ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 11 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
856
TÓRTINSHI KLASSTA MUZÍKA MÁDENIYATÍ SABAĠÍN OQÍTÍWDÍŃ
METODIKASÍ
Kudenov Ruslan Asanovich
ÓzMKÓMI NF “Folklor hám etnografiya” kafedrası assistent oqıtıwshısı
https://doi.org/10.5281/zenodo.10204096
Annotaciya.
Bul maqalada 4-klassta muzıka mádeniyatı sabaǵın oqıtıwdıń usılları
haqqında sóz etilgen.
Gilt sózi:
Mektep,
muzıka mádeniyatı, metodika, oqıtıwshı, oqıwshı, muzıka, qosıq.
METHODS OF CONDUCTING A MUSIC CULTURE LESSON IN THE
FOURTH GRADE
Abstract.
This article describes the methods of conducting a music culture lesson in the 4
th grade.
Key word:
school, musical culture, methodology, teacher, student, music, singing.
МЕТОДИКА ПРОВЕДЕНИЯ УРОКА МУЗЫКАЛЬНОЙ КУЛЬТУРЫ В
ЧЕТВЕРТОМ КЛАССЕ
Аннотация.
В этой статье рассказывается о способах проведения урока
музыкальной культуры в 4 классе.
Ключевое слово:
школа, музыкальная культура, методика, учитель, ученик, музыка,
пение.
Tórtinshi klassta muzıka mádeniyatı sabaġı hártesine 1-márte ótilip jıllıq 34 sabaq ótiledi.
Tórtinshi klasstıń tematikalıq dúzilisi, birinshi hám ekinshi yarım jıllıġına bólinedi. Birinshi yarım
jıllıġınıń tiykargı teması: «Muzıka hám ádebiyat». Yarım jıllıq óz ishinede eki sherekke bólinedi.
I-sherekte «Eger ádebiyat bolmasa, muzıkaġa ne bolar edi» degen tema belgilengen, al II-sherekte
«Egerde muzıka bolmasa, ádebiyat penen ne bolar edi?».
Ekinshi yarım jıllıgında «Muzıka hám súwretlew óneri» ulıwmalıq tema bolıp esaplanıp,
onıń III-shereginde «bizler muzıkanı kóre alamızba?», IV-shereginde «Bizler jivopis`tı esite
alamızba?» degen temalarġa tiykarlanıp oqıtıladı.
Keyingi klasslarda da baġdarlama dúzilisi usı tárizde dawam etedi: 5-klassta «Muzıkanıń
jańalandırıwshı kúshi» hám «Muzıkanıń kúshi nede». 6-klassta «Muzıkalıq obraz» hám
«Muzıkalıq dramaturgiya». 7-klassta «Muzıkada zamangóy túsinigi» hám «Iri kólemli
shıgarmalar» menen «Jeńil muzıka».[1]
Kabalevskiydiń bul dóretken kitapları, muzıkalıq bilimlendiriw tarawında burılıs jasadı
desek asıra aytqan bolmaymız. Sebebi bul metodtıń sapası hám ámeliy qolaylıġı búgingi kúnde de
óz aktuallıġın joġaltqanı joq.
Usı metodtıń tiykarında házirgi ġárezsizlik jıllarında mekteplerde, muzıka sabaqları jańa
ped.texnologiya boyınsha oqıtılıp barılmaqta hám sabaqlardıń is-rejesi dúzilmekte.
G.Sharipovanıń dúzgen metodikalıq qollanbasında, usınday baġdarda hár jılġa temalar
belgilengen:
I-klassta jıl teması “Biz muzıkanı súyemiz”
II- klassta “Muzıka neni súwretleydi”
III- klassta “Muzıkada forma hám mazmun”
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 11 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
857
IV- klassta “Xalıq muzıka dóretiwshiligi”
V- klassta “Kompozitorlıq muzıka janrı”
VI- klassta “Xalıq muzıkasınıń atqarıw usılları”
VII- klassta “Milliy muzıka”, “Maqomlar haqqında ulıwma túsinik”
Bul tematikalıq dástúrler tiykarında jıl temasınıń mazmunı, sherek mazmunı hám sabaq
mazmunları bir-biri menen óz-ara baylanıstırılıp oqıtıladı.
