ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 10 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
639
MEDA OSTI BEZIGA ENERGETIK ICHIMLIKLAR TA’SIRINI O’RGANISH
Davronova M.Sh
Avezov A.U
Aytimova G.Yu
O‘rinboyev A.A
Toshkent Tibbiyot akademiyasi Urganch filiali
O‘rinboyeva N.A
Privoljsk tibbiy tadqiqotlar universiteti
https://doi.org/10.5281/zenodo.10027743
Annotatsiya.
Keyingi paytlarda energetik ichimliklarni iste’mol qilish bilan bog’liq
bo’lgan sog'liqdagi bir qancha salbiy muammolar bo’lishi to’g’risidagi malumotlar tez tez uchrab
turmoqda. Savdodagi ko’pchilik energetik ichimliklar kofein, taurin, o’simlik ekstraktlari va
sintetik vitaminlardan iborat bo’ladi. Bir qancha syntetik vitaminlarning inson organizmida
ortiqcha to’planishi inson salomatliga salbiy tasir ko’rsatib, qator kasalliklarni chaqirishi
aniqlangan. Energetiklarning me’yordan ko'p istemol qilinishi yoshlar orasida judayam ko’payib
ketishi natijasida energetic ichimliklarning inson salomatliga zarar tasiri hozirgi kunda dolzarb
muammolardan biriga aylanib ulgurgan.
Kalit so’zlar:
energetik ichimlik, energetiklar, kofein, taurin, biologik qo’shimchalar.
ИЗУЧЕНИЕ ВЛИЯНИЯ ЭНЕРГЕТИЧЕСКИХ НАПИТОКОВ НА
ПОДЖЕЛУДОЧНУЮ ЖЕЛЕЗУ
Аннотация.
В последнее время растет число негативных проблем со здоровьем,
связанных с употреблением энергетических напитков. Большинство энергетических
напитки имеющие на продаже содержат кофеин, таурин, растительные экстракты и
синтетические витамины. Установлено, что избыточное накопление ряда синтетических
витаминов в организме человека отрицательно влияет на здоровье человека и вызывает
ряд заболеваний. Негативное влияние энергетических напитков на здоровье молодежи
стало одной из актуальных проблем в результате высокого потребления энергетических
напитков среди молодежи..
Ключевые слова:
энергетические напитки, энергетики, кофеин, таурин,
биологические добавки
STUDYING THE EFFECT OF ENERGY DRINKS ON THE PANCREAS
Abstract.
Information about several negative health problems associated with energy drink
consumption has been fast-paced in later times. Most energy drinks in the trade will consist of
caffeine, taurine, plant extracts and synthetic vitamins. The excessive accumulation of a number
of synthetic vitamins in the human div has been found to negatively affect human health and call
for a number of diseases. As a result of the huge increase in energy consumption among young
people, the harm effect of energy drinks on human health has become one of the current problems.
Key words:
energy drink, energetics, caffeine, taurine, biological additives.
Mavzuning dolzarbligi.
Ma'lumki, energetik ichimliklar inson markaziy asab tizimini
stimullovchi va qo'zg'atishi bilan tetiklik hissini, ish qobiliyati va harakat faolligini oshishini
chaqiruvchi mahsulotlardir [2,11,14,19,20]. Bu mahsulotlar insoniyat tomonidan yaqinda
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 10 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
640
yaratilgan bo'lsada, uning tarkibiga kiruvchi ingridientlari nerv tizimini stimullash uchun uzoq
vaqtlardan beri qo'llanilib keladi. Energetik ichimliklar yoshlar uchun imtihonlarga tayyorgarlik
davrlarida, o'z vaqtida ishlarini topshira olmagan firma ishchilarida, sportda rekord o'rnatish uchun
fitnes bo'yicha trenerlarda, charchchagan haydovchilarda, qisqacha aytilganida, charchagan lekin
o'zini tetik va to'liq energiyani his qilmoqchi bo'lganlar uchun haqiqiy qutqaruvchi mahsulotga
aylanib ulgurgan [4,8,11,16].
Energetik ichimliklar birinchi marotaba Yevropa va Osiyoda mamlakatlarida
iste'molchilarning energiya bilan ta'minlovchi ovqatga qo'shimchalarga bo'lgan talablarining
ortishi natijasida 1960 yillarda paydo bo'lgan [1,9,16,20]. Saudiya Arabistonida olib borilgan
ko'pgina tadqiqotlar iste'molchilarning deyarli yarmini yoshlar tashkil qilganligini ko'rrsatadi(13-
35 yosh), ularning yarmisidan ko'prog'i bunday ichimliklarni bir yildan ortiq muddat davomida 40
% haftasiga 3 bankadan oshiq iste'mol qilganligi ma'lum bo'lgan[6,7,9,13,17,18].
