ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 11 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
163
JAŃA ÓZBEKSTANDA JAŃA DÓRETIWSHI XALIQ SAZLARI ORKESTRINIŃ
PAYDA BOLIWI HÁM RAWAJ TABIWI.
Gaybullaeva Xurliman Nurabıllaevna
Ózbekstan mámleketlik konservatoriyası Nókis filialı 3- kurs studeni
Abatbaeva Rano
Ilmiy basshı.
https://doi.org/10.5281/zenodo.10083995
Annotaciya:
Bul maqalada orkestr sózine túsinik, dáslep Rossiya mámleketinde keyin ala
Ózbekstan hám Qaraqalpaqstan Respublikalarında ashılıwı hám rawaj tabıwı, orkestrlardıń
ashılıwına sebepshi bolǵan insanlar hám olardıń miynetleri haqqında keńnen sóz etiledi. Sonday-
aq, Qaraqalpaq xalıq sazlarınıń ashılıw tariyxı, eń birinshi dirijyorı Abdireyim Sultanov
dóretiwshiligi hám jemisli miynetleri aytıp ótiledi. Jaqında Ózbekstan mámleketlik
konservatoriyası Nókis filialı xalıq sazları orkestrıniń dóreliwi hám bul orkestrdıń rawajlanıwına
úles qosıp kiyatırǵan ustazlarımız, dáslepki sázendeleri, orkestrdıń repertuarı hám olardıń jemisli
miynetleri haqqında sóz etiledi.
Gilt sózleri:
Orkestr, sázende, muzıka, qosıq, dirijyor, concert, mádeniyat, oqıw dárgay,
konservatoriya, filarmoniya, repertuar, Ájiniyaz, “Makariya sulıw”, balet.
ВОЗНИКНОВЕНИЕ И РАЗВИТИЕ НОВОГО ТВОРЧЕСКОГО ОРКЕСТРА
НАРОДНОЙ ПЕСНИ В НОВОМ УЗБЕКИСТАНЕ
Аннотация.
В данной статье говорится об открытии и развитии оркестров в
Россие, затем в Республиках Узбекистан и Каракалпакстан, а также люди, стоящие за
открытием оркестров и их вклады. Среди них будет упомянута история открытия
каракалпакского народного оркестра, творчество и плодотворная деятельность первого
дирижера Абдирейима Султанова. А так же будет говорится о народном оркестре
Нукусского филиала государственной консерватории, который недавно начали свою
деятельность и будут обсуждаться педагоги, внесшие большой вклад в развитие этого
оркестра, первые музыканты, репертуар оркестра и их плодотворные труды.
Ключевые слова:
Оркестр, музыкант, музыка, песня, дирижер, концерт, культура,
учебные заведения, консерватория, филармония, репертуар, Ажинияз, «Макарья
красавица», балет.
THE EMERGENCE AND DEVELOPMENT OF A NEW CREATIVE FOLK
SONG ORCHESTRA IN NEW UZBEKISTAN
Abstract.
This article talks about the opening and development of orchestras in Russia,
then in the Republics of Uzbekistan and Karakalpakstan, as well as the people behind the opening
of orchestras and their contributions. Among them, the history of the opening of the Karakalpak
folk orchestra, creativity and fruitful activity of the first conductor Abdireyim Sultanov will be
mentioned. It will also talk about the folk orchestra of the Nukus branch of the State Conservatory,
which has recently begun its activities and will discuss teachers who have made a great
contribution to the development of this orchestra, the first musicians, the repertoire of the
orchestra and their fruitful work.
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 11 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
164
Keywords:
Orchestra, musician, music, song, conductor, concert, culture, educational
institutions, conservatory, philharmonic society, repertoire, Ajiniyaz, “Makarya Beauty”, ballet.
Sońǵı jıllarda Ózbekstan Respublikasında milliy mádeniyattı jáne de rawajlandırıw, jańa
Ózbekstannıń jańa tariyxın jaratıw, materiallıq materiallıq emes miyraslar dúrdanaların saqlaw
hám dodalaw, xalıq awızsha dóretiwshilikti hám háweskerlik kórkem ónerin jáne de
ǵalabalastırıw, jurtımızdı jáhán materiallıq mákanına aktiv integraciyalanıwın támiyinlew,
mádeniyat hám kórkem-óner salasın innovaciyalıq rawajlandırıwǵa qaratılǵan sistemalı ilajlar
ámelge asırıladı. Atap aytqanda:
Ózbekstan Respublikası Prezidentiniń 2018- jıl 28- noyabr degi PQ-4038-sanlı qararı
menen Ózbekstan Respublikasında milliy mádeniyattı jáne de rawajlandırıw konsepciyası (keyingi
orınlarda — Konsepciya) jáne onı ámelge asırıw boyınsha “jol kartası” tastıyıqlandi;
Belgilensin, 2021-jıl 1-yanvardan baslap:
1.
