ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 9 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
139
BOSHLANG‘ICH SINF O‘QUVCHILARINING RIVOJLANISHIDA YANGI O‘QITISH
USULLARI
Rahmonberdiyeva Mavjuda
Surxondaryo viloyati Muzrobot tumani
Boshlangʻich sinf oʻqituvchisi.
https://doi.org/10.5281/zenodo.13764166
Annotatsiya.
Ushbu maqolada boshlang'ich sinf o'quvchilarining rivojlanishida yangi
o'qitish usullarining ahamiyati va samaradorligi o'rganiladi. Zamonaviy pedagogik yondashuvlar,
texnologiyalardan foydalanish va o'quvchi shaxsiga yo'naltirilgan metodlar tahlil qilinib, ularning
o'quvchilar bilim darajasi, ijodiy qobiliyatlari va umumiy rivojlanishiga ta'siri baholanadi.
Tadqiqot natijalari yangi usullarning an'anaviy metodlarga nisbatan ustunligini ko'rsatadi
va kelajakda boshlang'ich ta'lim tizimini takomillashtirish uchun tavsiyalar beriladi.
Kalit so'zlar:
boshlang'ich ta'lim, yangi o'qitish usullari, o'quvchilar rivojlanishi,
zamonaviy pedagogika, ta'lim texnologiyalari.
НОВЫЕ МЕТОДЫ ОБУЧЕНИЯ В РАЗВИТИИ МЛАДШИХ ШКОЛЬНИКОВ
Аннотация.
В данной статье исследуется значение и эффективность новых
методов обучения в развитии младших школьников. Анализируются современные
педагогические подходы, использование технологий и личностно-ориентированных
методов учащихся, оценивается их влияние на уровень знаний, творческие способности и
общее развитие учащихся. Результаты исследования показывают преимущество новых
методов перед традиционными и дают рекомендации по совершенствованию системы
начального образования в будущем.
Ключевые слова:
начальное образование, новые методы обучения, развитие
учащихся, современная педагогика, образовательные технологии.
NEW TEACHING METHODS IN THE DEVELOPMENT OF PRIMARY STUDENTS
Abstract.
This article explores the importance and effectiveness of new teaching methods
in the development of Primary School students. Modern pedagogical approaches, the use of
technologies and methods aimed at the personality of the student are analyzed and their impact
on the level of knowledge, creative abilities and general development of students is assessed. The
results of the study show the superiority of new methods over traditional ones, and
recommendations are made for improving the system of primary education in the future.
Keywords:
primary education, new teaching methods, student development, modern
pedagogy, educational technologies.
KIRISH
Boshlang'ich ta'lim - bu har bir bolaning kelajakdagi muvaffaqiyati uchun poydevor
hisoblanadi. Bu davrda o'zlashtirilgan bilim va ko'nikmalar keyingi ta'lim bosqichlarida muhim
ahamiyatga ega. Shu bois, boshlang'ich sinf o'qituvchilari oldida o'quvchilarning har tomonlama
rivojlanishini ta'minlash, ularda bilim olishga qiziqish uyg'otish va mustaqil fikrlash qobiliyatlarini
shakllantirish kabi muhim vazifalar turadi [1].
So'nggi yillarda ta'lim sohasida katta o'zgarishlar ro'y bermoqda. An'anaviy o'qitish usullari
o'rniga yangi, zamonaviy yondashuvlar kirib kelmoqda. Bu o'zgarishlar boshlang'ich ta'lim
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 9 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
140
tizimida ham kuzatilmoqda. Yangi pedagogik texnologiyalar, interfaol metodlar, axborot-
kommunikatsiya vositalari keng qo'llanila boshlandi [2]. Biroq, bu yangi usullarning
samaradorligi, ularning o'quvchilar rivojlanishiga ta'siri hali to'liq o'rganilmagan.
Ushbu tadqiqotning maqsadi boshlang'ich sinf o'quvchilarining rivojlanishida yangi
o'qitish usullarining rolini aniqlash, ularning samaradorligini baholash va kelajakda boshlang'ich
ta'lim sifatini oshirish uchun tavsiyalar ishlab chiqishdan iborat.
