345
MUZIKA FOLKLORDIÑ ÙYRENILMEGEN JANRLARI
Djetkergenova Dilnaz Baxtiyarovna
Berdaq atindaģi Qaraqalpaq màmleketlik universiteti Kòrkem-òner fakulteti Saz-atqariwshiliģi
qàniygeligi 3-kurs student
https://doi.org/10.5281/zenodo.10554279
Annotatsiya. Usi maqalada avtor tàrepinen, òzbek muzika folkloriniñ ùyenilmegen
janrlari haqqinda aytip òtilgen, yaģniy òzbek muzika folkloriniñ lapar, yalla hàm ashula
siyaqli qosiqlar haqqinda maģliwmatlar berilgen. Bul maqalada qosiq haqqinda hàm oniñ
tùrleri haqqinda, hàm olardiñ tùrlishe bolip keliwi haqqinda aytilģan.
Tayanish sòz hàm tùsinikler: lapar, yalla, ashula, folklor, lirika, dialog, janr. atqariwshi,
sinkopa, ritm.
UNEXPLORED DIRECTIONS OF MUSIC FOLKLORE
Abstract. In the article from the side of author, uzbek unexplored areas of musical
folklore about mentioned, uzbek musical folklore songs like lapar, yalla and song details are
given. In the article about about song and it istypes and each of them it is said about the arrival
of halip.
Key words and concepts: lapar, yalla, ashula, folklore, lyrics, dialog, emphasis, executor,
syncope, pace.
НЕИЗВЕДАННЫЕ НАПРАВЛЕНИЯ МУЗЫКАЛЬНОГО ФОЛЬКЛОРА
Аннотация. В этой статье автором изложены неизученные направления
узбекского музыкального фольклора, даны сведения о песнях узбекского музыкального
фольклора, таких как лапар, ялла и пение. В этой статье рассказывается о песне, ее
разновидностях и их разновидностях.
Ключевые слова и понятия: лапар, ялла, пение, фольклор, лирика, диалог, жанр,
исполнитель, синкопа, ритм.
Òzbek muzikaliq folklori xaliq tàrepinen dòretilgen awiz eki tùrde àwladtan-àwladqa
òtip kiyatirģan qosiq hàm saz-ásbap namalarin òz ishine aladi. Folklor – termin sòz bolip,
mànisi “xaliq danaliģi” degen di añlatadi. Folklordi dòretiwshide, atqariwshida xaliq bolip
tabiladi. Òzbek muzikaliq folklordi xaliqtiñ kùndelikli òmiri, tariyxi hàr tùrli tàbiyat hàm
òmir waqiyalar sùwretlengen.
Òzbek muzikasiniñ folklorinda qosiq orayliq orindi iyeleydi. Ol tematikasi jaģinan
jùda keñ janr bolip, onda lirika àhmiyetli orin iyeleydi. Qosiq kupletli dùziliske iye.
346
Namalariniñ diapozoni Qosiq kupletli dùziliske iye. Namalariniñ diapozoni onsha ùlken
bolmaģani sebepli 4 qatarli barmaq taqmaq tùrine jùda jaqin ( barmaq bul 7,8 yamasa 11
buwinli taqmaq sistemasi). Olar aniq ritm hàm òlshem menen ajiralip turadi. Geypara
waqitlari qosiqlar da naqirattiñ sòzleri hàr bir taqmaqtiñ qatarinda ushirasadi.
Talqilaw hàm nàtiyjeler.
Lapar ( 2 adamniñ sòylesiwi) – bul hàzil, dàlkek satiraliq, lirikaliq, muxabbat
mazmunindaģi qosiq – dialog. Qosiqlar soraw-juwap formasinda atqariladi. Lapar ushin 3/8,
4/8, 2/4 òlshemleri xarakterli. Lapar ayaq-oyin, oyinshil, tùrde bolģani menen de atqarıwshılar
ayaq-oyinģa tùspeydi. Òzbekistanniñ geybir rayonlarinda lapar toy-qosiqlarinda qollaniladi.
Olar erler hàm hayallar tàrepinen unisonliq xor bolip atqariladi.
