225
TÓRTINSHI KLASS OQÍWSHÍLARÍNA QOSÍQ ÚYRETIW USÍLLARÍ
Kudenov Ruslan Asanovich
ÓzMKÓMI NF “Folklor hám etnografiya” kafedrası assistent oqıtıwshısı.
https://doi.org/10.5281/zenodo.10205767
Annotaciya.
Bul maqalada 4-klass oqıwshılarına qosıq sabaǵın úyretiwdiń usılları
haqqında sóz etilgen hámde 4-klass ushın bir saatliq sabaq islenbesi kórsetip berilgen.
Gilt sózi:
Mektep,
muzıka páni, metodika, usıl, oqıtıwshı, oqıwshı, muzıka, qosıq,
mádeniyat, gózzallıq, topar, xor.
WAYS TO TEACH FOURTH GRADERS A SINGING LESSON
Abstract.
This article describes the methods of teaching a spoon lesson to 4th grade
students, and also highlights the development of a one-hour lesson for 4th grade.
Key word:
school, music science, methodology, method, teacher, student, music, singing,
culture, beauty, group, choir.
СПОСОБЫ ОБУЧЕНИЯ ЧЕТВЕРО КЛАССНИКОВ УРОКУ ПЕНИЯ
Аннотация.
В этой статье рассказывается о методах преподавания урока ложки
ученикам 4-го класса, а также освещается разработка одночасового урока для 4-го класса.
Ключевое слово:
школа, музыкальная наука, методика, метод, учитель, ученик,
музыка, пение, культура, красота, группа, Хор.
Bililmlendiriw jemisli bolıwı ushın sabaqlıq, tema hámde basqa formalardan orınlı
paydalanıw sózsiz oqıtıwshınıń pedagogikalıq sheberligi, pedagogikalıq mádeniyatı, óz pánin
puxta biliwi hámde qızıġıwshılar menen til taba alıwı úlken áhmiyetke iye. Solay etip biz bul
maqalamızda tórtinshi klass oqıwshılarına qosıq úyretiw usılları haqqında keńirek jarıtıwdı maqul
kórdik.
4-klass oqıwshıları tómengi klass oqıwshılarına qaraġanda ádewir ulkeygen, fizikalıq
jaqtan rawajlanġan, dawıs diapazonları keńeytirilgen bolıp keledi.
4-klass oqıwshıları eki dawıslı qosıqlardıń DO notasınan ekinshi oktavanıń MI notasına
shekemgi aralıqta aytıwı kerek. áste, ortasha, qattı dawıs penen aytılatuġın qosıqlardı atqarġanda
demdi únemlep shıġarıw kerekligin túsindirip beremiz. Bul buwınġa sáykeslengen bir neshshe
seslerdi aytqanda dawıslı sesti buzbay qurastırıw kerek.
Oqıtıwshı eki dawıslı qosıqlardı aytqızġanda jaġımlı etip, 1-2 dawıslardıń teń hám tiykarġı
mánige iye bolıwın qadaġalaw tiyis, al muzıka sawatı boyınsha úshinshi klasstaġı bilimlerin
bekkemleydi, major hám minor ladınıń 1-5 basqısh aralıġındaġı ses qatarın esitip ayıra biliw kerek.
226
Solay etip qosıq sabaġında uyretilgen qosıq penen birge muzıka sawatın da baylanıstıradı, yaġnıy
tańlap alġan shıġarmanıń xarakterin, gilt belgilerin ondaġı ushırasatuġın basqa da dinamikalıq
belgilerdi balalardıń ózlerine tabıwġa múmkinshilik beriw kerek.
Sonday-aq tańlanġan shıġarmanıń mazmunın túsindirip hám balalarġa soraw juwap
júrgiziw kerek.
Mısalı: Jaqsı bolıw degen ne? atlı qosıq kompozitor T.Esirkepov hám shayır A.Xojanbaev
sózine jazılġan.
Bul jerde balalarġa jaqsı menen jamannıń, aq penen qaranıń arasındaġı ayırmashılıq, jaqsı,
ádepli balaġa tán qásietti aytıp ótiw kerek. Qosıq úyretiw barısında ritmge túsiw, turaqlı hám
turaqsız seslerdi dıqqat penen esitiwdi táminlew maqset etip qoyıladı. Sonıń menen birge
oqıwshılar namanıń xarakterin, sózin anıqlap úyrenip barsa oqıwshılardıń esinde qaladı.
