62
INSAN TÁRBIYASÍNDA MUZÍKANÍŃ TUTQAN ORNÍ
Sarsenbaeva Sayora
ÓzMKÓMI NF “Folklor hám etnografiya” kafedrası
“Baqsıshılıq hám dástanshılıq” qaniygeligi 2-kurs student
https://doi.org/10.5281/zenodo.10325246
Annotaciya.
Bul teziste muzıka insan ruwxıylıǵın qáliplestiriw deregi boyınsha
maǵlıwmatlar sóz etilgen.
Gilt sózi:
Muzıka, estetika, ruwxıy, ádep-ikramlı, páklik, tárbiya, nama, shaxs.
THE ROLE OF MUSIC IN HUMAN EDUCATION
Abstract.
This thesis mentions information about the source of the formation of music of
human spirituality.
Key words:
music, aesthetics, spirituality, morality, purity, upbringing, melody, personality.
РОЛЬ МУЗЫКИ В ВОСПИТАНИИ ЧЕЛОВЕКА
Аннотация.
В данном тезисе упоминаются сведения об источнике формирования
музыки человеческой духовности.
Ключевое слово:
музыка, эстетика, духовность, нравственность, чистота,
воспитание, мелодия, личность.
Muzıka madeniy túrmisimizda ken orın tútqan, insan shaxisin qáliplestiriwde tiykarǵı
áhmiyetti payda etetúǵin kórkem óner túri bolıp esaplanadı. Muzıka tárbiyasına bolsa, názik
tárbiyanıń tiykarǵı hám qúramalı tarawlarııń biri, ol átıraptaǵı gózzal nárselardi durıs qabıl etiwge
hám qádirlewge úyretedi. Oqıwshılarǵa jaqsı tárbiya beriwde ulıwma orta tálim beretuǵın
mekteplerdegi, muzıka mádeniyatı sabaqlarınıń ornı úlken. Oqıwshılar muzıka sırların túsiniwdi
hám qádirlewdi mádeniyatqa iye bolıwdı, eń aldı menen mektepte úyrenedi. Estetikanı
qáliplestiriw úshın bolsa, muzıka mádeniyatı sabaqları menen bir qatarda klastan tısqarı muzıka
tárbiyasınıń áhmiyeti úlken. Sebebi klastan tıs muzıka tárbiyasınıń jámiyetlik hám dógerek
jumıslarında balalar jeke tarizde qamrab alınadı. Sonday-aq, muzıka tárbiyası sazende yáki
aktirisanı emes, eń aldı menen insandı tárbiyalaydı. Ósip kiyatırǵan jas áwladtı muzıka gozzallıq
álemine alıp kiredi. Sebebi, muzıka insan túrmısına kúshli tásir kórsetiw imkanyatına iye hám
ádep – ikramlilıq estetika tárbiyasınıń áhmiyetli bólegi bolıp esaplanadı. Insan muzıka menen
ana háyiwi arqalı tanısıp, ómir boyı muzıkadan zawıq alıp jasaydı. Muzıkadan azıq alıw úshın
bolsa, insan joqarı mádeniyatlı, taza qálib iyesi, gozzallıqtı sezine alatuǵın bolıwı kerek.
63
Alımlardan “ Adam shaxıs bolıwı úshın, ol rúwhiy tárepten rawajlanıwı, ózin bir pútin insan dep
seziniwi kerek” - degen edi.
Shaxstı rawajlandırıw úshın aldın onıń minez - qúlqına tásir etiwshi faktorlardı, onıń
tábiyatın , qızıǵıwshılıǵın úyıreniwi lazım. Búnıń úshın shaqıstı túrli múnásabetler dógeregine
qoyıp baqlawı kerek. Áne sol waqıtta onıń sotsiyal minez- qúlıqı, rúwhiy kórinisi, insannıń
páziletleri júzege shıǵadı. “Har bir insan - degen edi Abú Nasir Al Farabiy – óz tábiyatı menen
sonday dúzilgen, ol jasaw hám joqarı jetiskenlikke eırisiw úshın insanlar toparına mútájlik
túwıladı, sol sebepli ol kóp nárselerdi óz ara járdemlesiwi arqalı jetiklikke erisedi”.