Xorezm de lapardi bir atqariwshi atqaradi hàm ol hàzil ayaq-oyinniñ tùrli hàzil
xarakterlerin òz ishine aladi.
“Yalla” (dem aliw, waqit xoshliq) – òzbek muzikasi folkloriniñ qosiq ayaq-oyin janri.
Lapardan ayirmashiliģi qosiq atqariwshilar ayaq-oyinģa tùsedi. Yallaniñ 2 tùri bar:
1.
Kuplet hàm naqiratli yalla – oni hayal-qizlar ayaq oyin hàreketi menen atqaradi.
Atqariwshini yallashi dep ataydi. Qosiqtiñ diapazoni jùdà kishkene boladi. Qosiqtiñ naqirati
unisonli zor menen atqariladi. Misali: “Yallama yorim”, “Olmacha anor”, “Qizgina” hàm taģi
basqa.
2.
Keñ diapazonli namasi rawajlanģan yalla tùri – kòbirek er adamlar tàrepinen atqariladi.
Qosiq ayaq-oyin jàrdeminde, biraq ayaq-oyinshi tàrepinen atqariladi. Yallaniñ ekinshi tùrine
“Qalam qoshligim”, “Jonon bòlaman deb” hàm taģi basqa qosiqlar kiredi. Yallaniñ qosiqlariniñ
mazmuni tiykarinan muhabbat haqqinda bolģanliģi sebepli oniñ qosiq qatarlari, shiģis xalqiniñ
qosiqlarina tiyisli bolģan
Ashula keñ diapazonli sozimtalli jeke atqariwshi tàrepinen atqarilatuģin qosiq tùri. Ol
sinkopaliq ritmi hàm òzgeriwsheñ ladlari menen atqarilip turadi. Ashula janri ushin lirikaliq
mazmun ushin xarakteri bolsa da, geypara waqitlari saģinish, qayģi tùrindegi filosofiyaliq
elementler paydalanilģan.
REFERENCES
1.
Tajimuratova S. FORMATION OF STUDENTS SKILLS OF INDEPENDENT
PERFORMANCE THROUGH THE TEACHING OF ART HISTORY// Modern science
and Research. – 2023. – T. 2. – C. 841-849
347
2.
Saginbaevna T. S. FORMATION OF STUDENTS SKILLS OF INDEPENDENT
PERFORMANCE THROUGH THE TEACHING OF ART HISTORY // Spectrum
Journal of Innovation, Reforms and Development. – 2022. – T.9. – C. 386-392
3.
Sag’inbaevna T. S. Cultural life in Uzbekistan during the years of Independent //
Spanish Journal Innovation and Integrity. – 2023. T. 18. – C. 39-41.
4.
Saginbaevna T. S. Management and study of culture and art. -2022.
5.
Tajimuratova S. INFORMATION AND COMMUNICATIONS IN MANAGEMENT//
Journal and Integrated Education and Research. – 2022. T. 1. – C. 509-511
6.
Тажимуратова Ш. С. САНЪАТШУНОСЛИК ФАНЛАРИНИ УКИТИШ ОРКАЛИ
ТАЛАБАРНИНГ
МУСТАКИЛ
ИШЛАШ
КУНИКМАЛАРИНИ
ШАКЛЛАНТИРИШ. -2023
7.
Allambergenovna A. R. THE MANIFESTATION OF EUROPIAN AND NATIONAL
TRADITIONS IN THE OPERA “GULAYIM” // International Journal of Philosophical
Studies and Social Sciences, - 2022. T. 2. – C. 185-187
8.
Абатбаева
Р.
А.
КОРАКАЛПОГИСТОН
МУСИКА
МАДАНИЯТИНИ
РИВОЖЛАНИШИДА МАШХУР БАСТАТОР Н.МУХАММЕДДИНОВНИНГ
УРНИ// Oriental Art and Culture. – 2022. T. 3. – C. 648-653
9.
Zuxurov M. Orkestr va ansambl partituralari bilan ishlash// Science and Education. –
2022. T. 3. 945-951 2. Zuxurov M. M DIRIJORLIK SAN’ATINING TURLARI VA
EVOLYUSIYASI // Интернаука . 2021. – C. 37-39. 3. Zuxurov M. KARAKALPAK
MUSIC IN THE FIRST HALF OF THE 20
TH
CENTURY// Modern science and Research.