Konsert-tamasha iskerligin licenziyalaw, licenziatlardıń mámleket rejesin júrgiziw,
olardıń iskerligi hám erisken nátiyjeleri haqqındaǵı informaciyalardı kiritip barıw. Koncert-
tamasha iskerligi qatnasıwshılarınıń birden-bir onlayn portalı arqalı ámelge asırıladı;
2.
Mámleket shólkemleri hám shólkemleriniń tiykarǵı wazıypa hám funkciyalarınan
kelip shıǵıp, olardıń ǵayratları menen ótkeriletuǵın ǵalabalıq-materiallıq hám koncert-tamasha
ilajları hár jılı tastıyıqlanatuǵın ǵalabalıq-materiallıq hám konsert-tamasha ilajlarınıń kalendar
jobaları (keyingi orınlarda — kalendar jobalar) tiykarında ótkeriledi;
3.
Ózbekstan Respublikası Prezidenti, Ministrler mákemesi hám de jergilikli
Mámleket hákimiyatı shólkemleriniń kalendar jobalarda názerde taza mámleketlik ilajların
ótkeriwdi názerde tutatuǵın qararlarında bul ilajlardı shólkemlestiriw boyınsha kórsetiletuǵın
xızmetler boyınsha buyırtpashılar hám de olardı finanslıq támiynlew dárekleri kórsetiledi;
4. Ózbekstan Respublikası Mádeniyat ministrligi (keyingi orınlarda — Mádeniyat
ministrligi) hám basqa mámleket shólkemleri tárepinen mámleketlik ilajları hám basqa ilajlarǵa
dóretiwshiler hám atqarıwshılardıń jámiyetshilik tiykarında tartılıwına jol qoyılmawı belgilensin.
5.
Mádeniyat ministrligi, Finans ministrligi, Ózbekstan kompozitorları hám
bastakarları awqamı, Mektepke shekem bilimlendiriw Ministirligi hám Xalıq tálimi ministrligi
2020/2021 oqıw jılınan baslap notalar jıynaqları hám arnawlı muzıkalıq ádebiyatlardı Ózbekstan
Respublikasınıń Mámleket byudjeti qarjıları esabınan baspadan shıǵarılıwın hám olardıń tálim
mákemelerine tolıq jetkeziliwi támiyinlensin.
6.
2020- jıl 1-sentyabrden baslap mámleket shólkemleri sistemasındaǵı koncert,
mádeniyat sarayları hám basqa mákemelerde tolıq janlı atqarıw tiykarında ótkerilgen koncert
programmaları ushın ijara tóleminen 50 procent shegirme beriw tártibi engizilsin.
7.
Mádeniyat hám kórkem óner tarawı wákilleriniń Artist, dóretiwshi hám
atqarıwshılardıń avtorlıq huqıqların qorǵaw palatasın (keyingi orınlarda — Palata)
shólkemlestiriw tuwrısındaǵı isler qollap-quwatlansın.
Belgilensin, Palata múlkshilik huqıqlardı jámáátlik tiykarda basqaratuǵın shólkem
esaplanadı. Ózbekstan Respublikası Prezidenti Sh. MIRZIYOYEV Tashkent sh., 2020 -jıl 26 -
may, PF-6000-sanlı qararı
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 11 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
165
Kórkem-óner eldıń kelbeti. Kórkem-óner hár bir xalıqtıń tariyxıy ótmishin, onıń mádeniy
turmıs dárejesin, milliy ózgesheligin kórsetetuǵın, neshe mıń jıllardan berli áwladtan-áwladqa ótip
kiyatırǵan insannıń biybaha qádiriyatlarınan esaplanadı. Bul qádiriyatlar biziń hár birimizdiń
kúndelikli úy-ruwzıgershiligimizde adım sayın geziledi. Biziń hámmemiz awnap ósken áshekóyli
aq otawdıń oyma naǵıs salıp bezelgen esik qaslı ergeneginen baslap qızıl, aq basqurlar aymalaǵan
uwıqlardıń ushındaǵı pópek bawlı, shańaraǵına shekem kisige zawıq baǵıshlasa, úydegi arsha,
sandıq, tekiymet, gilem, kórpeshe, hátte idıs-tabaq sıyaqlı dáskelerdiń bárinde kórkem-ónerdiń
izlerin kórip, lázzet alamız. Xalıqtıń altın ǵaziynesine aynalǵan usınday sazlar menen qosıqlardı
el aralap júrip jazǵan yoshlı lapiz benen jańalatqan baqsı-jırawlar, qıssaxanlar kóp bolǵan. Solardıń
arqasında bul biybaha dóretpeler áwladtan-áwladqa ótip, biziń ásirimizge shekem jetip kelgen.