Balanıń shaxıs sıpatında rawajlandırıwında násil, átıraptagı ortalıq, tárbiya áhmiyetli orın
tutadı. Oqıtıwshı búl faktorlardı baqlap, úyrenip shıǵıp, oqıwshılardın qızıǵıwı, qábileti,
muzıkaǵa, gozzallıqqa, miynetke múnasabetlerine qarap, muzıkalıq bilim, kónlikpe hám
tájiriybelerdi sińdirip barıwı lazım. Insan muzıkadan ómir boyı zawıq aladı. Sol sebepli
oqıwshılardı muzıka mádeniyatına tárbiyalaw, joqarı talǵam
menen qúrallandırıw, rúwhıy
dúnya qarastı qáliplestiriw baslawish klass muzıka oqıtıwshısınıń waziypası bolıp esaplanadı.
Muzıka insan denesine emotsiyanal tásir kórsetiw menen birge , muzıkalıq dawıs járdeminde
júzege keletiǵın muzıkalıq ırǵaqlar menen tásir etedi, balalardı qúwandıradı, oylandıradı,
jaqsılıqqa , gozallıqqa jetekleydi hám estetika álemine alıp keledi. Solay eken, baslawısh
klasslarda muzıka mádeniyatı sabaqlarına itibar jánede kúshiyip, baslawısh klass muzıka
oqıtıwshısı aldına úlken wazıypaları qoyadi. Sol menen birge, ziyrek oqıwshılardı, mektep
túrmisina jámatshilik hám dógerek júmıslarına tartiw baslawish klass oqıtıwshısına júkletiledi.
Muzıka mádeniyatı sabaqlarında milliy muzıka miyraslarinan toliq paydalanıw hám búǵngi
zamanagóy shigarmalardi muzıka sabaqlarında qollanıw, oqıtıwshıdan júmis mazmúni hám
taktikasin jańalawdı talap etedi. Búnıń úshın muzıka oqıtıwshısı óz panin púhta biliwi,
balalardı jaqsı kóriwi, pedagogika, pisixologiya, balalar fiziologiyası, muzıka oqıtıw
metodikasınan tereń bilimge iye bolıwı lazım. Sebebi jas awladti barkamal insan etip
tárbiyalawda muzıka oqıtıwshısı jetekshi bolıp esaplanadı. Mektep túrmısında baslawısh
klass muzıka oqıtıwshınıń xizmet darejesi keń. Muzıka mádeniyatı sabaqlarınan tısqarı,
oqıwshılar menen tárbiyalıq, muzıkalıq ashıq sabaqlar ótkeriledi. Búl házirgi zaman
oqıtıwshılarınan júmıs mazmúnın jańalaw protsessin talap etedi. Muzıka oqıtıwshısı sabaq
protsessinde qosıq aytıw, muzıka tıńlaw, muzıkaǵa say balalar saz àsbaplarınan paydalanıw
muzıkalıq ritmikalıq háreketlerdi orınlaw siyaqlı sabaq xizmetinde muzıkaǵa qızıqtıra alıw,
olardıń muzıkalıq qábiletlerin arttırıw
ǵ
a háreket etiwi lazim. Sebebi, muzıka oqıwshılarǵa
tez tásir ete alatú
ǵ
in tálim - tárbiya quralı bolıp esaplanadı
.
Ol oqıwshılardı jaqsı insan
64
bolıp qáliplesiwinde jámáátshilik hám ádep- ikramlıq tárepten jaqsı tásir kórsetedi. Sonıń
úshında, muzıka mádeniyatı sabaqları, tárbiya sabaǵI dep ataladı. Sabaq nátiyjeligin asırıw
muzıka oqıtıwshısınan miynet, óz pánine múxabbat, balalardı gózzallıq ham estetika álemine
kiriw úshın bilim hám muzıkaǵa mehir qoyıwdı talap etedi
.
REFERENCES
1.
Esemuratov B. DEVELOPMENT OF CHILDREN'S CREATIVITY ON THE BASIS OF
PEDAGOGICAL TECHNOLOGY AS AN EXAMPLE OF KARAKALPAK FOLK
SONGS //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 835-840.
2.
Esemuratov B. EDUCATION OF YOUNG PEOPLE TO PATRIOTISM, COURAGE,
AND FREEDOM THROUGH SPOONS PERFORMED BY OTHERS //Modern Science
and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 197-202.
3.
Ospanova R. THE SITUATION OF USING THE CREATIONS OF COMPOSER
MUKHTOR ASHRAFIY AND DONI ZOKIROV IN MUSIC LESSONS //Modern
Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 190-196.
4.
Ospanova R. WAYS OF DEVELOPMENT AND IMPROVEMENT OF MUSIC
EDUCATION PEDAGOGY //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. –
С. 822-828.
5.
Jiyenbaevich M. I. The evolution of music pedagogy of the karakalpak people: Historical
and theoretical aspects //Asian Journal of Research in Social Sciences and Humanities. –
2021. – Т. 11. – №. 10. – С. 27-32.