– 2023. T. 2. – C. 1124-1126
10.
Zuxurov M. HISTORY OF THE ART OF CONDUCTING// Modern science and
Research. – 2023. – T. 2. – C. 734-741.
11.
Niyazbaeva A., Kamalova G. ÓZBEKISTON XALQ BAXSHISI QALLIEV
TEŃELBAY GENJEBAEVICH IJODI //Общественные науки в современном мире:
теоретические и практические исследования. – 2023. – Т. 2. – №. 7. – С. 22-24.
12.
Segizbaeva G., Kamalova G. M. DEVELOPMENT OF THE ORCHESTRA OF
MUSICAL INSTRUMENTS IN KARAKALPAKSTAN //Modern Science and Research.
– 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 875-879.
13.
Abdikarimova I. T., Kamalova G. M. QARAQALPAQSTAN RESPUBLIKASÍNDAǴÍ
BIRINSHI FLEYTA ATQARÍWSHÍSÍ //Journal of new century innovations. – 2023. –
Т. 43. – №. 3. – С. 178-181.
348
14.
Guldana S., Kamalova G. M. J. CHARSHEMOVTIŃ DÓRETIWSHILIGINDE FUGA
JANRI //World scientific research journal. – 2023. – Т. 22. – №. 2. – С. 32-38.
15.
Omarova A. SCHOOL CHEERS THROUGH MUSIC PROFESSIONAL DIRECTION
//Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 151-8. 8.Omarova A.
SCHOOL CHEERS THROUGH MUSIC PROFESSIONAL DIRECTION //Modern
Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 151-156.
16.
Омарова
А.
ПРИМЕНЕНИЕ
ИННОВАЦИОННО-ПЕДАГОГИЧЕСКИХ
ТЕХНОЛОГИЙ В ОБРАЗОВАТЕЛЬНОМ ПРОЦЕССЕ ПРИ ПРЕПОДАВАНИИ
МУЗЫКАЛЬНОГО УРОК.
17.
Begis P., Kamalova G. М. SÓNBES JULDIZ //ОБРАЗОВАНИЕ НАУКА И
ИННОВАЦИОННЫЕ ИДЕИ В МИРЕ. – 2023. – Т. 32. – №. 2. – С. 55-59.
18.
Niyazbaeva A., Kamalova G. ÓZBEKISTON XALQ BAXSHISI QALLIEV
TEŃELBAY GENJEBAEVICH IJODI //Общественные науки в современном мире:
теоретические и практические исследования. – 2023. – Т. 2. – №. 7. – С. 22-24.
19.
Segizbaeva G., Kamalova G. M. DEVELOPMENT OF THE ORCHESTRA OF
MUSICAL INSTRUMENTS IN KARAKALPAKSTAN //Modern Science and Research.
– 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 875-879.
20.
Abdikarimova I. T., Kamalova G. M. QARAQALPAQSTAN RESPUBLIKASÍNDAǴÍ
BIRINSHI FLEYTA ATQARÍWSHÍSÍ //Journal of new century innovations. – 2023. –
Т. 43. – №. 3. – С. 178-181.
21.
Kamalova G. M. et al. ÓZBEKSTAN XALIQ BAQSISI ǴAYRATDIN ÓTEMURATOV
//TADQIQOTLAR. – 2023. – Т. 25. – №. 1. – С. 40-42.
22.
Kamalova G. M. et al. ÓZBEK MUZIKASINDA BALALAR FOLKLORI //Journal of
new century innovations. – 2023. – Т. 39. – №. 2. – С. 85-87.
23.
Kamalova G. M. et al. QARAQALPAQTIŃ BAY MIYRASI //ОБРАЗОВАНИЕ
НАУКА И ИННОВАЦИОННЫЕ ИДЕИ В МИРЕ. – 2023. – Т. 32. – №. 2. – С. 52-54.
24.
Kamalova G. M. et al. QARAQALPAQSTANDA AKADEMIYALIQ VOKAL
JÓNELISI //World scientific research journal. – 2023. – Т. 22. – №. 2. – С. 21-25.
25.