Kasalliklar nazorati va profilaktikasi markazlarining bergan ma'lumotlari bo'yicha katta
sinfdagi o'quvchilar energetik ichimliklarni xuddi gazlangan suvni iste'mol qilgani kabi tezlikda
iste'mol qilishadi [5,7,11,14,16]. Haqiqatan ham, energetik ichimliklarni iste'moli mazkur
so'rovnomada ko'rsatilgan darajaga nisbatan ancha yuqori bo'lishi mumkin, bunday
so'rovnomalarda odatda kam baho berish ehtimoligi ancha yuqori bo'ladi. Energetik ichimliklar
tarkibida asosan taurin, glyukuronolakton, kofein, jenshen va guaranlar bo'lishi aniqlangan
[8,10,15,18,20]. Energetik ichimliklar AQShning mahsulotlari va dori vosita-larining nazoratini
boshqaruvchi boshqarmalarining materiallari ro'yxa-tiga kirmagan bu modda ko'pincha
stimulyatorlar sifatida ta'sir qiladi. Ushbu stimulyatorlarning miqdori turli energetiklar orasida
o'zgarib turadi va ko'pchilik holatlarda ruxsat etilgan miqdorlardan oshib ketadi [1,12,17,20,21].
Tadqiqotlar shuni ko'rsatadiki, energetiklar tarkibidagi kofeinning miqdori 50
mg/bankadan 505 mg/bankagacha tashkil qilib, bir banka koladagi kofeinning miqdoridan ancha
yuqori ekanligi aniqlangan [4,14,16,18,22].
AQShning ruhiy salomatlik va narkomaniyaga qarshi kurashish Boshqarmasining 2013 yili
bergan ma'lumotiga qaraganda energetik ichimliklar bilan bog'liq shoshilinch holatlar soni ikki
barobarga oshagan, ya'ni 2011 yilga nisbatan 10 068tadan 2017 yili 20 000gacha oshgan
[3,7,12,14,19,23]. Energetik ichimliklar iste'moli va noxush oqibatlar orasidagi bog'liqliklarni
tushunishdagi asosiy to'siqlar ichimlik tarkibidagi turli xil birikmalarning toksik ta'siri to'g'risidagi
ma'lumotlarning juda kamligidir[7,8,14,17,19,20,24].
Yevropada energetik ichimliklar biologik faol qo'shimchalar bo'lib, faqatgina
dorixonalarda sotishga ruxsat berilgan. Rossiyada ham ma'lum bir cheklovlar mavjud bo'lib,
ichimliklar tarkibida tinchlantiruvchi ta'sirga ega komponentlar ikkitadan oshmasligi kerak,
bankada chegralangan holda iste'mol qilinishi, uni maktablarda sotish taqiqlanganligi, ko'rsatilishi
shartligi Rossiya Federatsiyasining Davlat Bosh sanitar vrachi Zelepuxina L.P (2012)
«Tinchlantiruvchi komponentlar tutgan ichimliklar nazoratini kuchaytirish to'g'risida»gi Qarorida
keltirib o'tilgan[9,15,17,18,25,26].
Kofein uyquchanlik va charchoq hissini kamaytiradi, pulsni tezlashtiradi va insonga aqliy
zo'riqishga chidashga yordam beradi. Bir tomondan olganda bularning hammasi vaqtinchalik
natija bo'lib, yanada kuchli charchoq bilan almashinadi. Agarda shu paytda organizmga to'laqonli
dam berilmasa va yana bir kosacha kofe yoki qora choy ichilsa, kofeinning mumkin bo'lgan
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 10 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
641
dozasini yana oshirgan bo'linadi, u 3 soat ta'sir qilsada, orgnaizmdan sekin chiqariladi
[15,16,19,20,27,28].
Tadqiqotning maqsadi
energetik ichimliklarning меъда ости безидаги morfologik
o'zgarishlarga ta'sirini o'rganish
Materiallar va tadqiqot usullari.
Tajribada 1 oylik kalamushlarga 2 oy davomida kuniga
5 ml dozada energetik ichimlik berildi. Tajriba uchun energetik ichimliklarni hisoblash
“O‘zbekiston Respublikasi hududidagi aholi punktlari havosi va atmosferasidagi ifloslantiruvchi
moddalarning ruxsat etilgan maksimal kontsentratsiyasining gigienik me’yorlari” ko‘rsatkichlari
asosida amalga oshirildi.