Biziń zamanlaslarımız Qarajan baqsı, Aytjan Xojalepesov, Esjan Qospolatov, Japaq Shamuratov,
Qiyas Xayratdiynov, Abbaz Dabılov hám basqalar bul xalıqlıq dóretpelerdiń ómirin
mángilestiriwge, jańa zamanǵa say jańa mazmun berip jańartıp, bayıtıp, xalıq arasında keń taratıp,
kóp shákirtlerge ustazlıq etip, jurtshılıqtıń tereń izzet-húrmetine miyasar boldı
1
. Sol qatarı elimizge
jańasha orkestr janrınıń kirip keliwi hám rawajlanıwı haqqında sóz etemiz.
Orkestr- dirijyor basshılıǵındaǵı túrli saz ásbaplarda shertetin sázendeler toparı bolıp
esaplanadı. Hár qaysı orkestr keminde bir orkestr toparınan ibarat bolıp, olar dúzilisinen uqsas
hám bálentlikleri tárepinen parq qılıwshı sazlardıń birlesiwinen quraladı.
Vasiliy Vasilevich Andreev, tanıqlı kórkem-óner ǵayratkeri, balalayka, domra hám
kóplegen rus xalıq sazlarınıń reformatorı, rus xalıq sazlarınıń birinshi milliy orkestrı (Ullı rus
orkestrı) tiykarshısı, dirijyor, kompozitor hám sázende sıpatında Rus xalqında emes bálkim pútkil
dúnyada keń tanılǵan. V.Andreevtıń balalayka sazınıń sháydası bolǵan A.S.Pasxa menen tanısıwı
balalayka sazın elede rekonstrukciya qılıw kerekligin ańlap jetedi hám 1880- jılı Andreev sızbasına
tiykarlanıp Peterburg saz ustası V.V.Ivanov birinshi qayta islengen (5 ladlı) balalayka, al 1886-
jılı sońında sol balalayka menen koncertte shıǵısı bolıp, bul sazdı xalıq joqarı dárejede qabıllaydı.
Tez arada saz ustası bolǵan F.S.Paserbskiy tárepinen 12 ladlı saz, keyin balalaykanıń túrlerin
(diskant, pikkolo, prima, alt, bas hám kontrabas) sazların islep shıǵadı. Bul Andreevke balalayka
ansamblin ashıwǵa imkaniyat beredi. 1888- jılı 20- martta 7 háwesker sázendelerdiń basın
biriktirgen topardıń 1- koncertı bolıp ótedi. Usı sáne “Ullı rus xalıq sazları” orkestrın jaratıwdıń
baslanıwı bolıp esaplanadı
2
.
Ózbekstanda birinshi xalıq sazları orkestrı 1937- jılında N.Mironov basshılıǵında “Nota
orkestrı” ashıladı. Bul topardı Ózbek mámleketlik filarmoniyasınıń qosıq hám oyın úlken ansambli
(basshısı T.Jalilov) sázendelerinen qarar tabadı. Bul orkestr quramı milliy sazlar, fortepiano, truba,
trombonnan ibarat bolıp, repertuarı qayta islengen “Qari navo”, “Segoh” kibi ózbek mumtaz
namaları hámde shet el kompozitorlarınıń dúnyaǵa tanılǵan dóretpeleri orın alǵan.
1938- jılda Ózbek mámleketlik filarmoniyası qasında Ózbek xalıq sazları orkestrı ashıladı.
Tiykarshısı – A.Petrosyanc (1966- j orkestrǵa T.Jalilov atı. 1980- jıl “Mámleketlik”, 1991- jılı
“Akademik” atları berildi. 1976- jıldan baslap kórkemlik jaqtan basshısı hám dirijyorı F.Sodiqov).
1
Қәллибек КАМАЛОВ «ЕЛ ХИЗМЕТИНДЕ» НӨКИС «БИЛИМ» 2018, Б.399.
