ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 3 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
428
MÁMLEKETTE SALAMAT ÁWLADTI TÁRBIYALAWDA DENE TÁRBIYASI HÁM
SPORTTIŃ ÁHMIYETI
I.R. Shaniyazov
Berdaq atındaǵı QMU stajyor-oqıtıwshı.
https://doi.org/10.5281/zenodo.10828002
Annotaciya.
Búgingi kúnde pútkil jáhán xalıqlarınıń ulıwma mádeniyatında dene tárbiyası
ayrıqsha orın iyeleydi. Jaslardıń salamatlıǵın jaqsılaw, bárkámal áwladtıń fizikalıq rawajlanıwın
támiyinlewde dene tárbiyası hám sporttıń teoriyalıq tiykarların úyretiw hám de ámeliy
shınıǵıwlardı atqarıw zárúrli wazıypalardan biri bolıp tabıladı.
Gilt sóz:
mádeniyat, dene tárbiya, sport, wazıypa, samat áwlád, báramal áwlád.
THE IMPORTANCE OF PHYSICAL EDUCATION AND SPORTS IN RAISING
A HEALTHY GENERATION IN THE STATE
Abstract.
Today, physical education occupies a special place in the general culture of the
peoples of the world. One of the necessary tasks is to improve the health of young people, ensure
the physical development of the mature generation, teach the theoretical foundations of physical
education and sports, and conduct practical classes.
Key words:
culture, physical education, sports, work, good health, good health.
ЗНАЧЕНИЕ ФИЗИЧЕСКОГО ВОСПИТАНИЯ И СПОРТА В ВОСПИТАНИИ
ЗДОРОВОГО ПОКОЛЕНИЯ В ГОСУДАРСТВЕ
Аннотация.
Сегодня физическое воспитание занимает особое место в общей
культуре народов мира. Одной из необходимых задач является улучшение здоровья
молодежи, обеспечение физического развития зрелого поколения, преподавание
теоретических основ физического воспитания и спорта, проведение практических
занятий.
Ключевые слова:
культура, физическое воспитание, спорт, образование, хорошее
здоровье, крепкое здоровье.
Respublikasında qabıl etken Párman hám qararlarda ǵalabalıq dene tárbiyası hám sporttı
rafjlandırıw, xalqımızdıń kúndelik turmısına ásirese jaslar ortasında keńlew nátiyjeni ámelde
qollanıw qılıw kórsetilgen jáne bul Dene tárbiyası hám sport haqqındaǵı nızamda jáne de
bekkemlengen. (2015 jıl 4 sentyabr).
Ózbekstan Respublikasınıń birinshi Prezidenti I. A. Karimov: «Tariyxga shaqırıq eter
ekenbiz, bul xalıq yadı ekenligin názerde tutıwımız kerek. Yadız bárkámal kisi bolmaǵanı sıyaqlı,
óz tariyxın bilmagan xalıqtıń keleshegi de bolmaydı», - dep aytıp ótken edi. Haqıyqattan da, jáhán
xalıqları tariyxı, sonday-aq, Ózbekstan xalıqları tariyxında da dene tárbiyası, dene mádeniyatı hám
sporttıń ayrıqsha ornı bar. Áyyemginde adamlar arasında gúres, at choptirish, sabaq tartıw, oq jay
hám nayza ılaqtırıw sıyaqlı bir neshe sport túrlerinen jarıslar bolǵan.
Sol sebepli de jaslarǵa dene tárbiyası hám sporttıń mánisin túsindiriw, olardı úgit-
násiyatlaw, barlıq sport túrleri, xalıq milliy oyınları tariyxı menen tanıstırıw zárúrli áhmiyetke iye
boladı. Házirgi kúnde ǵárezsiz Respublikamızda balalar sportın rawajlandırıwǵa úlken áhmiyet
berilip atır. Atap aytqanda, oqıwshı jaslar menen «Úmit nálleri» hám «Bárkámal áwlad» sport
oyınları, studentler arasında «Universiada» sport oyınlarınıń tashkil etiliwi bolıp tabıladı.
