonini beradi.
Tadqiqotning nazariy poydevorini raqamli iqtisodiyot, moliyaviy texnologiyalar (fintech),
blokcheyn va kriptoaktivlar bozori bo‘yicha ilg‘or xorijiy hamda mahalliy ilmiy manbalar tashkil
etadi. Bu jarayonda blokcheyn iqtisodiyoti nazariyasi (Tapscott, 2016), decentralizatsiya prinsipi
(Nakamoto, 2008) va innovatsion moliyaviy tizimlar nazariyasi (Swan, 2015) konsepsiyalari
asosiy ilmiy yo‘nalish sifatida qo‘llanildi. Aynan shu nazariyalar asosida kriptobirjalar
iqtisodiyotning yangi sektori — raqamli kapital aylanishi va tokenlashtirilgan iqtisodiy
faoliyatning markaziy maydoni sifatida baholandi.
Tadqiqot davomida bir nechta metodologik yondashuvlar qo‘llanildi. Eng avvalo, tizimli
tahlil yondashuvi asosida kriptobirjalar bir butun iqtisodiy, texnologik va huquqiy tizim sifatida
o‘rganildi. Komparativ tahlil orqali AQSh, Yevropa Ittifoqi, Janubiy Koreya va O‘zbekiston
tajribalari solishtirildi, bu esa milliy kriptobirja modelini ishlab chiqishda amaliy asos bo‘lib
xizmat qildi. Empirik yondashuv kriptobirjalarning real faoliyat ko‘rsatkichlari — savdo hajmi,
foydalanuvchilar soni, litsenziyalash darajasi va xavfsizlik indekslari kabi parametrlarni
o‘rganish imkonini berdi. Shuningdek, SWOT-tahlil asosida kriptobirjalar faoliyatining kuchli va
zaif tomonlari, imkoniyatlar hamda tahdidlar aniqlanib, ularning rivojlanish istiqbollari
belgilandi. Induktiv va deduktiv yondashuvlar esa mavjud faktlardan umumiy nazariy xulosalar
chiqarish hamda ular asosida amaliy tavsiyalar ishlab chiqishga imkon berdi.
Tadqiqotda foydalanilgan ma’lumot manbalari keng qamrovli va ishonchli bo‘lib, ular
orasida O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2022-yil 30-apreldagi PQ–221-son qarori,
“National Agency of Perspective Projects (NAPP)”ning rasmiy ma’lumotlari, shuningdek,
CoinMarketCap, Binance Research, OECD, World Bank va World Economic Forum hisobotlari
mavjud.
ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 10 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
457
Shu bilan birga, “UZNEX” va “Kapital Kripto” kabi mahalliy kriptobirjalarning ochiq
statistik ma’lumotlari ham tahlil etildi. Bu ma’lumotlar O‘zbekiston kripto-bozorining joriy
holatini, ishtirokchilar tarkibini, huquqiy muhitni va texnologik imkoniyatlarni kompleks tahlil
qilish uchun asos bo‘ldi.
Tadqiqot metodikasi bosqichma-bosqich amalga oshirildi. Dastlab nazariy tahlil
bosqichida kriptobirjalar konsepsiyasi, blokcheyn arxitekturasi va xalqaro nazariy yondashuvlar
o‘rganildi. Keyingi bosqichda amaliy tahlil o‘tkazilib, real kriptobirjalarning faoliyat
ko‘rsatkichlari — savdo hajmlari, foydalanuvchi soni, xavfsizlik indeksi va bozor ulushi tahlil
qilindi. So‘ngra taqqoslovchi bosqichda xorijiy va mahalliy tajribalar solishtirildi, bu jarayon
milliy model ishlab chiqish uchun zamin yaratdi. Yakuniy bosqichda esa O‘zbekiston sharoitiga
mos, barqaror va shaffof ishlaydigan milliy kriptobirja infratuzilmasi modeli — “UZEX-Crypto”
konsepsiyasi taklif qilindi.
Tadqiqot natijalarining ilmiy ishonchliligi xalqaro iqtisodiy tahlil tamoyillari, statistik
metodlar va iqtisodiy modellashtirish yondashuvlari orqali ta’minlandi. Natijalar empirik
ma’lumotlar bilan tasdiqlandi, har bir tahliliy xulosa amaliy dalillar bilan asoslandi. Shuning
uchun tadqiqotning ilmiy ishonchliligi yuqori darajada bo‘lib, u kriptobirjalar faoliyatini tashkil
etish va boshqarish sohasida qo‘llanilishi mumkin bo‘lgan amaliy metodik asosni yaratadi. Biroq
tadqiqot davomida ayrim cheklovlar ham kuzatildi. Jumladan, ayrim kriptobirjalarning
ma’lumotlari maxfiyligi sababli statistik bazaning to‘liqligini ta’minlash qiyin bo‘ldi.