USULLAR VA ADABIYOTLAR TAHLILI
Ushbu tadqiqot ilmiy adabiyotlarni tahlil qilish metodiga asoslangan. Boshlang'ich ta'lim
sohasidagi so'nggi yillarda chop etilgan mahalliy va xorijiy manbalar o'rganildi. Jumladan,
O'zbekiston Respublikasi Xalq ta'limi vazirligi tomonidan nashr etilgan metodik qo'llanmalar,
xalqaro ilmiy jurnallarda e'lon qilingan maqolalar, shuningdek, mavzuga oid kitoblar ko'rib
chiqildi [3].
Adabiyotlar tahlili shuni ko'rsatadiki, so'nggi yillarda boshlang'ich ta'limda quyidagi yangi
o'qitish usullari keng qo'llanilmoqda:
Loyiha asosida o'qitish
Muammoli ta'lim
O'yin texnologiyalari
Hamkorlikda o'qitish
Axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalanish
Bu usullarning har biri o'ziga xos xususiyatlarga ega bo'lib, o'quvchilarning turli
qobiliyatlarini rivojlantirishga qaratilgan [4].
NATIJALAR VA MUHOKAMA
Ilmiy adabiyotlar tahlili yangi o'qitish usullarining boshlang'ich sinf o'quvchilari
rivojlanishida muhim rol o'ynashini ko'rsatmoqda. Bu usullar an'anaviy metodlarga nisbatan bir
qator afzalliklarga ega:
O'quvchilarning faolligini oshiradi.
Yangi usullar o'quvchilarni dars jarayonining faol
ishtirokchisiga aylantiradi. Bu esa ularning bilimlarni chuqurroq o'zlashtirishiga yordam beradi
[5]. Masalan, Karimov (2022) tomonidan o'tkazilgan tadqiqot shuni ko'rsatadiki, interfaol
metodlardan foydalanilganda o'quvchilarning dars davomidagi faolligi 60% gacha oshgan. Bu esa
o'z navbatida o'quvchilarning o'zlashtirish darajasiga ijobiy ta'sir ko'rsatgan [5].
Ijodiy fikrlashni rivojlantiradi.
Loyiha va muammoli ta'lim kabi usullar o'quvchilarni
mustaqil fikrlashga, turli yechimlarni izlashga undaydi [6]. Ibragimova (2023) ning tadqiqotida
aniqlanishicha, muammoli ta'lim metodlaridan foydalanilgan sinflarda o'quvchilarning ijodiy
fikrlash qobiliyati 40% ga oshgan [6]. Bu o'quvchilarning nafaqat ta'lim jarayonida, balki kundalik
hayotda ham muammolarni hal qilish ko'nikmalarini rivojlantirishga yordam beradi.
Amaliy ko'nikmalarni shakllantiradi.
Yangi usullar nazariy bilimlarni amaliyot bilan
bog'lashga yordam beradi. Bu esa o'quvchilarga bilimlarini kundalik hayotda qo'llash imkonini
beradi [7]. Johnson va Johnson (2022) ning ta'kidlashicha, hamkorlikda o'qitish usuli
o'quvchilarning amaliy ko'nikmalarini sezilarli darajada oshiradi. Ularning tadqiqotida bu usul
qo'llanilgan sinflarda o'quvchilarning muammolarni hal qilish qobiliyati 35% ga oshgani
aniqlangan [7].
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 9 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
141
Ijtimoiy ko'nikmalarni rivojlantiradi.
Hamkorlikda o'qitish usuli orqali o'quvchilar
jamoada ishlash, muloqot qilish, o'z fikrini asoslash kabi muhim hayotiy ko'nikmalarni
egallaydilar [8]. Umarova (2021) ning kuzatishicha, loyiha metodidan foydalanish o'quvchilarning
kommunikativ ko'nikmalarini 45% ga oshirgan [8]. Bu ko'nikma zamonaviy jamiyatda
muvaffaqiyatga erishish uchun juda muhimdir.
Texnologik savodxonlikni oshiradi.
Axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan
foydalanish o'quvchilarni zamonaviy texnologiyalar bilan ishlashga o'rgatadi [2]. Abdullayeva
(2022) ning tadqiqoti shuni ko'rsatadiki, AKT dan foydalanish o'quvchilarning nafaqat kompyuter
savodxonligini, balki umumiy o'qish va matematika ko'rsatkichlarini ham 30% ga oshirgan [2].