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 3 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
429
Bunday sport jarısların shólekmlestiriw tiykarǵı maqset bolsa, hár tárepleme rawajlanǵan
bárkámal jaslardı tárbiyalaw bolıp tabıladı. Sonıń menen birge, jaslar arasında bir-birlerine
salıstırǵanda dos sıpatında ortalıqtı payda etiw, olardıń quwatlı, óz-ara miyir-muhabbatlı
bolıwların támiyinlew hám de jaslardı jismonan shınıqtırıwdan ibarat. Bul bolsa, dene tárbiyası
hám sport qánigeleri, ustaz-tárbiyashılardıń moynına oǵada úlken dańqlı hám de juwapkerli
wazıypanı júkleydi.
Sol kóz qarastan qaraǵanda, dene tárbiyasınıń maqseti, mámleket hám jámiyet
rawajlanıwınıń ulıwma nızamlıqlarına tayanǵan halda, jaslar dún'yaǵa kóz qarası hám ruwxıylıqın
bayıtıw, milliy ózlikti ańǵarıw, xalqımızdıń milliy qádiriyatları menen tanıstırıw hám de olardı ana
Watanǵa húrmet ruwxında tárbiyalaw, sol arqalı olardı bárkámal shaxs bolıp qáliplesiwleri hám
rawajlanıwları kómeklashishdan ibarat esaplanadi.
Onıń ushın jetkinshekke tómendegilerdi úyretiw kerek:
- dene tárbiyası hám sporttı rawajlandırıwǵa tiyisli húkimettiń nızamları hám qararların
úyretiw;
- jaslardı pútkil jáhán xalıqları, atap aytqanda, Ózbekstan xalıqlarınıń dene tárbiyası hám
sport tariyxı menen tanıstırıw;
- dene tárbiyası hám soprtning payda bolıwı hám de rawajlanıw basqıshları, nızamlıqların
úyretiw;
- milliy xalıq úyinlari, olardıń túrleri hám mazmunı hám de búgingi kúnde olardan
paydalanıwdıń áhmiyeti haqqında túsinik beriw;
- dene tárbiyasınıń túrleri, formaları hám odan paydalanıw usılları haqqında túsinik beriw;
- jámiyet aǵzaları arasında dene tárbiyası hám sporttı keń úgit-násiyatlawǵa úyretiw;
- dene tárbiyası hám sporttı rawajlanıdırıwda jáhán xalıqlarınıń aldıńǵı tájiriybelerinen keń
hám tereń paydalanıwǵa úyretiw sıyaqlılar.
Bul óz gezeginde jaslardan kúshli bilim iyelew, usınıń menen bir qatarda, olardan dene
tárbiyası hám sport menen úzliksiz shuǵıllanıp turıw kerekligin talap etedi. Sonda ǵana jámiyette
bárkámal hám salamat jaslar qáliplesedi.
Sport oyınları barlıq shólkemlerde dene tárbiyası quralı retinde paydalanıladı.
Shuǵılanıwshılar mazmunı sport shólkemlerine arnalǵan baǵdarlamalar arqalı belgilenedi.
Balalardıń sport penen shuǵıllanıwı, ulıwma bilim beriwshi mekteplerdiń dene tárbiyası,
klasstan hám mektepten tıs sabaqlarında da shólkemlestiriledi. Sport oyınlarınıń bul sabaqlarda da
basım orındı iyeleytuǵını hesh kim ushın sır emes. Balalar sport mekteplerinde sport oyınların tereń
úyretiw, hám rezervlerdi tayarlaw wazıypaların sheshedi. Sport mekteplerindegi baslanǵısh tayarlıq
toparlarına kishi jastaǵı mektep oqıwshıları tańlap alınıp, shuǵıllanıwlar alıpr barıladı. Sport oyınların
úyreniw kompleksli túrde iske asırıladı. háreket kónlikpelerin úyreniw úsh bólimnen: tanısıw,
úyreniw hám jetilistiriwden turadı.
Háreketke úyretiwde fizikalıq sapalar rawajlanadı. Sport oyınlarındaǵı háreketlerge úyretiw
arnawlı bilimler alıw protsessinde iske asırıladı. Háreketlerdi iyelep alıw dárejesi sistemalı túrde islep
barılatuǵın shınıǵıwlar tásirinde ózgeredi. Bunda úsh stadiya ayrıqshalanadı: háreket meńgeriwiniń
qáliplesiwi, háreket kónlikpesiniń qáliplesiwi, joqarı dárejedegi kóplikpege aylanıwı.