Sonday-aq nama tıńlawġa G`.Amaniyazovtıń «Tań sazı» shıġarmasın alsaq, bunda balalar
namanıń tómen hám joqarı kóteriliwin, notalardıń birdey sozımlılıġın kóriwge boladı. Balalarġa
«Tań atıp kiyatırġanlıġın qanday belgiler arqalı tolıqtırsaq boladı? degendey sorawlar qoysaq
boladı.
Sonday-aq jazdıń kúni tań atqanda qanday tábiyat kórinislerin bayqawġa boladı dep
sorasaqta boladı.
Solay etip 4-klassta muzıka sabaqlıġın paydalana otırıp oqıwshılardı ulıwma muzıka
mádeniyatınıń jańalıqları menen tanıstırıp otırsa orınlı boladı. Sebebi pánniń atınıń ózgeriwine
baylanıslı oqıwshılar tek ġana qosıq úyrenip qoymay muzıkanı jan-jaqlama ózlestiriw kerek. Sonıń
menen birge shıġıs oyshıllarınıń shıġarmaları, olardıń házirgi kúnde tutqan ornı haqqında biliwleri
tiyis.
4-klass oqıwshılarına qosıq xaqqında maġliwmattı klaster metodı arqalı korsetiwge boladı.
Qosiqlar
Xaliqtin
’ jasaw
sharayati
.
Turmi
’s ta’rizi
.
Ana Watang
’a.
Ta
’biyatqa
Qorshap turg
’an
wortaliqqa
Shan
’araq ha’m
dos-yaranlarg
’a
227
4-klass oqıwshılarına xaliq qosiġi «Xáwjar» di alip uyretsek boladı.
Bul qosıqti uyretkende oqıwshılarga xalıq qosıqları haqqında maġliwmat beremiz.
Xalıq qosıqların uyretkende klaster metodınan paydalanıp kórsetse boladı.
Xali’q qosi’qlari’
da’slep yel
arasi’nan shi’qqan
Diyqanlar
Wo’nermentshiler
Xi’zmetkerler
ha’m ziyali’lar
4-klass ushın bir saatliq sabaq islenbesi
Tema:
Bayram hám salt-dástúr qosıqlari haqqında túsinik”
Sabaq maqseti:
a)
Bilimlendiriw;
Bayram hám salt-dástúr qosıqların súyip tıńlawġa, milliy muzıka
mádeniyatın rawajlandırıwġa tárbiyalaw
b)
Rawajlandiriw;
Oqıwshılarġa “Qoshantay ” qosıġın úyretiw. Muzıka sawatı boyınsha
qısqasha túsinik beriw, Qaraqalpaq xalıq naması “Qara jorġa” nı duwtar saz ásbabında túsindiriw
c)
Tárbiyaliq;
Oqıwshılardıń kórkem-ónerge bolġan qızıġıwshılıġın arttiriw, kompazitor
A. Xayratdinov haqqında tanıstırıp ótiw
Sabaqti qurallandiriw:
Slaydlar, saz ásbaplar; duwtar, pianino, kitap,
Sabaq barisi:
Shólkemlestiriw
Úyretilgen qosıqlardı, temalardi yadqa túsiriw, tapsırmanı soraw.
Bunda oqıwshılarġa test qılıp ótilgen temalardan
Taza tema:
Ózbek hám qaraqalpaq xalıqlarınıń uzaq ótmishi dawamında bayram túsine
kirgen kóp ġana salt, seyil jáne túrli oyınlar payda bolġan. Máselen, besik toyı, súnnet toyı, múshel
toy, neke toy, toylarda sho`lkemlestirilatuġın ılaq oyını, dárwaz oyını siyaqlı oyın-zawıq
tamashaları usılar qatarına kiredi. Xalıqlıq bayram hám merekelerdiń ótkeriliwi kóbinese kesh gúz
máwsiminen erte báhárge shekem dawam etken. Sebebi, tap usı máhálde diyxanlardıń jıyın terim
jumısları tawsılıp, sharshaġanın shıġariw ushın waqtı kóbirek bolġan. Usınday xalıqlıq
228
bayramların ótkeriwde muzıka úlken orın tutadı. Hár bir tamashaġa baylanıslı arnayı atqarılatuġın
namalarda bar. Máselen, dar oyını hám quwırshaqpaz tamashaları ózbekshe “Dorbozi”,
“Duchava”, “Charx”atlı saz namaları astında atqarılġan.