Hár qıylı mámleketlerde muzıkanıń tárbiyalanıw dástúrinde háreketlerden keńinen
paydalanıp kelmekte. Mısalı: Vengriyada nota boyınsha atqarıwda, basqıshlardı anıqlawda, óziniń
mártli háreketlerinen paydalanıladı. Bolgariyada, notanı oqıp úyreniwde ses qatarlar járdeminde
oqıtadı, yaġnıy “teksheler” sisteması bolıp qáliplesip, onda qolar járdeminen de paydalanıladı.
Shveytsariyalıq pedagog-muzıkant E.Jak Dal`kroz sozımlıqlardı durıs sanap uyretiw ushın tek
qoldıń emes, al gewdeniń de háreketler sistemasın jaratadı. Bul háreketler hár qıylı muzıkalıq
háreketlerge sáykes tiykarlanġan mısalı-tempke, dinamikaġa, ritmge, frazirovkaġa, ulıwma
muzıkanıń xarakterine h.t.b.
Bul sistema ritmikalıq gimnastika yamasa ritmika sisteması dep atalıp, dúńya júzine taralıp,
házirgi waqıtta da keńnen paydalanılmaqta.[2]
D.Omonullaevtıń sabaqlıġında “baslanġısh klasslarında ritmik háreketlerdi orınlaw,
oqıwshılardıń fizikalıq rawajlanıwına tiykar jaratadı deydi Sonday-aq, baslawısh klass
oqıwshılarınıń dawıs apparatları názik bolıp, olardıń dıqqatı, tili, diktsiyası, yadı tolıq
rawajlanbaġanlıġı sebepli, muzıka sabaqlarında iskerlik túrlerin tez-tez almastırıp turıw lazım”
deydi.
Sabaq dawamında tómendegi háreket túrlerinen paydalanıw usınıs etiledi: marsh
muzıkalarına qádem taslaw, juwırıw, oyın elementlerin orınlaw, óz betinshe oyınlar ótkeriw,
muzıkanıń xarakterine sáykes túrli qol hám dene háreketleri menen orınlaw.[3]
Balalardıń muzıkalıq qábiletleriniń lad tiykarında rawajlanıwı ushın, ámelge asırılıp
atırġan bir qansha metodlar úlken áhmiyetke iye.
Ladtı hám ses birliklerin ajıratıp, esitiw qábiletlerin rawajlandırıw maqsetinde,
Gollandiyalıq muzıka pedagogı Per Fan Xauven, balalar dawısına qolay tessituranı saylandı.
ÁImelde bul turaqlı III hám I basqıshlar, bul basqıshlardı “sol`” hám “mi” sesleri menen belgileydi
“s”, “m” (III, I).
Usı eki basqısh járdeminde hár qıylı ritmikalıq almasıwın dúzedi.[4]
Balalardıń esitiw qábiletlerin rawajlandırıw maqsetinde usı metod házirgi dáwirde nátiyjeli
qollanıp kelmekte.
Oqıwshılarga sabaqlardı elede tásirli hám qızıġarlı etip ótiw ushın, balalar saz-áspablarınan
paydalanıwı hakqında G.Sharapovanıń dúzgen oqıw qollanbasında jazılġan «Ses biyikligine iye
hám ses biyikligine iye emes» áspablar bolıp ekige bólinedi. Birinshisine: metallofon hám ksilofon
kiredi. Ekinshisine: dáp, qasıqlar, barabanlar, shıńġırlawıqlar hám rumbalar kiredi. Klasstı 2
toparġa bólip 1-topar shapatlaw hám atqarıw, 2-topar bolsa dawıs beriw usılı (bum-baka-baka-
bum) menen ámelge asırıwı múmkin. Sonday-aq, balalar saz-áspabında grafikte kórsetilgen
sızılmalarġa qarap, ritmi boyınsha atqarıw, oqıwshılardıń dóretiwshilik qatnasın asıradı hám de
muzıkalıq qábiletlerin hár tárepleme rawajlandıradı.[5]
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 11 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
858
Biz bilemiz, muzıka óneri adamnıń ishki sezimlerine tásir jasay alatugın quralı bolıp
esaplanadı.
Joqarıda bayan etilgen barlıq metodikalıq miynetleriniń jáne bir áhmiyetli tamanı, muzıka
sabaġında, balalardı estetikalıq tárbiyalaw máselesine qaratılġanlıġı.