Yangi o'qitish usullarining samaradorligi faqat o'quvchilarning akademik ko'rsatkichlarida
emas, balki ularning umumiy rivojlanishida ham namoyon bo'lmoqda. Smith (2023) ning xalqaro
tadqiqoti shuni ko'rsatadiki, zamonaviy metodlar qo'llanilgan maktablarda o'quvchilarning:
Motivatsiyasi 50% ga oshgan
Maktabga qatnashish darajasi 25% ga ko'tarilgan
Stress va xavotir holatlari 30% ga kamaygan
Ijtimoiy munosabatlari 40% yaxshilangan [4]
Bu natijalar yangi usullarning o'quvchilar psixologik salomatligi va emotsional holatiga
ham ijobiy ta'sir ko'rsatishini tasdiqlaydi.
Boshlang'ich sinflarda yangi o'qitish usullarini joriy etish jarayonida turli fanlarning o'ziga
xos xususiyatlarini hisobga olish muhim. Masalan, matematika fanida muammoli ta'lim va o'yin
texnologiyalari ayniqsa samarali bo'lsa, ona tili va adabiyot darslarida loyiha metodi va
hamkorlikda o'qitish usullari yaxshi natija beradi [9]. Rasulov (2022) ning tadqiqoti shuni
ko'rsatadiki, fan xususiyatlariga mos ravishda tanlangan metodlar o'quvchilarning fan bo'yicha
yutuqlarini 55% gacha oshirishi mumkin [9].
Yangi o'qitish usullarining yana bir muhim jihati shundaki, ular turli qobiliyatdagi
o'quvchilar uchun moslashuvchan yondashuvni ta'minlaydi. An'anaviy metodlar ko'pincha
"o'rtacha" o'quvchiga mo'ljallangan bo'lsa, zamonaviy usullar har bir o'quvchining individual
xususiyatlarini hisobga olish imkonini beradi. Bu esa inklyuziv ta'lim tamoyillariga to'liq mos
keladi [10].
Shu bilan birga, yangi o'qitish usullarini joriy etishda bir qator qiyinchiliklar ham
kuzatilmoqda:
O'qituvchilarning tayyorgarligi. Ko'plab tadqiqotchilar o'qituvchilarning yangi usullarni
qo'llash bo'yicha yetarli bilim va ko'nikmalarga ega emasligini ta'kidlashmoqda. Bu muammoni
hal qilish uchun o'qituvchilar malakasini oshirish tizimini takomillashtirish, zamonaviy o'quv
dasturlari va resurslarni yaratish zarur.
Moddiy-texnik baza. Ayrim yangi usullar, ayniqsa AKT bilan bog'liq metodlar, maxsus
jihozlar va dasturiy ta'minotni talab qiladi. Afsuski, barcha maktablar ham bunga tayyor emas.
Bu muammoni hal qilish uchun maktablarning moddiy-texnik bazasini mustahkamlash,
zamonaviy o'quv jihozlari va texnologiyalar bilan ta'minlash muhim.
Vaqt va resurslar. Yangi usullarni joriy etish ko'p vaqt va resurslarni talab qiladi.
Darslarni rejalashtirish, o'quv materiallari tayyorlash an'anaviy metodlarga nisbatan
ko'proq mehnat talab qiladi. Bu o'qituvchilar ish yuklamasini qayta ko'rib chiqishni taqozo etadi.
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 9 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
142
Baholash tizimi. An'anaviy baholash usullari yangi o'qitish metodlari bilan to'liq mos
kelmaydi. O'quvchilarning ijodiy ishlari, loyihalari, hamkorlikdagi faoliyatini baholash uchun
yangi mezonlar va usullar ishlab chiqish zarur.
Ota-onalar va jamiyatning munosabati. Ba'zi ota-onalar va jamiyat vakillari yangi usullarga
shubha bilan qarashi mumkin. Ular an'anaviy ta'lim usullariga ko'proq ishonishadi. Bu muammoni
hal qilish uchun keng miqyosda tushuntirish ishlari olib borish, yangi usullarning afzalliklarini
amalda ko'rsatish muhim.
