2024
DECEMBER
NEW RENAISSANCE
INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE
VOLUME 1
|
ISSUE 10
178
TABIIY FANLARNING BOSHQA FANLAR BILAN INTEGRATSIYASI
Usmonova Zulfiya Ilxomovna
Buxoro davlat pedagogika institute,
“Boshlang‘ich ta’lim“ kafedrasi o‘qituvchisi.
Ilxomjonova Sarvinoz O‘tkir qizi
Buxoro davlat pedagogika institute,
Boshlang‘ich ta’lim yo‘nalishi 2-bosqich talabasi.
https://doi.org/10.5281/zenodo.14420665
Annotatsiya.
Tabiiy fanlarning boshqa fanlar bilan integratsiyasi bugungi kunda ta’lim-
tarbiya jarayonining dolzarb masalalaridan biri hisoblanadi. Ushbu maqolada tabiiy fanlarning
texnologiya, matematika, san’at, adabiyot va ijtimoiy fanlar bilan o‘zaro bog‘liqligi tahlil qilinadi.
Fanlarning integratsiyasi o‘quvchilar bilimini kengaytirish, tahliliy va ijodiy fikrlash
qobiliyatini rivojlantirishga yordam beradi. Bundan tashqari, u ta’lim sifatini oshirishga,
o‘quvchilarni global masalalarni hal qilishga yo‘naltirishga xizmat qiladi. Maqolada integratsiya
tamoyillari va usullari haqida muhim fikrlar bayon etilgan.
Kalit so‘zlar
: tabiiy fanlar, integratsiya, ta’lim, tahliliy fikrlash, innovatsiya, fanlararo
yondashuv.
Kirish
Bugungi global o‘zgarishlar davrida fan va texnologiyaning rivojlanishi insoniyat oldidagi
ko‘plab murakkab muammolarni hal qilishni talab etmoqda. Bu jarayonda ta’lim tizimi muhim rol
o‘ynaydi, chunki u kelajak avlodni tayyorlashning asosiy vositasidir. Tabiiy fanlarning boshqa
fanlar bilan integratsiyasi zamonaviy ta’limning muhim tamoyillaridan biri hisoblanadi. Ushbu
maqola ana shu integratsiyaning zaruriyati, imkoniyatlari va amaliyoti haqida ma’lumot beradi.
Shu õrinda integratsiya sõziga alohida tôxtalib õtsak, uzi integratsiya nima? qanday ma'noni
bildiradi.
Integratsiya-ayrim bõlaklar yoki elementlarning bir-biriga qõshilishi hamda bir butunga
aylanishi, demakdir.
"Integratsiya" sõzi lotincha "integratio" sõzidan ("integr"-tõliq, butun, yaxlit) olingan
bõlib, "qayta qurish, tiklash, tõldirish, "integratsiya" - "õzaro boğlangan holda rivojlantirish"
degan ma'nolarni anglatadiAsosiy qism
Asosiy qism
2024
DECEMBER
NEW RENAISSANCE
INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE
VOLUME 1
|
ISSUE 10
179
Bu qismda biz tabiiy fanlarning boshqa fanlar bilan integratsiyasini birma-bir kôrib
chiqamiz.
1. Tabiiy fanlar va texnologiya integratsiyasi
Tabiiy fanlar texnologiyaning rivojlanishiga bevosita ta’sir qiladi. Masalan, fizika va
informatika integratsiyasi robototexnika va sun’iy intellekt sohalarida yutuqlarga olib kelmoqda.
Kimyo va biologiyaning birgalikdagi tadqiqotlari esa dori-darmon ishlab chiqarishda
inqilobiy yutuqlarni ta’minlamoqda. Tabiiy fanlar va texnologiyaning integratsiyasi zamonaviy
ilm-fan va innovatsiya jarayonlarining ajralmas qismidir. Bu yo‘nalish tabiiy fanlar (biologiya,
kimyo, fizika, ekologiya va boshqalar)ning asosiy bilimlari va printsiplarini ilg‘or texnologiyalar
bilan uyg‘unlashtirish orqali yangi yechimlar yaratishga qaratilgan.
