ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 1 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
87
ИНГЛИЗ ТИЛИДА ЁЗУВ КЎНИКМАЛАРИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ
Кенжаева Нигора Ўктамовна
Тошкент давлат аграр университети
«Тиллар» кафедрасининг ўқитувчиси
https://doi.org/10.5281/zenodo.10467246
Аннотация. Ушбу мақолада Ёзув таълимнинг ҳамма босқичларида ёрдамчи
аҳамиятга эга бўлиб, гапириш, тинглаб тушуниш, ва ўқиб тушуниш ва ёзув кўникмаларини
ривожлантириш ва такомиллаштириш воситаси вазифасини бажариши ва турли олий
ўқув юртларида ёзув малакасини нутқ фаолияти тури сифатида ривожлантиришда
бакалаврият талабалари учун фикрни ёзма баён қила олиш, хатоларсиз ёзиш қобилятини
ўстиришга
хизмат
қиладиган
ҳамда
ёзув
малакасини
ривожлантиришдаги
қийинчиликларни бартараф қилишнинг амалий-ижодий усуллар, илмий-назарий тавсиялар
баён қилинади.
Калит сўзлар: ёзув малакаси, нутқ фаолияти, ёзма нутқ, оғзаки нутқ, фонетик
қийинчиликлар, компонентлар.
DEVELOPMENT OF ENGLISH WRITING SKILLS
Abstract. In this article, Writing is a helpful tool at all stages of education, serving as a
tool to develop and improve speaking, listening comprehension, and reading comprehension and
writing skills, and being able to express ideas in writing for undergraduate students in developing
writing skills as a type of speaking activity, practical-creative methods of overcoming difficulties
in the development of writing skills, scientific and theoretical recommendations, which serve to
develop the ability to write without errors.
Keywords: writing skills, speech activity, written speech, oral speech, phonetic difficulties,
components.
РАЗВИТИЕ НАВЫКОВ АНГЛИЙСКОГО ПИСЬМА
Аннотация. В данной статье письмо имеет вспомогательное значение на всех
этапах обучения и служит средством развития и совершенствования навыков говорения,
понимания на слух, понимания прочитанного и письма, умения выражать мысли в
письменной форме для студентов бакалавриата. В развитии навыков письма как вида
речевой деятельности в различных высших учебных заведениях используются
практически-творческие методы, научно-теоретические рекомендации, которые служат
развитию умения писать без ошибок и устранению трудностей в развитии навыков
письма. описано.
Ключевые слова: навыки письма, речевая деятельность, письменная речь, устная
речь, фонетические трудности, компоненты.
Бугунги кунда хорижий тилларни жадал ўргатиш мустақил Ўзбекистонда умумхалқ
эҳтиёжига айланди ва давлат сиёсати даражасига кўтарилди. Ҳозирги пайтда чет тили
таълими турли мутахассислар тайёрлаш тизимининг муҳим қисмига айланганлиги ва бирор
бир чет тилини билиш олий ёки ўрта махсус ўқув юртини тугатаётган мутахассис учун
муҳим эканлиги барчага маълум.
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 1 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
88
Ўзбекистон Республикаси мустақиллиги шарофати билан жаҳоннинг бошқа
мамлакатлари ўртасида ривожланиб бораётган ижтимой-сиёсий, илмий-техникавий ва
маданий дипломатик алоқаларнинг тобора ошиб бораётганлиги, мамлакатимизда турли
хорижий қўшма-корхоналарнинг фаолият кўрсатиши ва кўпгина элчихоналарни
очилишида хорижий тил ёзувининг аҳамияти ҳам ўз ҳиссасини турли хил соҳаларда
қўшаётганлиги кундалик ҳаётимизда яққол кўзга ташланиб турибди. Нутқ фаолиятларидан
бири бўлган ёзма нутққа оид ўнлаб илмий-тадқиқот ишлари олиб борилган, ўқув-услубий
қўлланмалар, олий ўқув юрти талабалари учун илмий мақолалар ёзилган, ҳар бир дарсликда
ёзув малакасига оид бажариш учун ёзув машқлар берилган бўлиб, бу талабаларни ҳар
томонлама етук инсонлар қилиб тарбиялаш, уларга фан асосларидан чуқур билим бериш,
уларда замонавий дунёқарашни шакллантириш ва кенгайтириш, уларни эстетик
тарбиялашда муҳим аҳамиятга эга.