6.
Jiyenbaevich M. I. Competence-based approach in higher musical and professional
education //ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal. – 2022.
– Т. 12. – №. 4. – С. 42-47.
7.
Moyanov I. TRAINING AND DEVELOPMENT OF ART PERSONNEL //Modern
Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 9. – С. 65-69.
8.
Jiyenbaevich M. I. COMPETENCE-BASED APPROACH IN HIGHER MUSICAL AND
PROFESSIONAL EDUCATION //PROMINENCE OF INFORMATION BASES&
MEDIA ASSESSMENTS IN THE POST CONFLICT MARKETING ENVIORNMENT.
9.
Moyanov I. TRAINING AND DEVELOPMENT OF ART PERSONNEL //Modern
Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 9. – С. 65-69.
65
10.
Моянов Ы. Д. ҚОРАҚАЛПОҚ ХАЛҚИ МУСИҚИЙ ПЕДАГОГИКАСИНИНГ
ТАРИХИЙ-НАЗАРИЙ
ЖИҲАТЛАРИ
//Образование
и
инновационные
исследования международный научно-методический журнал. – 2021. – №. 5.
11.
Моянов Ы. Д. ҚОРАҚАЛПОҚ ХАЛҚИ МУСИҚИЙ ПЕДАГОГИКАСИНИНГ
ТАРИХИЙ-НАЗАРИЙ
ЖИҲАТЛАРИ
//Образование
и
инновационные
исследования международный научно-методический журнал. – 2021. – №. 5.
12.
Ануаровна O. Р. ҚОРАҚАЛПОҚ ХАЛҚ КУЙЛАРИ ВОСИТАСИДА БОЛАЛАР
ИЖОДКОРЛИГИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ. – 2023.
13.
Anuarovna U. E. IMPROVING THE MECHANISMS OF EDUCATING STUDENTS IN
THE SPIRIT OF INTER-ETHNIC HARMONY BASED ON NATIONAL MUSIC IN
THE CONDITIONS OF ETHNO-CULTURAL RELATIONS //International Journal of
Advance Scientific Research. – 2023. – Т. 3. – №. 09. – С. 329-333.
14.
БОЛАЛАР Қ. Х. К. В., РИВОЖЛАНТИРИШ И. MODERN SCIENCE АND
RESEARCH //MODERN SCIENCE. – 2023. – Т. 2181. – С. 3906.
15.
Ospanova R. DEVELOPMENT OF CHILDREN'S CREATIVITY THROUGH BLACK
FOLK SONGS //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 9. – С. 70-73.
16.
Nawrizbaeva A. A. THE PERFORMANCE SKILLS OF KARAKALPAK BAKSHIS
//Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 906-910.
17.
Nawrızbaeva A. A. BAQSÍ, SÁZENDE GENJEBAY TILEWMURATOVTÍN
ACTQARÍWSHÍLÍQ METHODS //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №.
10. – С. 218-223.
18.
Muxammetdinova L. THE DEVELOPMENT OF THE ART OF GIVING IN NORTHERN
PAKISTAN AS AN EXAMPLE OF THE YEARS OF INDEPENDENCE //Modern
Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 9. – С. 74-78.
19.
Maxamatdinovna M. L. FOLKLORE AS A SPECIAL FORM OF CREATIVITY
//International Journal of Advance Scientific Research. – 2023. – Т. 3. – №. 09. – С. 282-
284.
20.
Makhammatdinovna M. L. As a Means of Providing Aesthetic Education to the Students
of the Art of Embroidery //Vital Annex: International Journal of Novel Research in
Advanced Sciences. – 2023. – Т. 2. – №. 3. – С. 149-152.
21.
Askarova Z., Maxamatdinova L. Ceremonies Solemnly Held in Connection with Public
Holidays //Miasto Przyszłości. – 2022. – Т. 27. – С. 181-183.
66
22.
Махамматдинова Л. ЎЗБЕК ВА ҚОРАҚАПОҚ МУСИҚА МАДАНИЯТИНИНГ
РИВОЖЛАНИШИДА БАСТАКОРЛАРНИНГ ҚЎШГАН ҲИССАСИ //Oriental Art
and Culture. – 2022. – Т. 3. – №. 2. – С. 782-786.
23.
Есанов М. ФОРМИРОВАНИЕ НРАВСТВЕННЫХ КАЧЕСТВ ЛИЧНОСТИ
СРЕДСТВАМИ МУЗЫКИ //Oriental Art and Culture. – 2023. – Т. 4. – №. 1. – С. 719-
725.
24.
