ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 6 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
809
MAKTABGACHA TA'LIM TASHKILOTI TARBIYALANIVCHILARINING KREATIV
QOBILIYATLARINI RIVOJLANTIRISHDA MULTIMEDIYA VOSITASINING
AHAMIYATI
Egamberdiyeva Muqaddas Gupronqul qizi
Abdusattorova Umida Abdusamat qizi
Guliston davlat universiteti doktorantlari
https://doi.org/10.5281/zenodo.8041322
Annotatsiya.
Mazkur maqolada maktabgacha ta’lim tashkilotlarida tarbiyalanuvchilarnin
kreativ qobilyatlarini rivojlantirishda multimedia vositalaridan foydalanishning hozirgi kundagi
ahamiyati, imkoniyatlari hamda mazkur multimedialarni joriy qilish bo’yicha samarali metodlar
keltirib o’tilgan.
Kalit so‘zlar:
kreativ, qobilyat, axborot, texnologiya, multimedia ,sichqoncha,
dasturlar,metod, didaktika.
THE IMPORTANCE OF MULTIMEDIA IN DEVELOPING THE CREATIVE
SKILLS OF PRESCHOOL EDUCATIONAL EDUCATORS
Abstract.
In this article, the importance and possibilities of using multimedia tools in the
development of creative abilities of students in preschool educational organizations, as well as
effective methods of introducing these multimedia tools are mentioned.
Key words:
creative, ability, information, technology, multimedia, mouse, programs,
method, didactics.
ЗНАЧЕНИЕ МУЛЬТИМЕДИА В РАЗВИТИИ ТВОРЧЕСКИХ НАВЫКОВ
ПЕДАГОГОВ ДОШКОЛЬНОГО ОБРАЗОВАНИЯ
Аннотация.
В данной статье упоминаются важность и возможности
использования мультимедийных средств в развитии творческих способностей учащихся
дошкольных образовательных организаций, а также эффективные методы внедрения
этих мультимедийных средств.
Ключевые слова:
креатив, способность, информация, технология, мультимедиа,
мышь, программы, метод, дидактика.
Maktabgacha ta'lim tashkiloti tarbiyalanivchilarining kreativ qobiliyatlarini
rivojlantirishda, talabalarning turli tarbiyalanivchi -ijodiy faoliyatga ijodiy qobiliyatlari teng
emasligi har bir pedagogga aniq va ma’lumdir. Ammo «kreativ qobiliyat nima?» degan savolga
nafaqat pedagoglarda balki olim pedagoglar va hatto psixologlarda hozircha aniq bir javob yo‘q.
Turlicha ta’riflangan «qobiliyat» tushunchalarini ko‘rsatib o‘tamiz, ular bu tushuncha turli
tomonlarini yoritib beradi. Bir qator psixologlar (V.I.Myasishev, A.G.Kovalev, N.E.Peytes,
K.I.Platonov
1
) qobiliyatini «shaxs xislati» belgisi orqali aniqlaydilar. Bu munosabatda
A.G.Kovalevning nuqtai-nazari o‘ziga xos hisoblanadi, u «Umumiy psixologiya»ning «qobiliyat»
bobida uning mazunini shunday belgilaydi: «qobiliyatni faoliyat talablariga javob bera oladigan
inson shaxsi xislatlari jamligi sifatida belgilash mumkin». Ammo bir qator mualliflar
1
Platonov K.I. Slovo kak fiziologicheskiy i lechebnыy faktor (voprosы teorii i praktiki psixoterapii na
osnove ucheniya I.P. Pavlova). – M., 1957.
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 6 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
810
(S.L.Rubnshteyn, V.A.Kuretskiy va boshqalar) «qobiliyat» tushunchasini «shaxsning individual
xususiyatlari» orqali ta’riflaydilar. Masalan, «Umumiy psixologiya asoslari»da S.L.Rubnshteyn
quyidagicha ta’rif beradi: «Qobiliyat – bu shaxsning murakkab sintetik xususiyati bo‘lib, uning
faoliyatga layoqatini aniqlab beradi» . Shunga yaqin «qobiliyat» tushunchasi haqidagi ta’rif
ensiklopediya lug‘atida beriladi: «qobiliyat, bu shaxsning individual xususiyati bo‘lib ma’lum
turdagi faoliyat yuritish uchun sub’ektiv shart hisoblanadi. Bilim, mahorat va ko‘nikmalarga
bog‘liq bo‘lmaydi: faoliyat usul va uslublaini egallab olishi mustahkamligi, tezligi va chuqurligi
bilan aniqlanadi.Yuzaga kelgan qobiliyatlarini tekshirish qobiliyatni miqdoriy baholash usullarini
ishlab chiqishga imkon beruvchi testlar yordamida aniqlanadi. Qobiliyatlar rivojlanishi yuqori
darajasi zakovati va iste’dodi tushunchalari bilan ifoda etadi» .