Bundan tashqari, kriptovalyutalarning yuqori volatilligi tahlil natijalarining barqarorligini
pasaytirishi mumkin. Shu sababli, kelgusida davlat regulyatori va kriptobirjalar o‘rtasidagi
ma’lumot almashinuvini kuchaytirish, shuningdek, milliy statistik monitoring tizimini yaratish
muhim ahamiyat kasb etadi.
Mazkur metodologik yondashuv kriptobirjalar faoliyatini nafaqat iqtisodiy, balki
innovatsion texnologik ekotizim sifatida o‘rganish imkonini beradi. Bu yondashuv raqamli
moliya tizimining barqaror rivojlanishiga xizmat qiluvchi kompleks ilmiy-amaliy asosni
shakllantirib, O‘zbekistonning raqamli iqtisodiy transformatsiyasida muhim yo‘nalishlardan
biriga aylanadi.
TAHLIL VA NATIJALAR
So‘nggi yillarda dunyo miqyosida kriptovalyutalar bozori misli ko‘rilmagan darajada
kengayib, u global moliya tizimining ajralmas qismiga aylandi. 2024-yil holatiga ko‘ra, xalqaro
statistik ma’lumotlarga ko‘ra, kriptovalyutalarning umumiy bozor kapitalizatsiyasi 2,3 trillion
AQSh dollaridan oshgan. Eng yirik birjalar — Binance, Coinbase, OKX, Bybit kabi platformalar
orqali kunlik savdo hajmi 100 milliard dollardan ortiqni tashkil etmoqda. Bu esa raqamli aktivlar
iqtisodiy muhitda real investitsion instrumentga aylanganini ko‘rsatadi.
Mazkur o‘sish tendensiyasi O‘zbekiston uchun ham katta imkoniyatlar yaratmoqda.
Mamlakatda kriptoaktivlar aylanmasini tartibga solish va kripto-bozor infratuzilmasini
rivojlantirish borasida qator huquqiy va tashkiliy chora-tadbirlar amalga oshirilmoqda.
Prezidentning PQ–221-son qarori (2022-yil 30-aprel) asosida kriptoaktivlar bilan bog‘liq
faoliyatni litsenziyalash tizimi joriy qilindi, shuningdek, “National Agency of Perspective
Projects (NAPP)” tashkil etilib, kriptobirjalarni nazorat qiluvchi vakolatli organ sifatida faoliyat
yurita boshladi.
ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 10 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
458
O‘zbekiston sharoitida kriptobirjalar faoliyati hali boshlang‘ich bosqichda bo‘lsa-da,
ularning o‘sish sur’atlari yuqori. Quyidagi tahliliy jadval bu jarayonning dinamikasini ko‘rsatadi.
Ko‘rsatkichlar
2022-yil
2023-yil
2024-yil
Litsenziyaga ega kriptobirjalar soni
2
4
7
Foydalanuvchilar soni (ming kishi)
35
120
250
O‘rtacha kunlik savdo hajmi (mln $)
1.5
4.2
9.8
Listingdan tushgan daromad (mlrd so‘m)
3.6
7.4
12.5
Tranzaksiya soni (mingta)
420
930
2100
Jadvaldan ko‘rinib turibdiki, 2022–2024-yillar davomida O‘zbekistonda kriptobirjalar
soni 3,5 barobar, foydalanuvchilar soni esa 7 barobar oshgan. Bu jarayon, bir tomondan,
aholining raqamli moliyaviy savodxonligi ortib borayotganini, ikkinchi tomondan esa, milliy
iqtisodiyotda yangi investitsion yo‘nalishlar shakllanayotganini anglatadi.
Shuningdek, tahlillar shuni ko‘rsatadiki, O‘zbekiston kripto-bozorida savdo hajmining
asosiy qismini Bitcoin (BTC) va Ethereum (ETH) tashkil etadi, ularning ulushi 80 foizdan ortiq.
