94
BOSHLANG‘ICH SINFDA “QIZIQARLI MATEMATIKA” TO‘GARAGINI TASHKIL
ETISH METODIKASI
Ochilova Laylo Temirovna
Buxoro davlat pedagogika instituti o’qituvchisi.
Xudoyberdiyeva Laylo
Buxoro davlat pedagogika instituti talabasi.
https://doi.org/10.5281/zenodo.11518249
Annotatsiya
. Yosh avlodni hozirgi zamon fani bilan qurollantirish orqali ularning aqliy
jihatdan maksimal darajada rivojlanishlariga erishish bugugngi zamonaviy maktablar oldida
turgan eng muhim vazifalardan biridir. Bu vazifani hal etishda sinfdan tashqari ishlarning o‘rni
benihoya katta. Maqolada boshlang’ich sinflarda “Qiziqarli matematika” to’garagi faoliyatini
yuritish bo’yicha tavsiyalar berilgan.
Kalit so’zlar:
sinfdan tashqari ishlar, matematika, qiziqarli, to’garak, mashg’ulot.
METHODOLOGY FOR ORGANIZING A CIRCLE “FUNNY MATH” IN THE
PRIMARY CLASS
Abstract.
One of the most important tasks facing modern schools today is to achieve
maximum intellectual development of the younger generation by equipping them with modern
science. Extracurricular activities play an important role in solving this problem. The article
provides recommendations for conducting the activities of the “Interesting Mathematics” club in
primary school.
Keywords:
extracurricular activities, mathematics, fun, club, activity.
МЕТОДИКА ОРГАНИЗАЦИИ КРУГА «ВЕСЕЛАЯ МАТЕМАТИКА» В
НАЧАЛЬНОМ КЛАССЕ
Аннотация.
Одной из важнейших задач, стоящих сегодня перед современной
школой, является достижение максимального интеллектуального развития молодого
поколения путем оснащения его современной наукой. В решении этой задачи важную роль
играет внеклассная деятельность. В статье даны рекомендации по проведению
деятельности клуба «Интересная математика» в младших классах.
Ключевые слова:
внеклассная работа, математика, забава, кружок, активность.
Matematika to‘garagi ishi, uni to'g'ri tashkil qilganda va uni o‘tkazish metodikastdan to'g'ri
foydalanganda, o‘quvchilarda matematikaga qiziqish uyg'otish va bu qiziqishni rivojlantirish,
ularning matematik qobiliyatlarini rivojiantirishga imkon beradi. Mustaqil ishlash ko‘nikmalarini
95
singdiradi, o‘z kuchlariga ishonchni, qiyinchiliklarini mustaqil bartaraf qilish qobiliyatini
tarbiyalaydi. Bolalar to‘garak ish jarayonida o‘zlarining matematika jihatidan o‘sganliklarini,
yangi bilimlar va malakalar olganliklarini anglab yetishlari katta ahamtyatiga ega. Shu boisdan
o‘tkaziladigan mustaqil ishlar natijalarini o‘quvchilarning umumiy va individual
muvaffaqiyatlarini ta'kidlagan holda to‘la batafsil tahlil qilish kerak.
To‘garakning ba'zi mashg'ulotlariga o‘quvchilarning ota-onalarini ham taklif qilish
mumkin. Matematik savollar va masalalalarning turli-tumanligiga qaramay kichik yoshdagi
o‘quvchilar bilan o‘tkaziladigan to‘garak mashg'ulotlari mazmuni quyidagi asosiy talablarga javob
berishi kerak:
1.
Rejalashtiruvchi material dastur materiali bilan bog‘lanishga ega. Bunda hisoblash amallari
qaralayotgan sinf dasturi talablaridan ortib ketmaydi, hisoblashlar, masalalar yechish, geometrik
shakllarni yasashlarga amaliyot bilan nazariya orasidagi bog'lanishi ta'minlanishi kerak.
2.
O‘rganilayotgan masalalar istiqbol maqsadlarga ega bo‘lishi, ya'ni o‘quvchilarni kelajakda
o‘rganilishi nazarda tutilgan matematik masalalarni, masalan: to‘plam, funksional bog'lanish,
algebraik simvolika, tenglamalar, grafiklar, ular yordamida arifmetik masalalarni yechish va
hokazolarni o‘rganishda tayyorlanish maqsadlariga ega bo‘lishi mumkin.
3.
