Raqamli tehnologiyalar va sun’iy intellekt
Bibisora Alikulova
1
1
Toshkent Gumanitar Fanlar Universiteti, Yangi chochtepa, Toshkent 100066, O’zbekiston.
https://doi.org/10.5281/zenodo.10471465
Kalitso’z: Digital technologies, sun’iy intellect, koronavirus
,
robot,
ChatGPT
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Sun’iy
intellekt texnologiyalarini jadal joriy etish uchun
shart-sharoitlar yaratish chora-tadbirlari to‘g‘risida”
2021-yil
17-fevraldagi
PQ-4996-
son qaroriga muvofiq:
Muhammad al-Xorazmiy nomidagi Toshkent
axborot
texnologiyalari
universiteti
huzuridagi
Axborot-kommunikatsiya
texnologiyalari
ilmiy-
innovatsion markazi hamda Mirzo Ulug‘bek nomidagi
O‘zbekiston Milliy universiteti huzuridagi Intellektual
dasturiy tizimlar ilmiy-amaliy markazi negizida
Axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarini
rivojlantirish
vazirligi
huzuridagi
Raqamli
texnologiyalar va sun’iy intellektni rivojlantirish
ilmiy-tadqiqot instituti (keyingi o‘rinlarda — Institut)
tashkil qilindi hamda uning asosiy vazifalari
belgilangan.
Raqamli texnologiyalar
(Digital technologies)-
shunchalik shiddat bilan rivojlanib boryaptiki,
bugungi kunda har bir sohada, nafaqat kundalik
faoliyatimiz, balki ijtimoiy-iqtisodiy sohalar rivojini
ham ularsiz tasavvur qilib bo'lmaydi. Axborot olish va
foydalanish tezlashgan hozirgi davrda, ta’lim tizimida
raqamli texnologiyalardan foydalanish, ta’lim sifatini
oshirish va ijtimoiy faol yoshlarni tarbiyalashda katta
ahamiyatga ega. Biz ilgari ta’lim dasturlarini
an’anaviy usuli, ya’ni ma’ruzani yirik xajmli kitoblar
va qo`llanmalar orqali olib borganmiz. Bu esa o`z
navbatida ta’lim sifatining u qadar yuqori bo`lishini
ta’minlamagan. Hozirda ta’lim sifatini ko’tarish
maqsadida
ta’limni
raqamlashtirish
jarayoni
boshlangan.
Raqamli texnologiyalarni o’zlashtirish insoniyat
tarixidagi boshqa innovatsion ishlanmalarni joriy
qilishdan tezroqdir: oxirgi 20 yil ichida raqamli
texnologiyalar
rivojlanayotgan
mamlakatlar
aholisining qaryib 50 foizini qamrab olishga va
ularning yordami bilan jamiyatni o’zgartirishga
muvaffaq bo’ldi. Aloqa va moliyaviy, tijorat va davlat
xizmatlarida
foydalanish
imkoniyatlarini
yahshilaydigan texnologiyalardan foydalanish, aholi
o’rtasidagi
tengsizlikning
sezilarli
darajada
qisqartirilishiga olib kelishi mumkin.
Tabiiyki, boshqa sohalarda bo'lgani kabi raqamli
texnologiyalarni soliq ma'murchiligida joriy etish ham
uning faoliyatini tubdan o'zgartirmoqda. Bu nafaqat
soliq to'lovchilar va soliq organlari o'rtasidagi
munosabatlar
bilan
bog'liq
bo'lib,
balki
deklaratsiyalarni taqdim etishdan tortib, to soliqlarni
to'lash va ma'lumotlarni saqlash usullarigacha ham
yangiliklar kirityapti.
Hususan, tizimda yagona elektron platformani
yaratish orqali ma'lumotlarni kiritish, to'plash,
shakllantirish, tahlil qilishning zamonaviy uslubi
yo'lga qo'yildi va ma'lumotlarni saqlash usullarigacha
ham yangiliklar kiritilayapti.
