388
KASB-HUNAR MAKTABLARI FAOLIYATINI AMALIY MASHG‘ULOTLAR
SAMARADORLIGINI OSHIRISH ORQALI TAKOMILLASHTIRISH MASALALARI
Yusupov Umrbek Komiljonovich
Toshkent Iqtisodiyot va sanoat texnikumi
Qisqa muddatli o‘quv kurslari bo‘lim boshlig‘i
https://doi.org/10.5281/zenodo.10558087
Annotatsiya
. Mazkur maqolada Respublikamizda tashkil etilgan kasb-hunar maktablarida
amaliy mashg‘ulotlar samaradorligini oshirish, mashg‘ulotlar samaradorligini oshirish imkonini
beruvchi didaktik shart sharoitlar, o‘quvchilarning kasbiy ko‘nikmalarini oshirish to‘g‘risida fikr
yuritiladi.
Kalit so‘zlar:
kasb-hunar, ta’lim, amaliyot, o‘quvchi, izchillik, tizim, mashg‘ulot, jarayon,
mehnat, samaradorlik, texnologiya, ko‘nikma.
PROBLEMS OF INCREASING THE PERFORMANCE OF PROFESSIONAL
SCHOOLS TO INCREASE THE EFFICIENCY OF PRACTICAL TRAINING
Abstract.
The article discusses the issues of didactic conditions, which make it possible to
increase the efficiency of industrial practice in vocational educational institutions of the country,
to improve the professional skills of students.
Keywords:
profession, education, practice, student, sequence, system, learning, process,
labor, efficiency, technology, ability.
ВОПРОСЫ СОВЕРШЕНСТВОВАНИЯ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ
ПРОФЕССИОНАЛЬНЫХ УЧИЛИЩ ПУТЕМ ПОВЫШЕНИЯ ЭФФЕКТИВНОСТИ
ПРОИЗВОДСТВЕННОЙ ПРАКТИКИ
Аннотация.
В данной статье рассматриваются дидактические условия
повышения эффективности производственной практики в профессиональных училищах,
созданных в нашей республике, повышения эффективности обучения, повышения
профессионального мастерства обучающихся.
Ключевые
слова:
профессия,
образование,
практика,
студент,
последовательность, система, обучение, процесс, труд, эффективность, технология,
навык.
389
KIRISH
Respublikamizda amalga oshirilayotgan ijtimoiy-iqtisodiy islohotlar tizimida milliy
iqtisodiyotni modernizatsiyalash jarayonlari alohida o‘rin tutadi. Mehnat bozori talablariga
muvofiq raqobatbardosh kadrlar tayyorlash tizimi shakllandi va rivojlanib bormoqda. Milliy ta’lim
tizimini isloh qilish masalalarida ta’lim turlari orasida integratsiyani rivojlantirish masalalari
muhim ahamiyat kasb etmoqda. Integratsiya bu, malakali mutaxassislarni tayyorlashning bosh
omilidir.
O‘zbekiston respublikasi prezidentining 2019 yil 6-sentyabragi “Professional ta’lim
tizimini yanada takomillashtirishga doir qo‘shimcha chora tadbirlar to‘g‘risida”gi PF-5812-son
farmoni umumiy o‘rta, o‘rta maxsus va Oliy ta’lim tizimi o‘rtasidagi uzviylik va uzluksizlikni
yanada rivojlantirishga dasturil amal bo‘lib xizmat qiladi. Farmonda beligilanishicha
“boshlang‘ich, o‘rta va o‘rta maxsus professional ta’lim muassasalariga Xalqaro tasniflagich
bo‘yicha asosiy ta’lim dasturlaridan tashqari quyi darajadagi ta’lim dasturlari bo‘yicha kadrlar
tayyorlash huquqi beriladi. Tizimda mos ravishda boshlang‘ich, o‘rta va o‘rta maxsus professional
ta’lim dasturlari joriy etilgan kasb-hunar maktablari, kollejlar va texnikumlardan iborat
professional ta’lim muassasalari tarmog‘i [1] tashkil etiladi”.
