396
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Valume 2 Issue 1
STUDYING THE CLASSIFICATION OF BUKHARA AND ITS SIGNIFICANCE IN
THE FLOURISHING OF ISLAMIC CULTURE AND ART
Ali Bahranipour
Associate Professor, Department of History, Shahid Chamran University of Ahvaz, Ahvaz, Iran
Abbas Eghbal Mehran
Doctoral student of Iranian Islamic history, Shahid Chamran University of Ahvaz, Ahvaz, Iran
Uktamali Ravshanov Rustam ugli
Doctoral student of history, Navoi state university, Head of History Department, Bukhara
Museum, Uzbekistan
8
10.5281/zenodo.1463325
https://doi.org/
Abstract. As one of the most important cultural and scientific centers of the Islamic world, Bukhara
has played a vital role in the flourishing of Islamic culture and art. Bukhara, not only as a
historical center but also as a symbol of the flourishing of Islamic culture and art throughout
history, has had a profound impact on the cultural identity of Islamic societies. With its rich history
and strategic geographical location, this city has contributed to the meeting of cultures and the
exchange of knowledge and ideas. This research aims to analyze the genealogy of Bukhara and its
importance in the flourishing of Islamic culture and art. Answering these questions is 1- What role
did Bukhara play in the flourishing of Islamic culture and art? 2- What factors caused the
flourishing of culture and art in Bukhara, The findings of the research indicate that Bukhara, as a
cradle of science and knowledge, was the place of training of many great scholars and the founder
of prestigious schools, which helped the spread of various sciences. The artistic and architectural
works of Bukhara, including mosques and schools, are prominent symbols of Islamic aesthetics
and represent the deep cultural and religious thinking of this period. As the birthplace of great
poets and writers, Bukhara has had a significant impact on Persian and Arabic literature, and its
works are still studied and paid attention to. The cultural diversity of Bukhara contributed to the
enrichment of Islamic art and culture, and this city was recognized as a model of peaceful
coexistence of cultures. Finally, Bukhara has had profound effects on the cultural identity of
Islamic societies not only as a historical center but also as a symbol of the flourishing of Islamic
culture and art throughout history.
Keywords: classification, Bukhara, flourishing, culture, art, Islam.
:هدیکچ
397
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Valume 2 Issue 1
اراخب
هب
ناونع
یکی
زا
مهم
نیرت
زکارم
یگنهرف
و
یملع
ناهج
،ملاسا
یشقن
یتایح
رد
ییافوکش
گنهرف
و
رنه
یملاسا
افیا
هدرک
تسا
.
اراخب
هن
اهنت
هب
ناونع
کی
زکرم
یخیرات
هکلب
هب
ناونع
یدامن
زا
ییافوکش
گنهرف
و
رنه
یملاسا
رد
لوط
،خیرات
تاریثأت
یقیمع
رب
تیوه
یگنهرف
عماوج
یملاسا
هتشاد
تسا
.
نیا
رهش
اب
هچخیرات
ینغ
و
تیعقوم
ییایفارغج
کیژتارتسا
،دوخ
هب
یقلات
گنهرف
اه
و
لدابت
شناد
و
هشیدنا
یاه
فلتخم
کمک
هدرک
شهوژپ نیا.تسا
ددصرد
یهاگن اب تسا
هب یلیلحت
یملاسا رنه و گنهرف ییافوکش رد نآ تیمها و اراخب یسانشرابت یسررب
یپ رد اذل.دزادرپب
نیا هب ییوگخساپ
لاوس
یم اه
:دشاب
1
-
؟ تشاد یملاسا رنه و گنهرف ییافوکش رد یشقن هچ اراخب
2
-
رنه و گنهرف ییافوکش ثعاب یلماوع هچ
دش اراخب رد
ی؟
هتفا
اه
ی
شهوژپ
یکاح
زا
نآ
هک تسا
اراخب
هب
ناونع
دهم
ملع
و
،شناد
لحم
تیبرت
یرایسب
زا
یاملع
گرزب
و
هیاپ
راذگ
سرادم
ربتعم
هک دوب
هب
شرتسگ
مولع
فلتخم
کمک
راثآ .درک
یرنه
و
یرامعم
،اراخب
لماش
دجاسم
و
،سرادم
یاهدامن
زراب
ییابیز
یسانش
یملاسا
دنتسه
و
رگنایامن
رکفت
قیمع
یگنهرف
و
یبهذم
نیا
هرود
یم
دنشاب
.
اراخب
هب
ناونع
هاگداز
نارعاش
و
ناگدنسیون
،گرزب
ریثأت
ییازسب
رب
تایبدا
یسراف
و
یبرع
هتشاد
و
راثآ
نآ
زونه
مه
دروم
هعلاطم
و
هجوت
رارق
یم
عونت.دنریگ
یگنهرف
اراخب
هب
یانغ
رنه
و
گنهرف
یملاسا
کمک
درک
و
نیا
رهش
هب
ناونع
ییوگلا
زا
یتسیزمه
تملاسم
زیمآ
گنهرف
اه
هتخانش
رد.دیدرگ
،تیاهن
اراخب
هن
اهنت
هب
ناونع
کی
زکرم
یخیرات
هکلب
هب
ناونع
یدامن
زا
ییافوکش
گنهرف
و
رنه
یملاسا
رد
لوط
،خیرات
تاریثأت
یقیمع
رب
تیوه
یگنهرف
عماوج
یملاسا
هتشاد
تسا
.
لک
ی
هژاود
اه
:
.ملاسا،رنه،گنهرف،ییافوکش،اراخب،یسانشرابت
:همدقم
یسانشرابت
اراخب
هب
یسررب
هشیر
اه
و
هچخیرات
نیا
رهش
یناتساب
یم
دزادرپ
هک
یکی
زا
مهم
نیرت
زکارم
،یگنهرف
یملع
و
یداصتقا
رد
خیرات
یایسآ
یزکرم
هدوب
تسا
.
اراخب
رد
لوط
خیرات
تحت
ریثأت
گنهرف
،اه
ماوقا
و
تموکح
یاه
فلتخم
رارق
هتفرگ
و
هب
نیمه
لیلد
یسانشرابت
نآ
هدیچیپ
و
هیلادنچ
تسا
.