Ёзма нутқ кенг тушунчани асосан икки маънони англатиш мумкин. Ёзма нутқ
жараёни сифатида фикрни ёзма равишда баён қилиш, ифодалаш ва шу жараёнинг натижаси
бўлган матн маъноларини нуткда гапириб беришни ифодалайди. Чет тилнинг, жумладан
инглиз тили ўқитиш методикасида ёзувни ўргатишга доир илмий тадқиқотларда қимматли
фикрлар баён этилган (Ж.Ж.Жалолов, Г.Махмудова ва С.Ёқубова, TH.Anderson and
K.Forrester, J.A.Hefferman.). Ёзув малакасининг психологик ва психофизиологик
хусусиятлари, ёзув техникасига доир машқлар ҳам бор бўлиб, бу борада чэт эл олимлари
томонидан турли тадқиқот ишлари олиб борилган. (Nala Nola Bacha “Testing Writing in the
EFL Classroom, Student Expectation”, Oleg Tarnopolsky “A case for Writing Skills
Development”.).
Ёзма нутқнинг компонентига ўқиш ва ёзув киради. Ёзув-ёзма нутқнинг ажралмас
компонентидир. У орқали маълумот алмашилади ва узоқ вақт сақланади. Ёзув таълимнинг
ҳамма босқичларида ёрдамчи аҳамиятга эга бўлиб, гапириш, тинглаб тушуниш, ва ўқиб
тушуниш ва ёзув кўникмаларини ривожлантириш ва такомиллаштириш воситаси
вазифасини бажарган.
Ёзув - деганда нутқда тил белгиларини қайд қилиш тушунилади. Ёзувни
ўргатганда ҳарф, ҳарф бирикмалари орқали сўзлар, гаплар тузиш, фикрни ёзма баён
қилиш ўрганилади.
Ёзув нутқ фаолиятининг энг мураккаб тури бўлиб, унда нутқнинг
барча механизмлари
(
идрок-
mind,
диққат
-notice,
хотира
-memory,
тасаввур
-imigination,
тафаккур
-thought ва бошқалар)
иштирок этади. Инглиз тили ёзуви устида ишлаганда:
(1) товуш-ҳарф мувофиқлиги;
(2) имло;
(3) фикрни ёзма баён этиш;
(4) ҳарф, ҳарф бирикмалари орқали сўзлар, гаплар тузиш;
(5) ўзгалар фикрини ёзиш ўргатилади;
(6) ривожлантирилади.
Ёзма нутқ кенг тушунчани асосан икки маънони англатиш мумкин. Ёзма нутқ
жараёни сифатида фикрни ёзма равишда баён қилиш, ифодалаш ва шу жараёнинг натижаси
бўлган матн маъноларини нутқда гапириб беришни ифодалайди.
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 1 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
89
Шу нуқтаи назардан ёзув мазмунига графика, орфография, пунктуация ва улар
орқали фикрни ёзма баён қилишдан иборат. Бироқ инглиз тилини ўрганаётган ўзбек тили
аудиториясини назарда тутган ҳолда амалга оширилган илмий ишлар кам қилинганлиги сир
эмас. Бугунги ахборот технологиялари тараққий этган бир даврда талабанинг хорижий
тилда ёзувга ўргатиш, керак ахборотни ёзув орқали ифода қилишга ўргатиш масаласи кам
ишланган муаммолардан бири эканлиги маълум бўлди. Хусусан, бу масала билан боғлиқ:
I. Лингвистик қийинчиликлар: (фонетик, лексик, грамматик)
1
1.1. Фонетик қийинчиликлар: сўзни тўғри ёзишда тингловчилар товушларни
мазмунини фарқлашдаги қийнчиликлар
масалан:
write-right/kid-kit /board-boat-bought /mete-meet /
1.2. Лексик қийинчиликлар, яъни омофонлар, омографлар ва ҳ.к;
масалан:
steal-steel-stele/extend-extent/eat-it/three-tree/sleep-slip/
1.3. Грамматик қийинчиликларни бир-биридан ажрата олиш;
1.4. Нутқнинг монологлик, диалоглик хусусиятларини ҳисобга олиш;
1.5. Стилистик қийинчиликлар-нутқни шева ёки адабий тилга таъллуқлилигини
ҳисобга олиш.