Tabiiy fanlar va texnologiyalar integratsiyasi quyidagilarni amalga oshirishga yordam
beradi:
1. Yangi texnologiyalarni yaratish: Fan yutuqlari asosida yuqori samarali texnologiyalar
ishlab chiqiladi. Masalan, biologik tadqiqotlar asosida biotexnologiya va gen muhandisligi
rivojlanmoqda.
2. Muammolarni hal qilish: Ekologik muammolar, sog‘liqni saqlash va oziq-ovqat
xavfsizligi sohasidagi muammolarni hal etish uchun tabiiy fanlar va texnologiyalar birlashadi.
3. Inson hayotini yaxshilash: Tibbiyot, energetika va qishloq xo‘jaligida innovatsion
yechimlar orqali jamiyat farovonligini oshirish
2. Matematika va tabiiy fanlarning uyg‘unligi
Tabiiy fanlarning ko‘pgina masalalari matematik modellashtirishni talab qiladi. Fizika
qonunlari, kimyoviy reaktsiyalar va biologik jarayonlar matematik usullar yordamida aniqlanadi.
Matematika o‘quvchilarning mantiqiy fikrlash va muammolarni hal qilish qobiliyatlarini
rivojlantiradi.Matematika va tabiiy fanlarning uyg‘unligi zamonaviy ilm-fan rivojlanishining
asosiy poydevorlaridan biridir. Matematika tabiiy fanlar uchun universal til hisoblanadi, u
murakkab hodisalarni ifodalash, tahlil qilish va modellashtirish uchun qulay vositadir. Ushbu
uyg‘unlik biologiya, kimyo, fizika, ekologiya va boshqa sohalarda tadqiqotlar olib borishda katta
ahamiyatga ega.
Tabiiy fanlarda matematikaning qo‘llanilishi:
1.
Fizika: Fizika butunlay matematik formulalar va tenglamalarga asoslangan.
Masalan: Kvant mexanikasi Schrödinger tenglamalari orqali ifodalanadi. Elektrodinamika
Maxwell tenglamalari yordamida tavsiflanadi.
2024
DECEMBER
NEW RENAISSANCE
INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE
VOLUME 1
|
ISSUE 10
180
2. Kimyo: Kimyoviy kinetika va termodinamika jarayonlari matematik tenglamalar orqali
tahlil qilinadi.Reaktsiya tezligi yoki kimyoviy muvozanat matematik ifodalar bilan aniqlanadi.
3. Biologiya: Matematik modellar biologik jarayonlarni tushunishda muhim rol
o‘ynaydi.Genetik algoritmlar va populyatsiya dinamikasi matematik modellashtirish orqali tahlil
qilinadi.
4. Ekologiya: Matematik modellar iqlim o‘zgarishi, biosfera barqarorligi va tabiiy
resurslardan foydalanishni tahlil qilish uchun qo‘llaniladi.
3.San'at va tabiiy fanlarning integratsiyasi
San’at va tabiiy fanlar o‘zaro bog‘liqligi orqali ijodiy fikrlashni rivojlantiradi. Masalan,
ekologik muammolarni badiiy asarlar orqali yoritish jamiyatda bu masalalarga bo‘lgan e’tiborni
oshiradi. Biologiyada rang va shakllarning o‘rganilishi san’atda dizayn va grafika sohalarida
qo‘llaniladi.
San’at va tabiiy fanlar integratsiyasi o‘zaro uyg‘unlikka asoslangan ijodiy va ilmiy
faoliyatdir. Bu yo‘nalish ilmiy bilimlar va san’atning estetik yondashuvlarini birlashtirib, yangi
g‘oyalar, ilhom va amaliy echimlarni yaratishga yordam beradi. Ushbu integratsiya zamonaviy
texnologiyalarning rivojlanishi bilan yanada kengaymoqda va san’atni chuqurroq ilmiy ma’nolar
bilan boyitmoqda.