اراخب
هب
ناونع
یکی
زا
یمیدق
نیرت
یاهرهش
،ایند
هچخیرات
یا
نهک
دراد
هک
هب
هرود
یاه
شیپ
زا
دلایم
یمزاب
ددرگ
.
دهاوش
ناتساب
یسانش
ناشن
یم
دهد
هک
نیا
هقطنم
رد
نارود
ناتساب
لحم
تنوکس
ماوقا
یفلتخم
زا
هلمج
اهاکس
و
یتراپ
اه
هدوب
تسا
.
اب
روهظ
یتشترز
،یرگ
اراخب
هب
ناونع
کی
زکرم
یبهذم
و
یگنهرف
مهم
رد
نامز
یروتارپما
نایشنماخه
هتخانش
یم
دش
.
نیا
هرود
تاریثأت
یتشترز
ار
رب
یور
گنهرف
و
نید
مدرم
هقطنم
هب
هارمه
تشاد
.
اب
دورو
ملاسا
هب
یایسآ
یزکرم
رد
نرق
متفه
،یدلایم
اراخب
هب
تعرس
هب
یکی
زا
زکارم
یملع
و
یگنهرف
ناهج
ملاسا
لیدبت
دش
.
نیا
رهش
لحم
عمجت
،نادنمشناد
هفسلاف
و
نارعاش
گرزب
دننام
یلعوبا
انیس
و
مایخ
دوب
.
رد
نیا
،هرود
اراخب
تحت
تموکح
هلسلس
یاه
یفلتخم
نوچ
نایناماس
و
نایونزغ
رارق
تشاد
هک
ره
مادک
تاریثأت
یصاخ
رب
گنهرف
و
ندمت
نیا
رهش
دنتشاذگ
.
هلمح
نلاوغم
رد
نرق
مهدزیس
یدلایم
هب
اراخب
بیسآ
یاه
یدایز
دراو
،درک
اما
سپ
زا
نآ
رهش
هرابود
ایحا
دش
و
هب
زکرم
تراجت
و
ملع
لیدبت
دیدرگ
.
رد
هرود
،هیوفص
اراخب
تحت
ریثأت
گنهرف
یناریا
رارق
تفرگ
و
نیا
تاریثأت
رد
رنه
و
یرامعم
نیا
رهش
دوهشم
تسا
.
رد
نارود
هیراجاق
زین
اراخب
هب
ناونع
یکی
زا
زکارم
مهم
یسایس
و
یداصتقا
رد
هقطنم
یقاب
دنام
.
رد
نرق
مهدزون
و
،متسیب
اراخب
تحت
ذوفن
هیسور
یرازت
رارق
تفرگ
و
سپس
هب
یروهمج
ناتسکبزا
تسویپ
.
رد
نیا
،هرود
اراخب
نانچمه
هب
ناونع
کی
زکرم
یگنهرف
و
یخیرات
دروم
هجوت
رارق
تفرگ
.
اراخب
اب
هچخیرات
یا
ینغ
و
،عونتم
رگنایامن
یقلات
گنهرف
اه
و
ندمت
یاه
فلتخم
تسا
.
یسانشرابت
نیا
رهش
ناشن
هدنهد
تلاوحت
،یعامتجا
یسایس
و
یگنهرف
نآ
رد
لوط
خیرات
تسا
و
نانچمه
هب
ناونع
کی
دامن
زا
یتسیزمه
گنهرف
اه
رد
یایسآ
یزکرم
یقاب
هدنام
تسا
.
،اراخب
یکی
زا
یمیدق
نیرت
و
مهم
نیرت
یاهرهش
یایسآ
،یزکرم
رد
لوط
خیرات
هب
ناونع
کی
زکرم
یگنهرف
و
یملع
هتسجرب
هتخانش
هدش
398
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Valume 2 Issue 1
تسا
.
نیا
رهش
اب
هچخیرات
یا
ینغ
و
یثاریم
،فرگش
شقن
یدیلک
رد
ییافوکش
گنهرف
و
رنه
یملاسا
افیا
هدرک
تسا
.
تیعقوم
ییایفارغج
کیژتارتسا
اراخب
رد
ریسم
هداج
،مشیربا
نآ
ار
هب
یلحم
یارب
لدابت
یگنهرف
و
یراجت
لیدبت
هدرک
هک
رد
نآ
،ملع
رنه
و
تایبدا
هب
روط
لباقتم
تحت
ریثأت
رگیدکی
رارق
هتفرگ
دنا
.
رد
نارود
ییلاط
،ملاسا
اراخب
هب
ناونع
زکرم
ملع
و
شناد
هتخانش
یم
دش
و
نادنمشناد
و
نافوسلیف
گرزب
زا
هلمج
یلعوبا
انیس
و
نبا
دشر
رد
نیا
رهش
تیلاعف
یاه
یملع
دوخ
ار
ماجنا
هداد
دنا
.
سرادم
و
هناخباتک
یاه
ربتعم
،اراخب
یلحم
یارب
شزومآ
و
شرورپ
لسن
یاه
یدیدج
زا
نادنمشناد
و
نابیدا
هدوب
هک
ناشراثآ
ریثأت
یقیمع
رب
گنهرف
یملاسا
هتشاذگ
تسا
.
هولاع
رب
،ملع
رنه
و
یرامعم
اراخب
زین
ششخرد
یصاخ
دراد
.
،دجاسم
سرادم
و
یاهانب
یخیرات
نیا
رهش
اب
یحارط
یاه
ابیز
و
تانیئزت
،یرنه
رگنایامن
قوذ
و
هقیلس
نادنمرنه
ناملسم
تسا
.
نیا
راثآ
هن
اهنت
هولج
یا
زا
ییابیز
یسانش
یملاسا
ار
هب
شیامن
یم
دنراذگ
هکلب
رگنایب
رکفت
قیمع
یفسلف
و
یونعم
نآ
نارود
زین
دنتسه
.
رد
،عومجم
اراخب
هب
ناونع
کی
نوناک
یگنهرف
و
یرنه
رد
خیرات
،ملاسا
یشقن
یب
لیدب
رد
شرتسگ
و
ییافوکش
گنهرف
یملاسا
افیا
هدرک
و
نانچمه
هب
ناونع
یدامن
زا
یتسیزمه
گنهرف
اه
و
لدابت
هشیدنا
اه
یقاب
هدنام
تسا
.
2
شهوژپ هنیشیپ .
