351
ҚОРАҚАПОҒИСТОН ҚИШЛОҚ ХЎЖАЛИГИ СОҲАСИДАГИ СИЁСАТИНИНГ
РЕСПУБЛИКА ФАН ВА ТЕХНОЛОГИЯЛАРИ РИВОЖЛАНИШИНИНГ УСТУВОР
ЙЎНАЛИШЛАРИГА БОҒЛИҚЛИГИ
Мадреймов Е.Д.
Чимбой тумани ихтисослаштирилган мактаби директори.
https://doi.org/10.5281/zenodo.10554458
Аннотация. Бу мақолада Республика фан ва технологиялари ривожланишининг
“Ахборотлашган жамият ва демократик давлатни ижтимоий, ҳуқуқий, иқтисодий,
маданий, маънавий-маърифий ривожлантиришда инновацион ғоялар тизимини
шакллантириш ва уларни амалга ошириш йўллари” устувор йўналиши ҳақида сўз етилган.
Калит сўз: Қишлоқ хўжалиги, технология, иқтисодиёти, тарих,олимлар.
KARAKALPAKSTAN POLICY IN THE FIELD OF AGRICULTURE DEPENDENCE
ON THE PRIORITY DIRECTIONS OF THE DEVELOPMENT OF SCIENCE AND
TECHNOLOGY OF THE REPUBLIC
Abstract. This article talks about the priority direction of the development of science and
technology of the Republic "Formation of the system of innovative ideas in the social, legal,
economic, cultural, spiritual and educational development of the information society and the
democratic state and ways of their implementation".
Key word: Agriculture, technology, economy, history, scientists.
ПОЛИТИКА КАРАКАЛПАКСТАН В СФЕРЕ СЕЛЬСКОГО ХОЗЯЙСТВА
ЗАВИСИМОСТЬ ОТ ПРИОРИТЕТНЫХ НАПРАВЛЕНИЙ РАЗВИТИЯ НАУКИ И
ТЕХНИКИ РЕСПУБЛИКИ
Аннотация. В данной статье говорится о приоритетном направлении развития
науки и техники республики «Формирование системы инновационных идей в социальном,
правовом,
экономическом,
культурном,
духовно-образовательном
развитии
информационного общества и демократического государства и пути их реализации».
Ключевые слова: Сельское хозяйство, технология, экономика, история, ученые.
Бугунги кунда дунёдаги глобаллашув жараёнлари қишлоқ хўжалигини ривожи ва
истиқболларига ижобий таъсирини кўрсатмоқда. Қишлоқ хўжалиги соҳаси ва
қишлоқларнинг ривожланиши келгусида инсонларнинг қулай муҳитларда яшаши ва ҳаётий
маконини сақлаб қолиши учун ижтимоий-табиий эволюциянинг муҳим омили сифатида
намоён бўлади. Ушбу жараённинг тарихий асосларини тадқиқ қилиш ҳаёт шаклларининг
352
таназзулига олиб борувчи, инсон ва табиат ўртасидаги ўзаро муносабатлар хусусиятларига
таъсир кўрсатаётган қишлоқ хўжалигининг замонавий ҳолатидан келиб чиқади. Бошқа
томондан, озиқ овқат ресурсларини ишлаб чиқаришнинг чекланиши ва бунинг оқибатида
келиб чиқаётган озиқ овқат инқирози жаҳон иқтисодиётининг ушбу соҳани эволюцияси
жараёнида юзага келган муаммоларини қунт билан таҳлил қилишни тақозо этмоқда.
Дунё миқёсида Марказий Осиё мамлакатлари тадқиқотлари контекстида қишлоқ
хўжалигининг ривожланиши давлат барқарорлигини таъминловчи омилларидан бири
сифатида кўриб чиқилаётганлиги, глобаллашув тенденцияларининг аграр соҳага таъсири,
қишлоқ хўжалигининг яхлит манзараси ва унинг ишлаш механизмлари тўғрисида аниқ
тасаввурни шакллантиришга қаратилган илмий изланишлар олиб борилмоқда. Қишлоқ
хўжалиги иқтисодиётини ҳимоя қилиш бўйича чора тадбирларни ишлаб чиқиш ва уларни
амалга ошириш, қишлоқ хўжалиги сиёсати механизмларини ўз ичига олган механизмларни
шакллантириш ва ҳимоя қилиш асосида стратегияларни ишлаб чиқишга қаратилган ишлар
амалга оширилмоқда.
