5
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Volume 2 Issue 11
PROFESSIONAL TA’LIMNI BOSHQARISHDA XORIJIY TAJRIBALAR VA
O‘ZBEKISTON SHAROITIDA ULARNING QO‘LLANILISHI
Jololov Tohirjon Ortikovich
To’raqo’rg’on agrotexnologiyalar texnikumi direktori.
https://doi.org/10.5281/zenodo.17516608
Annotatsiya.
Ushbu maqolada xorijiy mamlakatlarda professional ta’lim tizimini
boshqarishning ilg‘or tajribalari, ularning tashkiliy, huquqiy, pedagogik va iqtisodiy jihatlari
keng tahlil qilinadi. Shuningdek, O‘zbekiston Respublikasida professional ta’lim tizimini
modernizatsiya qilish, xalqaro tajribalarni milliy sharoitga moslashtirish, menejment tizimini
takomillashtirish yo‘nalishlari yoritiladi. Maqolada Germaniya, Janubiy Koreya, Finlyandiya va
Singapur kabi ilg‘or ta’lim tizimiga ega davlatlarning boshqaruv modellari tahlil qilinib,
ularning O‘zbekiston ta’lim tizimida tatbiq etish imkoniyatlari tahliliy yondashuv asosida
asoslab berilgan.
Kalit so‘zlar:
professional ta’lim, boshqaruv modeli, xorijiy tajriba, dual ta’lim, raqamli
transformatsiya, ta’lim menejmenti, O‘zbekiston tajribasi, xalqaro integratsiya.
Аннотация.
В данной статье представлен комплексный анализ передового опыта
управления системой профессионального образования в зарубежных странах, его
организационных, правовых, педагогических и экономических аспектов. Также
рассматриваются направления модернизации системы профессионального образования в
Республике Узбекистан, адаптации зарубежного опыта к национальным условиям и
совершенствования системы управления. В статье анализируются модели управления
стран с передовыми системами образования, таких как Германия, Южная Корея,
Финляндия и Сингапур, и на основе аналитического подхода обосновываются
возможности их внедрения в систему образования Узбекистана.
Ключевые слова:
профессиональное образование, модель управления, зарубежный
опыт, дуальное образование, цифровая трансформация, управление образованием,
узбекский опыт, международная интеграция
Abstract.
This article provides a comprehensive analysis of the best practices in
managing the professional education system in foreign countries, their organizational, legal,
pedagogical and economic aspects. It also covers the areas of modernization of the professional
education system in the Republic of Uzbekistan, adaptation of international experiences to
national conditions, and improvement of the management system. The article analyzes the
management models of countries with advanced education systems, such as Germany, South
Korea, Finland and Singapore, and substantiates the possibilities of their implementation in the
Uzbek education system based on an analytical approach.
Keywords:
professional education, management model, foreign experience, dual
education, digital transformation, education management, Uzbek experience, international
integration.
Kirish
XXI asrda raqamli iqtisodiyot, innovatsion texnologiyalar va mehnat bozori dinamikasi
professional ta’lim tizimiga yangicha yondashuvni talab qilmoqda. Xorijiy mamlakatlarda
professional ta’lim nafaqat o‘qitish tizimi, balki iqtisodiy siyosatning muhim tarkibiy qismiga
aylangan.
6
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Volume 2 Issue 11
Bu jarayon ta’lim muassasalarini boshqarish, resurslarni taqsimlash, ta’lim sifati
monitoringini amalga oshirish va mehnat bozori bilan integratsiyani ta’minlashni o‘z ichiga
oladi.
O‘zbekiston ham mustaqillik yillarida professional ta’lim tizimini tubdan isloh qilish,
xalqaro standartlarga mos boshqaruv tizimini joriy etish yo‘lida muhim qadamlar tashladi.
Xususan, “Professional ta’lim to‘g‘risida”gi Qonun (2019), “Professional ta’lim tizimini
yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi Prezident qarori (PQ–4319, 2019) va
boshqa me’yoriy hujjatlar ushbu yo‘nalishda asosiy huquqiy poydevor bo‘ldi.
Shu bilan birga, xorijiy tajribalarni o‘rganish va ularni milliy sharoitda tatbiq etish
professional ta’limni boshqarish samaradorligini oshirishning eng muhim omillaridan biridir.
1. Xorijiy mamlakatlarda professional ta’limni boshqarish tizimining umumiy
modeli
1.1. Germaniya tajribasi: Dual tizim va mehnat bozori integratsiyasi
Germaniyada professional ta’lim tizimi “dual model” asosida tashkil etilgan. Ushbu
modelda o‘quvchilarning o‘qish va ishlab chiqarishdagi amaliy faoliyati bir vaqtda amalga
oshiriladi.
