ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 11 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
361
AXBOROT TEXNOLOGIYALARINING JORIY ETILISHI SHAROITIDA
BANKLARNING CHAKANA XIZMATLARI BOZORIDA RAQOBAT VA
INNOVATSIYALAR: O‘ZBEKISTONDAGI AMALIY HOLAT VA ISTIQBOLLAR
Isroiljonov Qobiljon
Tashkent International
University 2-kurs talabasi.
Telefon raqam: +998994616355
e-mail:
https://doi.org/10.5281/zenodo.17601990
Bugungi globallashuv va raqamli iqtisodiyot davrida bank tizimining rivojlanishi axborot
texnologiyalarini chuqur joriy etish bilan chambarchas bog‘liqdir. Jahon iqtisodiyotining
transformatsiyasi, raqamli moliya vositalarining keng tarqalishi va fintech kompaniyalarining
faol kirib kelishi banklar o‘rtasida raqobatni yanada kuchaytirdi.
Shu jarayonda chakana bank xizmatlari — ya’ni jismoniy shaxslarga mo‘ljallangan
moliyaviy xizmatlar segmenti — banklar daromadi va raqobatbardoshligini oshirishning asosiy
omiliga aylanmoqda. O‘zbekistonda ham so‘nggi yillarda bank sektorini modernizatsiya qilish,
chakana xizmatlar sifatini oshirish va ularni keng joriy etish bo‘yicha izchil islohotlar olib
borilmoqda. Mijozlarga qulay, tezkor va xavfsiz xizmat ko‘rsatish mexanizmlarini yaratish bank
tizimi oldidagi dolzarb vazifalardan biri bo‘lib qolmoqda.
Chakana bank xizmatlari asosan jismoniy shaxslar uchun mo‘ljallangan moliyaviy
xizmatlar majmui bo‘lib, ular omonatlar qabul qilish, plastik kartalar chiqarish, kreditlar berish,
hisob-kitoblarni yuritish va boshqa xizmatlarni o‘z ichiga oladi. Bunday xizmatlar o‘ziga xos
xususiyatlari bilan ajralib turadi: xizmatlarning iste’molchisi jismoniy shaxslar bo‘ladi,
operatsiyalar hajmi kichik bo‘lsada, soni juda ko‘p, xarajatlar ulgurji bank xizmatlariga nisbatan
yuqoriroq, xizmatlar esa shaxsiy ehtiyojlarni qondirishga yo‘naltiriladi. Bugungi kunda raqobat
muhiti banklarni yangi yechimlar izlashga, innovatsion xizmatlarni joriy etishga undamoqda.
Mobil banking, internet banking, onlayn to‘lovlar, elektron hamyonlar va raqamli kartalar
chakana xizmatlarning asosiy yo‘nalishiga aylangan. Shuningdek, mijozlarga qulay interfeys,
24/7 xizmatlar va xavfsizlik darajasining oshirilishi bank imijini shakllantirishda muhim
ahamiyat kasb etmoqda.
Xorijiy davlatlar tajribasi shuni ko‘rsatadiki, innovatsion yechimlar chakana xizmatlar
bozorida raqobatni yanada kuchaytiradi. Buyuk Britaniya bank tizimida raqobat asosan
mijozlarga qulay shartlarda kreditlar berish va overdraft tizimini joriy etish orqali namoyon
bo‘ladi. Overdraft — bu mijozning joriy hisobida mavjud bo‘lmagan mablag‘ni vaqtincha
ishlatish imkonini beruvchi kredit turi bo‘lib, uning afzalligi har kuni qoldiq summaga nisbatan
foiz hisoblanishidadir. Bu mijozga moslashuvchanlik va qulaylik yaratadi. Germaniya banklari
esa o‘rta va qisqa muddatli personal kreditlar tizimini rivojlantirgan bo‘lib, Dresdner Bank 1500
yevrodan 6 oygacha bo‘lgan kreditlarni soddalashtirilgan tartibda taqdim etadi. Fransiyada esa
iste’mol kreditlari hajmi so‘nggi 15 yil ichida 7,1% ga ortgan bo‘lib, bu aholining moliyaviy
faolligi oshganini ko‘rsatadi. Kreditlash faqat banklar, moliya muassasalari va savdo tarmoqlari
orqali amalga oshiriladi. AQShda esa innovatsion to‘lov tizimlari, xususan kontaktsiz to‘lovlar
va mobil ilovalar orqali xarid qilish xizmatlari keng yoyilgan. Har qanday smartfon egasi bank
ilovasi orqali to‘lovlarni amalga oshirishi, do‘stiga pul o‘tkazishi yoki xizmatlar uchun to‘lovni
ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 11 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
362
bir zumda bajarishi mumkin. Ushbu xorijiy tajribalar bank xizmatlarini soddalashtirish,
raqamlashtirish va avtomatlashtirish orqali chakana mijozlar segmentida raqobatni kuchaytirish
mumkinligini isbotlaydi.