Сўнгги йилларда қишлоқ хўжалигининг барча соҳалари, шу жумладан, қишлоқ
хўжалиги маҳсулотларининг хилма-хиллигини таъминлаш, қишлоқ аҳолисига маиший ва
ижтимоий-маданий хизмат кўрсатиш, пировардида шаҳар ва қишлоқ ҳаёти ўртасида
тенглик ўрнатиш каби барқарор ривожланишни таъминлаб беришга қаратилган ислоҳотлар
амалга оширилмоқда. Зеро,“камбағалликни қисқартириш ва қишлоқ аҳолиси
даромадларини кўпайтиришда энг тез натижа берадиган омил бу – қишлоқ хўжалигида
ҳосилдорлик ва самарадорликни кескин оширишдир”. Шу жиҳатдан Ўзбекистон
Республикасининг мустақилликка эришишгача бўлган даврдаги қишлоқ хўжалиги бўйича
амалга оширилган ишлар ва уларнинг тарихий тажрибасини ўрганиш иқтисодиётнинг ушбу
муҳим тармоғининг мазмун-моҳиятини англаш имконини беради.
Совет даврида қишлоқ хўжалиги мавзуси сиёсий ва иқтисодий жараёнлар билан
чамбарчас боғлиқ бўлиб, Қорақалпоғистон қишлоқ хўжалиги тарихи ўзбек ва қорақалпоқ
олимларининг академик умумлаштирувчи тадқиқотларида, жамоавий монография ва
махсус илмий тўпламларда ёритилган. Шунингдек, олимлар томонидан катта ҳажмдаги
фактик ва статистик маълумотлар илмий истеъмолга киритилган.
ХХ аср 50 80 йилларидаги қишлоқ хўжалиги тарихи ва қишлоқ соҳасига оид
монографияларда республика қишлоқ хўжалигининг Иккинчи жаҳон урушидан кейинги
давридаги ривожланиши ёритилган. Шу билан бирга тарихий , иқтисодий хусусиятга эга
қатор жамоавий ишларда ҳам мавзуга оид қимматли маълумотлар ўрин олган.
353
К.Аметов, К.Сарыбаев, А.Бекимбетов, Ж.Медетуллаев, Б.Шамамбетовларнинг
тадқиқотларида қишлоқ хўжалиги соҳасидаги ўзгаришлар, ирригация қурилиши, қишлоқ
хўжалиги кадрларини тайёрлаш, деҳқонларнинг янги ерларни ўзлаштирилишидаги меҳнат
фаолияти билан боғлиқ масалалар хусусида сўз юритилади.
Қорақалпоғистон қишлоқ хўжалигининг тарихига бағишланган А.Туреев,
А.Абдуллаев, Дж.Арзыханов, У.Калниязов, К.Наимовларнинг диссертацияларида эса бу
соҳага совет ҳукмрон макурасининг таъсири, партия ташкилотларининг қишлоқ хўжалиги
тармоғини ривожлантиришдаги ролини кўкларга кўтариш кузатилади.
Умуман, ушбу даврда мавзу юзасидан статистик маълумотларни йиғиш ва уларни илмий
истеъмолга киритиш бошланган. Бироқ коммунистик мафкуранинг ҳукмронлиги, қатъий
сиёсий цензура натижасида асосан қишлоқ хўжалиги соҳасидаги “ютуқлар”ни ёритиб
беришга эътибор қаратилиб, муаммолар билан боғлиқ масалалар бир томонлама кўриб
чиқилган ҳамда соҳага оид сиёсатнинг асл моҳияти ва усуллари, келтириб чиқарган
фожеавий оқибатлари яширилган.