ناونع تحت رضاح شهوژپ دروم رد
رنه و گنهرف ییافوکش رد نآ تیمها و اراخب یسانش رابت یسررب
یملاسا
نونکات »
شهوژپ
یاه
هب یعماج و لقتسم
یوضوم نیا رد هک ییاه شهوؤپ و تسا هتفریذپن تروص یتخانش نابز و یلیلحت تروص
تروص هب تسا هدش هتشون
شخب و تسین عماج
یم لماش ار اراخب خیرات زا ییاه
اه شهوژپ نیا هلمج زا .ددرگ
رفعج نب دمحم
یخشرن
(
1363
باتک فلؤم )ش
اراخب خیرات
هک
هرابرد هدنام یاج رب یلحم خیرات نیرتمیدق و نیرتمهم
اراخب
هب
نابز
یسراف
تسا
.
زا درف هب رصحنم تاعلاطا رب اوتحم ثیح زا اراخب خیرات
رثا نیا .دراد هژیو تیمها ،نایناماس خیرات و تختیاپ عاضوا
ناققحم هدافتسا دروم یخیرات و یسانش ناتساب ،یسانش هکس ،یسانش نابز رظن زا هک تسا ییاهب نارگ تاعلاطا لماش نیچمه
تسا هتفرگ رارق دیدج
.
(تیاده
1386
،»مزراوخ همان ترافس« )ش
تشاددای ،رضاح باتک
یلقاضر یاه
اده ناخ
( تی
1288
-
1215
یقت ازریم فرط زا راجاق هاشدمحم تنطلس نامز رد هک تسا یناریا خروم و بیدا رعاش ،)ق ه
هب ریبکریما ناخ
هیحان ترافس
میدقت ار دوخ رفس شرازگ ،دوب هدش لوزعم ریبکریما نوچ یو تشگزاب نامز رد .دش رومام مزراوخ ی
درک هاش نیدلارصان
.
ترافس
همان
یاراد مزراوخ ی
هدش هتسارآ تیاده دوخ راعشا اب هک تسا هنابیدا و حیصف یلو هداس یکبس
نآ .تسا
یم رظن بلج همانرفس نیا رد هچ
یب ،عیاقو و روما تیاور رد وا تقادص دنک
تشادرب رد یفرط
کیراب و اه
رد ینیب
تسا روما
.
یفرشا
(
1386
لکش«)ش
بتکم يریگ
نرق رد اراخب روتاینیم
١٦
»يدلایم
نیا رد
يیافوكش زا يعماج حرش باتك
يم هئارا مهدزناش نرق لیاوا و مهدزناپ نرق رخاوا رد روتاینیم رنه
هب و دهد
ساسح شقن رب رنه نیا لماكت يامنرود رد هژیو
نییعت و
يم تشگنا دازهب ۀدننك
يم دادملق اهتنس نیا درواتسد نیرتمهم ار دازهب رنه يو ..دراذگ
دنك
.
رف هتسیاش
(
1380
«)ش
ثآ
اراخب بتکم یطخ یاه هخسن و را
.تسا هدرک یسررب ار کبس نیا داجیا رد رثوم یعامتجا ،یخیرات لماوع ،اراخب کبس »
نوسنکلیو
(
1367
«)ش
ناریا یشاقن خیرات ریس
»
ندنل )واه نتگنیلرب(هاگشیامن رد هک ییاهولبات ساسارب رضاح هعومجم
لاس رد
1931
هب. تسا هدش نیودت هدمآرد شیامن هب
ز
سیفن و نیرتگرزب هاگشیامن نیا(هدنراگن مع
هعومجم نیرت
رامش هب یا
یم
رنه یسررب(باتک رد هدش رشتنم ریواصت ،هدش دای ریواصت رب نوزفا. )دوب هدمآرد شیامن هب اپورا رد نامز نآ ات هک تفر
تسا هدیسر عبط هب هعومجم نیا رد زین )ناریا
شهوژپ نیا .
ددصرد
ب یلیلحت یهاگن اب تسا
ه
و اراخب یسانشرابت یسررب
یملاسا رنه و گنهرف ییافوکش رد نآ تیمها
یپ رد اذل.دزادرپب
لاوس نیا هب ییوگخساپ
یم اه
:دشاب
1
-
رد یشقن هچ اراخب
؟ تشاد یملاسا رنه و گنهرف ییافوکش
2
-
دش اراخب رد رنه و گنهرف ییافوکش ثعاب یلماوع هچ
ی؟
هتفا
اه
ی
شهوژپ
یکاح
زا
نآ
هک تسا
1
-
اراخب
رد
لوط
خیرات
تحت
ریثأت
گنهرف
،اه
ماوقا
و
تموکح
یاه
فلتخم
رارق
هتفرگ
و
هب
نیمه
لیلد
یسانشرابت
نآ
هدیچیپ
و
هیلادنچ
تسا
.
اراخب
هب
ناونع
یکی
زا
یمیدق
نیرت
یاهرهش
،ایند
هچخیرات
یا
نهک
دراد
هک
هب
هرود
یاه
399
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Valume 2 Issue 1
شیپ
زا
دلایم
یمزاب
ددرگ
2
-
اراخب
هب
ناونع
دهم
ملع
و
،شناد
لحم
تیبرت
یرایسب
زا
یاملع
گرزب
و
هیاپ
راذگ
سرادم
ربتعم
هک دوب
هب
شرتسگ
مولع
فلتخم
کمک
راثآ .درک
یرنه
و
یرامعم
،اراخب
لماش
دجاسم
و
،سرادم
یاهدامن
زراب
ییابیز
یسانش
یملاسا
دنتسه
و
رگنایامن
رکفت
قیمع
یگنهرف
و
یبهذم
نیا
هرود
یم
دنشاب
.
اراخب
هب
ناونع
هاگداز
نارعاش
و
ناگدنسیون
،گرزب
ریثأت
ییازسب
رب
تایبدا
یسراف
و
یبرع
هتشاد
و
راثآ
نآ
زونه
مه
دروم
هعلاطم
و
هجوت
رارق
یم
عونت.دنریگ
یگنهرف
اراخب
هب
یانغ
رنه
و
گنهرف
یملاسا
کمک
درک
و
نیا
رهش
هب
ناونع
ییوگلا
زا
یتسیزمه
تملاسم
زیمآ
گنهرف
اه
هتخانش
رد.دیدرگ
،تیاهن
اراخب
هن
اهنت
هب
ناونع
کی
زکرم
یخیرات
هکلب
هب
ناونع
یدامن
زا
ییافوکش
گنهرف
و
رنه
یملاسا
رد
لوط
،خیرات
تاریثأت
یقیمع
رب
تیوه
یگنهرف
عماوج
یملاسا
هتشاد
تسا
.
