408
MULTIMEDIA VOSITALARI ASOSIDA TAYYORLOV GURUHI BOLALARINI
IJODIY HIKOYA TUZISHGA O‘RGATISH METODIKASINI
TAKOMILLASHTIRISHNING PEDAGOGIK MODELI
Egamberdiyeva Muqaddas Gupronqul qizi
Guliston davlat universiteti tayanch doktoranti
https://doi.org/10.5281/zenodo.10409806
Annotatsiya. Mazkur maqolada maktabgacha ta’lim tashkilotlarida tayyarlov guruhi
bolalarini ijodiz hikoza tuyishga o’rgatishda multimedia vositalaridan foydalanishning hozirgi
kundagi ahamiyati, imkoniyatlari hamda mazkur multimedialarni joriy qilish bo’yicha samarali
metodlar keltirib o’tilgan.
Kalit so‘zlar: kreativ, qobilyat, axborot, texnologiya, multimedia, sichqoncha, dasturlar,
metod, didaktika.
PEDAGOGICAL MODEL OF IMPROVING THE METHODOLOGY OF
TEACHING CHILDREN OF THE PREPARATORY GROUP TO CREATE A
CREATIVE STORY BASED ON MULTIMEDIA TOOLS
Abstract. In this article, effective methods on the current importance, capabilities of the
use of multimedia tools in teaching children of the group of children of the aeroplov group to
creative wisdom, as well as the introduction of these multimedia are mentioned.
Keywords: creative, talent, Information, Technology, multimedia, mouse,applications,
method, didactics.
ПЕДАГОГИЧЕСКАЯ МОДЕЛЬ СОВЕРШЕНСТВОВАНИЯ МЕТОДИКИ
ОБУЧЕНИЯ ДЕТЕЙ ПОДГОТОВИТЕЛЬНОЙ ГРУППЫ СОЗДАНИЮ
ТВОРЧЕСКОГО РАССКАЗА НА ОСНОВЕ МУЛЬТИМЕДИЙНЫХ СРЕДСТВ
Аннотация. В данной статье представлены современные возможности
использования мультимедийных средств в развитии способностей воспитанников
подготовительной группы в дошкольных образовательных организациях, а также
эффективные методы внедрения этих мультимедиа.
Ключевые слова: креатив, способности, информация, технологии, мультимедиа,
мышь, программы, метод, дидактика.
Jamiyat va ishlab chiqarishning zamonaviy rivojlanishi sharoitida dunyoni moddiy,
energiya va mehnat resurslaridan kam bo'lmagan axborot resurslarisiz tasavvur qilib bo'lmaydi.
Zamonaviy axborot maydoni nafaqat boshlang'ich maktabda, balki maktabgacha yoshdagi
409
bolalarda ham kompyuter bilimlarini talab qilmoqda. Bugungi kunda axborot texnologiyalari ota-
onalar, o'qituvchilar va mutaxassislarning erta ta'lim sohasidagi imkoniyatlarini sezilarli darajada
kengaytirmoqda. Zamonaviy kompyuterdan foydalanish imkoniyatlari bolaning qobiliyatlarini
rivojlantirishni to'liq va muvaffaqiyatli amalga oshirishga imkon beradi.
An'anaviy texnik o'qitish vositalaridan farqli o'laroq, axborot-kommunikatsiya
texnologiyalari bolani nafaqat katta hajmdagi tayyor, qat'iy tanlangan, to'g'ri tashkil etilgan
bilimlar bilan to'ldirishga, balki intellektual, ijodiy qobiliyatlarni rivojlantirishga imkon beradi va
bu juda muhimdir. Kompyuterning bir vaqtning o'zida matn, grafik, ovoz, nutq, video
ko'rinishidagi ma'lumotlarni takrorlash, ma'lumotlarni eslab qolish va katta tezlikda qayta ishlash
qobiliyati mutaxassislarga bolalar uchun barcha mavjud o'yinlardan tubdan farq qiladigan yangi
faoliyat vositalarini yaratishga imkon beradi. Bularning barchasi uzluksiz ta'limning birinchi
bo'g'ini bo'lgan maktabgacha ta'limga sifat jihatidan yangi talablar qo'yadi, uning asosiy
vazifalaridan biri bola shaxsining boyitilgan rivojlanishiga zamin yaratishdir. Shu bois
maktabgacha ta’lim va tarbiya tizimiga axborot texnologiyalarini joriy etish zarur. Amaliyot shuni
ko'rsatdiki, bu bolalarning darslarga bo'lgan qiziqishini sezilarli darajada oshiradi, kognitiv
qobiliyat darajasini rivojlantiradi.