Yangi texnologiyalar Sun'iy intellekt"
atamasi 1956
yilda paydo bo'lgan, ammo bugungi kunda SI
texnologiyasi ma'lumotlar hajmini ko'paytirish,
algoritmlarni takomillashtirish, hisoblash quvvatini
va
ma'lumotlarni
saqlash
vositalarini
optimallashtirish fonida haqiqiy mashhurlikka
erishdi. Hozirgi kunda ko'plab mamlakatlar sog'liqni
saqlash, transport, mudofaa va milliy xavfsizlik kabi
ko'plab sohalarda sun'iy intellekt afzalliklaridan
foydalanib kelmoqda. PricewaterhouseCoopers (PwC)
konsalting
kompaniyasi
tadqiqotlari
shuni
ko'rsatadiki, global sun'iy aql 2030-yilga kelib jahon
iqtisodiyotiga 15,7 milliard trillion AQSH dollari
miqdorida hissa qo'shishi kutilmoqda. Bu jahon yalpi
ichki mahsulotining 26 foizga o'sishiga olib keladi.
Masalan, sog’likni saqlash sohasida sun’iy intellektga
asoslangan ilg’or texnologiyalar inson hayotini saqlab
qolish, kasalliklarga tashhis qo’yish va umr ko’rish
davomiyligini oshirishga xizmat qilmoqda.
Ta’lim sohasida virtual o’quv muhiti va masofaviy
ta’limni ta’minlash dasturlarda ishtirok eta olmagan
talabalarga
imkon
berdi.
Bundan
tashqari,
blokcheynga asoslangan tizimlardan foydalanish
davlat xizmatlarini yanada qulayroq qiladi, ularni
taqdim etuvchi institutlar mas’uliyatini oshiradi va
sun’iy intellektdan foydalanish natijasida jarayonlar
kamroq byurokratik holga keladi.
Sun`iy intellekt qaysi sohada eng zarur? Albatta,
meditsinada.
Sababi hozir bilasiz butun Yer yuziga
“koronavirus” infeksiyasi tarqalgan.
Yurtimizda hali ham bu virus avj olib bormoqda.
Qanchadan-qancha shifokorlarimiz bu virus bilan
kasallangan bemorlarimizni davolash maqsadida
o`zlari ham shu kasalga chalinishmoqda. Lekin buni
yechimi bor. Hozir texnologiya asri. Biz bu virusga
qarshi zamonaviy texnologiyalardan foydalanishimiz
kerak.
Ya`ni “Sun`iy intellekt”dan.
G`oya shundan iboratki, biz o`z shifokorlarimizni bu
bema`ni virusdan omon saqlashimiz uchun ularning
o`rniga sun`iy intellekt kiritilgan robotni
bemorlarga qarash uchun har bitta kasalxonaga
bittadan qo`yish kerak. Ular tezlik bilan har bir
kasalning oldiga borib uning issig`ini o`lchab, kerakli
dori-darmonlar berib, boshqa kasalning oldiga yetib
borishi kerak.
Shifokorlarning o`rniga robot qo`yishning asosiy
sabablari:
1. Virus yuqush xavfi tug`ilmaydi (sababi u robot)
Robot o`z nomi bilan robot, u tezlik bilan bir
bemorga qarab ikkinchi bemor tomon tez
harakatlanadi.
2. Ish haqi olmaydi
Lekin bunday robotlardan hech qayerda yo`q deb
aytolmaymiz. Sababi, ko`plab
rivojlangan davlatlarda shu sun`iy intellektga
asoslangan robotlar kasalxonalarda bemorlarga
g`amxo`lik qilmoqdalar. Odatda, robotlar deganda,
ko‘pchilikning ko‘z oldiga insonlardek gaplasha
oladigan, ularning o‘rniga barcha yumushlarni
bajara oladigan yordamchilar keladi. Ammo bu
nisbatan kengroq tushuncha. Aslida, mobil
qurilmangizdagi
dasturlar: google-tarjimon,
lug‘atlar, turli xil va hokozalar ham sun’iy intellektga
yaqqol misol bo‘la oladi. Faqat ularning qamrovi
kichikroq bo‘lib, ma’lum bir yo‘nalishdagina sizga
yordam bera oladi. Ya’ni, bajarmoqchi bo‘lgan
amallaringiz turiga qarab tegishli dasturdan
foydalanasiz.