O‘rganiladigan masalalarning mazmuni qaralayotgan yoshdagi bolalarning kuchlari
yetadigan, ularda matematikaga muhabbat va uni o‘rganishga qiziqish uyg'otadigan asosiy ta'lim
va tarbiyaviy masalalarni hal qilish imkonini beradigan bo‘lishi kerak.
Qiyinroq misol va masalalar yechish, o‘quvchilar tafakkurini, konkretdan abstraktga o‘tish,
zarur umumlashtirishlarini qila olish qobiliyatlarini rivojlantirish va hokazolar to‘garak ishi
mazmuniga kiradi. Qiziqarlilik harakteridagi mashqlar, arifmetik fokuslar, «ajoyib» kvadratlar,
topishmoqlar, qiziqarli o‘yinlar, she'rlar va hokazolar katta o‘rin oladi, Shu bilan birga materialni
qiziqarli bo‘lishi yagona maqsad emas, qaraladigan matematik qoidalar, qonuniyatlar va
boshqalarni chuqurroq tushuntirishga imkon beradi.
To‘garak mashg'ulotlarida o‘qituvchilar suhbatlariga, to‘garak a'zolarining chiqishlariga
katta o‘rin ajratiladi, ba'zi nazariy material o‘qituvchilar suhbatlarida bayon qilinadi, qiziqarli
matematik masalalar beriladi.
Matematika to‘garagida bir guruh bolalarning ishtirok qilish va ularning qiladigan ishlari
faqat to‘garak qatnashchilargina emas, balki sinfdoshlarning hammasi uchun ham katta
ahamiyatga egadir
1
.
1
Abdullayeva B.S., Sadikova A.V., Toshpo‘latova M.I., Boshlang‘ich sinflarda matematikadan sinfdan tashqari
ishlarni tashkil etish Pedagogika oliy ta‘lim muassalarining 5141600-«Bоshlang‗ich ta‘lim va tarbiyaviy ish»
96
Raqamlar nimaga asoslangan?
Ulug' hind allomalari jahon madaniyatini yuksaltirishga salmoqli hissa qo‘shishgan.
Ularning boshqa ishlarini qo‘ya turib, birgina kashfiyoti-keyinchalik boshqa xalqlar uchun
"o‘zlariniki" bo‘lib ketgan raqamlarnl ixtiro etishgani uchun ham har qancha minnatdor bo‘lsa
arziydi.
Zamonlar o‘tishi bilan bu raqamlarning shakli bir muncha o‘zgarib silliqlashgan. Ammo
olimlar ularni ixtiro etgan buyuk kishilar qanday mezonga amal qilishlarini aniqlashdi: raqamlar
qiymati doim ular shaklidagi burchaklar soniga muvofiq kelar ekan. Masalan, 1 da bitta, 2 da
ikkita, 3 da uchta vahokazo burchaklar mavjud bo‘lib, ularning ilk ko‘rinishi quyidagicha bo‘lgan:
1 dan 9 gacha bo‘lgan raqamlami shunday juftlarga ajratingki, ularning yig‘indisi juft
yetishmagan raqamnikidan ikki karra ortiq bo‘lsin. Burchaksiz raqam-0 dan boshlab barcha
raqamlarni shunday juftlab chiqingki, natijada ulardagi burchaklarning yig‘indisi barchasida
barobar bo‘lsin.
Sonlar ensiklopediyasi
1. Bizning shior: 1 kishi hamma uchun, hamma 1 kishi uchun.
2. Har qanday sonni 2 ga ko‘paytirish uni o‘zini-o‘ziga qo‘shish bilan teng demakdir.
3. "3" baho mukofot emas, sadaqa. (Maktab maqoli)
4. Kompas 4 tomonni ko'rsatadi (ular qaysi tomonlar?)
5. Respublikamizda har yili yetishtirilayotgan paxtani yer yuziga yashayotgan 2 milliard
aholiga taqsimlagudek bo‘lsa, keksa-yu go‘dak barchaga bir kilogrammdan (Bir sidra kiyim
boshga yetadigan) to'g'ri kelardi.
6. Yer shari 6 qit‘adan iborat (Biz qaysi qifada yashaymiz?)
7. 7 O‘lchab bir kes! (Maqol mag'zini chaqa olasizmi?)
bakalavr yo‗nalishi talabalari uchun mo‘ljallangan o‘quv-metodik qo‘llanma – Т.: OOO «Jahon - Print», 2011. – 148
bet
97
Xuddi shu tartibda sonlar haqida ma’lumotlar davom ettiriladi.