:نآ فیصوت و اراخب یسانشرابت
و اراخب نیب و ،تسا رهنلاءاروام گرزب ىاهرهش زا اراخب
اراخب مان :دیوگ لقوح نبا .دشاب هار زور ود تفاسم نوحیج
تسا تكجموب
،لقوح نبا(
1366
:
398
و ،تسا هدوب تكجمب رهش مان عضو تقو رد هك تسا هتشون اشگناهج رد ىنیوج و )
ۀرابرد و .تسا هدوب راگزور نآ نید ره ءاملع ریراحن عمجم ىنرق ره رد زاب میدق زا )اراخب( و :دیوگ دعب
هجو و قاقتشا
تب تغل هب ظفل نیا و .دشاب ملع عمجم ناغم تغل هب هك تسا راخب زا اراخب قاقتشا و .تسا هتشون اراخب هب رهش ۀیمست
ناتسرپ
( .دنیوگ راخب تسا ناتب عضوم هك ناشیا دباعم هك تسا كیدزن ىاتخوروغیا
،ینیوج
1401
:
76
هجو هك تسا هتشون توقای )
راخب هب ار رهش نیا ۀیمست
و تهازن هب هك تسا ىمیدق ىاهرهش زا رهش نیا هك تسین ىكش و ،متفاین مدرك سسجت دنچ ره ا
هویم و ناتسوب و غاب ىرایسب و ىمرخ
.تسا هدش فورعم نوگانوگ ىاه
،یخشرن(
167:1363
.)
و اهرهش اراخب لخاد رد
تسا تكجموب رهش نیا و ،تسا سیواوط اهنآ ۀلمج زا هك تسا رایسب ىاهاتسور
قای(
،یومح تو
1380
:
518
توقای ۀتفگ زا )
ىمرب نینچ
ىم سیواوط ىلصا مان ار تكجموب وا هك دیآ
ریغ و اراخب زا ىرهش ار تكجمب ىسدقم و هبذادرخ نبا نكیل و ،دناد
هتسناد سیواوط
.تسا ناریو نونكا هك :دیوگ و هدناوخ نثیمایرو ار اراخب ۀنهك رهش ىسدقم ،دنا
(
هبذادرخ نبا
،
1371
:
25
قم،
،یسد
1385
:
346
،یخشرن،
168:1363
.)
ار اراخب«:تسا هدش فیصوت نینچ اراخب ،كلامم و كلاسم ۀمجرت باتك رد
هناخ و نوماه رب تسیرهش ،دنناوخ ثكجموب
،تسا هتخاس رگیدمه رد اهناتسوب و اهغاب و اهكشوك و ،دنشاب هتخاس بوچ زا اه
اب هتسویپ همه اهغاب هكنانچ ،رگید كی كیدزن هب اههید و
ىراوید درگ رب درگ و .گنسرف هدزاود رد گنسرف هدزاود رادقم ،دش
و .دنشاب میقم هبصق نیا رد ناتسمز و ناتسبات نامدرم و ،تفای ناوتن ىلاخ ىاضف ای ىناریو تفاسم همه نیا رد هك ،هدیشك رب
و .دوب راوید نیا نورد رهش ،گنسرف مین رد گنسرف مین ،دنراد ىرگید راوید راوید نآ نورد
ىزدنهق اراخب رهش زا نوریب
ىضبر ار زدنهق و .دنتشاد ماقم دندوب ناسارخ نایلاو هك ناماس لآ نآ ۀعلق رد هك كچوك ىرهش دنچ ،رهش هب لصتم تسا
رد و .تسا زدنهق ضبر رد اهرازاب و )زدنهق رد نادنز و( تسا زدنهق رد رب هنیدآ دجسم و ،تسا هدوب لیوط و ضیرع
نلا ءارو ام و ناسارخ
هوبنا رهش چیه ره
تیعمج رپ و رت
ىم ضبر و رهش نایم رد دغس دور و ،تسین اراخب زا رت
نیا و .دور
ربرف و دنكیب ربارب ىریگبآ رد ىتدایز و دورب دنكیب دح ات و ،دسر ارق و عرازم و اهایسآ هب اجنآ زا و .دشاب دغس رهن رخآ اج
.دزیر ،دنیوگ )شاخ ماس( شاوخ ماس ار نآ هك ىئاج هب
»
،یخشرن(
168:1363
.)
نوریب و نورد رد ىدنچ ىاهرهش ار اراخب
لخاد رد مامت هك هداجخ و ناكغم و هندنز و )ثكجمب( تكجمن و سیواوط :راوید نورد ىاهرهش :رارق نیدب تسا هدوب راوید
جمایذم و ثكناغرخ و نكنمیدخ و هینیمرك وربرف و دنكیب :اراخب راوید و روس نورب ىاهرهش و تسا روس
.دشاب ثك
،یخشرن(
169:1363
.)
ىم رظنب مهم تانارمع زا ىخرب راثآ زین ناسارخ لامش رهنلا ءاروام رد
زا هك ،دیآ
آ
ن
ىانب هلمج
كبس بوخ ۀنومن كی ،دوب هنیزخ و ىهاش خاك و اهناوید و نادنز و ناریما و ناهاشداپ شش اب ىاج هك ار اراخب گرازدنهك
400
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Valume 2 Issue 1
كب وبا و ،درمش ناوت ىناسارخ ىانب
هتشاگن نینچ ىروپاشین نسحلا وبا مولعلا نیازخ باتك تلاوحب ارنآ حرش ىخشرن دمحم و
مان و ،درك دابآ ىو دوب هك خاك نآ و ،درك نادابآ راصح نیا و داتسرف سك ...تسشن كلمب تادخ اراخب نودیب نوچ« :تسا
اك نآ رد رب نهآ نآ ،مجرتم راگزور ات .مكحم خاك رد رب و تشون نهآ رب شیوخ
ار خاك نیا تادخ اراخب نودیب نوچ .دوب خ
،دنتساوخ ىریبدت و دندرك عمج ار امكح .دشیم ناریو زاب و دركیم انب راب دنچ ،دش ناریو زاب و ،درك انب زاب ،دش ناریو ،درك انب
نا رب .نیگنس نوتس تفه هب دننك انب تسنامسآ رب هك شعنلا تانب لكش رب ار خاك نیا هك داتفا قافتا نا رب
ناریو تروص
.»دشن
،یخشرن(
29:1363
.)