"Қайта қуриш" жараёнининг бошланиши ва мафкуравий назоратнинг аста-секин
заифлашиши билан муаммони ўрганишда ҳам муайян ижобий ўзгаришлар кузатилади. Бу
даврда яратилган мавзу билан боғлиқ диссертация, монография шунингдек, жамоавий
ишларда қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқариши ривожига тўсқинлик қилган омилларни
кўрсатиб берувчи, қишлоқ хўжалигидаги иқтисодий ва ижтимоий самарадорликнинг паст
кўрсаткичлари ва бунинг сабабларини маълум даражада англашга хизмат қилувчи
танқидий ахборот материаллари жамланган.
Бу даврда С.Камолов таҳрири остида тайёрланган йирик умумлашган
“Қорақалпоғистон АССР тарихи: қадимдан ҳозирги кунгача” тадқиқоти, К.Сарыбаевнинг
монографияси,
Я.Абдуллаева,
К.Рзаева,
А.Таджибаева,
М.Мамбетназарова,
А.Курбаниязоваларнинг диссертациялари яратилди. Уларда қишлоқ хўжалиги саноати
мажмуасини ташкилий сиёсий жиҳатдан бошқарувидаги қарама қаршиликлар ёритиб
берилган. Қорақалпоғистоннинг ижтимоий иқтисодий ривожланишида қишлоқ
хўжалигини суғориш жараёнларининг роли кўрсатиб ўтилган.
Мустақиллик даврида қишлоқ хўжалигида пахта яккаҳокимлигини ўрнатилиши,
жамоалаштириш фожеаси, қишлоқ ишлаб чиқарувчиларини умумий миллийлаштириш ва
арзон ишчи кучига айлантиришга қаратилган “социалистик қишлоқ хўжалигини янгидан
қайта қуриш” марксча моделининг зарарини очиб берувчи қишлоқ хўжалиги тарихига оид
ишларини мисол тариқасида келтириш мумкин.
354
"Ўзбекистон янги тарихи" ва бошқа бир қатор йирик умумлашган ишлар ҳам
ўрганилаётган муаммонинг ҳужжатли базасини сезиларли даражада бойитишга,
тадқиқотнинг методологик асосларини янгиланишига ёрдам берди.
Мустақиллик эълон қилиниши билан қишлоқ хўжалиги тарихи масалаларини қайта кўриб
чиқишга бўлган эътибор ортди. Шу ўринда Қорақалпоғистоннинг ХIХ асрнинг иккинчи
ярмидан то ХХI асргача бўлган давр тарихига бағишланган фундаментал тадқиқотда Россия
империяси ва совет ҳукуматининг қишлоқ хўжалиги соҳасидаги сиёсатининг ғоявий
устувор йўналишлари кўрсатиб берилган.
B. Шамамбетов, Б. Кошчанов, К. Сарыбаев, Й. Абдуллаева, М. Сарыбаевларнинг
тадқиқотларида совет давридаги пахта сиёсатининг экологик вазиятнинг кескинлашувига
таъсири, пахта майдонларнинг ўсиб бориш тенденцияси, айниқса, қишлоқ хўжалиги ишлаб
чиқаришидаги аёлларнинг роли очиб берилган. Шу ўринда мавзуни ёритиб беришга
сезиларли ҳисса қўшган Қорақалпоғистонинг бир қатор ёш тадқиқотчиларининг
диссертацияларини ҳам алоҳида таъкидлаб ўтиш жоиз.
Н.Дюк, А.Каратницкой, К.Грифин, Ж.Тюрман, Д. Кандиоти, P.P.Миклин каби
замонавий хориж тадқиқотчилари ишларида Қорақалпоғистоннинг қишлоқ хўжалиги
тарихининг масалалари у ёки бу даражада тилга олиб ўтилади. Уларда совет
ҳокимиятининг Ўзбекистонда қишлоқ хўжалиги соҳасида олиб борган сиёсати, шу
жумладан, қишлоқ хўжалигида кескин танқид остига олинган . Хорижий тадқиқотларнинг
совет даври тадқиқотларидан ажралиб турувчи фарқли жиҳати – совет ҳокмиятининг
Ўзбекистондаги қишлоқ хўжалиги соҳасида олиб борган сиёсатини танқидий жиҳатдан
ёритиб берилганлигидадир. Ушбу адабиётларда қишлоқ хўжалигининг ҳақиқий ҳолати
холис баҳоланган, иқтисодиётнинг қишлоқ хўжалиги тармоғидаги кўп томонлама
хусусиятли жиҳатлар кўрсатиб берилган.
