Fevral, 2025-Yil
515
TA’LIM TIZIMIDA AKSIOLOGIK YONDASHUVLARNING PEDAGOGIK
IMKONIYATLARI
M.Sh.Norboyeva
Alfraganus universiteti ”Pedagogika va psixologiya” kafedrasi o’qituvchisi
https://doi.org/10.5281/zenodo.14907993
Annotatsiya. Maqolada ta'lim tizimida aksiologik yondashuvlarning pedagogik
imkoniyatlari o'rganiladi. Aksiologik yondashuv ta'lim jarayonida qiymatlar, ma'naviyat, va
insonparvarlikni targ'ib qilishga qaratilgan. U o'quvchilarning dunyoqarashi, axloqiy me'yorlari
va ijtimoiy mas'uliyatini rivojlantirishda muhim ahamiyat kasb etadi. Maqolada aksiologik
yondashuvning ta'lim tizimidagi o'rni, uning ta'lim jarayonini qanday samarali qilishga yordam
berishi va o'quvchilarni axloqiy, estetik, ijtimoiy va ma'naviy jihatdan shakllantirishdagi roliga
e'tibor qaratiladi. Shu bilan birga, ta'limning yangi metodologiyalari orqali aksiologik
yondashuvni joriy etishning imkoniyatlari tahlil qilinadi.
Kalit so'zlar: aksiologik yondashuv, pedagogik imkoniyatlar ta'lim tizimi, ma'naviyat,
insonparvarlik, qiymatlar, axloqiy me'yorlar, ijtimoiy mas'uliyat, ta'lim metodologiyasi.
ПЕДАГОГИЧЕСКИЕ ВОЗМОЖНОСТИ АКСИОЛОГИЧЕСКИХ ПОДХОДОВ В
ОБРАЗОВАТЕЛЬНОЙ СИСТЕМЕ
Аннотация. В статье рассматриваются педагогические возможности
аксиологических подходов в образовательной системе. Аксиологический подход направлен
на продвижение ценностей, духовности и гуманизма в образовательном процессе. Он
играет важную роль в развитии мировоззрения, моральных норм и социальной
ответственности учащихся. В статье подчеркивается роль аксиологического подхода в
образовании, его эффективность в улучшении образовательного процесса и его влияние на
этическое, эстетическое, социальное и духовное развитие учащихся. Также
анализируются возможности внедрения аксиологических подходов через современные
образовательные методологии.
Ключевые слова: аксиологический подход, педагогические возможности,
образовательная система, духовность, гуманизм, ценности, моральные нормы,
социальная ответственность, образовательная методология.
Fevral, 2025-Yil
516
PEDAGOGICAL OPPORTUNITIES OF AXIOLOGICAL APPROACHES IN THE
EDUCATION SYSTEM
Abstract. The article explores the pedagogical opportunities of axiological approaches in
the education system. Axiological approach focuses on promoting values, spirituality, and
humanism in the educational process. It plays a significant role in the development of students'
worldview, moral standards, and social responsibility. The article emphasizes the role of
axiological approach in education, its effectiveness in enhancing the learning process, and its
influence on students' ethical, aesthetic, social, and spiritual development. Furthermore, the
potential of implementing axiological approaches through modern educational methodologies is
analyzed.
Keywords: axiological approach, pedagogical opportunities, education system,
spirituality, humanism, values, moral standards, social responsibility, educational methodology.
Aksiologik yondashuv
– bu ta’lim jarayonida shaxsning axloqiy, ma’naviy va madaniy
qadriyatlari asosida shakllanishini ta’minlovchi nazariy-uslubiy yo‘nalishdir. Ushbu yondashuv
o‘quvchilarning ijtimoiy, axloqiy va kasbiy jihatdan yetuk shaxs bo‘lib shakllanishiga xizmat
qiladi.