.برغم رد ناشورف فلع ای ناتسگیر ۀزاورد ىكی :تشاد هزاورد ود ىرخطصا لوقب اراخب زدنهك
ىارب مه ار عماجلا باب و هلهسلا باب :رگید باب ود ىسدقم نیرب هولاع هك ،هنیدآ دجسم ۀزاورد ای نایروغ ۀزاورد رگیدد
،تسا هدرك ركذ اراخب زدنهك
دقم(
،یس
280:1385
.)
ناتسرهش اما .دشاب ىرخطصا ۀنیدآ دجسم ۀزاورد نامه نیرخآ باب
نهآ ۀزاورد :تشاد نینهآ ۀزاورد تفه اراخب )هنیدم(
-
رون ۀزاورد
-
هرقح هزاورد
-
زدنهك هزاورد
-
دعس ىنب ۀزاورد
-
هرهم ۀزاورد ایدسا ىنب ۀزاورد
-
تسرهش ۀزاورد تشپ رد زدنهك و .ناتسرهش هزاورد
نادنز و نیازخ و ىهاش رصق هك ،دوب نا
هار رس رب نادیم هزاورد :تشاد هزاورد هد اراخب ضبر .تشاد وكین نحص ناتسرهش رد اراخب عماج دجسم اما .دوب نا رد مه
ناسارخ
-
قرشم ىوسب میهاربا ۀزاورد
-
هشقدرم ای ناشك درم هزاورد
-
خلب و فسن هار رب ود ره ذابلاك ۀزاورد
-
ۀزاورد
ن
راهبو
-
دنقرمس ۀزاورد
-
نوكساغف ۀزاورد
-
هینتیمار ۀزاورد
-
مزراوخ هار رس رب ناورش دح ۀزاورد
-
جشغ ۀزاورد
-
هك
.تسا هدروآ مه ویر ۀزاورد مانب ار مهدزای هزاورد ىرخطصا
،یبیبح(
1380:671
.)
ور زدنهك هلهسلا باب كیدزن ىهاش خاك
للجم هك ،دوب هلبقب
لاسا دلاب ۀینبا نیرت
ىم هدرمش ىم
و غاب زا رپ اراخب فارطا .تشاد مه هزاورد اهرازاب زا ىخرب و دش
هزبس
ىم هدید نآ نیب رد خماش روصق هك ،دوب اهراز
اهبامرگ و خارف اهرازاب و نیلگ نآ ىاهناخ و ،تشاد ىراج ىاهرهن و ،دش
.دوب كاپ
:کن(
ىسدقم و ىرخطصا و توقای
)
وب ترابع اراخب رهش روهشم ىاهیوك و
نادنر ىوك :زا د
-
بویا نب ریزو ىوك
اراخب ىارما رقم خاك ىوك ای
-
.ىدغس ءلاع ىوك
،یبیبح(
1380:672
یشرق .)
تسا ىناتساب بشخن نامه :)ىشراق ،ىشراك(
هتفگ فسن نآ هب ىطسو نورق بارعا هك
همانرفظ فلؤم .تسا هدوب اراخب كیدزن ىرهش بشخن تسا دقتعم هطوطب نبا .دنا
ىم
س« :دسیون
نرق رد اهلوغم ندمآ زا سپ هك تسا نآ ىشرق راهتشا بب
۷
ه
ىرصق فسن ىگنسرف ود رد ىیاتغج ناخ كبك .ق
ىشرق ».دنتفگ ىشرق زین ،دوب رصق نیا نوماریپ هك ار ىضبر ،دنیوگ ىشرق ار رصق نلاوغم نوچ و تخاس دوخ ىارب ابیز
نرق رد
۹
ه
ىم رامش هب رارحا الله دیبع هجاوخ كلاما وزج ق
و بونج رد ىشرق« ،مزراوخ ۀمانرفس فلؤم ۀتفگ هب .تفر
هلصاف هار زور ود زبس رهش ای شك رهش زا و هار زور هس اراخب و دنقرمس زا هك تشاد رارق اراخب ىگنسرف هدجه دودح
.دراد رارق ناتسكبزا ىروهمج رد ایرد هقشق تیلاو ناونع هب نونكا ىشرق ».تسا هتشاد
(
ترافس :كن
مزراوخ همان
ص ،
١۰۳
،
١۰۴
ص ،ىدزی همانرفظ ؛
۸۵
،
١١١
صص ،رغشاك و دنقوخ و اراخب خیرات و
١۹۰
-
189
و
،»ناینابیش خیرات« :دلابلا رخسم
ص
377
.)
اراخب مدرم فیصوت
هدوب موسوم تادخراخب مان هب ىناماس لیعامسا ریما ۀرود ات اراخب هب ناناملسم دورو زا لبق اراخب ىاهنارمكح
هملك نیا .دنا
فرح ،دوش هدناوخ )ادخ راخب( دیاب
-
ت
-
،تسا هدش قتشم ىدغس ۀشیر زا لاامتحا تغل نیا .تسا ىبرع نابز رثا رخآ رد
هب ىدایز تهابش اراخب مدرم نابز نوچ
ىدغس ۀملك زا ىلكش اراخب ىاهنارمكح هك تسا نكمم .تسا هتشاد ىدغس نابز
Ywb
و
Ywbw
ىم راكب تسا هاشداپ ىنعم هب هك
هدرب
هدرك روصت )ادخ( اهابتشا ار نآ )اهیناریا ای( بارعا و ،دنا
هكس رد .دنا
ىاه
ىم هدید تسا هاش ىنعم هب هك »بك« ىدغس ظفل نایاورنامرف نیا
مولعم و ،دوش
ىم
نآ رد اراخب مدرم ىلحم نابز هك ددرگ
هجهل نارود
. تسا هدوب ىدغس نابز زا ىا
،یخشرن(
159:1363
.)