Ayapova K., Yesanov M. Organization of Music Lessons by the Teacher in Various Ways
//Miasto Przyszłości. – 2022. – Т. 27. – С. 189-191.
25.
Esanov M., Ametov A. DOIRA SAN’ATINING RIVOJLANISHI VA TARIXI //Oriental
Art and Culture. – 2022. – Т. 3. – №. 2. – С. 729-733.
26.
Eсанов М. Знание особенностей воздействия музыкального искусства на человека
//Science and Education. – 2022. – Т. 3. – №. 12. – С. 767-771.
27.
Есанов М. О. ЎЗБЕК ХАЛҚ ЧОЛҒУЛАРИДА ИЖРОЧИЛИК ТАРИХИ //Oriental Art
and Culture. – 2022. – Т. 3. – №. 1. – С. 578-584.
28.
АЛЛАМБЕРГЕНОВА
Г.
ҚАРАҚАЛПАҚ
БАҚСЫСЫ
СƏЛМЕНБАЙ
САДЫҚОВТЫӉ ДӨРЕТИЎШИЛИК ЖОЛЫ //Евразийский журнал социальных
наук, философии и культуры. – 2023. – Т. 3. – №. 10. – С. 112-117.
29.
Allambergenova G. THE LIFE AND CAREER OF COMPOSER OSERBAI
ALLANAZAROV //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 217-224.
30.
Allambergenova G. GOALS AND OBJECTIVES OF MUSIC EDUCATION IN
PRIMARY SCHOOL //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 849-
855.
31.
Tajimuratova S. FORMATION OF STUDENTS'SKILLS OF INDEPENDENT
PERFORMANCE THROUGH THE TEACHING OF ART HISTORY //Modern Science
and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 841-849.
32.
Saginbaevna T. S. FORMATION OF STUDENTS'SKILLS OF INDEPENDENT
PERFORMANCE THROUGH THE TEACHING OF ART HISTORY //Spectrum Journal
of Innovation, Reforms and Development. – 2022. – Т. 9. – С. 386-392.
33.
Sag’inbaevna T. S. Cultural Life in Uzbekistan during the Years of Independence //Spanish
Journal of Innovation and Integrity. – 2023. – Т. 18. – С. 39-41.
34.
Tajimuratova S. FORMATION OF STUDENTS'SKILLS OF INDEPENDENT
PERFORMANCE THROUGH THE TEACHING OF ART HISTORY //Modern Science
and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 841-849.
67
35.
Saginbaevna T. S. Management and study of culture and art. – 2022.
36.
Тажимуратова Ш. С. САНЪАТШУНОСЛИК ФАНЛАРИНИ ЎҚИТИШ ОРҚАЛИ
ТАЛАБАЛАРНИНГ
МУСТАҚИЛ
ИШЛАШ
КЎНИКМАЛАРИНИ
ШАКЛЛАНТИРИШ. – 2023.
37.
Tajimuraova S. S. INFORMATION AND COMMUNICATIONS IN MANAGEMENT
//Journal of Integrated Education and Research. – 2022. – Т. 1. – №. 5. – С. 509-511.
38.
Qudenov R. QORAQALPOQ XALQ QO'SHIQLARI ASOSIDA YOSHLARNI
TARBIYALASH //«ОБРАЗОВАНИЕ И НАУКА В XXI ВЕКЕ». – 2023.
39.
Kudenov R. WAYS TO TEACH FOURTH GRADERS A SINGING LESSON //Modern
Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 225-232.
40.
Kudenov R. METHODS OF CONDUCTING A MUSIC CULTURE LESSON IN THE
FOURTH GRADE //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 856-861.
41.
Шыныбеков А. САМАРАЛИ НАТИЖАГА ЭРИШИШДА ЎҚУВЧИЛАР УЧУН
ПЕДАГОГИК ВОСИТАЛАР //Евразийский журнал социальных наук, философии и
культуры. – 2023. – Т. 3. – №. 11. – С. 76-79.
42.
Shinibekov A. QORAQALPOQ MUSIQA MADANIYATIDA MILLIY OGZAKI
IJODINING GAVDALANISHI //Miasto Przyszłości. – 2023. – Т. 39. – С. 204-206.
43.
Shinibekov A. Historical and Social Events in Folklore Works from the Point of View of
People's Relationships //Miasto Przyszłości. – 2022. – Т. 27. – С. 199-201.
44.
Шыныбеков А. Қорақалпоқлар санъатининг сарчашмалари Шарқий Европа ва Осиё
қадимий маданияти билан чамбарчас боғликлиги //Science and Education. – 2022. – Т.
3. – №. 12. – С. 910-915.