Qolgan qismini stablecoinlar (USDT, USDC) va xizmat tokenlari egallaydi. Bunday
tarkib hozircha xavfsiz, lekin diversifikatsiya darajasi past. Shu bois, kriptobirjalar uchun yangi
tokenlarni listingga kiritish mexanizmini takomillashtirish va startap loyihalarini jalb etish zarur.
Xalqaro tajribada kriptobirjalar faoliyati moliya bozorining muhim yo‘nalishiga
aylangan.
Masalan, AQShda Coinbase 2024-yilda NASDAQ fond birjasida aksiyalarini joylashtirdi
va kompaniya qiymati 85 milliard dollarga baholandi. Yaponiyada BitFlyer, Janubiy Koreyada
Upbit, Yevropada esa Bitstamp kabi birjalar nafaqat kripto-savdoni, balki tokenlashtirilgan
aktivlar investitsiyasini ham yo‘lga qo‘ygan. Bu tajribalar shuni ko‘rsatadiki, kriptobirjalar
moliya tizimining o‘zgaruvchan, lekin istiqbolli sektoridir.
O‘zbekiston uchun bu tajribalardan o‘rganish dolzarb. Chunki mamlakatda kripto-bozor
hali tartibga solish bosqichida bo‘lsa-da, xalqaro hamkorlik, texnologik platformalar va
investorlar bilan aloqalarni kengaytirish orqaligina uning raqobatbardoshligini oshirish mumkin.
Ayniqsa, MiCA reglamenti tajribasi asosida foydalanuvchilar himoyasi, soliqqa tortish
mexanizmi va litsenziyalash standartlarini joriy etish zarur.
Kriptobirjalar faoliyatining samaradorligi ko‘p jihatdan xavfsizlik tizimi bilan
belgilanadi. 2023-yilda dunyo bo‘yicha kriptoaktivlar bilan bog‘liq kiberhujumlar natijasida 1,7
milliard dollardan ortiq zarar qayd etilgan. Shu bois, O‘zbekistonda milliy kriptobirjalar uchun
KYC/AML (mijozni aniqlash va pul yuvishga qarshi kurash) mexanizmlarini kuchaytirish,
foydalanuvchilar aktivlarini sovuq hamyon (cold wallet) tizimida saqlash va milliy server
markazlarini rivojlantirish zarur. Bundan tashqari, kripto-bozorni rivojlantirishda soliq siyosati
muhim ahamiyat kasb etadi.
Hozircha O‘zbekistonda kriptoaktivlardan olinadigan daromadlar uchun aniq soliqqa
tortish mexanizmi mavjud emas. Bu esa investorlarda ma’lum noaniqlik tug‘diradi. Shu nuqtai
nazardan, xorijiy tajriba asosida, foydalanuvchilarning kripto-savdolardan olgan foydasiga 5–10
ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 10 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
459
foizlik soliq stavkasini joriy etish, biroq kichik investorlar uchun soliq imtiyozlarini saqlab
qolish maqsadga muvofiq bo‘ladi.
Tahlil natijalariga ko‘ra, O‘zbekistonda kripto-bozorning rivojlanishiga to‘sqinlik
qilayotgan asosiy omillar quyidagilardan iborat:
qonunchilikda kriptovalyuta va token tushunchalarining to‘liq aniqlanmaganligi;
xalqaro almashinuv platformalari bilan integratsiyaning sustligi;
foydalanuvchi ishonchining yetarli emasligi;
kiberxavfsizlik infratuzilmasining zaifligi;
texnik mutaxassislar yetishmovchiligi.
Yuqoridagi tahlillar asosida O‘zbekiston uchun “UZEX-Crypto” milliy kriptobirja modeli
ishlab chiqish taklif etiladi. Ushbu model blokcheyn asosida ishlaydigan, davlat nazoratida
bo‘lgan, lekin xalqaro standartlarga javob beruvchi integratsiyalashgan platformani nazarda
tutadi.
Unda kripto-savdo, token listing, investor verifikatsiyasi, kiberxavfsizlik va soliq hisobi
yagona tizimda amalga oshiriladi.
Shunday qilib, o‘tkazilgan tahlil natijalari shuni ko‘rsatadiki, O‘zbekiston kripto-
bozorining shakllanish bosqichi allaqachon boshlangan va u kelgusida moliya tizimining muhim
segmentiga aylanish salohiyatiga ega.
Rivojlangan davlatlar tajribasi, mavjud infratuzilma va normativ-huquqiy islohotlar
asosida mamlakatda barqaror, shaffof va innovatsion kriptobirja ekotizimini yaratish mumkin.