2
А.ПЕРЕСАДА «ОРКЕСТРЫ РУССКИХ НАРОДНЫХ ИНСТРУМЕНТОВ» МОСКВА «Советский
композитор». Стр. 14.
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 11 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
166
Orkestr repertuarı M.Burxonov, S.Aliev, M.Bafoev, H.Rahimov, B.Gienko, F.Nazarov, S.Boboev
hámde shet el kompozitorları shıǵarmalarınan ibarat bolǵan.
1957- jılı Ózbekstan radiosı qasında xalıq sazları orkestrı shólkemlestiriledi (1989- jıldan
D.Zokirov atında). Tiykarshısı, birinshi kórkemlik jaqtan basshısı hám dirijyorı D.Zokirov (1986-
2000- jılları M.Bafoev, 2002- jıldan H.Rajabov). Orkestr sázendelerinen is kórsetken bastakarlar
(Ǵ.Toshmatov, K.Jabbarov, S.Kolonov, H.Júraev hám taǵı basqalar). Repertuarınan D.Zokirov,
T.Jalilov, S.Yudakov, M.Bafoev, H.Rahimov hám ózbek kompozitorları shıǵarmalarınan tiykarǵı
orındı alǵan.
1991- jılı “Suǵdiyona” ózbek xalıq sazları kamer orkestrı tiykar tabadı (tiykarshısı –
Ózbekstanda xizmet kórsetken artist, professor F.Abduraximova). Repertuarıdan qayta islengen
ózbek namaları hámde zamanagóy ózbek kompozitorları shıǵarmaları orın alǵan. Usı orkestr
toparı shet el mámleketlerinde (AQSh, Ipaniya hám basqa) mámleketlerde gastrol saparları hám
kórik tańlawlarǵa qatnasıp kelmekte
3
. Sol qatarı Qaraqalpaq elimizde de xalıq sazları orkestrı óz
aldına tiykar tabıp rawajlanıp kelmekte.
Qaraqalpaq xalıq sazları orkestrın dúziw máselesin alıp shıqqan insan, Tashkent
mámleketlik konservatoriyasın girjek sazı boyınsha tamamlaǵan hámde kompozitorlıq sabaǵınan
bilim alǵan qaraqalpaq kompozitorı Ábdireyim Sultanov edi. 1957- jılı Tashkent qalasında
“Qaraqalpaq ádebiyatı hám mádeniyatı” 10 kúnligi ótkeriliwi kerek boladı. Sol 10 kúnlikke
qaraqalpaq xalıq sazları orkestrın alıp barıw kerekligi ilgeri súriledi. 1957- jılı gúz aylarınan baslap
Tashkent qalasında ótkeriletin “Qaraqalpaq ádebiyatı hám mádeniyatı” 10 kúnligine tayarlıqlar
baslanadı. Usı 10 kúnlikke xalıq sazları orkestride baratın boladı. Orkestrdı tayarlawda kompozitor
Á.Sultanovqa tapsırıladı. Mámleketlik filarmoniya, muzıka mektepleri oqıtıwshı hám oqıwshıları
orkestrge qamtıladı. Sol waqıtları orkestrde girjekshi N.Qarashaev, baqsı Q.Esjanov,
T.Qoshqarov, muzıka mektebiniń direktorı P.M.Anton, ustazı M.Aytimov, oqıtıwshılardan
Q.Ayımbetov, Valeriy hám Evgeniyler sázende boladı. 10 kúnlikke “Qaraqalpaq rapsodiyası” hám
“Baǵban qız” shıǵarmaları tayarlana baslaydı. 1957- jılı 25- oktyabrdan baslap orkestr óz jumısın
baslaydı. Orkestr toparında nota sawatın bilmeytin jaslarda bar bolǵan. Olarǵa nota sawatın
úyretiwde Q.Ayımbetov, J.Nurjanov, A.N.Kogaylar járdem beredi. Orkestr solistlarıdan:
A.Atamuratova, N.Dilimbetova, R.Súleymanova, S.Allamuratova, O.Qurbanbaev, Q.Niettullaev,
D.Qayipov, I.Ibragimova, B.Ótepbergenovalar xizmet qıladı.
Orkestr 1968- jılı may ayında radio komitet janında qayta ashıladı. Orkestrda K.Asqarov,
N.Muhameddinov, A.Sultanov, M.Kamalov, K.Abdullaev, K.Alimov, P.Tnıbaevlar dirijyorlıq
qıladı
4
.