Tushuntirish va mustahkamlashning yangi noodatiy usullarini, ayniqsa o'yin shaklida
qo'llash bolalarning ixtiyoriy diqqatini oshirib rivojlantirishga yordam beradi. Axborot
texnologiyalari shaxsga yo'naltirilgan yondashuvni ta'minlaydi. Kompyuterning imkoniyatlari
ko'rib chiqish uchun taklif qilinadigan materiallar miqdorini oshirishga imkon beradi.
Mashg’ulotdan tashqari kompyuter o'yinlari bolalarning bilimlarini mustahkamlashga
yordam beradi; aqliy rivojlanishida tengdoshlaridan oldinda yoki orqada qolgan bolalar bilan
individual darslarda foydalanish mumkin; intellektual faoliyat uchun zarur bo'lgan aqliy
qobiliyatlarni rivojlantirish uchun, idrok, e'tibor, xotira, fikrlash, nozik vosita ko'nikmalarini
rivojlantirish zarurdir.
Kompyuter dasturlari mustaqillikka o'rgatadi, o'z-o'zini nazorat qilish qobiliyatini
rivojlantiradi. Yosh bolalar vazifalarni bajarishda ko'proq yordam va ularning harakatlarini
bosqichma-bosqich tasdiqlashni talab qiladi va avtomatlashtirilgan to'g'rilikni nazorat qilish
tarbiyachining boshqa bolalar bilan birgalikda ishlash uchun vaqtini tejaydi. Kompyuter o'qitish
vositalaridan foydalanish maktabgacha yoshdagi bolalarda xotirjamlikni, diqqatni jamlashni,
qat'iyatlilikni rivojlantirishga yordam beradi.Barmoqlarning motorli ko'nikmalarini rivojlantirish
uchun kompyuterdagi mashg'ulotlar katta ahamiyatga ega. Kompyuter vazifalarini bajarish
jarayonida ular qo'yilgan vazifalarga muvofiq, barmoqlari bilan ma'lum tugmachalarni bosishni
410
o'rganishlari, "sichqoncha" manipulyatoridan foydalanishlari kerak. Bundan tashqari, bolalarni
yozishni o'zlashtirishga tayyorlashda muhim nuqta - bu kompyuterdan foydalangan holda
darslarda muvaffaqiyatli erishiladigan vizual va motor analizatorlarining birgalikdagi
muvofiqlashtirilgan faoliyatini shakllantirish va rivojlantirish zarur.
Maktabgacha yoshdagi bolalarni rivojlantirish uchun AKTni qo'llash sohalari:
a)
global internetdan foydalanish.
Zamonaviy ta'limni Internet resurslarisiz tasavvur qilish qiyin. Internet ta'lim xizmatlari
uchun katta imkoniyatlarga ega. Elektron pochta, qidiruv tizimlari, elektron konferensiyalar
zamonaviy ta’limning ajralmas qismiga aylanib bormoqda. Internetda siz erta ta'lim va rivojlanish
muammolari, innovatsion maktablar va bolalar bog'chalari, erta rivojlanish bo'yicha xorijiy
institutlar haqida ma'lumotlarni topishingiz, ta'lim sohasidagi yetakchi mutaxassislar bilan aloqa
o'rnatishingiz mumkin. Shu bois, so'nggi yillarda nafaqat maktabda, balki maktabgacha ta'lim
muassasalarida ham Internet keng miqyosda joriy etilmoqda. Bolalarni tarbiyalash va
rivojlantirishning barcha sohalarida axborot resurslari soni ortib bormoqda.
Internet haqiqatan ham o'quv jarayonida foydalanish uchun mavjud bo'lib qolgan. Tarmoq
elektron resurslari taqdim etayotgan imkoniyatlar maktabgacha ta’lim tizimida ishlovchi
mutaxassislar uchun dolzarb bo‘lgan bir qator vazifalarni hal qilish imkonini beradi.
Internet-resurslardan foydalanish maktabgacha yoshdagi bolalar uchun o'quv jarayonini
ma'lumotli, qiziqarli va qulay qilish imkonini beradi. Elektron resurslar ko'rinishidagi axborot-
metodik ta'minotdan o'qituvchini darsga tayyorlashda, masalan, yangi usullarni o'rganishda, dars
uchun ko'rgazmali qurollarni tanlashda foydalanish mumkin.
