2024
DECEMBER
NEW RENAISSANCE
INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE
VOLUME 1
|
ISSUE 10
278
ONA TILIDAN SINFDAN TASHQARI ISHLARNING SHAKLLARI VA ULARNING
MAZMUNI
Jo’rayeva Saodat
Osiyo xalqaro universiteti
Iqtisodiyot va pedagogika fakulteti 1-BT-22guruh talabasi.
Fattullayeva Mahzuna
Ilmiy rahbar.
https://doi.org/10.5281/zenodo.14549088
Annotatsiya. Sinfdan tashqari ishlar óquv dasturi bilan chambarchars boĝliq bólib, unda
nazarda tutilgan maqsad va vazifalarni amalga oshirishda yaqindan yordam beradi. Ona tilidan
sinfdan tashqari olib boriladigan ishlar ham ta'limiy, ham tarbiyaviy maqsadlarni kòzlaydi.
Ta'limiy ahamiyati shundan iboratki, óquvchilar bu jarayonda qóshimcha bilim malaka va
kónikmalarga ega bólishadi. Tarbiyaviy ahamiyati óquvchilarning nutq odobini shakllantirishda,
mustaqil fikrlash, ijodiy faoliyat kórsatish kabi ijobiy xislatlarini boyitib boradi.
Kalit sózlar: ona tili, ta'limiy,tarbiyaviy, bilimlar, tògaraklar,uchrashuvlar, ertaliklar.
Ona tilidan sinfdan tashqari ishlar óquv dasturi bilan chambarchas boĝliq bólib unda kózda
tutilgan maqsad va vazifalarni amalga oshirishda yaqindan yordam beradi. Boshlanĝich sinflarda
ona tilidan sinfdan tashqari ish deyilganda óquvchilarning óqituvchi rahbarligida darsdan tashqari
vaqtda tashkil qilingan dastur bilan boĝliq bólgan materiallar asosida ixtiyoriylik tamoyiliga
asoslangan mashĝulotlar tushiniladi. Sinfdan tashqari ishlarni 2 turini farqlash mumkin. 1-turiga
rejadagi materiallarni ózlashtirishda orqada qoladigan bolalar bilan ishlash tushunilsa,2-turi esa
ona tilini òrganishga qiziquvchi bolalar bilan ótkaziladigan mashĝulotlar tushuniladi. Ona tili
sinfdan tashqari ishlarning asosiy turi bòlib, u óquvchilar bilan doimiy ish olib boradi. Tógarakka
a'zo bólish ixtiyoriy bólib, mashĝulotlar ishtirok etish majburiydir.Ona tilidan sinfdan tashqari
ishlarni tashkil etishda quyidagi óquv materiallaridan foydalaniladi: tógarak faoliyatiga mos
keladigan kitoblar,daftarlar,modellashtirish materiallari va boshqalarni misol keltirish mumkin.
Ona tili tógaraklari haftada 1-2marta òtkaziladi va bunda tògarak a'zolari soni 15-20 tadan
oshmasligi belgilanadi. Boshlanĝich sinflarda ona tili sinfdan tashqari ishlarning quyidagi
bosqchlari mavjud:
1.Tayyorlov bosqichi. Bu 1-sinfning savod órgatishdavriga tóĝri keladi. Unga darsning 17-
20daqiqasi ajratiladi.
2024
DECEMBER
NEW RENAISSANCE
INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE
VOLUME 1
|
ISSUE 10
279
2. Boshlanĝich bosqich. Bu 1-sinfning 2-yarim yilligiga tóĝri keladi. Bu bosqichda haftada
1 marta 45 daqiqalik dars uyushtiriladi.
3.Asosiy bosqich. Bu bosqich 2-4 sinflatga tògri keladi. Bu davrda óquvchilarning óqish
malakasi mustahkamlanadi.
Bunda óquvchilarning Ona tilidan sinfdan tashqari òtkaziladigan tògaraklar quyidagicha
nomlanadi: "Ona tilim- jonu dilim", "Ózbek tili davlat tili"va hokazolaqiganlari baholanadi.