METODOLOGIYA
Kasb-hunar maktablari faoliyatini samarali tashkil etishga yo‘naltirilgan pedagogik
faoliyat mazmuni hamda olib borilgan kuzatishlarning mohiyatidan kelib chiqqan holda shuni
ta’kidlash lozimki, mazkur jarayon samaradorligini ta’minlovchi muhim omil, bu
integratsiyalashgan amaliy mashg‘ulotlarni tashkil etishga nisbatan yangicha yondashuvni
shakllantirishdan iboratdir. Noan’anaviy shakl, metod, texnologiya va vositalar yordamida dars
mashg‘ulotlarni amalga oshirish o‘zining ijobiy natijalarini beradi va uning samaradorligini
ta’minlaydi.
Bunda: mashg‘ulotlar samaradorligini oshirish imkonini beruvchi didaktik shart-
sharoitlarni aniqlash; tashkil etiladigan kasb-hunarga yo‘naltirilgan mashg‘ulot mavzulari
mazmuni hamda izchil tizimini ishlab chiqish; yangi avlod o‘quv-metodik adabiyotlarini yaratish;
bu jarayonga maxsus pedagogik ma’lumotlarga ega bo‘lgan pedagog-muhandislarni jalb etish
hamda ularning pedagogik va kasbiy bilimlarini muntazam oshirib borishga erishish; ularda
mashg‘ulotlarni tashkil etishga nisbatan texnologik yondashuvni shakllantirish; bu jarayonda
o‘quvchilarning faollik ko‘rsatishini ta’minlash yo‘llarini aniqlash, ularda kasb-hunar sohalariga
oid bilimlarni mustaqil o‘qib-o‘rganish ko‘nikmasini shakllantirish kabi vazifalarni amalga
oshirish lozim[2].
390
MUHOKAMA VA NATIJALAR
Kasb-hunar maktablarida mashg‘ulotlar samaradorligini oshirishda, uning umumiy holda
loyihalanishini ta’minlash, uni tashkil etishdan ko‘zlangan muayyan kurs doirasida ifodalangan
mavzular bo‘yicha maqsad va vazifalarni aniqlash, unga erishish yo‘lida bajariladigan vazifalarni
puxta belgilash, mashg‘ulot mavzulari mazmunini ishlab chiqish, tashkiliy shakl, metod,
texnologiya va vositalarini tanlash, kasbiy faollikni umumiy nazorat qilishning shakl, metod va
usullarini aniqlash kabilar muhim ahamiyat kasb etadi.
Mashg‘ulotlarini tashkil etish, uning samaradorligini oshirishning muhimligi, kasb-hunar
egallayotgan o‘quvchilar yosh xususiyatlariga ko‘ra mustaqil faoliyat yuritishga tayyorlanish,
mikrosotsiumda o‘z o‘rnini topishga intilish, hayotiy maqsadni belgilab olish, ma’naviy-axloqiy
xulq-atvorini takomillashtirish, kasbiy faoliyat yo‘nalishini qat’iy belgilab olishga nisbatan jiddiy
munosabatda bo‘ladi[3].
Mashg‘ulotlarini samarali tashkil etishda maktab jamoasining o‘rni beqiyos. Agar bu
jamoa o‘quvchilarning majmua mashg‘ulotlarida bo‘lishini o‘zlari uchun mas’uliyatli ish
ekanliginn his kilgan holda qabul qilishsa, mazkur jarayonning muvaffaqiyatli o‘tishi uchun ular
qulay sharoit yaratgan bo‘ladi. Bu o‘z navbatida kasb-hunar maktablari faoliyatini
takomillashtirishga xizmat qiladi. Chunki, unda o‘quvchilarning kasb-hunar sirlarini mukammal
o‘rganishlari uchun pedagog-muhandislar yaqindan yordam berishadi. Natijada, samaradorlik
oshadi. Shuning uchun, amaliy mashg‘ulotlarini o‘tkazish joyda tayyorgarlik ishlarini oldindan
amalga oshirish maqsadga muvofiq.