MUHOKAMA
Kriptobirjalar bugungi global iqtisodiy makonda nafaqat yangi texnologik hodisa, balki
moliyaviy tizimning transformatsion mexanizmi sifatida qaralmoqda. Ular an’anaviy banklar va
fond birjalari o‘rtasidagi chegarani yo‘qotib, kapital harakatining yangi, tezkor va shaffof
shaklini ta’minlamoqda. Shu bois kriptobirjalarning faoliyatini chuqur tahlil qilish, ularning
iqtisodiyotga ta’sirini baholash va milliy sharoitda rivojlantirish mexanizmlarini ishlab chiqish
bugungi kunning dolzarb vazifasidir.
Tahlillar shuni ko‘rsatadiki, O‘zbekistonda kriptobirjalar sohasida dastlabki huquqiy baza
yaratilgan bo‘lsa-da, amaliy infratuzilma hali to‘liq shakllanmagan. “National Agency of
Perspective Projects (NAPP)” tomonidan berilgan litsenziyalar asosida faoliyat yuritayotgan
“UZNEX”, “Kapital Kripto” kabi platformalar mamlakatda kripto-bozorni shakllantirishda
muhim rol o‘ynayapti. Biroq bu jarayonni kengaytirish uchun texnologik baza, xavfsizlik tizimi,
xalqaro integratsiya va soliq mexanizmlarini takomillashtirish zarur.
Muhokama nuqtayi nazaridan, kriptobirjalar faoliyatini rivojlantirishda uchta asosiy
yo‘nalish alohida ahamiyat kasb etadi: huquqiy asoslarni kuchaytirish, texnologik infratuzilmani
rivojlantirish va foydalanuvchilar ishonchini oshirish.
Birinchidan, huquqiy asoslarning mustahkamlanishi kripto-bozor barqarorligining eng
muhim garovidir. Hozirda O‘zbekistonda kriptoaktivlar to‘g‘risidagi tushunchalar, tokenlar
tasnifi va ularning soliqqa tortish mexanizmlari qisman tartibga solingan. Shu sababli, Yevropa
Ittifoqining MiCA reglamenti yoki AQSh SEC standartlariga o‘xshash, xalqaro mezonlarga mos
yagona “Kriptoaktivlar to‘g‘risida”gi qonunni qabul qilish maqsadga muvofiqdir. Bu nafaqat
foydalanuvchilar huquqlarini himoya qiladi, balki investorlar ishonchini ham oshiradi.
ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 10 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
460
Ikkinchidan, texnologik infratuzilma masalasi. Kriptobirjalar faoliyati bevosita blokcheyn
texnologiyasi va kiberxavfsizlik darajasiga bog‘liq. Xorijiy tajriba shuni ko‘rsatadiki, ishonchli
data-markazlar, sovuq hamyonlar (cold wallet) va smart-kontraktlar asosida yaratilgan tizimlar
foydalanuvchilarning aktivlarini himoya qilishda muhim ahamiyatga ega. O‘zbekistonda esa bu
borada hali yagona milliy blokcheyn tarmog‘i yoki markazlashtirilgan ma’lumot saqlash bazasi
mavjud emas. Shu bois, “UZChain” nomli milliy blokcheyn platformasini yaratish, unda davlat
va xususiy sektor hamkorligida kripto-savdo jarayonlarini integratsiyalash, eng maqbul
yo‘nalishlardan biridir.
Uchinchidan, foydalanuvchilar ishonchini oshirish va moliyaviy savodxonlikni
rivojlantirish zarur. Kripto-bozorning barqaror ishlashi uchun shunchaki texnik platforma emas,
balki ishonch muhitini yaratish ham talab etiladi. Buning uchun aholi o‘rtasida raqamli moliya
va kriptovalyuta xavfsizligi bo‘yicha o‘quv dasturlari joriy etilishi lozim. Bank-moliya
akademiyasi, universitetlar va fintech markazlari bu borada amaliy loyihalar tashkil etishlari
maqsadga muvofiq bo‘ladi. Shuningdek, O‘zbekiston uchun xalqaro integratsiya masalasi ham
strategik ahamiyatga ega. Bugungi kunda global kripto-bozorlar o‘zaro bog‘langan tizim sifatida
ishlamoqda. Agar mamlakat milliy birjalari xalqaro platformalarga (masalan, Binance, OKX,
Coinbase) to‘g‘ridan-to‘g‘ri ulansa, bu nafaqat kapital oqimini oshiradi, balki kripto-savdoda
likvidlikni ham kuchaytiradi.
