ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 5 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
83
O‘ZBEKISTONDA MUSTAQILLIK YILLARIDA JAMOATCHILIK NAZORATI
VOSITALARINING SHAKLLANISHI
Aliyev Ulug'bek Bekmurotovich
SamDu I bosqich magistranti tarix yo‘nalishi.
https://doi.org/10.5281/zenodo.11486627
Annotatsiya.
Ushbu ilmiy maqolada O‘zbekistonda 1991-yilda mustaqillikka erishgandan
so‘ng jamoatchilik nazorati vositalarining shakllanishi va rivojlanishi ko‘rib chiqiladi. Maqolada
jamoatchilik nazoratining huquqiy va institutsional asoslari, fuqarolik jamiyati tashkilotlarining
roli, uni yanada mustahkamlashning vazifalari va imkoniyatlari muhokama qilinadi.
Kalit so'zlar:
jamoatchilik nazorati, fuqarolik jamiyati, O‘zbekiston, mustaqillik,
oshkoralik, hisobdorlik.
THE FORMATION OF PUBLIC CONTROL MEANS IN UZBEKISTAN IN THE
YEARS OF INDEPENDENCE
Abstract.
This scientific article examines the formation and development of public control
tools in Uzbekistan after gaining independence in 1991. The article discusses the legal and
institutional foundations of public control, the role of civil society organizations, the tasks and
possibilities of its further strengthening.
Keywords:
public control, civil society, Uzbekistan, independence, transparency,
accountability.
ФОРМИРОВАНИЕ СРЕДСТВ ОБЩЕСТВЕННОГО КОНТРОЛЯ В УЗБЕКИСТАНЕ
В ГОДЫ НЕЗАВИСИМОСТИ
Аннотация.
В данной научной статье рассматривается становление и развитие
инструментов общественного контроля в Узбекистане после обретения независимости в
1991 году. В статье рассматриваются правовые и институциональные основы
общественного контроля, роль организаций гражданского общества, задачи и
возможности его дальнейшего усиления.
Ключевые слова:
общественный контроль, гражданское общество, Узбекистан,
независимость, прозрачность, подотчетность.
Kirish.
Jamoatchilik nazorati
–
bu davlat hokimiyati va boshqaruv organlari
hamda nodavlat tashkilotlar faoliyati ustidan fuqarolar, ularning birlashmalari va oʻzini-oʻzi
boshqarish, fuqarolik jamiyatining boshqa tuzilmalari tomonidan qonun doiralarida olib
boriladigan nazorat hisoblanadi
1
. Oʻzbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi 36-moddasiga
muvofiq fuqarolar davlat organlari faoliyati ustidan jamoatchilik nazoratini amalga oshirishlari
mumkin. Jamoatchilik nazorati demokratik jamiyatning muhim elementidir. Hukumat va boshqa
jamoat institutlarining shaffofligi, hisobdorligi va odamlarning ehtiyojlarini qondira olishini
ta’minlaydi. Jamoatchilik nazorati turli vositalar, jumladan, fuqarolik jamiyati tashkilotlari,
ommaviy axborot vositalari, mustaqil nazorat organlari orqali amalga oshirilishi mumkin.
O‘zbekistonda jamoatchilik nazorati vositalarini shakllantirish mustaqillikka erishgan
yillar davomida bosqichma-bosqich amalga oshirilgan jarayondir. Mamlakat Konstitutsiyasida
1
Oʻzbekiston Yuridik ensiklopediyasi
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 5 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
84
fuqarolarning jamoatchilik nazoratida ishtirok etish huquqi kafolatlangan, fuqarolik jamiyati
tashkilotlari va boshqa jamoatchilik nazorati organlarini tashkil etish hamda faoliyatini tartibga
solishga qaratilgan qator qonunlar qabul qilingan.
O‘zbekistonda jamoatchilik nazoratining huquqiy va tashkiliy asoslari mamlakat
Konstitutsiyasi va boshqa qator qonunlar, jumladan,
“Jamoatchilik nazorati to‘g‘risida”,
“Nodavlat notijorat tashkilotlari to‘g‘risida”, “Axborotdan foydalanish to‘g‘risida”
gi
qonunlarga asoslanadi.
“Jamoatchilik nazorati to‘g‘risida”
gi qonunda jamoatchilik nazorati deganda “fuqarolar
va ular birlashmalarining davlat organlari va boshqa tashkilotlar faoliyatining ochiqligi va
oshkoraligini ta’minlashga, shuningdek, ular faoliyati ustidan jamoatchilik nazoratini amalga
oshirishga qaratilgan faoliyati” tushuniladi. Qonunda jamoatchilik nazoratining bir qator
tamoyillari, jumladan, mustaqillik, xolislik va qonuniylik tamoyillari belgilangan.
“Nodavlat notijorat tashkilotlari to‘g‘risida”
gi qonun O‘zbekistonda fuqarolik jamiyati
tashkilotlarini tashkil etish va faoliyatining huquqiy asoslarini belgilab beradi. Qonunda fuqarolik
jamiyati tashkilotlari deganda “umumiy maqsad va vazifalarga erishish uchun fuqarolar tomonidan
ixtiyoriy asosda tashkil etilgan nodavlat notijorat tashkilotlari” tushuniladi. Fuqarolik jamiyati
tashkilotlari davlat va boshqa jamoat institutlari faoliyatini monitoring qilish, fuqarolar
huquqlarini himoya qilish, siyosatchilar bilan fikr-mulohazalarini bildirish orqali jamoatchilik
nazoratida muhim o‘rin tutadi.