Tadqiqot natijalari va muhokamasi.
Olib borilgan tadqiqotlarimizdan ma’lum
bo’lishicha, energetik ichimliklarni iste'mol qilgan kalamushlar nazorat guruhiga olingan
hayvonlar bilan solishtirganda jismoniy ta’sirotlarga nisbatan past qarshilik ko'rsatadi. Bundan
tashqari, kalamushlar ichimlikni to'xtatish davrida eng kam faollikni namoyish etadilar, ichish
qayta boshlanganda esa ularning jismoniy chidamliligi oshadi, ammo nazorat guruhidagi
hayvonlarining qiymatiga yetib bormaydi.
Shunday qilib, energetik ichimliklarni iste'mol qilishdan oldin majburiy ichirish vaqti
82±14 soniyani, iste'mol qilgandan keyin esa 45±7 soniyani tashkil etdi. Energiya ichimligidan
voz kechish davrida majburiy ichirish vaqti 34±6 sekundgacha qisqardi, jismoniy faollikni tiklash
bilan esa 53±11 soniyagacha ko'tarildi. Keyingi eksperimentlar davomida biz energetik
ichimliklarini iste'mol qilmagan kalamushlarning psixo-emotsional holati ko'rsatkichlarini
ichimlikni uzoq vaqt davomida iste'mol qilgan kalamushlar bilan ham energetiklar berilishi
vaqtincha to'xtatilgan davrida, ham energetiklarтш yana qayta qabul qilishni boshlagandan keyin
taqqosladik.
Bizning ma'lumotlarga ko'ra, energetik ichimliklarni uzoq muddat iste'mol qilish bilan
energetik ichimliklar odatda individual ko'rsatkichlarga pasayadi, kalamushlarning indikativ
tadqiqot harakatining intensivligini ko'rsatadi. Qizig'i shundaki, bu ichimlik iste’moli to’xtatilgan
davriga qaraganda, ichimlikni qayta qabul qilganda aniqroq bo'ladi. Bundan tashqari, paradoksal
reaktsiya kuzatildi: bir nechta kalamushlar "ochiq maydon"ning o'rtasiga chiqarildi, bu o'zini o'zi
saqlash instinktining pasayishini ko'rsatdi. Keyinchalik, biz energetik ichimliklarning
sutemizuvchilar tanasiga ta'sirini aniqlashga qaror qildik. Shu maqsadda ba'zi parenximatoz
a’zolarning morfologiyasini o'rganishga qaror qilindi. Olib borilgan tadqiqotlar natijasida
buyraklar, oshqozon osti bezi, jigar va taloq kabi ichki a’zolarda morfologik jihatdan sezilarli
o'zgarishlar aniqlandi. Buyraklar tomonidan proksimal kanalchalar epiteliysining buzilishi,
ularning bazal membranalari amiloid to'planishi tufayli qalinlashganligi aniqlangan. Parenximada
ko'plab shikastlangan yoki butunlay yemirilgan buyrak tanachalari mavjud edi.
Oshqozon osti bezida sezilarli shishlar kuzatildi. Oshqozon osti bezi atsinus hujayralari
organotipik hujayralararo aloqalarni yo'qotdi. Pankreatsitlar shishib, o'z rangini yo'qotdi,
xromatinning buzilishi tufayli yadro pufakchaga o'xshab qolgandi, ba'zi joylarda hujayralar
nekrozga uchraganligi aniqlangan. Langergans orolchalari endokrinotsitlarning o'limi tufayli
"boshliq" bo'lib ko’rinadi. Jigarda ko'plik, jigar nurlarining ko'ndalang o'lchamlarining pasayishi,
nurlararo kapillyarlarning va markaziy tomirlarning kengayishi kuzatildi. Ba'zi gepatotsitlar,
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 10 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
642
ayniqsa jigar bo’laklarining markaziy zonalarida, piknotik tarzda o'zgargan yadrolar va
sitoplazmada nekroz jarayonlari, shuningdek, donadorlikning mavjudligi juda aniq ko’rinadi.