Shuningdek, “UZEX-Crypto” milliy platformasini yaratish va uni xalqaro API tizimlariga
integratsiya qilish orqali O‘zbekiston mintaqadagi yetakchi raqamli moliya markaziga aylanishi
mumkin.
Muhokama davomida e’tibor qaratilishi kerak bo‘lgan yana bir jihat — xavf va nazorat
muvozanatini topishdir. Kriptoaktivlar bozori tabiatan volatilligiga qaramay, u to‘liq taqiqlash
emas, balki xavfsiz tartibga solish orqali boshqarilishi mumkin. Bu borada davlat regulyatorlari
va xususiy sektor o‘rtasida “raqobat emas, hamkorlik” modeli samarali natija beradi.
Ushbu yo‘nalishlar amalga oshirilsa, O‘zbekiston kripto-bozori nafaqat ichki iqtisodiyot
uchun yangi daromad manbai, balki mintaqaviy investitsion platformaga aylanishi mumkin.
Muhimi, bu jarayon bosqichma-bosqich, ilmiy asosda va xalqaro standartlarga mos ravishda olib
borilishi lozim.
Xulosa sifatida aytish mumkinki, kriptobirjalar faoliyatini rivojlantirish faqat texnologik
yoki moliyaviy islohot emas — bu raqamli iqtisodiy transformatsiyaning muhim bosqichidir. U
mamlakatning innovatsion salohiyatini oshirib, iqtisodiy xavfsizlikni mustahkamlash va yangi
investitsion oqimlarni jalb qilish imkonini beradi. Shu bois, kriptobirjalar faoliyatini ilmiy asosda
tashkil etish O‘zbekiston raqamli iqtisodiyotining strategik yo‘nalishlaridan biri sifatida qaralishi
kerak.
XULOSA
O‘tkazilgan tadqiqotlar natijasida aniqlandi-ki, kriptobirjalar zamonaviy moliya
tizimining ajralmas tarkibiy qismiga aylangan bo‘lib, ular nafaqat raqamli aktivlar savdosi, balki
global kapital oqimining yangi mexanizmini ham shakllantirmoqda. Raqamli iqtisodiyot
sharoitida kriptobirjalar investitsion faoliyat, to‘lov tizimlari va kapital bozorlari o‘rtasidagi
integratsiyani kuchaytiruvchi asosiy omil sifatida maydonga chiqmoqda.
ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 10 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
461
O‘zbekiston uchun bu yo‘nalish ayniqsa dolzarbdir, chunki mamlakatda raqamli
iqtisodiyotni rivojlantirish, blokcheyn texnologiyalarini joriy etish va moliyaviy tizimni
diversifikatsiya qilish davlat siyosatining ustuvor yo‘nalishlaridan biri hisoblanadi. Prezidentning
PQ–221-son qarori (2022-yil 30-aprel) bilan kriptoaktivlar aylanmasini tartibga solish chora-
tadbirlari belgilangan bo‘lib, bu hujjat milliy kriptobirjalar faoliyatini qonuniy asosda
rivojlantirish uchun zamin yaratdi.
Tadqiqot davomida aniqlangan natijalar shuni ko‘rsatdiki, O‘zbekiston kripto-bozori hali
shakllanish bosqichida bo‘lsa-da, u tez sur’atlar bilan o‘smoqda. So‘nggi yillarda mamlakatda
litsenziyaga ega kriptobirjalar soni ortib, foydalanuvchilar bazasi kengaymoqda, kunlik savdo
hajmi esa barqaror ravishda oshib bormoqda. Bu esa aholining raqamli moliyaga bo‘lgan
ishonchi ortayotganidan dalolat beradi. Shu bilan birga, kripto-bozor infratuzilmasida hali ham
muhim muammolar saqlanib qolmoqda — ular qatoriga kiberxavfsizlik, huquqiy aniqlikning
yetishmasligi, xalqaro integratsiya pastligi va soliq mexanizmlarining noaniqligi kiradi.
Mazkur muammolarni bartaraf etish uchun bir nechta strategik yo‘nalishlar ishlab chiqish
zarur. Avvalo, kriptoaktivlar to‘g‘risida alohida qonun qabul qilish, foydalanuvchi himoyasi,
litsenziyalash va soliqqa tortish masalalarini aniq tartibga solish lozim. Shuningdek, milliy
**blokcheyn platformasi — “UZChain”**ni yaratish, barcha kriptobirjalarni ushbu tarmoq
orqali integratsiyalash ularning xavfsizligi va shaffofligini ta’minlaydi.
