220
IQTISODIYOTDA RAQAMLI TEXNOLOGIYALAR VA RAQAMLI YECHIMLAR
Abduraxmonova Sevinch
Toshkent Davlat Iqtisodiyot Universiti
Samarqand filiali Raqamli iqtisodiyot yo’nalishi 2-kurs talabasi.
https://doi.org/10.5281/zenodo.12199448
Annotatsiya.
Bu maqolada raqamli iqtisodiyot terminining ma’nosi va uning asosiy
yo’nalishlari, raqamli texnologiyalarning iqtisodiyotdagi dolzarb muammolarga yaratayotgan
yechimlari va ularning ahamiyati haqida so’z yuritiladi.
Kalit so’zlar:
raqamli iqtisodiyot, biznes, big data, sun’iy intellekt, blokcheyn.
DIGITAL TECHNOLOGIES AND DIGITAL SOLUTIONS IN THE ECONOMY
Abstract.
This article talks about the meaning of the term digital economy and its main
directions, solutions created by digital technologies to current problems in the economy and their
importance.
Keywords:
digital economy, business, big data, artificial intelligence, blockchain.
ЦИФРОВЫЕ ТЕХНОЛОГИИ И ЦИФРОВЫЕ РЕШЕНИЯ В ЭКОНОМИКЕ
Аннотация.
В данной статье говорится о значении термина цифровая экономика
и ее основных направлениях, решениях, создаваемых цифровыми технологиями,
актуальных проблем в экономике и их значении.
Ключевые слова:
цифровая экономика, бизнес, большие данные, искусственный
интеллект, блокчейн.
Raqamli iqtisodiyot – raqamli texnologiyalar ishlab chiqarishning asosiy faktori bo’lib
xizmat qiladigan xo’jalik yuritish turi. Yildan-yilga rivojlanib borayotgan kompyuter bilimlari
raqamli iqtisodiyot terminining paydo bo’lishi va o’sishiga turtki bo’lmoqda. Insonlar qo’lidagi
smartphone, planshet, kompyuter kabi gadjetlar esa iqtisodiy muoammolarning raqamli
yechimlarini topishga ko’maklashmoqda.
Raqamli iqtisodiyot quyidagi yo’nalishlarni o’z ichiga oladi:
Big Data
Sun’iy intellekt
Blokcheyn
Kvant informatikasi va kvant kompyuterlari
Robototexnika
Virtual yordamchi
221
Ishlab chiqarish texnologiyalari va boshqalar.
Raqamli iqtisodiyot bugungi kunda ko’pgina iqtisodiy muammolarning yechimiga
aylanishga allaqachon ulgurgan. Buni uning yo’nalishlariga bog’liq holda ko’rib chiqamiz:
Big Data ya’ni katta ma’lumotlar teminining paydo bo’lishi inson aqli qayta ishlashga va
analiz qilishga qodir bo’lmagan ma’lumotlarni tahrirlashga bo’lgan katta ehtiyoj yuzasidandir.
Hozirda esa Big Data rivoji bizneslar uchun muhim qurol. Chunki u qaror qabul qilishni
yaxshilaydi. Statistik ma’lumotlar ma’lumotlar bazasiga to’g’ri kiritilgan bo’lsa bas. Bu
ma’lumotlar biznes jarayonlarining zaif, oqsagan tomonlarini aniqlashda, xarajatlarni kamaytirish
va mehnat unumdorligini oshirishda muhim ahamiyat kasb etadi.
Sun’iy intellekt sohasi jahon iqtisodiyotini o’zgartirmoqda desak mubolag’a bo’lmaydi.
Olimlar sun’iy intellektning 2030-uilga kelib global YaIM ga qariyb 16trillion dollargacha
hissa qo’shishi mumkinligini ta’kidlashmoqda.
Sun’iy intellektning ishlab chiqarish jarayoniga integratsiyalashuvi avvalo prognoz
jarayonini takomillashtiradi. Tovar ishlab chiqarish jarayonini yaxshilaydi. Bu kabi afzalliklar
“Smart factory” atamasini yuzaga keltirdi.
Sun’iy intellekt kompyuterli ko’rish, virtual yordamchi, robotlashtirish va
avtomatlashtirish, mashinali o’qitish kabi funksiyalarga ega. Kompaniyalar bu funksiyalarning
kamida bittasiga ega bo’lish uchun ham ko’p harakat qilishadi. Sun’iy intellekt ham ishchilarni
almashtirishi, ham ularning malakasini oshirish orqali ularni to‘ldirishi mumkin: masalan,
Accenture iqtisodchilarining turli sohalardagi 1500 ta kompaniya ishini o‘rgangan tadqiqoti shuni
ko‘rsatdiki, mahsuldorlikning eng yuqori o‘sishi odamlar va mashinalar ishlaganda kuzatiladi.
Blokcheyn – markazlashmagan ma’lumotlar zanjiri. Blokcheyn texnologiya bloklardan
tashkil topadi. Har bir blok o’zining hamda o’zidan bitta oldingi blokning ma’lumotlarini saqlaydi.
Bu shuni anglatadiki ma’lumotlar maksimal darajada xavfsiz saqlanadi va uchunchi
tomonga ehtiyoj tug’dirmaydi. Biznes va sanoatda blokcheyn texnologiyasi yuzlab yangi
imkoniyatlar barpo etmoqda. Jumladan: Kriptovalyuta sohasida electron pullar almashinuvi
blokcheynga asoslangan. Bugungi kunda tranzaksiyalar ham blokchayn orqali amalga
oshirilmoqda. Bu esa to’lov komissiyalari vas hu kabi boshqa xarajatlarni kamaytiradi.
