ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 12 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
1177
DÀSTANLAR HÀM DÀSTANLAR ATQARIWSHILARI.
Djetkergenova Dilnaz Baxtiyarovna
Berdaq atindaģi Qaraqalpaq màmleketlik universiteti
Kòrkem-òner fakulteti Saz atqarıwshılıģi qàniygeligi 3-kurs studenti.
https://doi.org/10.5281/zenodo.10430988
Annotatsiya.
Usi maqalada avtor tàrepinen dàstanlar haqqinda tùsinik berilip, olardi
mànawiy jaqtan tàrbiyalawģa hàm de buniñ muzika kòrkem-ònerinde paydalaniwdiñ kerekligi
haqqinda aytilģan.
Tayanish sòz hàm tùsinikler:
dàstanlar, ùrip-àdetler, baqsi, jiraw, qobiz, terme, tolģaw.
EPICS AND EPICS EXECUTORS.
Abstract.
In the article, the author is explained about epics, it is said that they should be
spiritually brought up and used in music.
Key words and concepts:
epics, traditional, baksi, zhiraw, kobiz, terme, tolgaw.
ИСПОЛНИТЕЛИ ЭПОСЫ И ЭПОСЫ.
Аннотация.
В этой статье от автора объясняться эпосы, говорится, что их
нужно воспитывать духовная и использовать в музыкальном искусстве.
Ключевые слова и понятия:
эпосы, традиция, баксы, жырау, кобыз, терме, толгау.
Xaliq professional muzika miyrasinda dàstanlar (epikaliq aytip beriwler) àhmiyetli orin
iyeleydi. Dàstanlar, miflar, xaliq àpsana hàm ertekleri tiykarinda payda bolģan. Olar arqali milliy
dàstùrler, ùrip-àdetler, watan ushin qaharmanliq gùres, jeñis, xaliq hàm màmlekettiñ ataq hàm
abiroyi sezilip turadi. Bul awiz eki dòretiwshiliktiñ janri bolip, taqmaqli, qosiq, saz-ásbaplar
epizodlarin òz ishine aladi.
Derlik bòlim taqmaq formasinda Dàstanlar tematikasi boyinsha tùrlishe Òzbekistanniñ
tùrli rayonlarinda dàstan atqariwshilari tùrlishe ataladi: Xorezmde dàstanshi yamasa baxshi,
Qashqadàrya hàm Surxandàryada yuzboshi yamasa shayir, Qaraqalpaqstan Respublikasinda baqsi
yamasa jiraw (baqsilar bir neshe mazmundi añlatadi siyqirshi, shaman, emlewshi). Dàstanlar
mazmuni boyinsha 3 tùrge bòlinedi :
1.
Qaharmanliq, batirliq dàstanlar
2.
Tariyxiy dàstanlar
3.
Ashiqliq dàstanlar
Talqilaw hàm nàtiyjeler.
Jiraw sòzi negizinde jir jirlawdan kelip shiqqan. Tiykarinan qaraģanda jir sòzi de
tolģawģa jaqin. Sebebi, Jirawlar menen Tolģaniw arasinda bir-birine jaqinliq bar.
XIV-XV àsirde jir uliwma tùrkiy jazba poziciyasinda da ushirasadi. Misali: Xorezmiy
“Ey jiraw, qobiziñdi qolģa alip, tolģawiñdi basla”, dese Lutfiy “Ey jiraw, qobiziñdi qolģa alip
saziñdi gùniret” degen. Bul danishpanlar birewi jiraw-sàzende sipatinda qabil alsa, ekinshisi
sàzende, atqariwshi hàm shayir dep qabil etilgen.
Qobiz saz àsbabi òziniñ jaģimli sestu, milliy koloritiniñ basimliliģi menen ajiralip
turadi. Jiraw namalariniñ mazmuni hàm atqariwshiliq usillari 4 ke bòlinedi:
1.
Terme tolģawlar (kelte tolģaw, uzin tolģawlar)
2.
Ataqli jirawlardiñ atina baylanisli dòrelgen namalar.
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 12 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
1178
3.
Rawajlanģan kòrkem sùwretshili basim, qàliplesken tiykarģi namalar.
4.