Bunga qo‘shimcha ravishda, “UZEX-Crypto” nomli yagona milliy kriptobirja modelini
yaratish mamlakatda raqamli aktivlar aylanmasini markazlashtirish va xalqaro maydonga olib
chiqish uchun muhim mexanizm bo‘la oladi.
Tadqiqotda olingan xulosalar shuni ko‘rsatadiki, kriptobirjalar faoliyatining
muvaffaqiyati faqat texnologik yangiliklar bilan emas, balki foydalanuvchilarning ishonchi,
huquqiy aniqlik va davlat regulyatorining faol hamkorligiga ham bog‘liq. Shu bois, davlat
organlari, tijorat banklari, investitsion kompaniyalar va axborot texnologiyalari sohasidagi
startaplar o‘rtasida hamkorlik mexanizmini yaratish zarur.
Yakuniy natijada aytish mumkinki, O‘zbekiston sharoitida kriptobirjalar faoliyatini
tashkil etish va rivojlantirish — bu nafaqat moliyaviy innovatsiya, balki iqtisodiyotning raqamli
transformatsiyasini
chuqurlashtiruvchi strategik yo‘nalishdir. Kripto-bozorning to‘g‘ri
boshqaruvi, xavfsiz tartibga solinishi va xalqaro tajribalar bilan uyg‘unlashuvi mamlakatning
investitsion jozibadorligini oshiradi, yangi ish o‘rinlarini yaratadi hamda iqtisodiy barqarorlikni
mustahkamlaydi.
Shunday qilib, kriptobirjalarni rivojlantirish bo‘yicha kompleks yondashuv — huquqiy,
texnologik, tashkiliy va ta’limiy islohotlarni uyg‘unlashtirish orqali O‘zbekistonni Markaziy
Osiyoda raqamli moliya markazi sifatida shakllantirishga xizmat qiladi.
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati
1.
Nakamoto, S. (2008).
Bitcoin: A Peer-to-Peer Electronic Cash System.
Available at:
https://bitcoin.org/bitcoin.pdf
2.
Tapscott, D. and Tapscott, A. (2016).
Blockchain Revolution: How the Technology Behind
Bitcoin Is Changing Money, Business, and the World.
Penguin Publishing Group, New
York.
ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 10 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
462
3.
Swan, M. (2015).
Blockchain: Blueprint for a New Economy.
O’Reilly Media,
Sebastopol.
4.
Zohar, A. (2015). “Bitcoin: Under the Hood”,
Communications of the ACM
, Vol. 58, No.
9, pp. 104–113.
5.
European Commission (2023).
Markets in Crypto-Assets (MiCA) Regulation.
Brussels:
European Union.
6.
U.S. Securities and Exchange Commission (2023).
Digital Asset Regulatory Framework.
Washington D.C.: SEC Publications.
7.
OECD (2023).
Digital Finance and Blockchain: Policy Perspectives.
Paris: OECD
Publishing.
8.
World Economic Forum (2024).
Global Future Council on Cryptocurrencies Report.
Geneva: WEF Publications.
9.
Binance Research (2024).
Global Crypto Market Overview 2024.
Available at:
https://research.binance.com
10.
CoinMarketCap (2024).
Global Exchange Rankings and Market Data.
Available at:
https://coinmarketcap.com
11.
NAPP (National Agency of Perspective Projects) (2024).
O‘zbekiston kriptoaktivlar
bozori tahlili.
Toshkent: NAPP Hisobotlari.
12.
Karimov, I. (2023).
Raqamli iqtisodiyotda kriptovalyuta boshqaruvi.
Toshkent: Bank-
moliya akademiyasi nashriyoti.
13.
Rahmonov, B. (2022).
Raqamli moliya tizimini rivojlantirish yo‘llari.
Toshkent:
Iqtisodiyot va Innovatsiyalar nashriyoti.
14.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti (2022).
PQ–221-son Qaror: Kriptoaktivlar
aylanmasini tartibga solish chora-tadbirlari to‘g‘risida.
Toshkent.
15.
International Monetary Fund (IMF) (2023).
Global Financial Stability Report: Fintech
and Digital Assets.
Washington D.C.: IMF Publications.