Muzıka pedagogları balalardıń itibarın barqulla hár qanday intonatsiyanı taza hám sulıw
etip atqarıwına qaratıwı tiyis. Bul oqıwshılardıń esitiw dıqqatın rawajlandırıp qoymastan, ulıwma
atqarıp atırġan qosıġın tıńlap biliwdi de tárbiyalaydı. Sebebi, ósip kiyatırġan jas áwladtı muzıka
arqalı dúńyaġa degen kóz-qarasın qáliplestiriw hám olardıń hár tárepleme garmoniyalıq
rawajlanıwı, muzıkalıq tárbiyalanıwınıń baslı wazıypasına kiredi.
Búgin muzıka mádeniyatınıń tiykarların jaslarġa úyretiw ulıwma orta tálim
mekteplerindegi kórkem-óner xızmeti hám muzıka mádeniyatı sabaqarı barısında ámelge asırıladı.
Oqıtıwshı jaslardı, muzıka mádeniyatı álemine alıp kiriw muzıkalıq tárbiya arqalı ótedi. Balalardıń
hám jas óspirimlerdiń muzıkalıq tárbiyası pútkil xalıqtıń muzıkalıq mádeniyatınıń tiykarın
quraydı.
Shaxstıń muzıkalıq talapları muzıkalıq tárbiyadan, ásirese baslawısh klasslarda balalar
ushın arnalġan joqarı kórkemlikke iye namalardıń shertiliwinen, muġallimniń sabaq barısında
oqıwshıda muzıkaġa bolġan súyispenshilikti payda ete alıwınan ġárezli. Bul bala tárepinen
muzıkaġı bolġan ishki ruwxıy talaptıń, zárúrliktiń sanalı moyınlanıwına tán alınıwına alıp keledi.
Solay eken, mekteptegi muzıkalıq tárbiya wazıypaları júdá quramalı bolıp, olar:
Joqarı dárejedegi kórkemlikke iye muzıkaġa qızıġıwshılıq hám súyispenshilikti tárbiyalaw;
Muzıkanı durıs túsiniw ushın zárúrli bolgan saz óneri nızamlıqları haqqında bilimler menen
qurallandırıw;
Muzıkalıq qábilet hám talġamdı rawajlandırıw;
Aktiv tıńlawshı hám atqarıwshı (ayrım jaġdaylarda hátte dóretiwshi) bolıw imkaniyatın
jaratıwshı uqıp hám kónlikpelerdi qáliplestiriwge qaratılıwı tiyis.
Biz bul wazıypalardı orınlay otırıp, oqıtıwdıń izbe-izligi, bir pútinligi, sistemalılıġı
printsiplerinen kelip shıqsaq, oqıtıw, muzıkalıq mádeniyattı qáliplestiriwge, shaxs tárbiyasına tásir
etedi dep tastıyıqlaymız.
REFERENCES
1.
D.Kabalevskiy. Programmi sr. obsheobrazovanniy shkoli. Muzika 4-7 klassi Moskva,
«Prosveshenie» 1988.
2.
M.Rumer Vvedenie «Metod-e ukazaniya k uchebnikam peniya» Moskva 1968
3.
D.Omonullaev va boshqalar «1 sinf uchun musiqa darsligi» Toshken, 1997
4.
O.Apraksina «Vospitanie v shkole» Vipusk №11 «Muzika» Moskva 1976
5.
G.Sharapova «Musiqa uqitish metodikasi» Bolalar cholg`u asboblarida jur bulish 22
bette. Toshkent 2003
6.
Esemuratov B. DEVELOPMENT OF CHILDREN'S CREATIVITY ON THE BASIS OF
PEDAGOGICAL TECHNOLOGY AS AN EXAMPLE OF KARAKALPAK FOLK
SONGS //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 835-840.
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 11 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
859
7.
Esemuratov B. EDUCATION OF YOUNG PEOPLE TO PATRIOTISM, COURAGE,
AND FREEDOM THROUGH SPOONS PERFORMED BY OTHERS //Modern Science
and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 197-202.
8.
Ospanova R. THE SITUATION OF USING THE CREATIONS OF COMPOSER
MUKHTOR ASHRAFIY AND DONI ZOKIROV IN MUSIC LESSONS //Modern
Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 190-196.
9.
Ospanova R. WAYS OF DEVELOPMENT AND IMPROVEMENT OF MUSIC
EDUCATION PEDAGOGY //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. –
С. 822-828.
10.