Sport oyınlarına úyretiwdegi qollanılatuǵın metodlar barlıq waqıtta oqıtıw wazıypasına
muwapıq bolıwı kerek, yaǵnıy oqıtıw spetsifikasına, shuǵıllanıwshılar tayarlıǵına hám de oqıtıwdıń
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 3 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
430
tárbiyalıq xarakterine sáykes bolıwı shárt. sport oyınların iyelep alıw uzaq waqıt etetuǵın protsess
bolıp esaplanadı. Sport oyınlarına oqıwshılardı úyretiw strukturasın mına tárizde sáwlelendirewge
boladı: háreketli oyınlardan alıp keliwshi oyınlarǵa, olardan sport oyınlarına úyrenilip atırǵan oyın
haqqındaǵı birinshi túsiniklergedi balalar háreketli oyınlar arqalı aladı.
Konkret háreketlerge úyreniwdiń tabıslı ótiwi shuǵılanıwshılardıń aktivliginen de ǵárezdi
boladı. sonıń ushın da balalardı qızıqtıra biliwde talap etiledi. Kishi jastaǵı oqıwshılardıń oyındı
iyelep alıw etapındaǵı shuǵılanıwlar shetlep qoyılǵan qaǵıydalarda alıp barılmawı usınıs etiledi.
Qátelikler eń dáslep oqıwshınıń ózi tárepinen túsiniliwi hám trener járdeminde onı dúzetiwge
urınıwı kerek.
Úyrenilip atırǵan háreket aytarlıqtay qáteliklerimiz orınlanǵan jaǵdayda ǵana, onı bekkemlew
hám jetilistiriw múmkin. Bul etapta úyrenilgen ámellerdi oyınlarda qollana biliwge úyretiw júdá
áhmiyetli. Bunıń ushın trenirovkalarda oyın shınıǵıwları, estafetalar, úyretiw hám jarıs oyınları
qollanıladı. Texnika taktikalıq háreketler elementleri menen tanıstırıw hám úyretiw arqalı, kishi
mektep easındaǵı oqıwshılar tańlap alǵan sport oyını boyınsha ádewir túsiniklerge iye boladı. Sport
mekteplerindegi shuǵıllanıwlar sport oyınların iyelep alıwda áhmiyetli orın tutadı. Sport oyınları hár
qıylı jastaǵı adamlar ushın qızıqlı, sonlıqtan da hár qıylı oyınlar bolǵan qol tobı, futbol, basketbol,
voleybol oyınları túrli jastaǵı adamlardıń súyikli oyını bolıp esaplanadı. O`zine say qaǵıydalarına iye
bolǵan sport oyınları menen shuǵılanıw, oynaw ushın eń dáslep bul oyınlardıń qǵaǵıydaların durıs
bilip alıw kerek.
Kishi mektep jasınan oyınlar qızıǵıwshılıq tuwǵızadı, sonıń ushında balalar oyın sırların tez
úyrenilip alıwǵa qushtar. Mekteplerde dene tárbiyası sabaǵı, sport mekteplerindegi trenirovkalıq
shuǵıllanıwlar balalardıń qızıǵıwshılıq talapların qanaatlandırıwǵa, balalarda bolǵan
háreketsheńlikke degen mútájliktiń ornın toltırıwǵa arnalǵan bolıp, hár bir sport oyınlarınıń túri
boyınsha arnawlı sabaq shuǵıllanıwları ótkeriledi.
Háreketke úyretiwde háreket kónlikpesi qáliplesedi hám fizikalıq sapalar rawajlanadı. Biraq
bunıń ushın qollanılatuǵın metodlar kóbinshe bir birine sáykes kelmeydi, sonıń ushın da dıqqattıń
barlıǵın úyretiwge yaki bolmasa fizikalıq sapalardı iyelep alıwǵa qaratıladı. Biraq soǵan qaramay
qaysı jaǵdayda bolmasın bilimlendiriw, tárbiyalaw hám salamatlandırıwshı wazıypalar sheshiledi.
Qozǵalıs háreketine úyretiw arnawlı bilimlerdi iyelep alıw protsessinde alıp barıladı.