Muzıka sawatı: Minor ses qatarı haqqında
Minor ses qatarı major siyaqlı turaqlı hám turaqsiz basqıshlarınan ibarat. Minorda da
turaqlı sesler I. III.hám V basqıshlarġa, turaqsız sesler bolsa II, IV, hám VII basqishlarġa tuwra
keledi.
Biraq minor ses qatarınıń major ses qatarı dúzilisinen ózgeshe tamanlarıda bar: minor ses
qatarında yarım tonlar II jáne III hámde V jáne VI basqıshlar aralıġına tuwra keledi.
I II III IY Y YI YII I t5|3
Qosıq úyreniw: “Qoshantay”
Sózi
:
S.Pirjanov muzıkası: A. Xayratdinov
Qaraqalpaqstan xalıq artisti, Berdaq atındaġı mámleketlik sıylıqtıń laureatı, belgili baqsı
hám sázende, kompozitor Ańsatbay Xayratdinov 1933-jılı Shımbay rayonınıń Usman Yusupov
atındaġı sovxozda ataqlı Qıyas jıraw Xayratdinov xojalıġında tuwıladı. Ańsatbay jaslayınan baslap
ákesiniń izine erip, xalıq qosıqların namaların tıńlap ózi qobız, girjek, duwtar, skripka saz
ásbapların shertiwdi hám qosıq aytıwdı ózlestire baslaydı. A.Xayratdinov 1950-jıldan baslap
Shımbaydaġı pedagogikalıq bilim jurtın hám sońġı jılları Qaraqalpaq mámleketlik pedagogikalıq
institutın pitkeredi. Onnan soń ol 1960-jılı Nókis muzıka bilim jurtınıń xalıq sazları ásbapları
bóliminde 2 jıl oqıp bilim aladı. Ańsatbay óziniń miynet jolın 1949 jıldan baslap 30 jıl dawamında
229
Qaraqalpaqstan radio esittiriw hám televidenie esittiriw komitetinde duwtarshılar ansamblin
shólkemlestirdi. Bul ańsamblge ol qosıqshılardıń atqarıwına ılayıqlastırıp, «İlim Sultan»,
«Muqalles», «Saz jaqsı», «Gulayımnıń kelbeti», «At bolıptı Miyan kóldiń tayları» namaları vokal
ansambl ushın qayta islep shıġıp tıńlawshılar alġısına miyasar boldı.
Bekkemlew:
1.Búgingi sabaqtıń teması qanday?
2.Qanday muzıkalıq shıġarmalar menen tanıstıńız?
Úyge tapsirma beriw:
Ótilgen temalardı oqıp, qosıqtı yadlap keliw
Juwmaqlastırıp aytqanda insandi hár tárepleme barkamal etip tárbiyalaw xalqımızdıń
ázeliy arzıwı bolıp, ata- babalarımız, ruwxiy aġartıwshılıq hám madeniyattı qanday qılıp jas
awladqa úyretiw – olardı kámilikke jeteklew jolları, nızam – qaġiydalardı tolıq izlegen.
REFERENCES
1.
O.Ibraximov Musiqa 4-sinf darslik Tashkent-2011 yil
2.
Esemuratov B. DEVELOPMENT OF CHILDREN'S CREATIVITY ON THE BASIS OF
PEDAGOGICAL TECHNOLOGY AS AN EXAMPLE OF KARAKALPAK FOLK
SONGS //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 835-840.
3.
Esemuratov B. EDUCATION OF YOUNG PEOPLE TO PATRIOTISM, COURAGE,
AND FREEDOM THROUGH SPOONS PERFORMED BY OTHERS //Modern Science
and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 197-202
4.
Ospanova R. THE SITUATION OF USING THE CREATIONS OF COMPOSER
MUKHTOR ASHRAFIY AND DONI ZOKIROV IN MUSIC LESSONS //Modern
Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 190-196.
5.
Ospanova R. WAYS OF DEVELOPMENT AND IMPROVEMENT OF MUSIC
EDUCATION PEDAGOGY //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. –
С. 822-828.
6.
Jiyenbaevich M. I. The evolution of music pedagogy of the karakalpak people: Historical
and theoretical aspects //Asian Journal of Research in Social Sciences and Humanities. –
2021. – Т. 11. – №. 10. – С. 27-32.