Tahlillarning ko‘rsatishicha, o‘qituvchilar uchun amaliy mashg‘ulotlarni metodik,
pedagogik va psixologik nuqtai nazardan kuzatish va atroflicha tahlil qila olishga erishish asosiy
maqsad bo‘lishi kerak. Natijada, pedagogmuhandislar mashg‘ulotlarning har bir bosqichini to‘g‘ri
tashkil etishni, bu jarayonda metodlarni to‘g‘ri tanlay olishni, yo‘l qo‘yilgan ilmiy, metodik
kamchiliklarni o‘z vaqtida to‘g‘ri anglashni va ularni bartaraf qilish yo‘llarini o‘zlashtiradi.
Mashg‘ulotlarni kuzatishda har bir xatti-harakatni diqqat bilan kuzatib borish, yutuq va
kamchilikni o‘z vaktida daftarga qayd etish, yakunida xulosalarni yozish lozim.
Tashkiliy qism quyidagicha amalga oshiriladi:
-mashg‘ulotlar xonasining holati, jihozlar bilan ta’minlanganligi, o‘z vaqtida boshlanishi,
davomatning tekshirilishi, tashkiliy qismga sarflangan vaqt, boshlanishi va yakunlanishi;
-uy vazifasini tekshirish va uni bajarishda yo‘l qo‘yilgan xatolar ustida ishlash, o‘tilgan
mavzusini so‘rash (bunda pedagog-muhandislar tomonidan amalga oshiriladigan savol-
javoblarning izchilligi, aniqligi, savollarning mantiqiy bog‘liqligi, o‘quvchilar javobining aniqligi,
391
to‘liqligi, ularning ko‘rgazmali qurollardan va vositalardan foydalana olish malakasi, ularning
faolligi kabilar)[4];
-o‘quvchilarni topshiriqlarni bajarishga tayyorlashni amalga oshirish, bunda ularni
aniqlash qay darajada ta’minlanganligi, yangi majmua mavzusini o‘rganish jarayoni, unga
sarflangan vaqt, foydalanilgan metodlar, texnologiyalardan foydalanish darajasi, qanday
vositalardan foydalanganligi, yangi mavzuni o‘rganish jarayonining amalga oshirilishi;
-pedagog-muhandislarning faoliyati, ularning rahbarligi kanday namoyon bo‘lganligi,
qo‘yilgan maqsadga erishish yo‘lidagi talabchanligi, ilg‘or pedagogik tajribalardan foydalanishi,
guruhni boshqara olish qobiliyati, o‘quvchilar bilan munosabati, pedagogik muammoni qo‘ya
olishi, zamonaviy texnologiyalarni qo‘llay olishi, muammoli vaziyatlardan foydalanishi,
o‘quvchilarni mashg‘ulotlarga jalb qila olishi;
-darslik, maxsus va metodik adabiyotlardagi mos mavzularni chuqur o‘rganish asosida
konspekt tuzish, majmua mashg‘ulotlari uchun muammoli, ishlab chiqarish bilan bog‘liq
topshiriqlar mazmuni, metod, texnologiya va vositalari, didaktik materiallarni tanlash;
-mashg‘ulotlarni o‘tkazish va pedagogik faoliyatda o‘z-o‘zini tahlil qilish, uning
natijalaridan keyingi mashg‘ulot ishlarini takomillashtirishda foydalanish, bu bo‘yicha ilmiy-
metodik ishlarni olib borish;
-mashg‘ulotlarda o‘quvchilar faoliyati, ularning o‘rganishga moyilligi, pedagog-
muhandislarni tinglashi va materiallarni qabul kilishi, bu jarayonda o‘quvchilar intizomi,
o‘zlashtirish darajasi;
-uy vazifasining e’lon qilinishi, uni bajarish uchun kerakli yo‘riqnomalarning berilishi,
qo‘yilgan maqsadga erishilganlik, pedagogmuhandislar faoliyati haqidagi fikrlari.