Háreketlerdi iyelew dárejesi sistemalı shınıǵıwlar tásirinde ózgeredi. Bunda úsh stadiya
ajıratıladı:
1. Háreket meńgeriwiniń qáliplesiwi
2. Háreket kónlikpesiniń qáliplesiwi
3. Joqarı tártiptegi háreket meńgeriwshiliginiń qáliplesiwi
Háreket meńgeriwshiligi degende hár bir háreketti orınlawda háreket wazıypasın sheshe alıw
uqıplılıǵı túsiniledi.
Háreket kónlikpesin degende, háreketti dıqqatsız orınlay alıw uqıplılıǵı túsiniledi yaǵnıy
hárekettiń avtomatlasıwı. Biraq háreket protsessin qozǵalıs háreketi sana kontrolınan shıqtı degendi
ańlatpaydı. Zárúr jaǵdaylarda hárekettiń geybir elementleri sananıń qatal baqlawı astına ótedi. Bul óz
gezeginde háreket barısına ózgeris kirgiziwge járdem beredi.
Kónlikpeniń qáliplesiwiniń baslanıwınan hárekettiń barlıq elementlerine dıqqattıń jámleniwi
talap etiledi. Bul protsess egerde shuǵılanıwshılardıń dıqqatı háreketiń sırtqı sıpatlarına awdarılsa
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 3 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
431
jaqsılanıwı múmkin. Joqarı tártiptegi háreket meńgeriwshiligi degende iyelep alınǵan háreket
kónlikpelerin jarıslarda hám turmısta paydalı qollana biliw uqıplılıǵı túsiniledi. Meńgeriw hám
kónlikpelerdi iyelep alıw waqtı hárekette hár qıylı bolıp ótedi hám oqıtıw metodları, qurallarınan
ǵárezli boladı. Metod hám qurallardı tańlap alıwda jas ózgesheliklerin, sharayatlardı esapqa alıw
kerek. metodlar barlıq waqıttı oqıtıw wazıypasına oqıw materialı, spetsifikasına, shuǵılanıwshılar
tayarlıǵına sákes bolıwı hám oqıtıwdıń tárbiyalawshı xarakterin támiynlewi kerek.
REFERENCES
1.
Ozbekiston Respublikasining “Ta'lim to’ǵrisida”gi Qonuni. // Barkamol avlod –
Ozbekiston taraqqiyoti poydevoridir. /Asarlar to’pl. – T.: Sharq, 1997. –20-30-b.
2.
Kadrlarni tayyorlash Milliy dasturi. // Barkamol avlod – Ozbekiston taraqqiyoti
poydevoridir. /Asarlar tuplami. – T.: Sharq, 1997. – 32-61-b.
3.
Ozbekiston Respublikasi Jismoniy tarbiya va sport to’ǵrisida gi qonuni. 2015 yil
4.
I.A.Karimov. “O’zbekistonning oz istiqlol va taraqqiyot yo’li”, T., “O’zbekiston». 2015
5.
Хожамуратов
К.
Б.
МАҲОБАТЛИ
РАНГТАСВИР
АСАРЛАРИНИНГ
МАЪНАВИЙАҲАМИЯТИ //Ученый XXI века. – 2022. – №. 2 (83). – С. 31-33.
6.
Bazarbaevich K. K. THE SPIRITUALITY OF MAHOBATLI PAINTING WORKS
IMPORTANCE //Archive of Conferences. – 2021. – С. 224-227.
7.
Xojamuratov K. B. THE FOUNDATIONS AND FORMATION OF PAINTING IN THE
FINE ARTS OF KARAKALPAKSTAN IN THE 1970S AND 1980S //Modern Science
and Research. – 2024. – Т. 3. – №. 2. – С. 341-345.
8.
Xojamuratov Q. B. ISSUES OF THE DEVELOPMENT OF FINE ARTS IN SCHOOLS
//Modern Science and Research. – 2024. – Т. 3. – №. 2. – С. 333-336.
9.
Bazarbaevich X. K. TASVIRIY SAN ‘AT DARSLARIDA TALABALARNI MUSTAQIL
TA ‘LIM OLISH FAOLIYATIGA YO ‘NALTIRISH METODLARI //BOSHQARUV VA
ETIKA QOIDALARI ONLAYN ILMIY JURNALI. – 2023. – Т. 3. – №. 2. – С. 526-529.