7.
Jiyenbaevich M. I. Competence-based approach in higher musical and professional
education //ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal. –
2022. – Т. 12. – №. 4. – С. 42-47.
230
8.
Moyanov I. TRAINING AND DEVELOPMENT OF ART PERSONNEL //Modern
Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 9. – С. 65-69.
9.
Jiyenbaevich M. I. COMPETENCE-BASED APPROACH IN HIGHER MUSICAL
AND PROFESSIONAL EDUCATION //PROMINENCE OF INFORMATION
BASES& MEDIA ASSESSMENTS IN THE POST CONFLICT MARKETING
ENVIORNMENT.
10.
Moyanov I. TRAINING AND DEVELOPMENT OF ART PERSONNEL //Modern
Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 9. – С. 65-69.
11.
Моянов Ы. Д. ҚОРАҚАЛПОҚ ХАЛҚИ МУСИҚИЙ ПЕДАГОГИКАСИНИНГ
ТАРИХИЙ-НАЗАРИЙ ЖИҲАТЛАРИ //Образование и инновационные
исследования международный научно-методический журнал. – 2021. – №. 5.
12.
Моянов Ы. Д. ҚОРАҚАЛПОҚ ХАЛҚИ МУСИҚИЙ ПЕДАГОГИКАСИНИНГ
ТАРИХИЙ-НАЗАРИЙ ЖИҲАТЛАРИ //Образование и инновационные
исследования международный научно-методический журнал. – 2021. – №. 5.
13.
Ануаровна O. Р. ҚОРАҚАЛПОҚ ХАЛҚ КУЙЛАРИ ВОСИТАСИДА БОЛАЛАР
ИЖОДКОРЛИГИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ. – 2023.
14.
Anuarovna U. E. IMPROVING THE MECHANISMS OF EDUCATING STUDENTS IN
THE SPIRIT OF INTER-ETHNIC HARMONY BASED ON NATIONAL MUSIC IN
THE CONDITIONS OF ETHNO-CULTURAL RELATIONS //International Journal of
Advance Scientific Research. – 2023. – Т. 3. – №. 09. – С. 329-333.
15.
БОЛАЛАР Қ. Х. К. В., РИВОЖЛАНТИРИШ И. MODERN SCIENCE АND
RESEARCH //MODERN SCIENCE. – 2023. – Т. 2181. – С. 3906.
16.
Ospanova R. DEVELOPMENT OF CHILDREN'S CREATIVITY THROUGH BLACK
FOLK SONGS //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 9. – С. 70-73.
17.
Nawrizbaeva A. A. THE PERFORMANCE SKILLS OF KARAKALPAK BAKSHIS
//Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 906-910.
18.
Nawrızbaeva A. A. BAQSÍ, SÁZENDE GENJEBAY TILEWMURATOVTÍN
ACTQARÍWSHÍLÍQ METHODS //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №.
10. – С. 218-223.
19.
Muxammetdinova L. THE DEVELOPMENT OF THE ART OF GIVING IN NORTHERN
PAKISTAN AS AN EXAMPLE OF THE YEARS OF INDEPENDENCE //Modern
Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 9. – С. 74-78.
231
20.
Maxamatdinovna M. L. FOLKLORE AS A SPECIAL FORM OF CREATIVITY
//International Journal of Advance Scientific Research. – 2023. – Т. 3. – №. 09. – С. 282-
284.
21.
Makhammatdinovna M. L. As a Means of Providing Aesthetic Education to the Students
of the Art of Embroidery //Vital Annex: International Journal of Novel Research in
Advanced Sciences. – 2023. – Т. 2. – №. 3. – С. 149-152.
22.
Askarova Z., Maxamatdinova L. Ceremonies Solemnly Held in Connection with Public
Holidays //Miasto Przyszłości. – 2022. – Т. 27. – С. 181-183.
23.
Махамматдинова Л. ЎЗБЕК ВА ҚОРАҚАПОҚ МУСИҚА МАДАНИЯТИНИНГ
РИВОЖЛАНИШИДА БАСТАКОРЛАРНИНГ ҚЎШГАН ҲИССАСИ //Oriental Art
and Culture. – 2022. – Т. 3. – №. 2. – С. 782-786.
24.