II. Экстралингвистик қийинчиликлар:
2.1. Ёзув техникасига оид машқлар (қўл харакатини ўргатиш, намунага биноан ҳарф
қисмларини ёзиш, ҳарфни бир неча қатор ёзиш, матнни чиройли қилиб кўчириш, босма
ҳарфни ёзма шаклини кўчириш);
2.2. Ёзма нутқ машқлари:( кўчириш, эшитиб ёзиш, эркин ва ижодий диктант, ёзув
машқи, ўйин машқи, ҳикоянинг режасини тузиш, ўқиган матннинг мухтасар баёнини
тайёрлаш);
2.3. Ёзув билан боғлиқ бошқа масалалар хусусан; кўчириш, тўлдириш, тасниф ва
таҳлил, хатоларни тузатиш киради.
Шу билан бир қаторда синфдаги ёзув билан боғлиқ яъни, таянч воситаларнинг ва
мазмунли расмларнинг бўлишлигига эътибор берилади. Умуман олганда, нутқ
фаолиятининг бу тури тадқиқотларда етарли ёритилмаган бўлсада, тинглаб тушуниш
кўникмаларини шакллантириш билан боғлиқ бўлган машқлар ишлаб чиқилган. ( Н.И.Гез,
Ж.Ж.Жалолов, Н.В.Елухина). Олий ўқув юрти талабаларини хорижий тилда ёзувга
ўргатишнинг долзарб муаммолари мавзусининг долзарблиги қуйидаги омиллар билан
белгиланади, чунончи:
(1)
олий ўқув юртлари талабаларини хорижий тил дастурларида
ёзувга ўргатишнинг бугунги кун ҳолатидаги қийинчиликлар кузатилмоқда.
Ёқубов И.Я. –Амалий инглиз тили методикаси. – Т.,2009.
1
(2)
чет тил ўқитиш мазмуни (нутқий малакалар ва ёзув техникасини ўргатиш) да
сезиларли номувофиқлик ҳукум суриб келмоқда.
(3)
университет (институт) дарсликларида
ёзувга ўргатишнинг дастурий талаблари яратилган эмас.
(4)
ёзма нутқий малакалар учун
алоҳида дарс соатлар ажратилган эмас, аксинча интеграллашган фаолият асосида
кузатилади.
(5)
чет тил ўқитиш курсида олий ўқув юртлари талабаларини хорижий тилда
ёзувга ўргатиш муаммоси тадқиқотчилар эътиборидан четда қолиб кетмоқда ва ҳ.к.з.
Ёзувни ривожлантиришга оид машқлар типологиясини ишлаб чиқиш ва ушбу
мақсадга эришиш йўлида вазифалар ва
у
лар қуйидагилар:
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 1 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
90
1. хорижий тил малакаларини шакллантиришда ёзувнинг ўрнини аниқлаш;
2. ёзувни психологик ва психофизиологик хусусиятини аниқлаш;
3. ёзувга ўргатишнинг замонавий услублари ва уларнинг хусусиятларини кўриб
чиқиш;
4. ёзувга ўргатиш тамойилларини очиб бериш;
5. чет тил олий ўқув юртларида ёзув турлари ва шаклларини белгилаш;
6. ёзув билан боғлиқ қийинчиликларни аниқлаш ва уларнинг сабабини тушунтириш.
Хулоса.
Чет тил таълими самарадорлигини таъминлашга янгича нуқтаи назардан
ёндашилганлиги, чет тил таълими мазмунининг давр талаби даражасида янгиланиб
боришига объектив зарурият сифатида қаралганлиги турли олий ўқув юртларида ёзув
малакасини нутқ фаолияти тури сифатида ривожлантиришда бакалаврият талабалари учун
фикрни ёзма баён қила олиш, хатоларсиз ёзиш қобилятини ўстиришга хизмат қиладиган ва
ёзув малакасини ривожлантиришдаги қийинчиликларни бартараф қилишнинг амалий-
ижодий усуллар, илмий-назарий тавсиялар баён қилинади.
Олий ўқув юрти талаба ёшларига чет тилни ўргатишда ёзув фаолиятини
шакллантиришнинг замонавий методикасини яратиш бугунги куннинг энг долзарб
масалаларидан бири бўлиб қолмоқда.
REFERENCES
1.
Ёқубов И.Я. –Амалий инглиз тили методикаси. – Т.,2009.
2.
Э. Эргашев – Чет тилини ўқитиш жараёнида техника воситаларидан
фойдаланиш. – Т., 1984.
3.
У.Толипов, М.Усманбоева – Педагогик технологияларнинг тадбиқий асослари. –
Т.,2006.