Kichik va katta vakuolalar va lipid tomchilari aniqlanadi, ikki yadroli va ko'p yadroli
hujayralar topiladi. Bunday hujayralarda ko'pincha mitotik hujayralar ko'rinardi. Taloqdagi
strukturaviy o'zgarishlarning morfologik surati, shuningdek, venoz tomirlar va mikrotomirlarning,
shu jumladan sinusoidal kapillyarlarning kengayishi tufayli organellalarning ko'pligi bilan
tavsiflanadi. Oq pulpada limfa tugunlari zonalari nisbatidagi o'zgarishlar aniqlandi. Markaziy
tomirlarning kengayishi kuzatildi. Marginal zonalarning sezilarli kengayishi ko'rindi. Taloqning
qizil pulpasi retikulyar to'qimalarning halqalarida ko'p miqdorda parchalanadigan eritrotsitlar
mavjudligi bilan ajralib turardi. Vena sinuslari va ular bilan bog'liq bo'lgan gemokapillyarlar qon
bilan to'lganligi aniqlandi.
Xulosa.
Shunday qilib, taqdim qilinayotgan ma’lumotlardan farqli o'laroq, energetik
ichimlik oddiy chidamlilikka nisbatan stressga moslashish qobiliyatiga ogohlantiruvchi ta'sir
ko'rsatmaydi, aksincha, bu parametrlarning pasayishiga olib keladi. Bundan tashqari, energetik
ichimliklarni ko’p iste'mol qilish jigar, buyraklar, taloq va oshqozon osti bezi kabi ichki a’zolarda
sezilarli o'zgarishlarga olib keladi. Ushbu a’zolardagi morfologik o’zgarishlar organizmda
ko'pincha poliorganal yetishmovchiliklarning rivojlanishini ko'rsatadi.
REFERENCES
1.
Розыходжаева Г, Айтимова Г, Икрамова З, Авезов А.У., Розыходжаева Ф (2020)
Лодыжечно-плечевой индекс в изучении распространенности заболеваний
периферических артерий среди населения Узбекистана. Представитель Ann Med &
Surg: AMSCR-100040, 2020
2.
Al Yacoub R, Luczkiewicz D, Ken C. Acute kidney injury and hepatitis associated with
energy drink consumption: A case report. J Med Case Rep. 2020;14:23-6.
3.
Al-Basher GI, Aljabal H, Almeer RS, Allam AA, Mahmoud AM. Perinatal exposure to
energy drink induces oxidative damage in the liver, kidney and brain, and behavioral
alterations in mice offspring. Biomed Pharmacother. 2018;102:798-811.
4.
Avezov A. et al. Study of the development level of risk factors in dangerous tumors causing
lonely arterial thromboembolia //International Journal of Advanced Science and
Technology. – 2020. – Т. 29. – №. 5. – С. 1751-1760.
5.
Buyuk B, Parlak SN, Keles ON, Can I, Yetim Z, Toktay E, Selli J, Unal B.. Effects of
Diabetes on Post-Menopausal Rat Submandibular Glands: A Histopathological and
Stereological Examination. Eurasian J Med 2015. 47(3): 199-207.
6.
Costa-Valle M.T., Tonieto B.D., Altknecht L, Cunha C.D., Fão N, Cestonaro LV, et al.
Energy drink and alcohol combination leads to kidney and liver alterations in rats. Toxicol
Appl Pharmacol. 2018;355:138-146.
7.
Ekaluo U.B., Uno U.U., Edu NE, Ekpo PB, Etta SE.. Effect of Trévo Dietary Supplement
on Caffeine Induced Oxidative Stress in Albino Rat Models. The Pharmaceutical and
Chemical Journal. 2016. 3(2):92-97.
8.
Europe Energy Drinks Market 14.10.2019.
9.
Iriondo-DeHond, A.; Uranga, J.A.; Del Castillo, M.D.; Abalo, R. Effects of Coffee and Its
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 10 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
643
Components on the Gastrointestinal Tract and the Brain-Gut Axis. Nutrients 2020, 13, 88.
10.
Khurbanova, N., Omonova, G., Alimova, M., & Komiljanova, S. (2017). The state of
antioxidant system of mitochondrial fraction of the hepotocyte in early terms of ishemic
stroke in white rats.
Интернаука
, (12-2), 51-53.
11.
Kurbanova N. N. others. Effect of new herbal preparations on some indicators of apoptosis
in rats with acute toxic hepatitis //International Journal of Psychosocial Rehabilitation. –
2020. – Т. 24. – №. 08. – С. 6999-7005.
12.