Есанов М. ФОРМИРОВАНИЕ НРАВСТВЕННЫХ КАЧЕСТВ ЛИЧНОСТИ
СРЕДСТВАМИ МУЗЫКИ //Oriental Art and Culture. – 2023. – Т. 4. – №. 1. – С. 719-
725.
25.
Ayapova K., Yesanov M. Organization of Music Lessons by the Teacher in Various Ways
//Miasto Przyszłości. – 2022. – Т. 27. – С. 189-191.
26.
Esanov M., Ametov A. DOIRA SAN’ATINING RIVOJLANISHI VA TARIXI //Oriental
Art and Culture. – 2022. – Т. 3. – №. 2. – С. 729-733.
27.
Eсанов М. Знание особенностей воздействия музыкального искусства на человека
//Science and Education. – 2022. – Т. 3. – №. 12. – С. 767-771.
28.
Есанов М. О. ЎЗБЕК ХАЛҚ ЧОЛҒУЛАРИДА ИЖРОЧИЛИК ТАРИХИ //Oriental Art
and Culture. – 2022. – Т. 3. – №. 1. – С. 578-584.
29.
АЛЛАМБЕРГЕНОВА
Г.
ҚАРАҚАЛПАҚ
БАҚСЫСЫ
СƏЛМЕНБАЙ
САДЫҚОВТЫӉ
30.
ДӨРЕТИЎШИЛИК ЖОЛЫ //Евразийский журнал социальных наук, философии и
культуры. – 2023. – Т. 3. – №. 10. – С. 112-117.
31.
Tajimuratova S. FORMATION OF STUDENTS'SKILLS OF INDEPENDENT
PERFORMANCE THROUGH THE TEACHING OF ART HISTORY //Modern Science
and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 841-849.
32.
Saginbaevna T. S. FORMATION OF STUDENTS'SKILLS OF INDEPENDENT
PERFORMANCE THROUGH THE TEACHING OF ART HISTORY //Spectrum Journal
of Innovation, Reforms and Development. – 2022. – Т. 9. – С. 386-392.
232
33.
Sag’inbaevna T. S. Cultural Life in Uzbekistan during the Years of Independence //Spanish
Journal of Innovation and Integrity. – 2023. – Т. 18. – С. 39-41.
34.
Tajimuratova S. FORMATION OF STUDENTS'SKILLS OF INDEPENDENT
PERFORMANCE THROUGH THE TEACHING OF ART HISTORY //Modern Science
and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 841-849.
35.
Saginbaevna T. S. Management and study of culture and art. – 2022.
36.
Тажимуратова Ш. С. САНЪАТШУНОСЛИК ФАНЛАРИНИ ЎҚИТИШ ОРҚАЛИ
ТАЛАБАЛАРНИНГ
МУСТАҚИЛ
ИШЛАШ
КЎНИКМАЛАРИНИ
ШАКЛЛАНТИРИШ. – 2023.
37.
Tajimuraova S. S. INFORMATION AND COMMUNICATIONS IN MANAGEMENT
//Journal of Integrated Education and Research. – 2022. – Т. 1. – №. 5. – С. 509-511.
38.
Qudenov R. QORAQALPOQ XALQ QO'SHIQLARI ASOSIDA YOSHLARNI
TARBIYALASH //«ОБРАЗОВАНИЕ И НАУКА В XXI ВЕКЕ». – 2023.
39.
Шыныбеков А. САМАРАЛИ НАТИЖАГА ЭРИШИШДА ЎҚУВЧИЛАР УЧУН
ПЕДАГОГИК ВОСИТАЛАР //Евразийский журнал социальных наук, философии и
культуры. – 2023. – Т. 3. – №. 11. – С. 76-79.
40.
Shinibekov A. QORAQALPOQ MUSIQA MADANIYATIDA MILLIY OGZAKI
IJODINING GAVDALANISHI //Miasto Przyszłości. – 2023. – Т. 39. – С. 204-206.
41.
Shinibekov A. Historical and Social Events in Folklore Works from the Point of View of
People's Relationships //Miasto Przyszłości. – 2022. – Т. 27. – С. 199-201.
42.
Шыныбеков А. Қорақалпоқлар санъатининг сарчашмалари Шарқий Европа ва Осиё
қадимий маданияти билан чамбарчас боғликлиги //Science and Education. – 2022. – Т.
3. – №. 12. – С. 910-915.