Á.Sultanov 1930- jılı Shımbay rayonında Zavod kóshesiniń Qansha quyı dep atalatuǵın
jerde dúnyaǵa keledi. 1949- jılı bir qansha talantlı jaslar menen birge Tashkent konservatoriyasına
oqıwǵa jiberiledi. Dáslep konservatoriyanıń tayarlıq bóliminde, sońınan skripka fakultetinde
professor M.V.Reysonnıń klasında, eń aqırında xalıq sazları orkestrı fakultetine ótip, onı 1955- jılı
tabıslı tamamlaydı. Usı fakultette oqıp júrip parallel kompoziciya bólimine de túsip,
B.B.Nadejdinnıń klasında sabaq aladı. Ájiniyaz qálemine tiyisli “Gózzallar”, “Yarım bar”, “Bir
3
Toshmatova.A “Ózbekiston Milliy Ensiklopediyasi” X harfi, B.40.
4
Ражабов. Ҳ «ҚОРАҚАЛПОҚ МУСИҚА САНЪФТИНИНГ РИВОЖЛАНИШИДА ХАЛҚ ЧОЛҒУЛАРИ
ОРКЕСТРИНИНГ ЎРНИ» Тошкент 2022. Б.17.
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 11 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
167
janan”, “Bir pari” hám taǵı basqa qosıqlar dóretedi
5
. Á.Sultanovtıń Ájiniyaz qosıqlarına jazǵan
ájayıp namaları kim-kimdi de tolǵandırıp, tatlı sezimler oyatadı. Bul namaları ushın oǵan Berdaq
atındaǵı Respublikalıq sıylıq berildi
6
.
Orkestr “Zehn”, “Marhabo talantlar” tańlawlarında, 1969- jılı Tashkentte, 1981- jılı
Tatarıstanda bolıp ótken mádeniyat kúnlerinde qatnasadı. Házirgi waqıtta orkestr 32 sázendeden
ibarat bolıp, orkestrdıń kórkemlik jaqtan basshısı Jaqsılıq Saytov, dirijyorları Sultanmurat Reymov
hám Miyras Xabipovlar jumıs alıp barmaqta
7
.
Ózbekstan Respublikası Ministrler Kabinetiniń 2021- jıl 5- apreldegi “Ózbekstan
mámleketlik konservatoriyasınıń Nókis filialın shólkemlestiriw haqqında” ǵı 186- sanlı qararına
tiykarlanıp Ózbekstan mámleketlik konservatoriyası 2021- jılı óz jumısın baslaydı. Sol jılı
sentyabr ayınan baslap filialımızdıń studentlerinen quralǵan xalıq sazları orkestrı óz jumısın
baslaydı. Orkestrdıń bas dirijyorı Nesipbay Alekeev boladı. Bul insannıń miynetleri júda kóp
desek aljaspaǵan bolamız. Alekeev Nesipbay Tursınbaevich 1980- jılı 22- martta dúnyaǵa keledi.
N.Alekeev Nókis qalasındaǵı 2- sanlı balalar muzıka mektebinde qashqar rubabında tálim aladı.
Mektepti tamamlap 1995- jılı J.Shamuratov atındaǵı muzıka bilim jurtına qashqar rubabında
M.Kamalov klasında tálim aladı. Tálim alıp júrgen waqtında Ózbekstan Respublikası kóleminde
ótkerilgen “Yosh ijrochilar” tańlawında diplomant bolıwǵa miyasar boladı. Uchilisheni pitkerip
Ózbekstan mámleketlik konservatoriyasına B.Mirfayozev klasında qashqar rubabında oqıwın
dawam etedi. Konservatoriyanı tamamlap ana eline qaytıp Mádeniyat hám kórkem óner kolledjı
házirgi Qániygelestirilgen mádeniyat mektebine jaslarǵa bilim beriwde dawam etedi. Filialımız
ashılǵalı óziniń belsendiligi menen kóp qaraqalpaq qosıqların xalıq sazları orkestrımızǵa
maslastırıwǵa miyasar bolǵan. N.Alekeev basshılıǵında orkestrimiz mámleketlik bayram
keshelerde, filialımız koncertlerinde qalaberdi Qaraqalpaqstan televideniesınde tikkeley
kórsetiwlerge joqarı dárejede qatnastı. Orkestrımız repertuarın qaraqalpaq klassik kompozitorları
bolǵan Á.Sultanov, X.Turdıqulov, Ǵ.Demesinov, N.Muhameddinov, M.Jiemuratov,
Q.Zaretdinov, Sh.Paxratdinov, K.Abdullaev hámde shet el kompozitorları shıǵarmaların xalıq
sazları orkestrımızǵa maslastırıp, bayıtıp xalıqqa inam etti. Táǵdir taqazası menen 2023- jılı 26-
mart kúni N.Alekeev ustazımız bul dúnyadan kóz jumdı. N.Alekeev qaraqalpaq muzıkası,
pedagoglik sırların hámde filialımız xalıq sazları orkestrımız rawajına óziniń úlken úlesi hám
islegen miynetlerin biz jaslarǵa qaldırıp ketti
8
.