So‘nggi yillarda O‘zbekiston bank tizimi jadal modernizatsiyalanmoqda. Respublikamiz
tijorat banklari aholiga mo‘ljallangan omonatlar, plastik kartochkalar, iste’mol va ipoteka
kreditlarini kengaytirish bo‘yicha samarali faoliyat olib bormoqda. Statistik ma’lumotlarga ko‘ra,
chakana mijozlarga ko‘rsatilayotgan xizmatlar hajmi yil sayin ortib bormoqda. Mobil banking
foydalanuvchilari soni millionlab insonlarni tashkil etmoqda, onlayn to‘lov tizimlari esa iqtisodiy
faollikni oshirgan. Prezidentning 2018-yil 23-martdagi PQ–3620-son qarorida bank xizmatlari
ommabopligini oshirish, ortiqcha byurokratik to‘siqlarni kamaytirish, hamda zamonaviy to‘lov
infratuzilmasini yaratish vazifasi belgilab berilgan edi. Ushbu hujjat asosida bugungi kunda
davlat protsessing markazlari ishi takomillashtirilmoqda, bankomat va POS-terminal tarmoqlari
kengaytirilmoqda, masofaviy xizmatlarda xavfsizlik darajasi oshirilmoqda va raqamli to‘lov
tizimlariga o‘tish jadallashmoqda. Shu bilan birga, ayrim banklarda xizmatlar hali to‘liq
raqamlashtirilmagan, ayrim tizimlarda xavfsizlik va uzluksizlik bilan bog‘liq muammolar
uchramoqda. Kelgusida esa banklar faoliyatini innovatsion platformalar, fintech hamkorliklari va
raqamli mahsulotlar asosida rivojlantirish muhim ahamiyat kasb etadi. Overdraft, byudjet
hisoblari, tezkor kreditlar va shaxsiy moliyaviy boshqaruv tizimlari (PFM) kabi xizmatlarni joriy
etish chakana sektorni yanada kuchaytiradi.
Xulosa qilib aytganda, bugungi kunda banklarning chakana xizmatlari iqtisodiyotning
raqamli transformatsiyasi jarayonida strategik ahamiyat kasb etmoqda. Raqamli texnologiyalarni
joriy etish, mijoz ehtiyojlarini tahlil qilish, innovatsion mahsulotlarni ishlab chiqish banklarning
raqobatbardoshligini belgilovchi asosiy omillardir. O‘zbekistonda chakana bank xizmatlari
bozorining rivojlanishi aholining moliyaviy savodxonligini oshiradi, to‘lov tizimlarini
soddalashtiradi, banklar daromadlarini diversifikatsiya qiladi va iqtisodiy o‘sish hamda ijtimoiy
farovonlikni ta’minlaydi. Kelgusida banklar uchun eng muhim vazifa xalqaro tajriba asosida
chakana xizmatlar segmentini raqamlashtirish, mijozga yo‘naltirilgan xizmat sifatini oshirish va
milliy to‘lov infratuzilmasini jahon standartlariga moslashtirishdan iboratdir.
Manba:
1.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018-yil 23-martdagi PQ–3620-son qarori
— “Bank xizmatlari ommabopligini oshirish va bank tizimida raqamli texnologiyalarni
joriy etish chora-tadbirlari to‘g‘risida”.
2.
O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki
– “O‘zbekiston bank tizimi rivojlanishining
asosiy ko‘rsatkichlari” (2024-yil hisobot). https://cbu.uz
3.
O‘zbekiston Respublikasi Iqtisodiyot va moliya vazirligi
– “Raqamli iqtisodiyot
sharoitida bank sektorining modernizatsiyasi” (tahliliy ma’lumotnoma, 2024-yil).
https://www.mf.uz
4.
National Bank of Uzbekistan (NBU)
– “Retail Banking Services and Digital
Transformation in Uzbekistan” (2024-yilgi hisobot). https://nbu.uz
5.
Central Bank of Uzbekistan Annual Report (2023)
– “Financial Inclusion and Retail
Banking Development”.