رد ىفیرحت كدنا اب تسا ىدغس نابز نامه اراخب لها نابز
)ىفردغ( ىفیرطغ ناشیا میس و .دننك مرد هب تلماعم و دنشاب لضاف اراخب نامدرم .تسا ىرد نابز و ،فورح زا ىضعب
401
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Valume 2 Issue 1
ك ،دشاب
نآ ریغ و كنآ و سم و نهآ زا هك تسا ىمهرد ىفیرطغ و .دشابن جیار رگید ىاج رد رهنلا ءارو ام راید هب زج ه
هكس زا هیدمحم هب موسوم تسا ىرگید مهرد ار اراخب مدرم و ،هدش بیكرت
ناماس لآ زا ناگتشذگ راك و ،تسا ىملاسا ىاه
اراخب رد و ،دنشوپ ابق و هلاك رتشیب اراخب لها .تسا
تقو هب دشاب اهرازاب رهش نورب و رهش نورد
رازاب زور هك مولعم ىاه
هدوتس ناخروم همه ار اراخب مدرم ».دزیخ ىجیندنز سابرك نآ ىحاون و اراخب زا و دننك رایسب ىناگرزاب و ،دنوش عمج اجنآ
هتفگ نینچ ناشیا ۀرابرد و
نیرتهب ناشیتسار هطساو هب اراخب مدرم دیوگ هیقفلا نبا :دنا
دنشاب ناسارخ مدرم
نبا(
:هیقف
1381،316
.)
،دشابن اراخب و صمح مدرم زا رتابیز و رتوكین )اراخب و صمح لها نم نسحا لا و( تسا هتشون ىسدقم و
مدرم نیرتابیز اهنآ و
( .دنا
،یسدقم
1385
:
34
)
.
ناشلامعا رد اراخب مدرم« :تسا هدومن فصو نینچ ار نآ مدرم مه لقوح نبا
میمصت رد و كین
هدیقع رد و ،مكحم ناش
».دنشاب ناسارخ مدرم نیرتهب و ،راوتسا ناش
،لقوح نبا(
490:1366
.)
رد توقای
فلخ ناسارخب ةنیدم حتفتس« :تسا هدرك لقن تروص نیدب ربماغیپ زا نامی نب هفیذح تیاور هب ىثیدح نآ مدرم و اراخب فصو
ملاب ةفوفلم ةمحرلاب ةفوفحم ،اراخب ىمست نوحیج هل لاقی رهن
ىف هفیس رهاشلاك شارفلا ىلع اهیف مئانلا ،اهلها روصنم ،ةكئلا
رشحت ،ةنجلا ضایر نم ةضور و ،ءایبنلاا روبق نم ربق و ،ةنجلا نویع نم نیع اهیف ،دنقرمس اهل لاقی ةنیدم اهفلخ و ، هاللّ لیبس
ا نوعبس اهنم ثعبی ناوطق اهل لاقی ةبرت اهفلخ نم و ،ءادهشلا عم ةمایقلا موی مهاتوم
نم فلا نیعبس ىف دیهش لك عفشی دیهش فل
هتكن .تسا هدرك دای تارابع ىضعب رد ىفلاتخا كدنا اب اشگناهج خیرات رد ار ربخ نیا زین ىنیوج ».هترتع و هتیب لها
هك ىا
ش تیاور هنكما و اهرهش ۀرابرد هك ار نآ لاثما و ربخ نیا ثیدح لها زا ناققحم هك تسا نیا دوش هداد ركذت تسا مزلا
هد
.دننادن تبترم ىمتخ ترضح زا ار نآ رودص و ،دنرامش عوضوم و لوعجم ،تسا
،یخشرن(
171:1363
.)
اراخب یگنهرف و یملع تیمها
».نتخومآ ىدنتسناوتن ىبرع و ىدندناوخ ىسراپ هب نآرق زامن رد ،ملاسا لوا رد اراخب مدرم« ،اراخب خیرات رد ىخشرن ۀتفگ هب
عامج زامن رد وا ۀتفگ هب مه و
ار اهنآ و ىدرك گناب ناشدوخ نابز هب ىبرع ریبكت ىاج هب ىدرم دوجس و عوكر ماگنه رد ت
.ىدیناهاگایب
،یخشرن(
67:1363
.)
هب تسا زیاج زامن ریبكت رد هك مه هفینح وبا ىاوتف
گرزب ىادخ« دوش هتفگ ربكا هاللّ ىاج
و ،دراد گنهرف نیمه رد هشیر »ىادخ مان هب« ای »گرزب ىادخ« ای »تسا
سرشا ىتقو هك هدوب مه گنهرف نیمه مكح هب
رهنلا ءاروام رد غیلبت و توعد هار زا ار ملاسا هك دمآرب ددص رد دمآ دهاوخ شركذ هك ناسارخ رد ىوما ۀفیلخ ماشه رازگراك
هتشاد تراهم نآ رد و دننادب بوخ ىسراف نابز هك دنیزگرب ار ىناسك راك نیا ىارب دش راچان ،دهد شرتسگ
.دنشاب
بط(
،یر
1363
ج،
2:1515
.)
نیدب نارود نیا رد هك دنامن هتفگان و
ىملاسا شیارگ مه و ناریا نهك گنهرف مه ،ببس
ىم نامرف هقطنم نیا رب ىناماس ىناریا تلود هك دنتفای روهظ و زورب تصرف دوخ ىلصا تروص هب نایناریا
تردق زا و دنار
هرهب ىتكوش و
آ زا ركف و ملع لها نآ هانپ رد هك دوبدنم
ىاملع ىاوتف .دندوب رادروخرب دوخ ىاهرظنراهظا رد ىرتشیب ىداز
نآزا ىناماس ریما لمع و رهنلا ءاروام
ىم هدرمش ىسراف نابز خیرات رد ىفطع ۀطقن ور
ىب مههوت هك دوش
رد هك ار ىساسا
ىم رركم تاءاقلا رثا رد و دوب هتفای خوسر ناهذا
هیاپ ىتهنس تروص هب هك تفر
آرد ىملاسا و راد
ار ىسراف نابز ورملق و دی
گنت دوب هك هچنآ زا
ار عناوم و ،درك زاب ىملاسا فراعم عاونا و ىنآرق مولع رد ار ىسراف نابز هار و تسكش مهرد دزاس رت
نآ رد هك بدا و رعش زا هتشذگ ،ىسراف نابز ات دیدرگ ثعاب هك دوب هنادنمدرخ شور نیمه و تشادرب نآ ولج زا ىهدح ات
ىقنور نارود
هب
مه زین دوخ ىملاسا راب اب ،تشاد لامك هب ور و دوب هتفای ازس
عیسو رایسب ورملق رد مه ،ار ملاسا و دلابب نانچ
نآ رد و ،دربب رود رواخ و نیچ تسدرود ىاهنیمزرس هب دوخ اب ار نآ مه و دنارتسگب دوخ
عیدب ىلصف دوخ هك ،دناسانشب اهاج
سا ىسراف نابز ورملق رد ملاسا خیرات رد
.ت
،یریلام یدمحم(
1379
ج،
1:98
.)