Quyida òtkaziladigan mashlĝulotlarimizdan 3-4 sinflar doirasida misollar keltiramiz.
1.To’garakka nom qo’yish. O’quvchilarga to’garakning maqsad va vazifalari bilan
tanishtirish.
To’garak bizga nima beradi? mavzusida suhbat.
2. O’quvchilardan til odobi, so’zlash madaniyati haqida bilganlarini so’rash.
3. Til haqidagi maqollar so’rab ularning mazmunini yoritib sharhlab berish.
To’garak mashg’ulotlari dars mashg’ulotlarini takrorlamaydi, balki uni to’ldiradiva
takomillashtiradi. Ona tili to’garak mashg’ulotlari o’tkaziladigan xona zamonaviy texnika
vositalari, mashhur tilshunos olimlarning portretlari, o’quvchilarning diktant, bayon va insho
yozishlari uchun esdalikkabilar bilan jihozlangan bo’lishi, o’quv metodik majmuani o’zida
mujassamlashtirishi lozim. Ona tili to’garak mashg’ulotlari o’tkaziladigan xona ish qog’ozlaridan
namunalar bo’lsa, o’quvchilar uchun ancha muncha foydali bo’ladi.
Ona tilidan sinfdan tashqari ishlarga savol-javob kechalari, uchrashuvlar, o’tkir zehinlilar
mushoirasi, so’zlar dunyosiga sayohat, ko’rik-tanlovlar o’tkazish kabilar kiradi. Savol-jvob
kechalarida o’quvchilar o’zlarini qiziqtirgan savollarga javoblar olishadi. Kechaga tayyorgarlik1-
1.5oy oldin boshlanadi. O’quvchilar maktabda tashkil etilgan savollar qutisiga o’zlarini qiziqtirgan
savollarni yozib tashlaydilar. Bu savollar mavzu jihatdan har xil bo’lishi mumkin. Masalan: ‘’Lotin
alifbosiga o’tish bizga nima berdi”? “Nechanchi yilda o’zbek tiliga davlat tili maqomi berildi”?
Muayyan vaqt o’tgach, to’garak a’zolari savollarni yig’ib, ularga javob tayyorlaydilar va
kechani tashkil qiladilar. Uchrashuvlar hamjuda katta tarbiyaviy ahamiyatga ega. Unda ona tili
darsliklari mualliflari, mashhur tilshunos olimlar, hukumatmukofotiga sazovor bo’lgan ona tili
o’qituvchilari taklif etilishi mumkin. Ayniqsa, bular orasida maktabning sobiq talabalari bo’lsa
ularni ham taklif etish juda katta tarbiyaviy ahamiyatga ega shartlari bo’yicha O’tkir zehnlilar
mushoirasining mavzusi ham 1-1,5oy oldin e’lon qilinadi. Bellashadigan guruhlar o’zlariga sardor
tanlaydilar. Mushoira shartlari asosida har bir guruh mustaqil tayyorgarlik ko’radilar.
Mushoira ona tilining muayyan bir bo’limi yokibir necha kichik mavzularni o’z ichiga
olishi mumkin. Masalan,’’Orfografiya’’,’’Sodda gap turlari’’ kabi.
2024
DECEMBER
NEW RENAISSANCE
INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE
VOLUME 1
|
ISSUE 10
280
Ona tilidan sinfdan tashqari ishlarning yuqorida tilga olingan barcha shakllarini tashkil
etishda to’garak a’zolari faol ishtirok etadilar.
Sinfdan tashqari ishlar o‘quvchilaming ona tili faniga bo‘Igan qiziqishini oshirish, ularning
bo‘sh vaqtlarini qiziqarli va maqsadga yo‘naltirilgan holda tashkil etish vositasidir.