2022- oqıw jılında filialımızǵa Ózbekstan mádeniyat institutı ustazı, D.Zokirov atındaǵı
orkestrdıń kórkemlik jaqtan basshısı hám bas dirijyorı Hikmat Rajabov filialımızǵa jumısqa
shaqırıladı. Filialımız xalıq sazları orkestrı menen birgelikte kóplegen jańalıqlar qıladı. 1 jıl
dawamında 27 koncert baǵdarlamasın xalqımızǵa usınıwǵa miyasar boladı. Jánede 2022- jılı 16-
noyabr kúni Ózbekstan mámleketlik konservatoriyası úlken zalında, 17- noyabr kúni Yu.Rajabiy
5
АДАМБАЕВА.Т «ҚАРАҚАЛПАҚ СОВЕТ МУЗЫКАСЫНЫҢ ТАРИЙХЫНАН» НӨКИС
«ҚАРАҚАЛПАҚСТАН» 1985. Б.108.
6
Қәллибек КАМАЛОВ «ЕЛ ХИЗМЕТИНДЕ» НӨКИС «БИЛИМ» 2018, Б.411.
7
Ражабов. Ҳ «ҚОРАҚАЛПОҚ МУСИҚА САНЪАТИНИНГ РИВОЖЛАНИШИДА ХАЛҚ ЧОЛҒУЛАРИ
ОРКЕСТРИНИНГ ЎРНИ» Тошкент 2022. Б.18.
8
Yóldashev. «МАДАНИЯТ ВА САНЪАТ ЖУРНАЛИ» 1-ЖИЛД, 3-СОН “USTOZIM NESIPBAY ALEKEEV
TURSINBAEVICHNING IJODIGA BIR NAZAR” Тошкент- 2023, Б.124.
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 11 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
168
atındaǵı maqom institutında filialımız xalıq sazları orkestrı menen birgelikte “Jańa Ózbekstanda
jańa dóretiwshi jámáat” atlı koncert baǵdarlaması menen qatnasıwǵa miyasar boldı. Jánede
Qaraqalpaqstan televideniesında birqansha tikkeley efirlerge qatnastı. M.Jiemuratov 80 jıllıq
yubeley jasına filialımızda ilimiy konferenciyasında “Makarya sulıw” baletiniń “Jılan oynatıwshı
qosıq” shıǵarmasın atqardı. Jánede orkestrımızdıń qaraqalpaq koloritın kórsetıw maqsetinde
orkestrımızǵa qaraqalpaq alamoynaq duwtarın qostı. Kóplegen qaraqalpaq xalıq namaların,
qosıqların orkestrǵa maslastırıp biz jaslarǵa milliy miyras hám baylıqlarımızdı buzbaǵan halında
úyretip, keleshek áwladqa miyras etip qaldırmaqta.
Hikmat Rajabov 1950- jılı 1- fevralda Buxara wálayatında diyxan shańaraǵında dúnyaǵa
keledi. Dáslepki muzıka sawatın mádeniyat úyi oqıtıwshısı Shavkat Subhonovtan bilim aladı.