San'at va tabiiy fanlarning integratsiyasiga misollar:
1. Biologiya va san’at: Ilmiy illyustratsiya: Hayvonlar, o‘simliklar va inson tanasining
anatomik chizmalarini yaratish ilm va san’atning uyg‘unlashuvi hisoblanadi.
Bioart: Biologik materiallardan (hujayralar, bakteriyalar) foydalanib san’at asarlari
yaratish, masalan, genetik manipulyatsiyalar yordamida rangli bakteriyalar o‘stirish.
2. Fizika va san’at: Yorug‘lik san’ati: Fizikadagi yorug‘lik va optika qonunlaridan
foydalangan holda yaratilgan installyatsiyalar va lazer shoular.
Fraktallar san’ati: Matematik fraktal formulalar asosida yaratilgan tasvirlar tabiiy
shakllarning go‘zalligini namoyon etadi.
3. Kimyo va san’at: Kimyoviy reaktsiyalarning estetikasi: Rangsiz moddalarning turli
rangli kristallar hosil qilishi yoki tajribalar natijasida yorqin vizual effektlar paydo bo‘lishi.
4. Ekologiya va san’at: Atrof-muhitni himoya qilish mavzusidagi san’at loyihalari,
masalan, ekologik inqirozlarni ko‘rsatish uchun ijodiy installyatsiyalar yaratish.Chiqindilarni
qayta ishlash orqali ekologik san’at asarlari yaratish.
4. Adabiyot va tabiiy fanlar integratsiyasi
2024
DECEMBER
NEW RENAISSANCE
INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE
VOLUME 1
|
ISSUE 10
181
Tabiiy fanlar orqali yozilgan ilmiy fantastika asarlari yoshlarning qiziqishini oshiradi va
ularda ilmiy izlanishlarga bo‘lgan qiziqishni uyg‘otadi. Shu orqali ilm-fan bilan ijodiy yondashuv
uyg‘unlashadi.
Adabiyot va tabiiy fanlarning integratsiyasi insoniyat tafakkurining ijodiy va ilmiy
tomonlarini birlashtiruvchi o‘ziga xos sohadir. Adabiyot tabiiy fanlar bilan hamkorlik qilganda,
ilmiy bilimlarni ommalashtirish, murakkab ilmiy tushunchalarni badiiy shaklda tasvirlash va ilm-
fan hamda insoniy tajribalarni birlashtirish imkonini beradi.
Adabiyot va tabiiy fanlarning uyg‘unligi misollari:
1. She’riyat va tabiiy fanlar: She’riyatda tabiatning go‘zalligi va ilmiy hodisalarning estetik
tasviri aks etadi.Masalan, mashhur ingliz shoiri Uilyam Vordsvort tabiatni ilhom manbai sifatida
tasvirlaydi.
2. Roman va hikoyalar: Gen muhandisligi, sun’iy intellekt, kvant fizikasi kabi murakkab
mavzular badiiy romanlar orqali kengroq auditoriyaga yetkaziladi. Masalan, Margaret Etvudning
"Oriks va Kreyk" trilogiyasi genetik manipulyatsiyalar va ularning insoniyatga ta’siri haqida.
3. Ilmiy maqolalar va esselar: Olimlar tomonidan yozilgan ilmiy-ma’rifiy maqolalar va
esse janrlari badiiy yondashuv bilan boyitilib, ilmiy mavzularni o‘qish qiziqarli va tushunarli
qiladi.
5. Ijtimoiy fanlar va tabiiy fanlarning uyg‘unligi
Tabiiy fanlar va ijtimoiy fanlarning integratsiyasi ekologiya, demografiya, global isish kabi
dolzarb muammolarni yechishga yordam beradi. Bu ikki yo‘nalishning uyg‘unligi jamiyatning
barqaror rivojlanishini ta’minlash uchun zarurdir.