Asosiy xususiyatlari:
Boshqaruvda ishtirokchilar
: davlat, korxonalar, savdo-sanoat palatalari, ta’lim
muassasalari.
Moliyalashtirish tizimi
: davlat va xususiy sektor o‘rtasidagi sheriklik asosida.
Ta’lim natijalarini baholash
: mehnat bozorida zarur kompetensiyalar asosida amalga
oshiriladi.
Mazkur model natijasida Germaniyada yoshlarning bandlik darajasi yuqori,
bitiruvchilarning 80% dan ortig‘i o‘z mutaxassisligi bo‘yicha ish bilan ta’minlanadi.
O‘zbekiston sharoitida ham 2021-yildan boshlab
dual ta’lim tizimi
ni joriy etish ishlari
boshlangan bo‘lib, Germaniya xalqaro hamkorlari (GIZ, KfW) bilan birgalikda texnikumlarda
amaliy mashg‘ulotlar soni oshirilmoqda.
1.2. Janubiy Koreya tajribasi: Innovatsion boshqaruv va texnopark tizimi
Janubiy Koreyada professional ta’limni boshqarish tizimi
“KSkills – Korea Skills
Initiative”
dasturi orqali amalga oshiriladi. Ushbu tizimning asosiy ustunliklari quyidagilardan
iborat:
1.
Har bir ta’lim muassasasi
sanoat bilan strategik hamkorlikda
faoliyat yuritadi.
2.
Texnoparklar
va
startap
inkubatorlari
professional
ta’lim
tizimiga
integratsiyalashgan.
3.
Ta’lim natijalari
raqamli baholash tizimlari (e-Assessment)
orqali avtomatlashtirilgan.
O‘zbekiston uchun bu tajriba muhim, chunki hozirda texnikumlar negizida
“Kasb-hunar
markazlari”
,
startap laboratoriyalar
,
innoparklar
tashkil etilmoqda.
1.3. Finlyandiya tajribasi: Moslashuvchan o‘quv dasturlari va ishonch asosidagi
boshqaruv
Finlyandiya ta’lim tizimining boshqaruvi
decentralizatsiya
tamoyiliga asoslanadi. O‘quv
dasturlari ta’lim muassasalari tomonidan mustaqil ishlab chiqiladi, lekin milliy standartlarga mos
bo‘ladi. Pedagoglar yuqori avtonomiyaga ega; ular o‘quv jarayonini o‘zlari boshqarishadi.
Boshqaruvning asosiy tamoyili –
ishonch va natijaga yo‘naltirilganlik
. Bu tajriba
O‘zbekiston uchun dolzarb, chunki bizda ham professional ta’lim muassasalarining
avtonom
boshqaruv huquqi
bosqichma-bosqich kengaytirilmoqda.
7
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Volume 2 Issue 11
1.4. Singapur tajribasi: Innovatsion menejment va “SkillsFuture” dasturi
Singapur ta’lim tizimi “hayot davomida o‘qish” konsepsiyasiga asoslangan. Har bir
fuqaro o‘z malakasini yangilab borish uchun
davlat tomonidan qo‘llab-quvvatlanadi
.
SkillsFuture
dasturi doirasida professional ta’limni boshqarish
raqamli platformalar orqali
markazlashtirilgan
. Ta’lim natijalari, o‘qituvchilar sifati, bandlik ko‘rsatkichlari muntazam
monitoring qilinadi. O‘zbekistonda 2025-yilgacha qabul qilingan “Raqamli ta’lim” konsepsiyasi
Singapur tajribasiga yaqin modelni shakllantirmoqda.
2. O‘zbekiston sharoitida xorijiy tajribalarni tatbiq etish yo‘nalishlari
2.1. Dual ta’lim tizimini milliy mehnat bozoriga moslashtirish
O‘zbekiston sanoat korxonalari bilan hamkorlikda dual ta’lim elementlarini keng joriy
etmoqda. Masalan,
“UzAuto Motors”, “Artel”, “O‘zkimyosanoat”
kabi yirik kompaniyalar
texnikumlar bilan hamkorlikda o‘quvchilarga amaliy tajriba berish tizimini shakllantirmoqda.
Shuningdek, 2023-yildan boshlab dual tizim bo‘yicha tayyorlangan bitiruvchilar uchun
ish joyi
kafolati
tizimi yo‘lga qo‘yildi.
2.2. Ta’limni boshqarishda raqamli texnologiyalarni joriy etish
O‘zbekiston Respublikasi Raqamli texnologiyalar vazirligi va Xalq ta’limi vazirligi
hamkorligida
“my.edu.uz”
,
“profedu.uz”
kabi elektron boshqaruv platformalari yaratilgan.
Bu tizimlar orqali:
1.
Talabalarning o‘quv jarayoni monitoring qilinadi,
2.
O‘qituvchilar faoliyati baholanadi,
3.