1966- jılı orta mektepti pitirip, Buxara mámleketlik muzıka bilim jurtına oqıwǵa kiredi. Bilim
jurtında H.Rajabov Ózbekstan kórkem-óner ǵayratkeri ustazada Hojiev Mómin Muxsinovich
qolında qashqar rubabı hám dirijyorlıqta bilim aladı. Shashmaqom sırların Ózbekstanǵa xizmet
kórsetken oqıtıwshı, maqomshınas Márufjon Toshpólatovtan úyrenedi. Ustazlar názerine túsken
H.Rajabov bilim jurtın tabıslı tamamlap, 1973- jılı Tashkent konservatoriyasınıń xalıq sazları
fakultetine oqıwǵa kiredi. Konservatoriyada qashqar rubabı boyınsha jetekshi ustazlardan biri
bolǵan professor Vasilev Feoktist Nikiforovich klasında, dirijyorlıq boyınsha tanıqlı kompozitor,
professor Nazarov Fattoh Vahobovichdan tálim aladı. 1979- jılı Buxara wálayatındaǵı S.Ayniy
atındaǵı muzıkalı drama teatrında bas dirijyor bolıp isleydi. 1984-86- jılları wálayat
filarmoniyasınıń direktorı bolıp isleydi. 1986- jıl 12- noyabrdan baslap 1997- jıl aralıǵında Buxara
mádeniyat bilim jurtında direktor, 1997- jılda Buxara wálayatı hákimligi mádeniyat isleri boyınsha
baqarma baslıǵı, 2000- jılı Ózbekstan teleradiokompaniyası D.Zokirov atındaǵı xalıq sazları
orkestrı bas dirijyorı bolıp isleydi. 2007- jılı Ózbekstan kompozitorlar hám bastakarlar jámááti
aǵzası bolıwǵa miyasar boladı. H.Rajabovtıń 27 shıǵarması Ózbekstan radiosınıń “Oltin fondi” ǵa
jazıp alınǵan
9
. Solardan “Mustaqillik maydoni”, “ Oh, oppoq kapalak”, “Soǵinchlarim bor”,
“Hayrat”, “Qalb nidosi” hám taǵı basqada shıǵarmaları bar. Házirgi waqıtta filialımızda óz
iskerligin dawam etip keleshek jaslardıń bilimli, aqıllı bolıwına óz úlesin qosıp kelmekte.
Juwmaq qılıp aytqanda orkestr jámááti, qashan ashılǵanı, birinshı dirijyorları, xizmet
kórsetken sázendeler hám qosıqshılar haqqında tereń aytıp óttik. Konservatoriya filialınıń xalıq
sazları orkestrı iskerligin, jánede onıń repertuarı, dóretiwshilik isleri haqqında da aytıp ótildi. Biz
oylaymız filialımız orkestrı ózbek, qaraqalpaq namaların jáhánge tanıtadı dep. Joqarıda aytıp
ótilgen ustazlarımızdan kóplegen dóretiwshilik jańalıqlar jaratadı degen úlken isenim bildirip
qalamız.
REFERENCES
1.
Қәллибек КАМАЛОВ «ЕЛ ХИЗМЕТИНДЕ» НӨКИС «БИЛИМ» 2018, Б.399.
2.
А.ПЕРЕСАДА «ОРКЕСТРЫ РУССКИХ НАРОДНЫХ ИНСТРУМЕНТОВ»
МОСКВА «Советский композитор». Стр. 14.
3.
Ózbekiston Milliy Ensiklopediyasi X harfi Ozoda Toshmatova.
9
BARNAEVA.N “BUXOROI SHARIFNING ARDOQLI FARZANDI” Toshkent, “Musiqa” 2020. B.64.
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 11 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
169
4.
Ражабов. Ҳ «ҚОРАҚАЛПОҚ МУСИҚА САНЪФТИНИНГ РИВОЖЛАНИШИДА
ХАЛҚ ЧОЛҒУЛАРИ ОРКЕСТРИНИНГ ЎРНИ» Тошкент 2022. Б.17.
5.
АДАМБАЕВА.Т «ҚАРАҚАЛПАҚ СОВЕТ МУЗЫКАСЫНЫҢ ТАРИЙХЫНАН»
НӨКИС «ҚАРАҚАЛПАҚСТАН» 1985. Б.108.
6.
Yóldashev. «МАДАНИЯТ ВА САНЪАТ ЖУРНАЛИ» 1-ЖИЛД, 3-СОН “USTOZIM
NESIPBAY ALEKEEV TURSINBAEVICHNING IJODIGA BIR NAZAR” Тошкент-
2023, Б.124.
7.
BARNAEVA.N “BUXOROI SHARIFNING ARDOQLI FARZANDI” Toshkent,
“Musiqa” 2020. B.64.
8.
Gaybullaeva
X.
MUSIQA
SANʼATIDA
IJROCHILIK
MAHORATINI
TAKOMILLASHTIRISHNING DOLZARB MASALALARI: ANʼANAVIYLIK VA
ZAMONAVIYLIK Respublika ilmiy amaliy anjuman materiallari toʻplami 10- may 2022-
yil, “Duwtar saz ásbabınıń túrleri hám atqarıw metodları”. B.279.
9.