Kurbanova N.N. et al. The effect of new plant hepatoprotectors on the level of
proinflammatory cytokines in acute toxic liver damage. //International Journal of
Psychosocial Rehabilitation. – Vol. 24, Issue 08, 2020. – Page. 8910-8920.
13.
Manzini R, Schwarzfischer M, Bircher A, Niechcial A, Vavricka SR, Atrott K, et al. Energy
drink administration ameliorates intestinal epithelial barrier defects and reduces acute DSS
colitis. Inflamm Bowel Dis. 2021;27(7):1139-52.
14.
Mohamed RA, Ahmed AM, Al-Matrafi TA, AlRoalle AH, Alfayez MA, Al-Okaiel DM, et
al. Energy drinks induce adverse histopathological changes in gastric and duodenal mucosa
of rats. IJAAS. 2018;5:81-89.
15.
Navruzovna K. N. et al. Biochemical changes in hepatocyte subcellular fractions in
experimental ischemic stroke //Вестник науки и образования. – 2019. – №. 7-2 (61). – С.
57-59. ООО «Олимп».
16.
Navruzovna K. N. et al. Generation of reactive oxygen species in the mitochondrial fraction
of hepatocytes in the early stages of experimental ischemic stroke //Вестник науки и
образования.
–
2019.
–
№.
7-2
(61).
–
С.
60-62.
URL:
17.
Papakonstantinou, E.; Kechribari, I.; Sotirakoglou, K.; Tarantilis, P.; Gourdomichali, T.;
Michas, G.; Kravvariti, V.; Voumvourakis, K.; Zampelas, A. Acute effects of coffee
consumption on self-reported gastrointestinal symptoms, blood pressure and stress indices
in healthy individuals. Nutr. J. 2016, 15, 26.
18.
Pommerening MJ, Cardenas JC, Radwan ZA, Wade CE, Holcomb JB, Cotton BA.
Hypercoagulability after energy drink consumption. J Surg Res. 2015;199(2):635-40.
19.
Salih NA, Abdul-Sadaand IH, Abdulrahman NR. Histopathological effect of energy drink
(red bull) on brain, liver, kidney and heart in rabbits. Med J Babylon. 2018;15(1):16-20.
20.
Автондилов Г.Г. Медицинская морфометрия. - М.: Медицина, 1990.–384 с.
21.
Айтимова Г. Ю., Авезов А. У., Урунбаева Н. А. Изучение заболеваний
периферических артерий среди населения хорезмской области //«yosh olimlar tibbiyot
jurnali» Tashkent medical academy «Medical journal of young scientists» Ташкентская
медицинская академия. 2022. №3– С. 7-15
22.
Ильясов А. С. Бабажанов Т. Ж. Сведение оботрицательного влияния энергетических
напитков (redbull) и об воздействии производственных токсикантов на структуру
слизистой оболочки прямой кишки крыс (обзорная). Academic Research in Educational
Sciences VOLUME 2 | ISSUE 12 | 2021 С.1347-1355.
23.
Информация национального фонда защиты потребителей по итогам реализации
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 10 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
644
экспертно-аналитического проекта «Анализ рисков потребления кофеинсодержащих
пищевых продуктов, представленных на потребительском рынке РФ» 2014;17.
24.
Курбанова Н. Н. и др. Ряд особенностей распространения заболеваний органов
пищеварительной системы среди студентов Ургенчского филиала ташкентской
медицинской академии //Инновационное развитие современной науки: проблемы,
закономерности, перспективы. – 2019. – С. 147-149.
25.
Курбанова Н. Первичные и вторичные элементы поражения слизистой оболочки рта
//International Bulletin of Medical Sciences and Clinical Research. – 2023. – Т. 3. – №. 5. –
С. 142-146.
26.
Мохамед Р.А., Ахмед А.М., Аль-Матрафи Т.А. и др.: Энергетические напитки
вызывают неблагоприятные гистопатологические изменения в слизистой желудка и
двенадцатиперстной кишки крыс. Int J Advances Appl Sci. 2018, 5:81-89.
27.
Хаммонд Д., Рейд Д.Л., Зуковски С.: Побочные эффекты энергетических напитков с
кофеином среди молодежи и молодых людей в Канаде: интернет-опрос ЦМАЖ
открытый. 2018, 6:19.
28.
Шалыгин Л.Д., Еганян Р.А. Энергетические напитки - реальная опасность для
здоровья детей, подростков, молодежи и взрослого населения. Часть1. Состав
энергетических напитков и влияние на организм их отдельных компонентов
Профилактическая медицина. 2016; 19 (1): 56-63.