Elektron o'quv qo'llanmalari maktabgacha yoshdagi bolalar uchun maxsus ishlab chiqilgan.
Ular sizga harflarni o'rganishga va o'qishni o'rganishga yordam beradi. Ushbu ishlanmalar
bolalarning so'z va so'z tarkibi kabi, aqliy va madaniy va ijtimoiy xususiyatlarini to'liq hisobga
oladi.
Internet qidiruv tizimlari o'qituvchilarga rivojlanish va o'rganish bo'yicha deyarli har
qanday materialni, shuningdek, darslar uchun har qanday fotosuratlar va rasmlarni topish
imkoniyatini beradi.
b) Ish yuritish uchun kompyuterdan foydalanish.
Kompyuter dasturlari yordamida har qanday ish rejalarini tuzishda, bolaning individual
kundaligini yuritishda, u haqida turli ma'lumotlarni yozib olishda, test natijalarida, grafiklarni
tuzishda va umuman olganda, o'qituvchilar va "ilg'or" ota-onalarga bebaho xizmat ko'rsatishi
yordam beradi. Kompyuterdan foydalanishning muhim jihati kitoblar bazasini saqlashdir. Bugungi
411
kunda bolalarni tarbiyalash va rivojlantirishga oid juda ko'p sonli kitoblar paydo bo'ldi, ko'plab
kitoblar ta'limga kompleks yondashuvlarni aks ettiradi, boshqalari ma'lum bir sifatning
rivojlanishini, yosh toifalarini farqlashni aks ettiradi.
c) Kompyuter dasturlarini ishlab chiqishdan foydalanish.
Kompyuterning imkoniyatlarni ko'rib chiqish uchun taklif qilinadigan materiallar
miqdorini oshirishga imkon beradi. Yorqin nurli ekran e'tiborni tortadi, bolalarning audio idrokini
vizualga o'tkazishga imkon beradi, jonlantirilgan belgilar qiziqish uyg'otadi. Ammo bugungi
kunda, afsuski, ushbu yoshdagi bolalar uchun mo'ljallangan yaxshi kompyuter dasturlari yetarli
darajada emas. Mutaxassislar bolalar uchun rivojlanish dasturlari bajarishi kerak bo'lgan bir qator
talablarni aniqlab chiqqanlar:
⚫
bolani mustaqil o'rganish uchun qulaylik;
⚫
ko'nikmalar va idroklarning keng doirasini rivojlantirish,
⚫
yuqori texnik daraja,
⚫
yosh mosligi,
⚫
o'yin-kulgi.
Maktabgacha yoshdagi bolalar uchun ta'lim dasturlarini quyidagicha tasniflash mumkin:
1. Xotira, tasavvur, fikrlash va boshqalarni rivojlantirish uchun o'yinlar.
2. Yaxshi animatsiyaga ega xorijiy tillarning lug'atlari.
3. ART studiolari, chizmalar kutubxonalari bilan eng oddiy grafik muharrirlar.
4. O'yinlar va sayohat,.
5. O'qish, matematika va boshqalarni o'rgatishning eng oddiy dasturlari.
Bunday dasturlardan foydalanish nafaqat bilimlarni boyitish, bolaning o'z tasavvuridan
tashqarida bo'lgan narsa va hodisalar bilan to'liqroq tanishish uchun kompyuterdan foydalanish,
ijodiy qobiliyatini oshirishga, monitor ekranidagi belgilar bilan ishlash qobiliyati orqali vizual-
majoziy fikrlashdan mavhum fikrlashga o'tishni optimallashtirishga hamda rivojlantiruvchi
o'yinlardan foydalanib o'quv faoliyatini shakllantirishda qo'shimcha motivatsiya yaratishga katta
turtki bo’ladi.
d) Multimedia taqdimotlaridan foydalanish.