Guldana S., Kamalova G. M. J. CHARSHEMOVTIŃ DÓRETIWSHILIGINDE FUGA
JANRI //World scientific research journal. – 2023. – Т. 22. – №. 2. – С. 32-38.
26.
Kamalova, G. (2023). QÁLEMI ÓTKIR KOMPOZITOR (D.Djańabaeva dóretiwshilik
jolı). Вестник музыки и искусства, 1(2), 37–39.
349
27.
Charshemov J. A REVIEW OF MARKABAY JIEMURATOV'S WORK //Modern
Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 818-821.
28.
Чаршемов Ж. МУСТАҚИЛЛИК ЙИЛЛАРИДА ЎЗБЕК КИНОМУСИҚАСИ
//Вестник музыки и искусства. – 2023. – Т. 1. – №. 2. – С. 16-22.
29.
Charshemov J. A REVIEW OF MARKABAY JIEMURATOV'S WORK //Modern
Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 818-821.
30.
Abdikarimova, I. (2023). ORTA AZIYADAǴÍ OYANÍW DÁWIRI. Вестник музыки и
искусства, 1(2), 161–163
31.
Чаршемов, Ж. (2023). МУСТАҚИЛЛИК ЙИЛЛАРИДА ЎЗБЕК КИНОМУСИҚАСИ.
Вестник музыки и искусства, 1(2), 16–22
32.
Charshemov J. Problems of Using Karakalpak Folklore in Composers //Vital Annex:
International Journal of Novel Research in Advanced Sciences. – 2023. – Т. 2. – №. 3. –
С. 270-273.
33.
Abatbayeva U. INITIAL LEVEL OF STUDENTS'MUSICAL CREATIVITY
DEVELOPMENT //Modern Science And Research. – 2023. –Т. 2. – №. 10. – С. 323-326.
34.
Абатбаева У. А. Арт-Педагогические И Арт-Терапевтические Технологии, Методы
Пребывания В Образовании, Формы И Инструменты //Miasto Przyszłości.–2023. – Т.
40. – С. 496-498.
35.
Maksetbaevich, Otegenov Khakimbay. "Ethnodemographic procesess at the headquarters
of amudarya on the EVE of the 1916 uprising." Journal of Critical Reviews 7.11 (2020):
391-395.
36.
Отегенов, Хакимбай. "К оценке восстаний в Хивинском ханстве и Амударьинском
отделе в 1916 г." Каспийский регион: политика, экономика, культура 2 (59) (2019):
31-36.
37.
Отегенов, Хакимбай Максетбаевич. "Восстание 1916 года в Каракалпакстане:
общее и особенное." Перекрёстки истории. Актуальные проблемы исторической
науки: материалы XV Международ (2019): 131.
38.
Rametullaevich, Kudiyarov Alisher, and Utegenov Khakim Makhsetbaevich. "The
Struggle of the Working People of Karakalpakstan against Social and Colonial Oppression
in 1916 in Chimbay." resmilitaris 13.1 (2023): 2980-2984.
39.
Aitmuratov, J., et al. "THE ARAL SEA PROBLEM IN THE VIEWS OF OUR POETS."
湖南大学学
报
(
自然科学版
) 48.12 (2021).
350
40.
Отегенов, Х., & Ҳакимниязов, К. (2015). НАРОДНОЕ ВОССТАНИЕ 1916 ГОДА В
ХИВИНСКОМ ХАНСТВЕ И АМУДАРЬИНСКОМ ОТДЕЛЕ ТУРКЕСТАНСКОГО
КРАЯ.
ВЕСТНИК
КАРАКАЛПАКСКОГО
ГОСУДАРСТВЕННОГО
УНИВЕРСИТЕТА ИМЕНИ БЕРДАХА, 27(2), 50–55.
41.
Maksetbaevich, Otegenov Khakimbay. "Ethnodemographic procesess at the headquarters
of amudarya on the EVE of the 1916 uprising." Journal of Critical Reviews 7.11 (2020):
391-395.
42.
Отегенов, Хакимбай. "К оценке восстаний в Хивинском ханстве и Амударьинском
отделе в 1916 г." Каспийский регион: политика, экономика, культура 2 (59) (2019):
31-36.