Gaybullaeva.X “OʻZBEK VA QORAQALPOQ DUTORLARINING RIVOJ TOPISHI
VA ULARNING OʻZIGA HOS XUSUSIYATLARI”, “Modern Science and Research”
10.
АБАТБАЕВА, Рано. "КОМПОЗИТОР НАЖИМАДДИН МУХАММЕДДИНОВ
ИЖОДИДА ТАРИХИЙ СИЙМОЛАР." Journal of Culture and Art 1.1 (2023): 60-66.
11.
Абатбаева,
Рано
Алламбергеновна.
"ҚОРАҚАЛПОҒИСТОН
МУСИҚА
МАДАНИЯТИНИ
РИВОЖЛАНИШИДА
МАШХУР
БАСТАТОР
Н.
МУҲАММЕДДИНОВНИНГ ЎРНИ." Oriental Art and Culture 3.1 (2022): 648-653.
12.
Allambergenovna, Abatbaeva Rano. "THE MANIFESTATION OF EUROPEAN AND
NATIONAL TRADITIONS IN THE OPERA" GULAYIM"." International Journal of
Philosophical Studies and Social Sciences 2.2 (2022): 185-187.
13.
Esemuratov B. DEVELOPMENT OF CHILDREN'S CREATIVITY ON THE BASIS OF
PEDAGOGICAL TECHNOLOGY AS AN EXAMPLE OF KARAKALPAK FOLK
SONGS //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 835-840.
14.
Esemuratov B. EDUCATION OF YOUNG PEOPLE TO PATRIOTISM, COURAGE,
AND FREEDOM THROUGH SPOONS PERFORMED BY OTHERS //Modern Science
and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 197-202.
15.
Ospanova R. THE SITUATION OF USING THE CREATIONS OF COMPOSER
MUKHTOR ASHRAFIY AND DONI ZOKIROV IN MUSIC LESSONS //Modern
Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 190-196.
16.
Ospanova R. WAYS OF DEVELOPMENT AND IMPROVEMENT OF MUSIC
EDUCATION PEDAGOGY //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. –
С. 822-828.
17.
Ануаровна O. Р. ҚОРАҚАЛПОҚ ХАЛҚ КУЙЛАРИ ВОСИТАСИДА БОЛАЛАР
ИЖОДКОРЛИГИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ. – 2023.
18.
Anuarovna U. E. IMPROVING THE MECHANISMS OF EDUCATING STUDENTS IN
THE SPIRIT OF INTER-ETHNIC HARMONY BASED ON NATIONAL MUSIC IN
THE CONDITIONS OF ETHNO-CULTURAL RELATIONS //International Journal of
Advance Scientific Research. – 2023. – Т. 3. – №. 09. – С. 329-333.
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 11 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
170
19.
БОЛАЛАР Қ. Х. К. В., РИВОЖЛАНТИРИШ И. MODERN SCIENCE АND
RESEARCH //MODERN SCIENCE. – 2023. – Т. 2181. – С. 3906.
20.
Ospanova R. DEVELOPMENT OF CHILDREN'S CREATIVITY THROUGH BLACK
FOLK SONGS //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 9. – С. 70-73.
21.
Nawrizbaeva A. A. THE PERFORMANCE SKILLS OF KARAKALPAK BAKSHIS
//Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 906-910.
22.
Muxammetdinova L. THE DEVELOPMENT OF THE ART OF GIVING IN NORTHERN
PAKISTAN AS AN EXAMPLE OF THE YEARS OF INDEPENDENCE //Modern
Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 9. – С. 74-78.
23.
Maxamatdinovna M. L. FOLKLORE AS A SPECIAL FORM OF CREATIVITY
//International Journal of Advance Scientific Research. – 2023. – Т. 3. – №. 09. – С. 282-
284.
24.
Makhammatdinovna M. L. As a Means of Providing Aesthetic Education to the Students
of the Art of Embroidery //Vital Annex: International Journal of Novel Research in
Advanced Sciences. – 2023. – Т. 2. – №. 3. – С. 149-152.
25.
Askarova Z., Maxamatdinova L. Ceremonies Solemnly Held in Connection with Public
Holidays //Miasto Przyszłości. – 2022. – Т. 27. – С. 181-183.
26.
Махамматдинова Л. ЎЗБЕК ВА ҚОРАҚАПОҚ МУСИҚА МАДАНИЯТИНИНГ
РИВОЖЛАНИШИДА БАСТАКОРЛАРНИНГ ҚЎШГАН ҲИССАСИ //Oriental Art
and Culture. – 2022. – Т. 3. – №. 2. – С. 782-786.