Multimedia taqdimotlari o'quv va rivojlantiruvchi materialni har tomonlama boyitilgan
ma'lumotlar bilan yozuvlar, tasvirlar orqali taqdim etish imkonini beradi. Bunda turli xil sezgi
idroklari ishtirok etadi, bu esa axborotni nafaqat faktografik, balki bolalar xotirasida uzviy saqlash
imkonini beradi.Ishlab chiqilayotgan o'quv ma'lumotlarining bunday taqdim etilishining maqsadi
bolalarda aqliy tasvirlar tizimini shakllantirishdan iborat. Materialni multimediyali taqdimot
412
ko'rinishida taqdim etis, izlanishga ketgan vaqtini tejaydi. Mashg’ulotlarda multimediyali
taqdimotlardan foydalanish diqqat, xotira, aqliy faoliyatning psixologik jihatdan to'g'ri ishlash
usullarini hamda ta'lim va rivojlanish jarayonini qayta qurishga imkon beradi.
Har qanday zamonaviy taqdimotning asosi jonli tasvirlar yordamida vizual idrok etish va
ma'lumotlarni eslab qolish jarayonini osonlashtirishdan iboratdir. Mashg’ulotlarda taqdimotni
(hatto uning alohida slaydni) qo'llash shakllari albatta, ushbu darsning mazmuniga va o'qituvchi
tomonidan qo'yilgan maqsadga bog'liqdir.
Bolalarni o'qitish jarayonida kompyuter taqdimotlaridan foydalanish quyidagi afzalliklarga
ega:
– materialni idrok etishni amalga oshirish;
- multimedia proyektori va proyeksiya ekrani yordamida turli ob'ektlarni ko'paytiriladigan
shaklda namoyish qilish imkoniyati;
- audio, video va animatsiya effektlarini taqdimotga birlashtirish orqali bolalar tomonidan
o'quv adabiyotlaridan olingan ma'lumotlar miqdorini qoplashga yordam beradi;
- sezgi tizimini idrok etish uchun qulayroq bo'lgan ob'ektlarni namoyish qilish imkoniyati;
- vizual funktsiyalarni, bolaning ko'rish qobiliyatini faollashtirish;
- kompyuter taqdimoti maktabgacha yoshdagi bolalar bilan mashg'ulotlar uchun tarqatma
material sifatida printerda katta bosma nashrlar ko'rinishidagi ma'lumotlarni ko'rsatish uchun qulay
tarzda qo'llaniladi.
Multimedia taqdimotlaridan foydalanish darslarni hissiy jihatdan rang-barang, jozibali
qilish, bolada katta qiziqish uyg'otish imkonini beradi. Ular ajoyib ko'rgazmali qurol va
ko'rgazmali material orqali darsning yaxshi samarali o’tishiga yordam beradi. Shunday qilib
mashg’ulotlarda nutq o’stirish, savodga o’rgatish, matematika, musiqa, tashqi dunyo bilan
tanishish bo'yicha multimedia taqdimotlaridan foydalanish bolalarning ob'ektning belgilari va
xususiyatlarini tekshirish hamda vizual ravishda ta'kidlashda faolligini ta'minlaydi.
Zamonaviy maktabgacha ta’lim tashkilotining multimedia dasturidan foydalanish faoliyati
- bu bolalarning qobiliyatlarini mustaxkamlashga qaratilgan ( ma’lumot to‘plash va qayta ishlash,
tajribalar o‘tkazish, olingan natijalarni tahlil qilish) shakllantiruvchi ta’lim hamda o’z ustida
ishlash usullaridan biri hisoblanadi.
Pedagoglarning zamonaviy kompyuter texnalogiyalari orqali egallagan bilmlarini
mustaxkamlashning turli shakl va vositalari mavjud bo’lib ularni asta-sekinlik bilan amalda
foydalanish mumkin. Pedagoglar bilan zamonaviy kompyuter texnalogiyalari orqali ishlashda
413
malakani shakillantirishga qaratilgan bir qancha shakl va usullardan quydagi misollarni keltirib
o’tishimiz mumkin:
⚫
Seminar
- kompyuter orqali ishlab chiqilgan zamonaviy ijodiy darslar ijodiy fikrlashni
rivojlantirish va innovatsion loyihalarni yaratishga qaratilgan.
⚫
O‘yinlarni modellashtirish.
O’yin dasturlari orqali ishbilarmonlik hamda mohirona ishlab
chiqilgan ta’limiy o‘yinlari haqiqiy jarayonni modellashtirishni o‘z ichiga oladi, bu davrda
multimedia asosida yaratilgan darsga oid vaziyatlarni tahlil qilish asosida to’g’ri kasbiy qarorlar
qabul qilinadi.