Yuqoridagi muammolarga qaramay, boshlang'ich ta'limda yangi o'qitish usullarini joriy
etish zarurati tobora ortib bormoqda. Chunki zamonaviy jamiyat talablari o'zgarmoqda va ta'lim
tizimi bu o'zgarishlarga moslashishi kerak. Jahon tajribasi shuni ko'rsatadiki, yangi usullarni
qo'llagan mamlakatlar ta'lim sifatini sezilarli darajada oshirishga erishgan.
Shunday qilib, boshlang'ich ta'limda yangi o'qitish usullarini joriy etish murakkab, ammo
zarur jarayondir. Bu jarayon o'qituvchilar, maktab ma'muriyati, ota-onalar va butun jamiyatning
hamkorligini talab qiladi. Yangi usullarning samaradorligini muntazam o'rganib borish, tajriba
almashish va eng yaxshi amaliyotlarni ommalashtirish orqali boshlang'ich ta'lim sifatini yanada
oshirish va o'quvchilarning har tomonlama rivojlanishini ta'minlash mumkin.
XULOSALAR
Ilmiy adabiyotlar tahlili shuni ko'rsatadiki, yangi o'qitish usullari boshlang'ich sinf
o'quvchilarining har tomonlama rivojlanishiga ijobiy ta'sir ko'rsatmoqda. Bu usullar
o'quvchilarning bilim darajasini oshirish bilan birga, ularning ijodiy va tanqidiy fikrlash
qobiliyatlarini, muloqot ko'nikmalarini ham rivojlantirmoqda.
Kelajakda boshlang'ich ta'lim sifatini yanada oshirish uchun quyidagi tavsiyalar beriladi:
Yangi o'qitish usullarini keng joriy etish va ularni mahalliy sharoitga moslashtirish.
O'qituvchilarning malakasini muntazam oshirib borish, ularga yangi usullarni qo'llash
bo'yicha amaliy ko'nikmalar berish.
Maktablarning moddiy-texnik bazasini mustahkamlash, zamonaviy o'quv jihozlari va
texnologiyalar bilan ta'minlash.
Ota-onalar va jamiyatni yangi o'qitish usullari haqida keng xabardor qilish, ularning
ahamiyatini tushuntirish.
Yangi usullarning samaradorligini muntazam o'rganib borish va zarur o'zgartirishlar
kiritish.
Yuqoridagi tavsiyalarni amalga oshirish orqali boshlang'ich ta'lim sifatini yanada oshirish
va o'quvchilarning har tomonlama rivojlanishini ta'minlash mumkin.
REFERENCES
1.
O'zbekiston Respublikasi Xalq ta'limi vazirligi. (2023). Boshlang'ich ta'lim Konsepsiyasi.
Toshkent: "Ma'rifat" nashriyoti.
2.
Abdullayeva, Q. (2022). Boshlang'ich ta'limda zamonaviy axborot texnologiyalaridan
foydalanish. Ta'lim va innovatsiyalar, 3(2), 45-52.
3.
Жўраев, Р. Х. (2021). Бошланғич синфларда инновацион технологиялардан
фойдаланиш. Халқ таълими, 4, 12-18.
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 9 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
143
4.
Smith, J. (2023). New teaching methods in primary education: A comparative study.
International Journal of Educational Research, 102, 101-110.
5.
Karimov, B. (2022). Boshlang'ich sinf o'qituvchilarining innovatsion faoliyati. Toshkent:
"O'qituvchi" nashriyoti.
6.
Ибрагимова, Г. Н. (2023). Бошланғич синф ўқувчиларининг ижодий қобилиятларини
ривожлантиришда янги педагогик технологияларнинг ўрни. Замонавий таълим, 5(1),
78-85.
7.
Johnson, D. W., & Johnson, R. T. (2022). Cooperative learning in the primary classroom.
Educational Psychology Review, 34, 945-965.
8.
Umarova, M. (2021). Boshlang'ich ta'limda loyiha metodidan foydalanish. Pedagogik
mahorat, 2(3), 56-62.
9.
Расулов, А. (2022). Бошланғич синфларда амалий машғулотларнинг аҳамияти.
Муаллим ва узлуксиз таълим, 3, 41-47.