REFERENCES
1.
Maksetbaevich, Otegenov Khakimbay. "Ethnodemographic procesess at the headquarters
of amudarya on the EVE of the 1916 uprising." Journal of Critical Reviews 7.11 (2020):
391-395.
2.
Отегенов, Хакимбай. "К оценке восстаний в Хивинском ханстве и Амударьинском
отделе в 1916 г." Каспийский регион: политика, экономика, культура 2 (59) (2019):
31-36.
355
3.
Отегенов, Хакимбай Максетбаевич. "Восстание 1916 года в Каракалпакстане: общее
и особенное." Перекрёстки истории. Актуальные проблемы исторической науки:
материалы XV Международ (2019): 131.
4.
Rametullaevich, Kudiyarov Alisher, and Utegenov Khakim Makhsetbaevich. "The
Struggle of the Working People of Karakalpakstan against Social and Colonial Oppression
in 1916 in Chimbay." resmilitaris 13.1 (2023): 2980-2984.
5.
Aitmuratov, J., et al. "THE ARAL SEA PROBLEM IN THE VIEWS OF OUR POETS."
湖南大学学
报
(
自然科学版
) 48.12 (2021).
6.
Отегенов, Х., & Ҳакимниязов, К. (2015). НАРОДНОЕ ВОССТАНИЕ 1916 ГОДА В
ХИВИНСКОМ ХАНСТВЕ И АМУДАРЬИНСКОМ ОТДЕЛЕ ТУРКЕСТАНСКОГО
КРАЯ.
ВЕСТНИК
КАРАКАЛПАКСКОГО
ГОСУДАРСТВЕННОГО
УНИВЕРСИТЕТА ИМЕНИ БЕРДАХА, 27(2), 50–55.
7.
Maksetbaevich, Otegenov Khakimbay. "Ethnodemographic procesess at the headquarters
of amudarya on the EVE of the 1916 uprising." Journal of Critical Reviews 7.11 (2020):
391-395.
8.
Отегенов, Хакимбай. "К оценке восстаний в Хивинском ханстве и Амударьинском
отделе в 1916 г." Каспийский регион: политика, экономика, культура 2 (59) (2019):
31-36.
9.
Мадреймов Е. Д., Нуржанов С. ПОПЫТКИ РЕФОРМИРОВАНИЯ СЕЛЬСКОГО
ХОЗЯЙСТВА КАРАКАЛПАКСТАНА В 1960-1970-Е ГОДЫ. – 2019.
10.
Мадреймов Е. Д. Проблемы Развития Сельского Хозяйства Каракалпакстана В 1954-
1958 Годы //Journal of Sustainability in Integrated Policy and Practice. – 2023. – Т. 1. –
№. 2. – С. 14-18.
11.
Dauletnazarovich M. E. Problems in the Agricultural Development of Northern 1950 Year
//Intersections of Faith and Culture: American Journal of Religious and Cultural Studies
(2993-2599). – 2023. – Т. 1. – №. 8. – С. 25-30.
12.
Мадреймов Е. СОЦИАЛЬНОЕ ПОЛОЖЕНИЕ СЕЛЬСКОГО НАСЕЛЕНИЯ
КАРАКАЛПАКСТАНА В ПОСЛЕВОЕННЫЙ ПЕРИОД //International Journal of
Innovative Technologies in Social Science. – 2019. – №. 8 (20). – С. 27-30.
13.
Мадреймов Е. Д., Нуржанов С. ПОПЫТКИ РЕФОРМИРОВАНИЯ СЕЛЬСКОГО
ХОЗЯЙСТВА КАРАКАЛПАКСТАНА В 1960-1970-Е ГОДЫ. – 2019.