⚫
Kollektiv muammolarni hal qilish
, guruh muhokamasi yoki aqliy hujum; kompyuter
vositasi orqali egallagan bilmlarini mustaxkamlash uchun katta va tayyorlov guruhlarida
treninglar; o’ziga bo’lgan ishonch tuyg’usini rivojlantirish; maktabgacha ta’lim tashkilotining
innovatsion faoliyati natijalariga asoslangan ilmiy va amaliy konferensiyalar.
⚫
Pedagogik muhit
- pedagoglarni psixologiya va pedagogika yo’nalishidagi so‘nggi
tadqiqotlarni, uslubiy adabiyotlarni izlanishga o’rgatadi, pedagogik masalalarni yechishning turli
xil usullarini topishga ko’maklashadi, mantiqiy fikrlash va o’z fikrlarini dalil ayata olish
ko‘nikmalarini rivojlantiradi. Ushbu vosita foydalanuvchilarning javoblari hamda bajarayotgan
harakatlarini baholash usullarini taqdim etadi:
1.
keng qamrovli bilim;
2.
pedagogik bilim, qobiliyat, ko‘nikma;
3.
qiyin muammolarni yechimini topish qobiliyati, chaqqonlik.
⚫
Master-klass.
Uning asosiy vazifasi pedagogik tajriba, samafrali metod va usullar, ish
tizimi, ilmiy maqolalari va pedagokka samarali natijalarga erishish uchun qo’llanilgan barcha
ta’limiy vositalar bilan tanishishdir.
Maktabgacha ta’lim tashkilotidagi (6-7 yosh) tarbiyalanuvchining umumiy muhim
kompetensiyalari
Kommunikativ kompetensiya –
suhbat turlaridan turli vaziyatlarda qo’llay olish
ko‘nikmasi.
O‘yin kompetensiyasi
– bolaning o‘yin jarayoni va uni amalga oshirishda tajriba, bilim
va ko‘nikmalardan ijodiy foyda olishi. Ta’lim-tarbiyaviy muhit uchun asos hisoblanadi.
Ijtimoiy kompetensiya
– hayotiy vaziyatlarda kattalar va tengdoshlar bilan suhbatlarda
tarbiyaviy qoidalari va me'yorlariga amal qilgan holda o‘zini boshqara olish mahorati.,
Axborot texnologiyalari - bu ma'lumotlarni boshqarish va qayta ishlash texnologiyalari,
shuningdek, ma'lumotlarni yaratish, shu jumladan kompyuter texnologiyalaridan foydalanish bilan
414
bog'liq fanlar va faoliyat sohalarining keng sinfidir. So'nggi yillarda axborot texnologiyalari
ko'pincha kompyuter texnologiyalari sifatida tushunilmoqda. Xususan, axborot texnologiyalari
axborotni saqlash, o'zgartirish, himoya qilish, qayta ishlash, uzatish va qabul qilish uchun
kompyuterlar va dasturiy ta'minotdan foydalanish bilan shug'ullanadi.
Maktabgacha yoshdagi bolalar bilan ishlashda zamonaviy kompyuterlardan foydalanish
endigina boshlanmoqda. Hozirgi vaqtda bu maktabgacha ta'lim tizimida jiddiy o'zgarishlar qilish
zarurati bilan bog'liq.Ushbu o‘zgarishlarning muvaffaqiyati maktabgacha ta’lim muassasasining
ilmiy, uslubiy va moddiy-texnik bazasini yangilash bilan bog‘liq hisoblanadi. Yangilanishning
muhim shartlaridan biri yangi axborot texnologiyalaridan foydalanishdir.
REFERENCES
1.
Aliyev A. O’quvchilarning ijodkorlik qobiliyati. –Тoshkent: O’qituvchi,1991.40bet.
2.
Alimov SH. S. Intensiv metodlar, interfaol metodlar, noan’anaviy dars o’tish usullari,
didaktik o’yinlar. Andijon 2009. – B. 12-15.
3.
Axmedov A.A. Ilmiy tadqiqot asoslari. – Qarshi.: 2002. 110 b.
4.
Макарова В.Н, Ставцева Е.А. (2018). Использование мултимедийных средств в
развитии природоведческой лексики детей дошкольного возраста. “Наука и
оброзовании”. 271 С.
5.
Xalikova U.M. (2020). Maktabgacha ta’lim muassasalarida axborot-kommunikatsiya
texnologiyalaridan foydalanishning dolzarbligi. Интернаука, 13-2, С. 78-79.