اراخب ىداصتقا و ىعامتجا ،ىگنهرف تایح
دوب ىرجه موس نرق رد و تشاد ار ملاسا ناهج ىگنهرف تیزكرم نانچمه دادغب هتبلا .تسا رصن ریما ىیاورنامرف ۀرود رد
402
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Valume 2 Issue 1
ىم میكحت و دییأت ار تنس لها بهذم ىملاك ىنابم هك ،ىرعشا تافیلأت نوچ ىمیظع راثآ هك
ك
نب تباث نب نانس تافیلأت و ،در
ىم دادغب رد همه نادنمشناد نیا .دمآ دوجو هب ىربط ریرج نب دمحم گرزب خیرات و ،موجن و ىضایر و بط رد هرق
،دنتسیز
سكعنم تایلاو زكارم اما
چیه و دوب دادغب ۀفلاخلا راد هوكش و للاج ۀدننك
ىمن اراخب ىاپ هب اهنآ زا كی
زا تموكح لامع.دیسر
ما
هقلاع زا همه تسدریز تاماقم ات هتفرگ ری
ىلع وبا.دوبن رابرد هب دودحم ىگنهرف قنور هتبلا .دندوب گنهرف و ملع نادنم
نامرف نایاپ رد ار دوخ ىكدوك نارود انیس
-
ىم ىو.دینارذگ اراخب رد نایناماس ىیاور
اراخب ناشورفباتك رازاب هك دسیون
ىب
هیشورفباتك زا ىكی رد و .دوب ریظن
هخسن ىو ا
میلاعت رتهب مهف رد ار وا هك تسا هدروآ تسد هب ار ىباراف تافیلأت زا ىا
،هفسلاف ،ارعش عمجت زكرم اهنآ نیكاكد ،دندوب ىداوساب دارفا هرود نآ ناشورفباتك بلغا لاامتحا .تسا هدرك ىرای وطسرا
ىم درگ اجنآ رد ثحب ىارب هك دوب ىرگید دارفا و ،نیمجنم ،ابطا
ا .دندمآ
رد روصنم نب حون تراما ۀرود رد انیس ىلع وب
ىم اراخب
ىم لیصحت و تسیز
ىكین هب تسا هتفر راك هب نآ رد هك ىمظن و تقد و ىتنطلس ۀناخباتك تایصوصخ زا ىو .درك
ىم دای
ب هدمآ درگ اراخب رد هك دوب ىنادنمشناد دادعت نامه دیدرگ اراخب ترهش بجوم همه زا شیب هك ىزیچ دیاش ...دنك
.دندو
تلود رد اراخب« :میروایب هدش لقن رگید بتك رد اهراب هك ىبلاعث رهدلا ةمیتی باتك زا ار ىترابع ۀمجرت تسا هتسیاش اجنیا رد
.»دوب رهد ءلاضف مسوم و ضرا ءابدا موجن علطم و نامز دارفا عمجم و كلم هبعك و دجم ۀباثمب ناماس لآ
، یدنوار(
1354
ج،
2
:
91
-
142
.)
ردپ لوق زا سپس
ىم رفعج وبا
ىعامتجا ،مایا تشذگ اب منكن نامگ« و دوب نادنمشناد و املع زكرم اراخب هك دسیون
».دیدرگن نشور ىعمج نانچ لامج هب زگره نم مشچ نآ زا سپ اریز ،دش زین نینچ و ؛دید ناوت نانآ ریظن ىدارفا زا لكشتم
، یدنوار(
1354
ج،
2
:
235
.)
تگرزب و ىكدور ،نایناماس رابرد رهوگ
تفای لماكت و دشر طیحم نیا رد هك ىتیصخش نیر
نامه دوب ىسوط ىسودرف
ىناماس ىارما ىارب عقاو رد همانهاش ،تسا هدش روآدای »ىارف« هلمج زا ناققحم رثكا هك روط
نآ زا شیپ اما .دوب هدش هدورس
.دش ضرقنم نایناماس تنطلس دناسرب نایاپ هب ار همانهاش مظن ىسودرف هك
، یدنوار(
1354
ج،
2
:
235
.)
:یریگ هجیتن
اراخب
هب
ناونع
یکی
زا
مهم
نیرت
زکارم
یگنهرف
و
یملع
رد
نارود
،یملاسا
شقن
ییازسب
رد
ییافوکش
گنهرف
و
رنه
یملاسا
افیا
درک
.
نیا
رهش
اب
هچخیرات
یا
ینغ
و
تیعقوم
ییایفارغج
کیژتارتسا
،دوخ
هب
زکرم
لدابت
،شناد
رنه
و
گنهرف
لیدبت
دش
.
اراخب
رد
نارود
یملاسا
هب
ناونع
کی
زکرم
مهم
یملع
هتخانش
یم
دش
.
هاگشناد
اه
و
سرادم
یملع
ریظن
"
هسردم
هینامعن
"
و
"
هسردم
بتکم
هناخ
"
هب
تیبرت
نادنمشناد
و
هفسلاف
هتخادرپ
و
هنیمز
زاس
دیلوت
راثآ
یملع
و
یبدا
دندش
.
ینادنمشناد
دننام
یلعوبا
،انیس
یباراف
و
ماما
یراخب
زا
نیا
رهش
اراخب .دنتساخرب
هب
ناونع
کی
هرگ
یراجت
مهم
رد
هداج
،مشیربا
لحم
یقلات
گنهرف
اه
و
ندمت
یاه
فلتخم
دوب
.
نیا
لدابت
یگنهرف
هب
یانغ
رنه
و
تایبدا
یملاسا
کمک
ینایاش
درک
.