Bilasizmi?
1. Tuyaqush yer yuzasidagi eng katta qush, uning og'irligi 90 kg gacha yetadi.
2. Yer yuzasidagi turli xil hasharotlar turi 800 mingdan ortiq.
3. Eng novcha odamning bo‘yi 2 m 83 sm, eng past bo‘yli kishi esa 42 sm bo‘lgan.
4. Hozircha eng og'ir odamning vazni 404 kg, eng yengil odamning vazni esa 9,5 kg
ekanligi aniqlandi.
5. Bitta asalari 1 kg asal yig'ishi uchun 300000 metr masofani uchib o‘tishi, 9 million gulga
qo‘nishi kerak bo‘lar ekan.
6. Filolog olimlarning ko‘rsatishicha, yer yuzidagi xalqlar 2796 ga yaqin tilda gaplashadilar
(bunga bir necha til ichidagi turli xil shevalar kirmaydi).
7. Millard minut to‘qqiz asrdan ko‘pdir. Agar eramiz boshidan hisoblashadigan bo‘lsak,
1902 yilda milliardinchi minut o‘tganining guvohi bo‘lamiz.
8. Milliard marta nafas olish uchun 95 yildan ortiqroq yashash kerak.
9. 70 yoshgacha kirgan kishi umrining taxminan 23 yili uxlashga, 18 yili esa gapirishga, 6
yili yeyishga, 1,5 yili yuvinishga ketish aniqlandi.
Og'zaki viktorinalarda taqdim qilingan hazil masalalaridan foydalanish:
2 va 3 orasiga qanday belgi qo‘yilsa 2 dan katta 3 dan kichik son xosil bo‘ladi? (vergul
2,3).
“Qiziqarli matematika” to’garagini tashkil etishda bunday matematik topshiriqlar izchil
tarzda ishlab chiqiladi va misollarni hali ancha davom ettirishimiz mumkin.
Matematika to'garagida o'rganiladigan materialning mazmuni va hajmini chegaralab
qo'yish qiyin. Bunda maktab sharoiti va o'qituvchilarning tayyorligiga qarab to’garakda turli xil
tarixiy, nazariy va amaliy materiallarni o’rganish mumkin.
Matematika to'garagining muvaffaqiyatli ishlashida o'quvchilarni to'garak ishiga jalb
qilishda, qiziqtirishda dastlabki mashg'ulotlarning roli katta.
Shu bilan birga dastlabki mashg'ulotlarda o'quvchilarni faol ishga jalb qiladigan,
matematikaning mehnat tarbiyasi bilan aloqasini mustahkamlashga imkoniyat tugMiradigan,
mumkin qadar jamoa bolib ishlanadigan materiallarni tanlash maqsadga muvofiqdir. Bunday yo'l
tutish o'quvchilarni jamoaviylik ruhida tarbiyalash bilan birga matematikaga qiziquvchi
o'quvchilarning tanlanishi uchun imkoniyat tug rdiradi, ya'ni ular matematika to'garagiga faqat
tinglash uchungina kelmasdan, mas'uliyatli ish bajarish, fikr yuritish zarurligini sezib oladilar,
natijada to'garakning 2-3-mashg'ulotidan keyin matematikani haqiqatan ham sevgan, tugarakka
98
qatnashish uchun qat'iy qaror qilgan o'quvchilar jamoasi- to'garak a'zolari qoladi. Shu a'zolar
orasidan to'garak byurosi (sardor, uning yordamchisi, redaktor) saylanadi.
Bundan tashqari to’garaklarda to’garak kutubxonasi, matematika burchagi tashkil qilish va
ularni jihozlash, ayrim tadqiqot ishlari olib borish maqsdaga muvofiqdir. Bu ishlarni yaxshi tashkil
qilish uchun sharoitga qarab, chorak dasturlari, yarim yillik matematik va taqvimiy dasturlari
tuziladi
2
.
REFERENCES
1.
Abdullayeva B.S., Sadikova A.V., Toshpo‘latova M.I., Boshlang‘ich sinflarda
matematikadan sinfdan tashqari ishlarni tashkil etish Pedagogika oliy ta‘lim muassalarining
5141600-«Bоshlang‗ich ta‘lim va tarbiyaviy ish» bakalavr yo‗nalishi talabalari uchun
mo‘ljallangan o‘quv-metodik qo‘llanma – Т.: OOO «Jahon - Print», 2011. – 148 bet
2.