Jiyenbaevich M. I. The evolution of music pedagogy of the karakalpak people: Historical
and theoretical aspects //Asian Journal of Research in Social Sciences and Humanities. –
2021. – Т. 11. – №. 10. – С. 27-32.
11.
Jiyenbaevich M. I. Competence-based approach in higher musical and professional
education //ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal. –
2022. – Т. 12. – №. 4. – С. 42-47.
12.
Moyanov I. TRAINING AND DEVELOPMENT OF ART PERSONNEL //Modern
Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 9. – С. 65-69.
13.
Jiyenbaevich M. I. COMPETENCE-BASED APPROACH IN HIGHER MUSICAL
AND PROFESSIONAL EDUCATION //PROMINENCE OF INFORMATION
BASES& MEDIA ASSESSMENTS IN THE POST CONFLICT MARKETING
ENVIORNMENT.
14.
Moyanov I. TRAINING AND DEVELOPMENT OF ART PERSONNEL //Modern
Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 9. – С. 65-69.
15.
Моянов Ы. Д. ҚОРАҚАЛПОҚ ХАЛҚИ МУСИҚИЙ ПЕДАГОГИКАСИНИНГ
ТАРИХИЙ-НАЗАРИЙ ЖИҲАТЛАРИ //Образование и инновационные
исследования международный научно-методический журнал. – 2021. – №. 5.
16.
Моянов Ы. Д. ҚОРАҚАЛПОҚ ХАЛҚИ МУСИҚИЙ ПЕДАГОГИКАСИНИНГ
ТАРИХИЙ-НАЗАРИЙ ЖИҲАТЛАРИ //Образование и инновационные
исследования международный научно-методический журнал. – 2021. – №. 5.
17.
Ануаровна O. Р. ҚОРАҚАЛПОҚ ХАЛҚ КУЙЛАРИ ВОСИТАСИДА БОЛАЛАР
ИЖОДКОРЛИГИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ. – 2023.
18.
Anuarovna U. E. IMPROVING THE MECHANISMS OF EDUCATING STUDENTS IN
THE SPIRIT OF INTER-ETHNIC HARMONY BASED ON NATIONAL MUSIC IN
THE CONDITIONS OF ETHNO-CULTURAL RELATIONS //International Journal of
Advance Scientific Research. – 2023. – Т. 3. – №. 09. – С. 329-333.
19.
БОЛАЛАР Қ. Х. К. В., РИВОЖЛАНТИРИШ И. MODERN SCIENCE АND
RESEARCH //MODERN SCIENCE. – 2023. – Т. 2181. – С. 3906.
20.
Ospanova R. DEVELOPMENT OF CHILDREN'S CREATIVITY THROUGH BLACK
FOLK SONGS //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 9. – С. 70-73.
21.
Nawrizbaeva A. A. THE PERFORMANCE SKILLS OF KARAKALPAK BAKSHIS
//Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 906-910.
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 11 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
860
22.
Nawrızbaeva A. A. BAQSÍ, SÁZENDE GENJEBAY TILEWMURATOVTÍN
ACTQARÍWSHÍLÍQ METHODS //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №.
10. – С. 218-223.
23.
Muxammetdinova L. THE DEVELOPMENT OF THE ART OF GIVING IN NORTHERN
PAKISTAN AS AN EXAMPLE OF THE YEARS OF INDEPENDENCE //Modern
Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 9. – С. 74-78.
24.
Maxamatdinovna M. L. FOLKLORE AS A SPECIAL FORM OF CREATIVITY
//International Journal of Advance Scientific Research. – 2023. – Т. 3. – №. 09. – С. 282-
284.
25.
Makhammatdinovna M. L. As a Means of Providing Aesthetic Education to the Students
of the Art of Embroidery //Vital Annex: International Journal of Novel Research in
Advanced Sciences. – 2023. – Т. 2. – №. 3. – С. 149-152.
26.
Askarova Z., Maxamatdinova L. Ceremonies Solemnly Held in Connection with Public
Holidays //Miasto Przyszłości. – 2022. – Т. 27. – С. 181-183.
27.
Махамматдинова Л. ЎЗБЕК ВА ҚОРАҚАПОҚ МУСИҚА МАДАНИЯТИНИНГ
РИВОЖЛАНИШИДА БАСТАКОРЛАРНИНГ ҚЎШГАН ҲИССАСИ //Oriental Art
and Culture. – 2022. – Т. 3. – №. 2. – С. 782-786.
28.