Aksiologik yondashuvning mohiyati. Aksiologiya – bu qadriyatlar falsafasi bo‘lib, inson
hayotidagi eng muhim qadriyatlarni o‘rganadi. Ta’lim jarayonida aksiologik yondashuv:
O‘quvchilarda shaxsiy va ijtimoiy qadriyatlarni shakllantirish, ma’naviyat va madaniyatni
rivojlantirish, mustahkam axloqiy asoslarni tarbiyalash, kasbiy va hayotiy tamoyillarni
shakllantirish kabi vazifalarni bajaradi.
Aksiologik yondashuvning pedagogik imkoniyatlari shaxsning ma’naviy-axloqiy rivojlanishiga
xizmat qiladi.
O‘quvchilar va talabalar ezgulik, insonparvarlik, vatanparvarlik, mas’uliyat kabi
qadriyatlarni anglab yetadilar. Ularda hurmat, tolerantlik, hamjihatlik kabi jamiyat uchun muhim
xususiyatlar shakllanadi. Ta’lim samaradorligini oshiradi.
O‘qitish jarayoni faqat bilim berish bilan cheklanmaydi, balki tarbiya jarayoni ham muhim
o‘rin tutadi. O‘quvchilar ta’lim mazmunini faqat mantiqiy tushunish bilan emas, balki shaxsiy
qadriyatlar asosida idrok etadi. Innovatsion ta’lim metodlarini joriy etish imkonini beradi
Dialogik ta’lim – o‘qituvchi va o‘quvchi o‘rtasida ochiq fikrlash va axloqiy muhokamalar
olib borish.
Fevral, 2025-Yil
517
Muammoli ta’lim – o‘quvchilar real hayotiy qadriyatlar va muammolar asosida
muhokamalar olib borib, xulosa chiqarishadi.
Loyiha uslubi – o‘quvchilar ijtimoiy qadriyatlar va axloqiy masalalar bo‘yicha mustaqil
tadqiqotlar olib boradi.
Ijtimoiy moslashuv va madaniy muloqot ko‘nikmalarini rivojlantiradi
O‘quvchilar ijtimoiy muhitda o‘zini qanday tutish kerakligi haqida tushunchaga ega
bo‘lishadi.
Turli madaniyat, din, dunyoqarash va fikrlarni hurmat qilish ko‘nikmasi shakllanadi.
O‘quvchilar va talabalarni kasbiy jihatdan shakllantirishga yordam beradi. Ular o‘z kasbiga
nafaqat iqtisodiy manba sifatida, balki ijtimoiy mas’uliyat sifatida qaraydi. Kasb tanlashda axloqiy
tamoyillar va insoniy qadriyatlar asosida yo‘l tutishadi. Aksiologik yondashuvni ta’lim jarayonida
amalga oshirish yo‘llari
Ta’lim dasturlariga qadriyatlar asosidagi mavzularni kiritish. Milliy va umuminsoniy
qadriyatlar haqida maxsus darslar, modullar tashkil qilish.
Falsafa, ma’naviyat, tarix, adabiyot fanlarini qadriyatlar bilan bog‘langan holda o‘qitish.
O‘qituvchilar uchun aksiologik kompetensiyalarni rivojlantirish.O‘qituvchilarning psixologik-
pedagogik va aksiologik bilimlarini oshirish. Ma’naviy-axloqiy tarbiya berish metodikalarini
rivojlantirish.O‘quvchilar va talabalarni qadriyatlar asosida tarbiyalashga yo‘naltirish Ma’naviy-
ma’rifiy tadbirlar, seminarlar, loyiha ishlari tashkil qilish. Yoshlar orasida ijtimoiy loyihalar va
volontyorlik faoliyatini rivojlantirish. Oilaviy va maktab hamkorligini rivojlantirish. Ota-onalar
bilan hamkorlikda ma’naviyat va qadriyatlar asosida tarbiyaviy dasturlar ishlab chiqish.