Musurmonova, M., & Pardaboyeva, R. (2023). BOSHLANG ‘ICH SINFDA
MATEMATIKADAN DARSDAN TASHQARI MASHG ‘ULOTLARNI TASHKIL
ETISH. TA’LIMNING DARSDAN TASHQARI YORDAMCHI SHAKLLARI (To ‘garak,
matematika kechasi va boshqa turlari).
ОБРАЗОВАНИЕ НАУКА И ИННОВАЦИОННЫЕ
ИДЕИ В МИРЕ
,
18
(2), 156-168.
3.
Temirovna, O. L. (2024). Development of Logical Thinking in Mathematics Lessons in
Primary Classes.
Excellencia: International Multi-disciplinary Journal of Education (2994-
9521)
,
2
(4), 289-294.
4.
Temirovna, O. L. (2023). DEVELOPMENT OF CREATIVE THINKING OF CHILDREN
IN SOLVING NON-STANDARD PROBLEMS.
Journal of Modern Educational
Achievements
,
10
(1), 294-300.
5.
Temirovna, O. L. (2023). ADVANTAGES OF USING THE PROBLEM LEARNING
METHOD IN MATHEMATICS LESSONS IN THE PRIMARY SCHOOL.
Journal of
Modern Educational Achievements
,
7
(7), 403-407.
6.
Temirovna,
O.
L.,
&
Laylo,
X.
(2023).
BOSHLANG'ICH
SINFLAR
O’QUVCHILARINING QIZIQARLI MASALALARNI YECHISH FAOLIYATINI
SHAKLLANTIRISH USULLARI.
PEDAGOGS jurnali
,
1
(1), 748-748.
2
Musurmonova M. Pardaboyeva R. BOSHLANG‘ICH SINFDA MATEMATIKADAN DARSDAN TASHQARI
MASHG‘ULOTLARNI TASHKIL ETISH. TA’LIMNING DARSDAN TASHQARI YORDAMCHI SHAKLLARI//
ОБРАЗОВАНИЕ НАУКА И ИННОВАЦИОННЫЕ ИДЕИ В МИРЕ// 2023-yil aprel
99
7.
Temirovna, O. L. (2023). KASRLAR MAVZUSINI O’RGATISHDA INNOVATSION
TEXNOLOGIYALARDAN FOYDALANISH.
PEDAGOGS jurnali
,
1
(1), 743-743.
8.
Temirovna, O. L. (2022). METHODS AND TECHNIQUES OF CRITICAL THINKING
TECHNOLOGY IN MATHEMATICS LESSONS.
American Journal of Interdisciplinary
Research and Development
,
5
, 246-250.
9.
Rajabova, L., & Kamolova, M. (2024). EXPLAINING TO ELEMENTARY SCHOOL
STUDENTS HOW THE HUMAN BODY WORKS THROUGH THE STEAM
EDUCATIONAL SYSTEM.
Modern Science and Research
,
3
(2), 330-334.
10.
Rajabova, L., & Karomatova, R. (2024). USE OF INTERACTIVE METHODS IN
TEACHING THE TOPIC" COMPLEX PROBLEMS" 1ST GRADE.
Modern Science and
Research
,
3
(2), 1032-1036.
11.
Rajabova, L., & Shavkatova, N. (2023). METHODS OF USING MARIA MONTESSORI
METHODOLOGY IN THE STEAM EDUCATIONAL APPROACH.
Modern Science and
Research
,
2
(12), 387-391.
12.
Choriyevna, K. R. B. R. L. (2023). STEAM TA’LIMIDAN AMALIY ISHLARNI
TASHKIL QILISH METODIKASI.
Confrencea
,
12
(12), 251-257.
13.
Rajabova, L. (2020). Matematika mashg'ulotlarida didaktik o'yinlardan foydalanishning
ahamiyati.
центр научных публикаций (buxdu. Uz)
,
2
(2).
14.
Temirovna, O. L., & Chorievna, R. L. (2020). Methodology to organize independent work
of students in mathematics lessons in primary school.
ACADEMICIA: An International
Multidisciplinary Research Journal
,
10
(10), 387-393.
15.
Ochilova, L. T. (2022). MATEMATIKADAN IJODIY TAFAKKURNI O ‘STIRISHDA
TRIZ PEDAGOGIKSIDAN FOYDLANISH.
Экономика и социум
, (6-2 (97)), 178-181.