Есанов М. ФОРМИРОВАНИЕ НРАВСТВЕННЫХ КАЧЕСТВ ЛИЧНОСТИ
СРЕДСТВАМИ МУЗЫКИ //Oriental Art and Culture. – 2023. – Т. 4. – №. 1. – С. 719-
725.
29.
Ayapova K., Yesanov M. Organization of Music Lessons by the Teacher in Various Ways
//Miasto Przyszłości. – 2022. – Т. 27. – С. 189-191.
30.
Esanov M., Ametov A. DOIRA SAN’ATINING RIVOJLANISHI VA TARIXI //Oriental
Art and Culture. – 2022. – Т. 3. – №. 2. – С. 729-733.
31.
Eсанов М. Знание особенностей воздействия музыкального искусства на человека
//Science and Education. – 2022. – Т. 3. – №. 12. – С. 767-771.
32.
Есанов М. О. ЎЗБЕК ХАЛҚ ЧОЛҒУЛАРИДА ИЖРОЧИЛИК ТАРИХИ //Oriental Art
and Culture. – 2022. – Т. 3. – №. 1. – С. 578-584.
33.
АЛЛАМБЕРГЕНОВА
Г.
ҚАРАҚАЛПАҚ
БАҚСЫСЫ
СƏЛМЕНБАЙ
САДЫҚОВТЫӉ
34.
ДӨРЕТИЎШИЛИК ЖОЛЫ //Евразийский журнал социальных наук, философии и
культуры. – 2023. – Т. 3. – №. 10. – С. 112-117.
35.
Tajimuratova S. FORMATION OF STUDENTS'SKILLS OF INDEPENDENT
PERFORMANCE THROUGH THE TEACHING OF ART HISTORY //Modern Science
and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 841-849.
36.
Saginbaevna T. S. FORMATION OF STUDENTS'SKILLS OF INDEPENDENT
PERFORMANCE THROUGH THE TEACHING OF ART HISTORY //Spectrum Journal
of Innovation, Reforms and Development. – 2022. – Т. 9. – С. 386-392.
37.
Sag’inbaevna T. S. Cultural Life in Uzbekistan during the Years of Independence //Spanish
Journal of Innovation and Integrity. – 2023. – Т. 18. – С. 39-41.
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 11 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
861
38.
Tajimuratova S. FORMATION OF STUDENTS'SKILLS OF INDEPENDENT
PERFORMANCE THROUGH THE TEACHING OF ART HISTORY //Modern Science
and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 841-849.
39.
Saginbaevna T. S. Management and study of culture and art. – 2022.
40.
Тажимуратова Ш. С. САНЪАТШУНОСЛИК ФАНЛАРИНИ ЎҚИТИШ ОРҚАЛИ
ТАЛАБАЛАРНИНГ
МУСТАҚИЛ
ИШЛАШ
КЎНИКМАЛАРИНИ
ШАКЛЛАНТИРИШ. – 2023.
41.
Tajimuraova S. S. INFORMATION AND COMMUNICATIONS IN MANAGEMENT
//Journal of Integrated Education and Research. – 2022. – Т. 1. – №. 5. – С. 509-511.
42.
Qudenov R. QORAQALPOQ XALQ QO'SHIQLARI ASOSIDA YOSHLARNI
TARBIYALASH //«ОБРАЗОВАНИЕ И НАУКА В XXI ВЕКЕ». – 2023.
43.
Шыныбеков А. САМАРАЛИ НАТИЖАГА ЭРИШИШДА ЎҚУВЧИЛАР УЧУН
ПЕДАГОГИК ВОСИТАЛАР //Евразийский журнал социальных наук, философии и
культуры. – 2023. – Т. 3. – №. 11. – С. 76-79.
44.
Shinibekov A. QORAQALPOQ MUSIQA MADANIYATIDA MILLIY OGZAKI
IJODINING GAVDALANISHI //Miasto Przyszłości. – 2023. – Т. 39. – С. 204-206.
45.
Shinibekov A. Historical and Social Events in Folklore Works from the Point of View of
People's Relationships //Miasto Przyszłości. – 2022. – Т. 27. – С. 199-201.
46.
Шыныбеков А. Қорақалпоқлар санъатининг сарчашмалари Шарқий Европа ва Осиё
қадимий маданияти билан чамбарчас боғликлиги //Science and Education. – 2022. – Т.
3. – №. 12. – С. 910-915.