Hozirda SI turli amallarni bajarishga mo‘ljallangan
algoritm hamda dasturiytizimlardan iborat va u
inson ongi bajarishi mumkin bo‘lgan bir qancha
vazifalarning uddasidan chiqa oladi.
Sun’iy intellekt: ChatGPT va uning
imkoniyatlari.
Sun'iy intellekt (AI) - avtomatlashtirilgan dasturlash
va intellectual mashinaviy ta'lim sohasi bo'lib, u turli
xil vazifalarni odamlar bajaradigan tarzda bajara
oladigan aqlli kompyuter tizimlarini yaratishga
mo'ljallangan. Odatda, bu mashinaviy o'rganish,
matnlarni avtomatik qayta ishlash va neyron
tarmoqlarni o'z ichiga oladi. AI muayyan muammolar
uchun eng yaxshi yechimlarni avtomatik ravishda
topish va katta hajmdagi ma'lumotlarni tahlil qilish
uchun ham ishlatilishi mumkin. Misol uchun, sun'iy
intellekt qo'lyozma yozuvi va tasvirlarni tanib olish,
ovozli qidiruv tizimlarini yaratish, mijozlarga
yaxshiroq xizmat ko'rsatish uchun chatbotlardan
foydalanish
va
hatto
avtomobillar
uchun
robotlashtirilgan haydovchi tizimlarini yaratish uchun
ham ishlatilishi mumkin. AI dan foydalanish boýicha
ushbu
kitobchada
o’rganiladigan
dasturiy
mahsulotlardan biri bo’lgan ChatGPT - bu tabiiy til
so'rovlarini
qo'llab-quvvatlaydigan
va
OpenAI
tomonidan ishlab chiqilgan suhbatdosh, ya’ni, AI
chatbotidir.
GPT
(Generative
Pre-trening
Transformer) - OpenAI tomonidan ishlab chiqilgan va
tabiiy tillarni qayta ishlash sohasida inqilob qilgan
juda ilg'or zamonaviy til modelidir.O'zining ilg'or
texnologiyasi bilan GPT keng ko'lamli ilovalar,
jumladan chatbotlar, til tarjimasi va matnni
umumlashtirish uchun ishlatilishi mumkin bo'lgan
yuqori aniqlikdagi matnni yaratishga qodir. ChatGPT
- bu nazorat ostida o'rganish usullaridan foydalangan
holda o'qitilgan universal til modelidir, desak ham
bo’ladi Ushbu chatbot OpenAI kompaniyasining
boshqa til modeliga asoslan – GPT-3.5 – GPT-3
modellarining takomillashtirilgan versiyasidir.
Sin’iy intellektning yaxshi tomonlari bo’lgani kabi,
juda havfli tomonlari ham bor!
Sun’iy intellekt orqali ota-onasi yosh farzandini
ishtimoiy tarmoqlarda qo’ygan suratidan foydalanib
farzandining yoshi katta bo’lgan holatida ko’rsatib
murojaat yo’lladi. Ilova-1 “Begonalar ushbu
rasmlarni olib xoxlagandek ishlatishi va jinoyatlar
uchun ishlatishlari mumkin. Shuning uchun virtual
hujjatlarimni, suratlarimni ehtiyot qiling” deb
yo’llangan ushbu videoda.
Bu
butun
boshli
ota-onalarga
murojaat.
Farzandingizni
suratini
ishtimoiy
tarmoqlarga
joylashdan oldin bu haqda o’ylab ko’ring.Texnika
rivojlanmoqda bu ham foydaga ham zararga yordam
bermoqda.
1-Ilova
@astrouz_
АDАBIYOTLАR:
1. Mirzahmedova N D. “RAQAMLI TEXNOLOGIYALARINING TA’LIM SOHASIDA QO’LLANILISHI”
Toshkent 2022yil
2. N. Duisenov, B. Akhmedov
“SUN‘IY INTELEKT VA EKSPERT TIZIMLAR” Chirchiq 2021yil