Shaffoflikni ta’minlash maqsadida hattoki ovoz berish va referendum tizimi ham aynan
blokcheybbi qo’llamoqda.
Kvant informatikasi XX asrda yuzaga kelgan fan bo’lib, murakkab kvant tizimlari
dinamikasini tartibga soluvchi qonuniyatlarni o’rganadi. Kvant texnologiyalari butun sanoatni
o'zgartirish, insoniyat jamiyatini yaxshilash va dunyodagi eng qiyin muammolarni hal qilish
222
imkoniyatiga ega. Ular, shuningdek, klassik kompyuterlar hal qila olmaydigan va hech qachon hal
qila olmaydigan muammolarga yechim topishlari mumkin. Jahon Iqtisodiy Forumining yangi
hisobotida barcha mamlakatlar va jamiyatlar uchun ochiq bo'lgan, mas'uliyat bilan o'stiriladigan
va iqtisodiy o'sish va ish o'rinlarini yaratishga yo'naltirilgan "kvant iqtisodiyoti"ni qurish asoslari
belgilangan. Kvant kompyuterlari bilan iqtisodchilar oddiy kompyuter uddalay olmaydigan
ma’lumotlar tahlilini olib borishda va bozorni o’rganib savdo strategiyasini ishlab chiqishda
qo’llaniladi. Kvant kompyuterlari bilan yoki kvant informatikasi bilan ish olib boradigan xodimlar
kvantlar deb atalayotgani ham kuzatilmoqda.
XXI asr… Biz katta bir inqilob ostonasida turibmiz. Avval fantaziya janridagi kinolar va
multfilmlarda uchraydigan robotlar endilikda real hayotda ham yaratilmoqda. Bugun inson
mehnati robotlar bilan almashtirilmoqda. Biz bugun robot offitsiantlardan tortib teleboshlovchi
robotlarni ham uchratishimiz mumkin.
Robototexnika va sun’iy intellekt, mashinali o’qitish kombinatsiyalari juda yuqori sifatli
mahsulot va xizmatlarni yaratish, logistika sohasini optimallashtirish kabi imkoniyatlarni
yaratmoqda.
Robotlar biznesda tobora ko'proq foydalanilmoqda. Ular odamlar bilan birga ishlaydi yoki
ularni butunlay almashtiradi. Masalan, Amazon.com Inc. (NASDAQ: AMZN) o'z omborlarida
inventarni saqlash va tovarlarni olish va qadoqlash uchun turli xil robotlardan foydalanadi. Tesla
Motors Inc. o'zining elektr avtomobili va akkumulyatori uchun robotlashtirilgan va
avtomatlashtirilgan yig'ish liniyalariga ega.
Robotlarning inson hayoti bilan moslashuvi “robonomika” deb ataladi.
Robonomikaning enga foydali tomoni uzoq muddatda odamlarni og'ir qo'l va takroriy
ishlardan ozod qilish orqali hayot sifatini yaxshilashdir. Odamlarning bo'sh vaqtlari keskin
ko'payadi, bu ularga ijodiy, dam olish, sayyohlik faoliyati bilan shug'ullanish, shuningdek, o'zini
o'zi anglash imkonini beradi. Bundan tashqari, ish bilan bog'liq stress kamayadi. Tibbiyotdagi
yutuqlar bilan birgalikda bu odamlar salomatligini yaxshilash va umr ko'rish davomiyligini
oshirishga olib keladi.
Xulosa.
Raqamli iqtisodiyot an’anaviy xo’jalik yuritishning tarmoqlarini o’zgartirib kelmoqda.
Hatto qishloq xo’jaligida ham innovatsion texnologiyalardan foydalanilmoqda. Raqamli
platformalar mijozlar, ishchilar, ish beruvchilar orasidagi munosabatlarni raqamli ko’rinishda
yaratmoqda. Raqamli iqtisodiyot va raqamli texnologiyalar sanoat tarmoqlari va barcha tarmoqlar
mahsuldorligini kengaytirish masalalariga yechim topmoqda. Albatta raqamli texnologiyalarning
223
afzalliklari talaygina, lekin kamchiliklari ham bor. Yuqorida ta’kidlab o’tganimdek robotlar va
boshqa ishlab chiqarish texnologiyalari inson mehnatiga talabni kamaytiradi ya’ni ishchi kuchiga
ehtiyoj pasayadi va ishsizlik yuzaga keladi. Ammo shu vas hu kabi boshqa kamchiliklar
minimallashtirilsa texnologiya taraqqiyoti jahon iqtisodiyotining potensial o’sishiga katta tutki
bo’la oladi.
REFERENCES
1.
https://cyberleninka.ru/article/n/tsifrovye-tehnologii-v-ekonomike-i-ih-razvitie/viewer
https://www.investopedia.com/articles/markets-economy/091316/3-ways-robots-affect-
3.
“Raqamli iqtisodiyot” Abdullayev O, Fattohova A, Axmedov X.
4.
“Raqamli iqtisodiyot va elektron tijoratda yangi texnologiyalar” o’quv qo’llanma Ravshan
Hamidovich Ayupov