Sinfdan tashqari ishlarni tashkil etishning asosiy vazifalari:
- o'quvchilarning turli faoliyat turlariga qiziqishlari, moyilliklari, qobiliyatlari va
imkoniyatlarini aniqlash;
- har bir bolaning maktabdan tashqari mashg'ulotlarning tanlangan yo'nalishi bo'yicha
rivojlanishi uchun sharoit yaratish;
- o‘quvchilarning bilim, ko‘nikma va malakalari tizimini shakllantirish;
- bolalarning ijodiy faoliyati tajribasini, ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirish;
- talabalar tomonidan olingan bilim, ko'nikmalarni amalga oshirish uchun sharoit yaratish;
- maktab o'quvchilari va jamiyat o'rtasidagi aloqa doirasini kengaytirish;
- o'rganishda qiyinchiliklarga duch kelgan bolalar bilan tuzatish ishlari.
Ona tilidan sinfdan tashqari ishlarga savol-javob kechalari, uchrashuvlar, o‘tkir zehnlar
mushoirasi, so‘zlar olamiga sayohat, ko‘rik-tanlovlar o‘tkazish, olimpiadalar, konferensiyalar,
albom va devoriy gazeta chiqarish kabilami kiritish mumkin. Savol-javob kechasida o‘quvchilar
o‘zlarini qiziqtirgan savollarga javoblar olishadi. Kechaga tayyorgarlik 1-1,5 oy oldin boshlanadi.
O‘quvchilar maktabda tashkil etilgan qutiga o‘zlarini qiziqtirgan savollami yozib
tashlaydilar. Bu savollar mavzu jihatidan har xil bo‘lishi mumkin. Masalan, «0‘rta Osiyo
xalqlarining qadimgi yozuvlari qanaqa bo‘lgan?», «Yozuv qanday kelib chiqqan?», «Lotin
alifbosiga o‘tish bizga nima beradi?», «Ko‘zi ojizlar qanday yozadi va o‘qiydi?», «Az-
Zamaxshariy kim bo‘lgan?» kabi. Muayyan vaqt o‘tgach, to‘garak a’zolari savollarni yig‘ib,
ularga javob tayyorlaydilar va kechani tashkil etadilar. Uchrashuvlar juda katta tarbiyaviy
ahamiyatga ega. Unga ona tili darsliklarining mualliflari, mashhur tilshunos olimlar, hukumat
mukofotiga sazovor bo‘lgan ona tili o‘qituvchilari taklif etilishi mumkin. 0‘tkir zehnlilar
mushoirasining mavzusi ham 1-1,5 oy oldin e’lon qilinadi. Bellashadigan guruhlar o‘zlariga sardor
belgilaydilar. Mushoira shartlari asosida har bir gumh mustaqil tayyorgarlik ko‘radi. Mushoira
odatda guruhlarning o‘zaro tabrigi bilan boshlanadi. Asosiy qism savol-javobdan iborat. Savollar
o‘qituvchi yoki bellashayotgan guruhlar tomonidan tuzilishi mumkin. Hakamlar tabrik so‘zi va
har bir savol-javobga tegishli ball qo‘yishadi hamda ular e’lon qilib boriladi. Mushoira ona tilining
muayyan bir bo‘limi yoki bir necha kichik mavzularni o‘z ichiga olishi mumkin.
2024
DECEMBER
NEW RENAISSANCE
INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE
VOLUME 1
|
ISSUE 10
281
Masalan, «Orfografiya», «To‘g‘ri talaffuz me’yorlari», «So‘zning shakl va ma’no
munosabatlari», «So‘zlaming o‘zaro birikishi», «Sodda gap turlari», «Qo‘shma gap tarkibidagi
sodda gaplaming o‘zaro birikish usullari» kabi.
So‘zIar olamiga sayohat. Bu tadbir o'quvchilaming so‘z zaxirasini oshirishga qaratilgan
tadbirdir. 0‘quvchilar darsdan keying bo‘sh vaqtlarida so‘zlaming etimologiyasi, ularning leksik
ma’nosi olamiga sayohat qilishadi.