Yuqorida aytilganlarini hisobga olib, Maktabgacha ta'lim tashkiloti tarbiyalanivchilarining
kreativ qobiliyatlarini rivojlantirish xususiyatlarni tahlil qilishda alohida xususiyatlarini ham
hisobga olish kerak (qobiliyatning alohida tashkil etuvchilarini). Shu bilan birga shaxs alohida
hislatlari mosligini hisobga olish va o‘rganish ham muhimdir(masalan intelektual va irodaviy).
Chunki ularning o‘zaro bog‘liqligi shaxs qobiliyati ko‘rinishlari takrorlanmas, individual
xususiyatlarini ifoda etadi. Agarda ana shu tasavvurlarni tarbiyalanivchi shaxsi o‘quv faoliyatda
ko‘rsatadigan kreativ qobiliyatiga ko‘chirib tadbiq qilsak, unda pedagog uchun eng to‘g‘ri
pozitsiya shunday bo‘ladi. tarbiyalanivchi shaxsi kreativ qobiliyati – bu ularning ma’lum turdagi
o‘quv-ijodiy faoliyat talablariga javob bera oladigan va uning natijaliligi darajasi bilan bog‘liq
hislat va xususiyatlari darajasi sintezidir.
Maktabgacha ta'lim tashkiloti tarbiyalanivchilarining kreativ qobiliyatlarini rivojlantirish va
ular tuzilishini tushunishda yanada ilgariroq yurish uchun, ularni o‘rganish bo‘yicha tajribalarga
murojaat etish muhim hisoblanadi.
Maktabgacha ta'lim tashkiloti tarbiyalanivchilarining kreativ qobiliyatlarini rivojlantirishda,
tuzilishlarini tekshirishda V.A.Kuretskiy izlanishlari biz uchun qimmatli hisoblanadi, u
tarbiyalanivchi larning qu‘yidagi matematik qobiliyatlarini ajratib ko‘rsatadi:
1. Matematik ma’lumotlarni qabul qilish:
a) matematik materiallarni formalistik qabul qilishga masala formal tuzulshini anglab olish
qobiliyati.
2.Matematik ma’lumotlarni qayti ishlash:
a) sonli va hayotiy munosabatda, sonli va belgili simvolikalar doirasida mantiqiy fikrlashga
qobiliyati. Matematik simvollar bilan fikrlash qobiliyati.
b) matematik obyektlar, munosabatlar va harakatlarni tez va keng umumlashtirish qobiliyati
v) matematik mulohaza jarayoni va shunga mos harakatlar sistemasini qisqartirish
qobiliyati.
3.Umumiy sintetik komponent:
a) aqlning matematik yo‘nalganligi».
2
Shuni ham aytib o‘tish kerakki, matematik qobiliyat komponentlari orasida V.A.Kuretskiy
masalasi kreativ qobiliyatlar bilan bir qatorda shaxsning sababli yo‘nalganligini ko‘rsatuvchi
«aqlning matematik yo‘nalganligi» ajratib ko‘rsatadi. Ammo nima uchun «aqlning matematik
2
Krutetskiy V.A. Psixologiya obucheniya i vospitaniya shkolnikov.M.1976
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 6 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
811
yo‘nalganligi» oxirgi o‘rinda turishini tushunib bo‘lmaydi. Sabablilik doirasi intellektual
faoliyatning ishga tushurish mexanizmi hisoblanadi. Bu ayniqsa P.S.Vigotskiy ishlarida juda aniq
ko‘rsatilgan : «Fikr- hali oxirgi bosqich emas, fikrning o‘zi boshqa fikrdan tug‘ilmaydi, balki
bizning talabimiz va ishtiyoqimiz, bizning qiziqishlarimiz va tilaklarimizni qamrab olgan bizning
ongimiz doirasi sabablaridan kelib chiqadi. Fikr orasida affekligi va irodaviy g‘oya turadi.