Ijtimoiy va tabiiy fanlar integratsiyasi ilmiy tadqiqotlarda insoniy jamiyat va tabiat
o‘rtasidagi o‘zaro bog‘liqlikni chuqurroq o‘rganish va murakkab global muammolarni hal qilish
uchun zarur bo‘lgan yondashuvdir. Ushbu integratsiya ekologiya, biologiya, fizika kabi tabiiy
fanlar bilan iqtisodiyot, sotsiologiya, psixologiya kabi ijtimoiy fanlarni birlashtiradi.
Ijtimoiy va tabiiy fanlar integratsiyaning asosiy yo‘nalishlari:
1. Ekologik sotsiologiya:
Ekologik masalalar va inson jamiyatining ularni hal qilishdagi roli o‘rganiladi.Masalan,
chiqindilarni qayta ishlash va atrof-muhitni muhofaza qilish bo‘yicha jamiyat xulq-atvori tahlil
qilinadi.
2. Iqlim o‘zgarishi va ijtimoiy ta’sirlar:
Tabiiy fanlar iqlim o‘zgarishini ilmiy asosda o‘rganadi, ijtimoiy fanlar esa uning
iqtisodiyot, migratsiya va jamiyatga ta’sirini tahlil qiladi.
2024
DECEMBER
NEW RENAISSANCE
INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE
VOLUME 1
|
ISSUE 10
182
3. Tibbiyot va jamoat salomatligi:
Biologik jarayonlar va epidemiyalarning tarqalishi ijtimoiy fanlar yordamida inson xulq-
atvori va jamiyat tuzilmasiga ta’siri kontekstida o‘rganiladi.Masalan, pandemiyalarda karantin
tadbirlarining sotsiologik ta’siri va biologik asoslari birgalikda tahlil qilinadi.
4. Energetika va ijtimoiy rivojlanish:
Energiya resurslaridan foydalanishning tabiiy va ijtimoiy ta’siri o‘rganiladi.Qayta
tiklanadigan energiya manbalariga o‘tish jarayonida texnologik, ekologik va ijtimoiy omillar
birgalikda hisobga olinadi.
5. Atrof-muhit adolati:
Ekologik resurslar va zararlarning jamiyatdagi adolatli taqsimlanishini o‘rganadi.Masalan,
kam ta’minlangan hududlarda ekologik muammolarning kuchayishi va ularning ijtimoiy ta’siri.
Xulosa
Tabiiy fanlarning boshqa fanlar bilan integratsiyasi ta’lim jarayonini boyitib,
o‘quvchilarning intellektual va ijodiy salohiyatini rivojlantiradi. Integratsiya zamonaviy bilim va
ko‘nikmalarni o‘zlashtirishda muhim vosita bo‘lib, turli fanlarning uyg‘unligini ta’minlaydi va
global muammolarni hal qilishga yo‘naltiradi. Tabiiy fanlarning boshqa fanlar bilan uyg‘unligi
zamonaviy ta’limda innovatsion yondashuv sifatida namoyon bo‘lib, u global jarayonlarning
barqaror rivojlanishini ta’minlashda muhim o‘rin tutadi. Ta’lim jarayonida integratsiya usullarini
keng qo‘llash kelajakda jamiyat uchun yetuk va intellektual shaxslarni tarbiyalashga asos bo‘ladi.
REFERENCES
1.
Usmonova, Z. I. (2022, June). Methodology for Forming Computational Skills in Primary
School Students. In
" ONLINE-CONFERENCES" PLATFORM
(pp. 41-43).
2.
Muxamedovich, K. F., & Ilxomovna, U. Z. (2023). INTERFAOL USULLAR ORQALI
BOSHLANG ‘ICH SINF O ‘QUVCHILARIDA HISOBLASH MALAKASINI
SHAKLLANTIRISH METODIK MUAMMO SIFATIDA.