Tilimizdagi so‘zlar juda katta xazina bo’lganligi sababli, o‘qituvchi qaysi uyadagi so‘zlar
(har bir tadbirda taxminan 50-60 so‘z) yuzasidan o‘quvchilaming tayyorgarlik ko‘rishlari
lozimligini 10-15 kun oldin ma’lum qiladi va qanday manbalardan foydalanish lozimligini
uqtiradi.
Ko‘rik-tanlovlar ham sinfdan tashqari ishlarning muhim turlaridan biridir. Bu tadbir vaqt-
vaqti bilan o‘tkaziladigan tadbir bo‘lib, uni tashkil etishda o‘quvchilaming yoshi, bilim saviyasi
hisobga olinadi. Chunonchi, agar boshlang‘ich sinflarda «Kimning xati chiroyli?», «Matn
mazmunini kim tez va to‘g‘ri tushunadi?» kabi mavzular tanlansa, 5—6-sinflarda «Namunali
mashq daftari», «Badiiy (yoki ilmiy) mavzuda yozilgan eng yaxshi insho>>, «Eng yaxshi yozilgan
maqola» singarilar tanlanishi mumkin. 8-9-sinflarda esa erkin mavzuda yozilgan insholar, ramziy
insholar bo‘yicha shunday tanlovlar o‘tkazilsa bo‘ladi.
Olimpiadalar ham sinfdan tashqari ishlarning bir turi bo‘lib, unga ishtirok etish ixtiyoriydir.
Bu tadbirga kuch sinashishni ixtiyor etgan barcha o‘quvchilar ishtirok etishlari mumkin.
Olimpiada g‘oliblari maktab ma’muriyatining buyrug‘i bilan rag‘batlantiriladi. Ona tili
olimpiadalari yilda bir marta o‘tkaziladigan tadbirdir. Bu tadbiring birinchi bosqichi maktabda,
ikkinchi bosqichi tuman (shahar)da, uchinchi bosqichi viloyatda va to‘rtinchi bosqichi
Respublikada o‘tkaziladi. Konferensiyalar ancha murakkab tadbirlardan biri bo‘lib, u asosan, 8-9-
va undan keyingi sinflarda o‘tkaziladi. Bunda ham asosiy bosh mavzu oldindan o‘quvchilarga
ma’lum qilinadi; bu bosh mavzu kichik mavzularga ajratilib, uning har biri bo‘yicha kimlar
tayyorgarlik ko‘rishi lozimligi belgilanadi. Bitta mavzu bo‘yicha 3-4 nafar o‘quvchi tayyorgarlik
ko‘rgan bo‘lsa, ulardan biri asosiy ma’ruzachi, qolganlari qo‘shimcha ma’ruzachilar sifatida
ishtirok etadilar. Ona tilidan sinfdan tashqari ishlarning yuqorida tilga olingan barcha shakllarini
tashkil etishda to‘garak a’zolari faol ishtirok etadilar.
REFERENCES
1.
Akbarovna, I. S. (2024). PROFESSIONAL SKILLS OF THE TEACHER. WORLD OF
SCIENCE, 7(8), 1-7.
2024
DECEMBER
NEW RENAISSANCE
INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE
VOLUME 1
|
ISSUE 10
282
2.
Akbarovna, I. S. (2024). MAKTABGACHA TA'LIMDA Qiyosiy PEDAGOGIKANING
AHAMIYATI. WORLD OF SCIENCE, 7(8), 8-13.
3.
Akbarovna, I. S. (2024). SPORT O ‘YINLARI REJASI ORQALI SOG ‘LOM TURMUSH
TARZINI SHAKLLANTIRISHNING PSIXOLOGIK OMILLAR. MASTERS, 2(5), 91-97.
4.
Akbarovna, I. S. (2024). A HEALTHY FAMILY ENVIRONMENT AS A SOCIAL FACTOR
IN PREPARING YOUNG PEOPLE FOR FAMILY LIFE. WORLD OF SCIENCE, 7(5),
529-535.
5.
Akbarovna, I. S. (2024). ЗДОРОВАЯ СЕМЕЙНАЯ СРЕДА КАК СОЦИАЛЬНЫЙ
ФАКТОР ПОДГОТОВКИ МОЛОДЕЖИ К СЕМЕЙНОЙ ЖИЗНИ. MASTERS, 2(5), 98-
104.