XULOSA
Agar mashg‘ulotlarni kuzatish va tahlil qilishda yuqorida sanab o‘talgan holatlarda
atroflicha baho berilsa, u holda ko‘zlagan maqsadga erishildi deb hisoblash mumkin. Buning
uchun pedagog-muhandislardan ishga ijodiy yondashishi talab etiladi.
Mashg‘ulotlar yakunida o‘quvchilar topshiriqlarni tushunish, unda yaqqol ko‘rinib turgan
ma’lumotlarni belgilash, tayanch so‘z va iboralarni aniqlash, mazmunini to‘laroq bildiradigan
fikrlarni ajratish, belgilangan harakatlarni, ularni ko‘proq uchraydigan ketma-ketligi bo‘yicha
sanash, keltirilgan g‘oya va tushunchalarni o‘zaro bog‘lovchi hamda umumlashtiruvchisini
tushuntirish kabilarni uddalay olishi kerak.
392
REFERENCES
1.
O‘zbekiston respublikasi prezidentining 2019 yil 6-sentabragi “Professional ta’lim tizimini
yanada takomillashtirishga doir qo‘shimcha chora tadbirlar to‘g‘risida”gi PF-5812-son
farmoni.
2.
Abduqudusov O.A. Kasbiy ta’limda asosiy o‘quv materialini o‘rganish texnologiyasi //
“O‘rta maxsus kasb-hunar ta’limi tizimi uchun pedagog kadrlarni tayyorlash, qayta
tayyorlash va malakasini oshirish sifatini ta’minlashning ilmiyuslubiy asoslari” respublika
ilmiy-amaliy anjuman materiallari. - T., 2006. - B. 7-8.
3.
Allambergenova M, Ilyasova Z. O‘quv mashg‘ulotlarini tashkil etishda ta’lim
texnologiyalari. O‘quv qo‘llanma. Tafakkur bo‘stoni. Toshkent, 2013. - 142 b. 4. Qoraev, S.
B. (2020). Professional ta’limda o‘quvchilarni kasb-hunarga tayyorlash jarayonini
takomillashtirish yo‘llari. Uzluksiz ta’lim, 1. 88-92.
4.
Ilhomovna, M. S. (2022). SIGNIFICANCE AND ROLE OF PEDAGOGICAL
CREATIVITY.
5.
Ilhomovna, M. S. (2021, July). HEALTHY ENVIRONMENT-HEALTHY COMMUNITY.
In Archive of Conferences (pp. 62-66).
6.
Musurmonova, S. I. (2021). THE ROLE OF PARENTS IN ENVIRONMENTAL
EDUCATION FOR SMALL CHILDREN. In НАУКА И СОВРЕМЕННОЕ
ОБРАЗОВАНИЕ: АКТУАЛЬНЫЕ ВОПРОСЫ, ДОСТИЖЕНИЯ И ИННОВАЦИИ (pp.
104-106).
7.
Mukhammatovna, E. D., Tovboevna, M. N., Kushakovna, A. S., Egambaevich, U. K.,
Shakirovich, Y. S., & Yusufovna, S. D. (2021). Improving the Methodology for Preparing
Future Primary School Teachers for Innovative Professional Activities. Annals of the
Romanian Society for Cell Biology, 5490-5498.
8.
Tovbayevna, M. N., & Nosirova, M. (2021). Methods Of Organizing Geography Lessons
For Childrenpeople With Disabilities Inclusive Education. JournalNX, 7(03), 187-190.
9.
Khudayberdievich, R. B., Tavbaevna, M. N., Muratovna, N. S., Djumanovna, T. M., &
Kurbanovna, T. R. (2019). Educating research approach in future teachers. Journal of
Critical Reviews, 7(4), 2020.
10.
Tovbaevna, M. N., & Hayrinso, O. (2022). Pedagogical fundamentals of developing the
creative professional activity of future primary school teachers.