Shaxsiy rivojlanish: Aksiologik yondashuvda talabalar faqat akademik bilimlarni egallash
bilan cheklanmay, balki o‘z shaxsini rivojlantirishga imkoniyat yaratadi. Bu yondashuv orqali ular
o‘zlarining axloqiy va estetik qadriyatlarini anglab, ijtimoiy hayotda faol va mas'uliyatli fuqarolar
sifatida yetishib chiqadilar.
Tanqidiy fikrlashni rivojlantirish: Aksiologik yondashuv talabalarni nafaqat o‘rgatilgan
bilimlarni qabul qilishga, balki ularni tahlil qilish va ularga nisbatan tanqidiy fikrlashni
rivojlantirishga ham o‘rgatadi. Bu yondashuv orqali o‘quvchilarda mantiqiy fikrlash, qaror qabul
qilish va ijtimoiy mas'uliyat hissi mustahkamlanadi.
Aqlli qaror qabul qilish: Aksiologik yondashuv asosida ta’lim olgan shaxslar ijtimoiy va
shaxsiy hayotda axloqiy qarorlar qabul qilishda, adolat, tenglik, hurmat va boshqalar kabi
qadriyatlarni hisobga olishadi.
Fevral, 2025-Yil
518
Madaniyatlararo muloqot: Aksiologik yondashuvning yana bir muhim jihati – turli
madaniyatlar, dinlar va ijtimoiy tizimlar orasidagi o‘zaro hurmat va tushunishni rivojlantirishdir.
Bu, ayniqsa globalizatsiya jarayonida muhim ahamiyatga ega bo‘lib, ta’lim jarayonida
madaniyatlararo muloqot ko‘nikmalarini shakllantiradi.
Axloqiy va estetik qadriyatlarning integratsiyasi: Aksiologik yondashuvda o‘quv jarayonida
nafaqat bilimlar, balki axloqiy va estetik qadriyatlar ham rivojlantiriladi. Bu esa talabalarda to‘g‘ri
va adolatli qarorlar qabul qilish, jamiyatga xizmat qilish va umumbashariy qadriyatlar asosida
yashashni o‘rgatadi. Aksiologik yondashuvning metodik imkoniyatlari
Aksiologik yondashuvning metodik imkoniyatlari talabalarga o‘z shaxsiy qadriyatlarini
shakllantirish va rivojlantirishda, shuningdek, o‘quv jarayonining turli bosqichlarida quyidagi
metodlarni qo‘llashni o‘z ichiga oladi:
Tajriba asosida o‘rganish: Talabalarga amaliy faoliyat orqali axloqiy va estetik qadriyatlarni
o‘rgatish. Bu metod talabalarni turli ijtimoiy va madaniy muhitlarda o‘zlarini to‘g‘ri tutishga va
mas'uliyatli bo‘lishga o‘rgatadi.
Diskussiya va munozara: Talabalarda tanqidiy fikrlash va ijtimoiy muammolar bo‘yicha fikr
yuritish qobiliyatini rivojlantirishda muhim metod bo‘lib xizmat qiladi. Bu metod orqali talaba
o‘zining va boshqalarning qadriyatlari haqida mulohaza yuritadi.
Qadriyatlar asosidagi integratsion yondashuv: Darslarda nafaqat ilmiy, balki axloqiy va estetik
qadriyatlarni birlashtirish. Bu orqali o‘quvchilar barcha sohalarda mutanosib rivojlanadilar.
Pedagogikada aksiyologik yondashuvlar yordamida amalga oshiriladigan ba'zi
metodologik yondashuvlar quyidagilarni o'z ichiga oladi:
Interfaol ta’lim: Aksiyologik yondashuvni ta’limda interfaol metodlar orqali, masalan, guruh
ishlari, munozara va o'yinlar orqali o'rgatish. Bu metodlar o'quvchilarning axloqiy va estetik
qarashlarini mustahkamlashga yordam beradi.