6.
Ikromova,
S.
(2024).
FORMS
AND
CONTENT
OF
PEDAGOGICAL
TECHNOLOGY. Multidisciplinary Journal of Science and Technology, 4(3), 933-939.
7.
Akbarovna, I. S. (2024). MASTERING THE BASICS OF PEDAGOGICAL
SKILLS. Multidisciplinary Journal of Science and Technology, 4(3), 882-887.
8.
Akbarovna, I. S. (2024). ПСИХОЛОГИЧЕСКИЕ ФАКТОРЫ ФОРМИРОВАНИЯ
ЗДОРОВОГО ОБРАЗА ЖИЗНИ ЧЕРЕЗ ПЛАН СПОРТИВНЫХ ИГР. WORLD OF
SCIENCE, 7(5), 521-528.
9.
Akbarovna, I. S. (2024). SPORTCHILAR FAOLIYATINI O'RGANISHNING UMUMIY
PSIXOLOGIK USULLARI. WORLD OF SCIENCE, 7(5), 536-543.
10.
Akbarovna, I. S. (2024). PROCEDURE FOR CREATING PSYCHOLOGICAL TEST
PROGRAMS. PEDAGOG, 7(6), 153-159.
11.
Икромова, С. (2024). ФОРМЫ И СОДЕРЖАНИЕ ПЕДАГОГИЧЕСКОЙ
ТЕХНОЛОГИИ. Multidisciplinary Journal of Science and Technology, 4(3), 925-932.
12.
Икромова,
С.
А.
(2024).
ОСВОЕНИЕ
ОСНОВ
ПЕДАГОГИЧЕСКИХ
НАВЫКОВ. Multidisciplinary Journal of Science and Technology, 4(3), 894-899.
13.
Икромова, С. А. (2024). ВАЖНОСТЬ ФОРМИРОВАНИЯ МАТЕМАТИЧЕСКИХ
ПОНЯТИЙ. Multidisciplinary Journal of Science and Technology, 4(3), 906-911.
14.
Икромова, С. А. (2023). O’SMIRLARDA DESTRUKTIV AXBOROTLARGA
NISBATAN MAFKURAVIY IMMUNITET HOSIL BO’LISHINING O’ZIGA XOS
PSIXOLOGIK XUSUSIYATLARI: Ikromova Sitora Akbarovna Osiyo xalqaro universiteti
assistenti. Образование и инновационные исследования международный научно-
методический журнал, (10), 333-336.
2024
DECEMBER
NEW RENAISSANCE
INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE
VOLUME 1
|
ISSUE 10
283
15.
Ikromova, S., & Ziyodullayeva, M. (2024). DEVIANT XULQ-ATVOR. Modern Science
and Research, 3(11), 576-579.
16.
Икромова, С., & Джумаева, Ф. (2024). ОРИЕНТИРЫ ОБРАЗОВАНИЯ В
УЗБЕКИСТАНЕ И В ДРУГИХ СТРАНАХ. Modern Science and Research, 3(11), 540-
546.
17.
Икромова, С. А. (2024). ОСНОВЫ ПСИХОЛОГИЧЕСКОЙ СЛУЖБЫ. PSIXOLOGIYA
VA SOTSIOLOGIYA ILMIY JURNALI, 2(4), 47-53.
18.
Fatullayeva, M., & Raxmatova, G. (2024). TANLOVLARNING MAZMUNI VA ULARNI
TASHKIL QILISH USULLARI.
Modern Science and Research
,
3
(11), 551-556.
19.
SHAKLLANTIRISHDA ERTAKLAR O‘QITISHNING NAZARIY VA METODIK
M.M Fattullayeva - PEDAGOG, 2024
20.
O ‘QUVCHILARNI BADIIY USLUBDAGI MATNLARNI YARATISHGA O‘RGATISH
M.M Fattullayeva - PEDAGOG, 2024