Sazlar qobiz àsbabinda jeke atqarilatuģin namalar.
Jiraw namalariniñ òzine tàn belgileriniñ biri: baqsilardiñ namalarinday joqari hàwijli
bolmaydi, keñ rawajlanģan formada boladi. Jiraw hàm baqsilardiñ taģi bir ayirmashiliģi,
baqsilar ashiqliq dàstanlar atqaradi, jirawlar bolsa, tariyxiy, qaharmanliq hàm batirliq
dàstanlardi atqaradi.
Òzbekistan da dàstan atqariwshilariniñ bir neshe mektebi bar. Òzbekistan da baqsi hàm
jirawshiliqti rawajlandiriw ushin kòplegen ilajlar alip barilmaqta. Olardan misal, 1991-jildan
soñ respublikada “Òzbekistan xaliq baqsisi” hùrmetli ataģi berilip basladi. 1999-jildan
Òzbekistanda “Alpamis” dàstaniniñ 1000 jilliģi keñnen belgilendi.
REFERENCES
1.
Tajimuratova S. FORMATION OF STUDENTS'SKILLS OF INDEPENDENT
PERFORMANCE THROUGH THE TEACHING OF ART HISTORY //Modern Science
and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 841-849.
2.
Saginbaevna T. S. FORMATION OF STUDENTS'SKILLS OF INDEPENDENT
PERFORMANCE THROUGH THE TEACHING OF ART HISTORY //Spectrum Journal
of Innovation, Reforms and Development. – 2022. – Т. 9. – С. 386-392.
3.
Sag’inbaevna T. S. Cultural Life in Uzbekistan during the Years of Independence //Spanish
Journal of Innovation and Integrity. – 2023. – Т. 18. – С. 39-41.
4.
Tajimuratova S. FORMATION OF STUDENTS'SKILLS OF INDEPENDENT
PERFORMANCE THROUGH THE TEACHING OF ART HISTORY //Modern Science
and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 841-849.
5.
Saginbaevna T. S. Management and study of culture and art. – 2022.
6.
Тажимуратова Ш. С. САНЪАТШУНОСЛИК ФАНЛАРИНИ ЎҚИТИШ ОРҚАЛИ
ТАЛАБАЛАРНИНГ
МУСТАҚИЛ
ИШЛАШ
КЎНИКМАЛАРИНИ
ШАКЛЛАНТИРИШ. – 2023.
7.
Tajimuraova S. S. INFORMATION AND COMMUNICATIONS IN MANAGEMENT
//Journal of Integrated Education and Research. – 2022. – Т. 1. – №. 5. – С. 509-511.
8.
Allambergenovna A. R. THE MANIFESTATION OF EUROPEAN AND NATIONAL
TRADITIONS IN THE OPERA" GULAYIM" //International Journal of Philosophical
Studies and Social Sciences. – 2022. – Т. 2. – №. 2. – С. 185-187.
9.
Абатбаева Р. А. ҚОРАҚАЛПОҒИСТОН МУСИҚА МАДАНИЯТИНИ
РИВОЖЛАНИШИДА МАШХУР БАСТАТОР Н. МУҲАММЕДДИНОВНИНГ
ЎРНИ //Oriental Art and Culture. – 2022. – Т. 3. – №. 1. – С. 648-653.
10.
АБАТБАЕВА Р. КОМПОЗИТОР НАЖИМАДДИН МУХАММЕДДИНОВ
ИЖОДИДА ТАРИХИЙ СИЙМОЛАР //Journal of Culture and Art. – 2023. – Т. 1. –
№. 1. – С. 60-66.
11.
Zuxurov M. Orkestr va ansambl partituralari bilan ishlash //Science and Education. –
2022. – Т. 3. – №. 1. – С. 945-951. 2. Зухуров М. М. DIRIJORLIK SAN’ATINING
TURLARI VA EVOLYUSIYASI //Интернаука. – 2021. – №. 3-3. – С. 37-39. 3.
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 12 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
1179
Zuxurov M. KARAKALPAK MUSIC IN THE FIRST HALF OF THE 20TH
CENTURY //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 6. – С. 1124-1126.
12.
Zuxurov M. HISTORY OF THE ART OF CONDUCTING //Modern Science and
Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 734-741.