Vaziyatga asoslangan o'rgatish: Pedagoglar o'quvchilarga real hayotdan misollar keltirib, ularga
ijtimoiy va axloqiy vaziyatlarda qanday qarorlar qabul qilishni o'rgatadilar. O'quvchilarga axloqiy
muammolarni tanqidiy fikrlash orqali tahlil qilish va ularga o'z fikrlarini aniq va to'liq ifodalashni
o'rgatish. Bu, o'z navbatida, ular bilan bo'ladigan muloqotda axloqiy mas’uliyatni ta’minlaydi.
Aksiologik pedagogikaning ijtimoiy tarbiyadagi roli:Aksiologik pedagogika nafaqat individual
shaxsni, balki butun jamiyatni yaxshilashga yo'naltirilgan. Buning uchun ta’lim tizimi ijtimoiy
qadriyatlarni shakllantirish, axloqiy va estetik me’yorlarni o'rgatish orqali o'quvchilarda
jamiyatdagi ijtimoiy mas’uliyatni his qilishni shakllantiradi.
Fevral, 2025-Yil
519
Inson huquqlari va adolat: Aksiyologik yondashuvlar orqali o'quvchilar inson huquqlari, adolat va
tenglik kabi asosiy qadriyatlarni tushunib, ular bilan yashashni o'rganadilar.Ijtimoiy xizmat:
O'quvchilarga ijtimoiy xizmatning ahamiyatini tushuntirish, ularni jamiyatda muhim masalalarda
faol ishtirok etishga chaqirish. Aksiologik pedagogikaning jamiyatga ta’siri:
Aksiologik yondashuvlar pedagogikada faqat o'quvchilarni shakllantirish bilan cheklanib
qolmaydi. Ular ta’lim tizimi orqali jamiyatda sog'lom ijtimoiy muhitni yaratishga yordam beradi.
Bu, o'z navbatida, jamiyatning axloqiy va estetik darajasini oshirishga olib keladi. Ta’lim tizimida
aksiologik yondashuvlarning pedagogik imkoniyatlari insonni faqat bilimlar bilan boyitish emas,
balki ularni jamiyatning axloqiy, estetik va ijtimoiy qadriyatlariga asoslangan ravishda
tarbiyalashdir. Bu yondashuvlar orqali o'quvchilar faqat axloqiy qadriyatlarni o'zlashtirib qolmay,
balki ular jamiyatda to'g'ri qarorlar qabul qilish va ijtimoiy mas’uliyatni his etish bilan ham
shug'ullanadilar. Pedagogikada aksiologik yondashuvlar jamiyatni yaxshilashga xizmat qiladi,
chunki ular butun avlodni axloqiy va estetik jihatdan rivojlantirishga qaratilgan.
REFERENCES
1.
Zimnyaya, I. A. (2005).
Aksiologiya ta'lim tizimida
. Moskva: Pedagogika.
2.
Slastenin, V. A., & Isaev, I. F. (2002).
Pedagogika: Nazariya va amaliyot
. Moskva:
3.
Yermolayeva, S. I. (2011).
Ta'limda aksiyologik yondashuvlar va ularning metodikasi
.
Sankt-Peterburg: "Piter".
4.
Shchedrovitsky, G. P. (2004).
Ta'limda axloqiy va estetik qadriyatlar
. Moskva: Nauka.
5.
Kovaleva, E. S. (2013).
Aksiologik yondashuvlarning ta'lim jarayoniga ta’siri
. Sankt-
Peterburg: Akademiya.
6.
Baranov, V. A. (2010).
Pedagogik aksiyologiya: nazariy va amaliy jihatlar
. Moskva:
Logos.
7.
Derkach, A. A. (2001).
Pedagogik texnologiyalar va ta'limda aksiyologik yondashuvlar
.
Tashkent: O‘zbekiston Milliy Universiteti Nashriyoti.
8.
Alekseeva, T. N. (2008).
Ta'limda aksiologik yondashuvlar: nazariy va amaliy asoslar
.
Toshkent: O‘zbekiston Pedagogika Instituti.