Faqatgina u fikrlashni tahlil qilishdagi oxirgi «nima uchun?» savoliga javob berishi mumkin». SHu
sababli maktab tarbiyalanivchi lari, talabalar kreativ qobiliyati tarkibiy tashkil etuvchilarnini tahlil
qilib shaxsning sababli-ijodiy faolligi va yo‘nalganligini ularning kreativ qobiliyatining muhim
bir qismi sifatida ajratib ko‘rsatish to‘g‘ri bo‘ladi.
Maktabgacha yoshdagi bolalar bilan ishlashda zamonaviy kompyuterlardan foydalanish
endigina boshlanmoqda. Hozirgi vaqtda bu maktabgacha ta'lim tizimida jiddiy o'zgarishlar qilish
zarurati bilan bog'liq.Ushbu o‘zgarishlarning muvaffaqiyati maktabgacha ta’lim muassasasining
ilmiy, uslubiy va moddiy-texnik bazasini yangilash bilan bog‘liq hisoblanadi. Yangilanishning
muhim shartlaridan biri yangi axborot texnologiyalaridan foydalanishdir [3].
Jamiyat va ishlab chiqarishning zamonaviy rivojlanishi sharoitida dunyoni moddiy,
energiya va mehnat resurslaridan kam bo'lmagan axborot resurslarisiz tasavvur qilib bo'lmaydi.
Zamonaviy axborot maydoni nafaqat boshlang'ich maktabda, balki maktabgacha yoshdagi
bolalarda ham kompyuter bilimlarini talab qilmoqda. Bugungi kunda axborot texnologiyalari ota-
onalar, o'qituvchilar va mutaxassislarning erta ta'lim sohasidagi imkoniyatlarini sezilarli darajada
kengaytirmoqda. Zamonaviy kompyuterdan foydalanish imkoniyatlari bolaning qobiliyatlarini
rivojlantirishni to'liq va muvaffaqiyatli amalga oshirishga imkon beradi.
An'anaviy texnik o'qitish vositalaridan farqli o'laroq, axborot-kommunikatsiya
texnologiyalari bolani nafaqat katta hajmdagi tayyor, qat'iy tanlangan, to'g'ri tashkil etilgan
bilimlar bilan to'ldirishga, balki intellektual, ijodiy qobiliyatlarni rivojlantirishga imkon beradi va
bu juda muhimdir. Kompyuterning bir vaqtning o'zida matn, grafik, ovoz, nutq, video
ko'rinishidagi ma'lumotlarni takrorlash, ma'lumotlarni eslab qolish va katta tezlikda qayta ishlash
qobiliyati mutaxassislarga bolalar uchun barcha mavjud o'yinlardan tubdan farq qiladigan yangi
faoliyat vositalarini yaratishga imkon beradi. Bularning barchasi uzluksiz ta'limning birinchi
bo'g'ini bo'lgan maktabgacha ta'limga sifat jihatidan yangi talablar qo'yadi, uning asosiy
vazifalaridan biri bola shaxsining boyitilgan rivojlanishiga zamin yaratishdir.
Maktabgacha ta'lim tashkiloti tarbiyalanivchilarining kreativ qobiliyatlarini rivojlantirishda
kreativ shaxsning ko‘rsatib o‘tgan sifatlari ma’lum qiziqishga ega bo‘lsa ham, biroq ko‘rsatib
o‘tilgan tarkibiy qismlarning juda ko‘pqirraliligi, ajratilganlik, iearxik bog‘liqmasligi ko‘zga
tashlanib turibdi.
REFERENCES
1.
O’zbekiston Raspublikasining 2019 yil 16-dekabrdagi “Maktabgacha ta’lim va tarbiya
to’g’risida”gi O’RQ-595 sonli qonuni.
2.
Aliyev A. O’quvchilarning ijodkorlik qobiliyati. –Тoshkent: O’qituvchi,1991.40bet.
3.
Axmedov A.A. Ilmiy tadqiqot asoslari. – Qarshi.: 2002. 110 b.
4.
Макарова В.Н, Ставцева Е.А. (2018). Использование мултимедийных средств в
развитии природоведческой лексики детей дошкольного возраста. “Наука и
оброзовании”. 271 С.
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 6 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
812
5.
Xalikova U.M. (2020). Maktabgacha ta’lim muassasalarida axborot-kommunikatsiya
texnologiyalaridan foydalanishning dolzarbligi. Интернаука, 13-2, С. 78-79.