“Axborot olish to‘g‘risida”
gi qonun fuqarolarga davlat va boshqa davlat muassasalari
tasarrufidagi axborotdan foydalanish huquqini beradi. Ushbu qonun jamoatchilik nazorati uchun
muhim ahamiyatga ega, chunki u fuqarolarga davlat muassasalarini javobgarlikka tortish uchun
zarur bo‘lgan ma’lumotlarni olish imkonini beradi.
Tahlil va natijalar.
O‘zbekiston Respublikasi fuqarolari, fuqarolarning o‘zini o‘zi
boshqarish organlari, shuningdek qonun hujjatlarida belgilangan tartibda ro‘yxatga olingan
nodavlat notijorat tashkilotlari, ommaviy axborot vositalari jamoatchilik nazorati sub’ektlaridir.
Jamoatchilik nazorati
jamoatchilik kengashlari, komissiyalari va boshqa jamoatchilik
tashkiliy tuzilmalari
tomonidan ham qonun hujjatlariga muvofiq amalga oshirilishi mumkin
2
.
Fuqarolik jamiyati tashkilotlarining roli:
O‘zbekistonda jamoat nazoratida fuqarolik jamiyati tashkilotlari muhim rol o‘ynaydi.
Ular davlat va boshqa jamoat institutlari faoliyatini nazorat qiladi, fuqarolarning
huquqlarini himoya qiladi, siyosatchilarga fikr-mulohazalarini bildiradi. Jamoatchilik nazorati
masalalaridan xabardorlikni oshirish, aholini o‘z huquqlaridan xabardor qilishda fuqarolik
jamiyati tashkilotlarining ham o‘rni katta.
O‘zbekistonda fuqarolik jamiyati tashkilotlari, jumladan, inson huquqlari tashkilotlari,
atrof-muhitni muhofaza qilish tashkilotlari va iste’molchilar huquqlarini himoya qiluvchi
tashkilotlarning bir qancha turlari mavjud. Bu tashkilotlar hajmi va qamrovi jihatidan farq qiladi,
biroq ularning barchasi davlat muassasalarida shaffoflik, hisobdorlik va tezkorlikni
rag‘batlantirishning umumiy maqsadiga ega.
2
https://strategy.uz/index.php?news=1081&lang=uz
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 5 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
85
O‘zbekistonda jamoatchilik nazorati vositalarini shakllantirish borasida erishilgan
yutuqlarga qaramay, hal qilinishi kerak bo‘lgan qator muammolar mavjud. Bu qiyinchiliklarga
quyidagilar kiradi:
• Keng aholi o‘rtasida jamoatchilik nazorati haqida yetarlicha ma'lumot yo‘qligi
• Fuqarolik jamiyati tashkilotlarida resurslar va imkoniyatlarning etishmasligi
• Jamoatchilik nazoratini qo'llab-quvvatlash uchun siyosiy irodaning etishmasligi
Bu qiyinchiliklarga qaramay, O‘zbekistonda ham jamoatchilik nazoratini kuchaytirish
uchun qator imkoniyatlar mavjud. Bu imkoniyatlarga quyidagilar kiradi:
• Jamoatchilik nazorati uchun ijtimoiy tarmoqlar va boshqa onlayn platformalardan
foydalanishning ortib borishi.
• Keng jamoatchilik orasida oshkoralik va javobgarlikka bo'lgan talabning ortishi.
• Jamoatchilik nazorati tashabbuslarini xalqaro tashkilotlar tomonidan qo'llab-quvvatlash.
Xulosa.
O‘zbekistonda jamoatchilik nazorati vositalarini shakllantirish mustaqillikka
erishgan yillar davomida bosqichma-bosqich amalga oshirilgan jarayondir. Mamlakat
Konstitutsiyasi va boshqa qator qonunlar jamoatchilik nazoratining huquqiy va tashkiliy asoslarini
belgilab beradi, davlat va boshqa jamoat institutlari faoliyatini nazorat qilishda fuqarolik jamiyati
tashkilotlari muhim o‘rin tutadi. O‘zbekistonda qolayotgan muammolarga qaramay, jamoatchilik
nazoratini kuchaytirish uchun qator imkoniyatlar mavjud. Fuqarolik jamiyati tashkilotlari,
hukumat va keng jamoatchilik hamkorlikda ish olib borish orqali yanada shaffof, hisobdor va
sezgir hukumatni yaratishi mumkin.
REFERENCES
1.
https://strategy.uz/index.php?news=1081&lang=uz
2.
O‘zbekistonda jamoatchilik nazorati: huquqiy va institutsional tahlil Nodirbek Ismoilov va
Dilorom Rahmonova.
3.
O‘zbekistonda jamoatchilik nazoratida fuqarolik jamiyatining o‘rni, Gulnora Tursunboeva
va Komila Qurbonova.
4.
O‘zbekistonda jamoatchilik nazorati muammolari va imkoniyatlari, Zulfiya Saidova va
Dilafruz Sharipova.
5.
O‘zbekistonda jamoatchilik nazorati: qiyosiy nuqtai nazar Feruza Yoqubova va Baxtiyor
Yoqubov.