Ma’lumotlar markazlashgan elektron bazada saqlanadi.
Bu yo‘nalish Singapur va Janubiy Koreya tajribasiga mosdir.
2.3. Ta’lim muassasalari avtonomiyasini kengaytirish
So‘nggi yillarda professional ta’lim muassasalariga o‘quv rejasini mustaqil ishlab
chiqish, mahalliy iqtisodiy sharoitga mos kasblarni tanlash, byudjetdan tashqari mablag‘lardan
foydalanish huquqi berildi. Bu Finlyandiya modelidagi
decentralizatsiya
tamoyiliga mos bo‘lib,
boshqaruvning moslashuvchanligini oshiradi.
2.4. O‘qituvchilar salohiyatini oshirish va xalqaro stajirovkalar
O‘zbekiston Respublikasi Ta’lim inspeksiyasi va Germaniya, Koreya, Turkiya ta’lim
markazlari bilan hamkorlikda
o‘qituvchilarni qayta tayyorlash dasturlari
amalga
oshirilmoqda.
Masalan:
“GIZ”
dasturi orqali texnik fan o‘qituvchilari Germaniyada amaliyot
o‘tamoqda,
KOICA
loyihasi doirasida Koreyada boshqaruv kadrlarini tayyorlash kurslari tashkil
etilgan. Bu nafaqat boshqaruv salohiyatini, balki metodik kompetensiyalarni ham oshiradi.
2.5. Moliyalashtirishning yangi mexanizmlari
Xorijiy tajriba shuni ko‘rsatadiki, professional ta’lim tizimining barqarorligi
mablag‘
manbalarining diversifikatsiyasi
bilan bog‘liq. O‘zbekistonda hozirda:
Davlat-xususiy
sheriklik (PPP)
asosida texnikumlar tashkil etilmoqda;
Grant va xalqaro donor mablag‘lari
jalb qilinmoqda (GIZ, ADB, KOICA);
Sanoat korxonalari bilan birgalikda o‘quv-
laboratoriyalar
moliyalashtirilmoqda.
Xorijiy tajribalarni qo‘llashda mavjud muammolar
va takliflar
Muammolar:
Ba’zi hollarda dual tizim ishlab chiqarish sharoitlariga to‘liq moslashmagan;
O‘qituvchilarning axborot texnologiyalaridan foydalanish malakasi past;
Raqamli boshqaruv tizimlarining integratsiyasi sust;
8
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Volume 2 Issue 11
Xalqaro sertifikat tizimlari bilan moslashtirishda normativ-huquqiy bo‘shliqlar mavjud.
Takliflar:
1.
Har bir professional ta’lim muassasasida
strategik rivojlanish menejeri
lavozimini joriy
etish.
2.
Xalqaro tajriba asosida
ta’lim sifatini baholashning yagona raqamli platformasini
yaratish.
3.
O‘qituvchilarning
xalqaro malaka sertifikatlarini
tan olish tizimini yo‘lga qo‘yish.
4.
Professional ta’lim uchun
mintaqaviy rivojlanish markazlari
tashkil etish.
5.
Xorijiy hamkorlik grantlari
hisobiga texnik bazani yangilash dasturlarini kengaytirish.
Xulosa
Professional ta’limni boshqarishda xorijiy tajribalarni o‘rganish va ularni milliy sharoitga
moslashtirish O‘zbekistonning raqobatbardosh kadrlar siyosatini shakllantirishda muhim omil
hisoblanadi. Germaniya, Janubiy Koreya, Finlyandiya va Singapur tajribalari shuni ko‘rsatadiki,
muvaffaqiyatning asosi –
ishlab chiqarish bilan ta’lim integratsiyasi, raqamli boshqaruv,
avtonomiya va doimiy yangilanish
tamoyillaridir. O‘zbekiston bu yo‘lda boshlangan
islohotlarni chuqurlashtirib, xalqaro tajribalarni tizimli ravishda tatbiq etish orqali professional
ta’limni boshqarishning yangi bosqichiga chiqishi mumkin.
Foydalanilgan adabiyotlar
1.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining PQ–4319-son qarori “Professional ta’lim
tizimini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”. — Toshkent, 2019-yil.
2.
UNESCO.
Technical and Vocational Education and Training for Sustainable
Development: Global Trends and Innovations.
— Paris: UNESCO Publishing, 2020.
3.
European Training Foundation (ETF).
Vocational Education and Training Reform in
Central Asia: Country Report on Uzbekistan.
— Luxembourg, 2021.
4.
OECD.
Skills for Jobs: Vocational Education Systems and Management Practices.
—
Paris, OECD, 2022.
5.
Karimov A.
Professional ta’limni boshqarish tizimida innovatsion yondashuvlar.
—
Toshkent: “Fan va texnologiya”, 2023.