نادنمرنه
و
نادنمشناد
زا
طاقن
فلتخم
ناهج
ملاسا
هب
اراخب
رفس
یم
دندرک
و
هدیا
اه
و
کبس
یاه
یرنه
دوخ
ار
اب
رگیدکی
هب
کارتشا
یم
دنتشاذگ
.
اراخب
هب
رطاخ
یرامعم
ابیز
و
هبرصحنم
درف
دوخ
روهشم
تسا
.
ییاهانب
نوچ
دجسم
عماج
اراخب
(
دجسم
گرزب
)
و
هاگمارآ
یاه
یخیرات
زا
یاهدامن
رنه
یملاسا
رد
نیا
رهش
دنتسه
.
نادنمرنه
یراخب
اب
هدافتسا
زا
کینکت
یاه
یفلتخم
نوچ
یشاک
،یراک
چگ
یرب
و
،یسیونشوخ
راثآ
یب
یریظن
قلخ
دندرک
هک
ریثأت
یقیمع
رب
رنه
یملاسا
تشاذگ
.
رهش
اراخب
هب
ناونع
هاگداز
نارعاش
گرزب
دننام
یکدور
و
راطع
هتخانش
یم
دوش
.
تایبدا
یسراف
رد
نیا
رهش
افوکش
دش
و
راثآ
یبدا
یددعتم
رد
بلاق
رعش
و
رثن
دیلوت
دیدرگ
هک
ریثأت
یدایز
رب
تایبدا
یملاسا
تموکح .تشاد
یاه
یلحم
دننام
نایناماس
هک
رب
اراخب
تموکح
یم
،دندرک
هب
ملع
و
رنه
هجوت
هژیو
یا
دنتشاد
و
زا
نادنمشناد
و
نادنمرنه
تیامح
یم
دندرک
.
نیا
تیامح
اه
ثعاب
قنور
گنهرف
و
رنه
رد
نیا
رهش
دش
.
اراخب
هب
ناونع
کی
زکرم
یبهذم
زین
هتخانش
یم
دش
.
یاملع
ینید
و
ءاهقف
رد
نیا
رهش
تیلاعف
یم
دندرک
و
بتکم
یاه
یرکف
یفلتخم
لکش
تفرگ
هک
هب
یانغ
رکفت
یملاسا
کمک
درک
.
اراخب
اب
بیکرت
،ملع
،رنه
تایبدا
و
،بهذم
هب
یکی
زا
403
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Valume 2 Issue 1
هتسجرب
نیرت
زکارم
یگنهرف
ناهج
ملاسا
لیدبت
دش
.
نیا
ییافوکش
هن
اهنت
رب
خیرات
اراخب
هکلب
رب
خیرات
گنهرف
یملاسا
زین
ریثأت
یقیمع
تشاذگ
و
ثاریم
نآ
ات
هب
زورما
یقاب
هدنام
تسا
.
:ذخام و عبانم
-
-
(دمحم نب دمحا،هیقف نبا
1381
.ناریا گنهرف داینب:نارهت،یمیکح اضر دمحم همجرت،نادلبلا،)ش
-
نبا
مساقلاوبا،هبذادرخ
اللهدیبع
نب
اللهدبع
(
1371
ش
)
کلاسملا،
همجرت،کلامملاو
نارهت،دنرکاخدیعس
:
ثاریم
للم
.
-
(سمشازریم،ییاراخب
1377
،)ش
ریما ینارمکح حرش رد( رغشاک و دنقوخ ،اراخب خیرات
،اراخب رد ردیحریم
و دنقوخ رد ناخ یلعدمحم
.بوتکم ثاریم:نارهت ،قیشع ربکا دمحم حیحصت ،)...
-
یحلادبع ،یبیبح
(
1380
،)ش
،ملاسا زا دعب ناتسناغفا خیرات
:نارهت
نوسفا
.
-
1380
،)ش
نادلبلا مجعم
.شزومآ و یفرعم تنواعم:نارهت،یوزنم یقن یلع همجرت ،
-
لقوح
،
دمحم مساقلاوبا
(
1366
همجرت
.ریبکریما :نارهت
-
زانهم ،رف هتسیاش
(
1380
،)ش
اراخب بتکم یطخ یاه هخسن و راثآ
،
رنه همانلصف
،
مهدزون لاس
هرود﴿
دیدج
﴾
48
ص،ناتسبات،
77
-
88
.
-
یربط
یلمآ
1363
ج،هدنیاپ مساقلاوبا همجرت ،یربط خیرات،)ش
2
.ریطاسا:نارهت،
-
ناغطق
دمحم ،
برع نب رای
(
1385
،)ش
،»ناینابیش خیرات« :دلابلا رخسم
:نارهت
بوتکم ثاریم یشهوژپ زکرم
.
-
نوسنکلیو .ج و نوینیب .ل
(
1367
،)ش
جرت ،ناریا یشاقن خیرات ریس
،شنمناریا دمحم هم
:نارهت
ریبکریما
.
-
یفرشا م.م
(
1386
لکش و دازهب ،)ش
بتکم يریگ
نرق رد اراخب روتاینیم
١٦
همجرت ،يدلایم
:نارهت،يدنز نرتسن
.رنه ناتسگنهرف
-
(دمحم نب کلماطع،ینیوج دمحم
1401
.سمره :نارهت ،ینیوزق دمحم مجرتم ،اشگ ناهج خیرات ،)ش
-
دمحم ،یریلام یدمحم
(
1379
)ش
،
ج ،یملاسا رصع هب یناساس رصع زا لاقتنا نارود رد ناریا گنهرف و خیرات
١
،
:نارهت
سوت
.
-
اللهدبعوبا،یسدقم
دمحم
(
1385
ش
)
نسحا،
میساقتلا
یف
هفرعم
مجرتم،میلاقلاا
یقنیلع
نارهت،یوزنم
:
شموک
.
-
رفعج نب دمحم ،یخشرن
(
1363
،)ش
،اراخب خیرات
مجرتم
.سوت:نارهت،یوابق
-
تیاده
1386
.بوتکم ثاریم هسسوم :نارهت ،مزراوخ همان ترافس،)ش
-
(نیدلا فرش،یدزی
1387
ج،یدزی همانرفظ)ش
1
و
2
:نارهت،یمشاه رداقلادبع دیس همجرت،
-
،یدنوار
نبدمحم
(نامیلس
1386
،)ش
دمحم حیحصت ،
.ریطاسا:نارهت،لابقا