PEDAGOGS jurnali
,
1
(1),
740-740.
3.
Muxamedovich, K. F., & Ilxomovna, U. Z. (2023). Methodology for Forming Calculation
Skills in Pupils of Primary Class Through Interactive Methods.
Journal of Pedagogical
Inventions and Practices
,
17
, 22-27.
4.
Ilhomovna, U. Z. (2023). USE OF INTERACTIVE METHODS IN FORMING
CALCULATION SKILLS OF 3RD CLASS STUDENTS BASED ON THE
2024
DECEMBER
NEW RENAISSANCE
INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE
VOLUME 1
|
ISSUE 10
183
REQUIREMENTS OF THE NATIONAL PROGRAM.
International Journal of Advance
Scientific Research
,
3
(10), 61-65.
5.
Z. I., U. 2022. Improving the Methodology for Forming Computational Skills in Primary
School Students.
International Journal on Integrated Education
. 5, 6 (Jun. 2022), 576-579.
6.
Muxamedovich, K. F., & Ilxomovna, U. Z. (2023). METHODS AND TOOLS FOR
FORMING CALCULATION SKILLS IN STUDENTS THROUGH INTERACTIVE
METHODS IN PRIMARY CLASS MATHEMATICS EDUCATION.
7.
Usmonova, Z. I. (2022). Improving the Methodology for Forming Computational Skills in
Primary School Students.
International Journal on Integrated Education
,
5
(6), 576-579.
8.
Ilhomovna, U. Z. (2024). The Importance of Using Didactic Games in the Organization of
Elementary Science Lessons.
Excellencia: International Multi-disciplinary Journal of
Education (2994-9521)
,
2
(4), 326-330.
9.
ULUSH VA KASR SON TUSHUNCHASINI ORGATISHDA ZAMONAVIY
YONDASHUVLARNI TASHKIL ETISH METODIKASI
RN Mexriddinovna -
PEDAGOGS jurnali, 2023
ULUSH VA KASR SON TUSHUNCHASINI ORGATISHDA ZAMONAVIY
N
Raximova -
Педагогика и
психология в современном мире …, 2023
BOSHLANG ‘ICH SINF MATEMATIKA DARSLARIDA MULTIMEDIA
N
Raximova -
… исследования в современном мире: теория и …, 2023
12.
ПОНЯТИЕ ДРОБИ И ДРОБИ В НАЧАЛЬНЫХ КЛАССАХ
*Н Рахимова - Science
and innovation in the education system, 2023
TEACHING FRACTIONS: FIVE FAVORITE STRATEGIES FOR MAKING SENSE
ZAMONAVIY METODIK YONDASHUVLAR ASOSIDA BOSHLANG‛ ICH
SINFLARDA ULUSH VA KASR SON TUSHUNCHASINI O‛ RGATISH
N Raximova - E Conference Zone, 2023
15.
Educational System in Economically Developed Foreign Countries
EUROPEAN JOURNAL OF INNOVATION IN …, 2024
16.
Opportunities to Evaluate Teachers’ Work
RN Mekhriddinovna - Excellencia:
International Multi-disciplinary Journal of …, 2024
2024
DECEMBER
NEW RENAISSANCE
INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE
VOLUME 1
|
ISSUE 10
184
MODERN IN TEACHING THE CONCEPT OF PROPORTION AND FRACTION
RN Mekhriddinovna, SM Otakulovna -
Confrencea, 2023
The method of organizing modern approaches to teaching the concept of fractions and
TMYRN Mekhriddinovna - Confrencea, 2023
TEACHING THE CONCEPT OF FRACTIONS AND FRACTIONS IN ELEMENTARY
MATHEMATICS CLASSES AS A METHODOLOGICAL PROBLEM
RN
Mekhriddinovna - IMRAS, 2023
