Mart, 2025-Yil
51
XALQ OG’ZAKI IJODINING DIDAKTIK VA TARBIYAVIY AHAMIYATI
Adizova Nigora Baxtiyorovna
BuxDPI dotsenti
Asadova Aziza Ikrom qizi
BuxDPI magistranti
https://doi.org/10.5281/zenodo.14984454
Annotatsiya.
Boshlang’ich ta’lim bosqichida o’quvchilarning ijodiy va nutqiy
qobiliyatlarini rivojlantirish muhim vazifalardan biridir. Xalq og’zaki ijodi ertaklar, maqollar,
topishmoqlar, tez aytishlar, doston va rivoyatlar boshlang’ich sinf o’quvchilarining nafaqat nutqiy
rivojlanishi balki, ularning axloqiy, mantiqiy va estetik tarbiyasida ham katta ahamiyat kasb etadi.
Ushbu maqola xalq og’zaki ijodi vositalarini dars jarayoniga integratsiya qilishning didaktik
asoslarni yoritishga qaratilgan bo’lib, bu jarayonni samarali tashkil etish yo’llarini tashkil etadi.
Tayanch tushunchalar:
xalq og’zaki ijodi, san’at, ijod, ertaklar, maqollar, topishmoqlar,
fikrlash, dars jarayoni, texnologiyalar, og’zaki nutq, boshlang’ich sinf o’quvchilari.
Xalq og‘zaki ijodi, milliy madaniyat va an'analar bilan chambarchas bog‘liq bo‘lib, uning
didaktik va tarbiyaviy ahamiyati juda katta. Bu ijod turining asarlari xalqning hayoti, qadriyatlari,
tarixi, urf-odatlari, e'tiqodlari, va dunyoqarashini o‘z ichiga oladi. Og‘zaki ijod, asosan, insonni
tarbiyalashda va unga axloqiy-ijtimoiy bilimlarni singdirishda muhim rol o‘ynaydi.
Xalq og‘zaki ijodining didaktik ahamiyati: bilimlarni uzatish: Xalq og‘zaki ijodi xalqning
tarixiy va madaniy tajribalarini yangi avlodlarga etkazishning samarali vositasidir. Masalan,
maqollar, hikmatlar, naql va afsonalar orqali insonlarga hayotiy darslar beriladi. Bu asarlar
bilimlarni osonlik bilan va qiziqarli shaklda yetkazish imkonini yaratadi. Dunyoqarashni
shakllantirish: Og‘zaki ijod xalqning dunyoqarashi, axloqiy qadriyatlari va g‘oyalari haqida
muhim ma'lumotlar beradi. Masalan, xalq og‘zaki ijodida adolat, halollik, mehnatsevarlik, iymon
kabi fazilatlar targ‘ib qilinadi. Tilni rivojlantirish: Xalq og‘zaki ijodi nafaqat tarbiya, balki tilning
rivojlanishida ham muhim ahamiyatga ega. U turli xil til vositalaridan foydalanish orqali til
boyligini va ifodaviyligini oshiradi.
Dunyoqarashni shakllantirish – bu insonning o‘zini, atrofidagi olamni, hayotdagi o‘rin va
maqsadini qanday tushunishi, qadriyatlar, g‘oyalar, e'tiqodlar, axloqiy me'yorlar va ijtimoiy-
nazariy tamoyillarni qabul qilish jarayonidir. Dunyoqarash, asosan, insonning hayotga bo‘lgan
munosabati, atrof-muhitga nisbatan qarashlari, va uning o‘ziga xos idealari va maqsadlarini
belgilab beradi.
Mart, 2025-Yil
52
Xalq og‘zaki ijodi esa dunyoqarashni shakllantirishda o‘ta muhim vosita bo‘lib, quyidagi
jihatlarda katta ahamiyatga ega: Axloqiy qadriyatlarni o‘rgatish: Xalq og‘zaki ijodi, ayniqsa,
maqollar, hikmatlar, afsonalar, xalq ertaklari orqali insonlarga axloqiy qadriyatlar, mas'uliyat,
adolat, halollik, o‘zaro hurmat, mehr-muhabbat kabi muhim tushunchalarni o‘rgatadi. Masalan,
maqollar "Mehnatning mevasini ko‘r", "Do‘stini sinama, yomonlik qilma" kabi axloqiy darslarni
berib, insonlarni yaxshi fe'l-atvorni rivojlantirishga undaydi. Milliy qadriyatlarni shakllantirish:
Xalq og‘zaki ijodi orqali milliy qadriyatlar, an'analar va madaniyat uzatiladi. Bu esa
insonni o‘z xalqining tarixiy, madaniy va milliy merosini anglashga yordam beradi. Xalq ertaklari
va afsonalaridagi qahramonlar, xalqning urf-odatlari, marosimlar haqida hikoyalar, o‘z xalqi va
uning qadriyatlariga nisbatan hurmatni oshiradi. Dunyo va inson o‘rtasidagi munosabatlarni
tushuntirish: Xalq og‘zaki ijodi, insonlarning o‘zaro munosabatlari va tabiat bilan bo‘lgan
aloqalarini tushuntirishda ham muhim ahamiyatga ega. Afsonalar va ertaklar ko‘pincha insonning
tabiat bilan hamjihatlikda yashashi kerakligini, tabiatni hurmat qilish zarurligini va uning
resurslarini ehtiyotkorlik bilan ishlatish kerakligini ta'kidlaydi. Koinot va hayotga qarash: Xalq
og‘zaki ijodidagi dostonlar, afsonalar va rivoyatlar insonni koinot va uning tartibiga bo‘lgan
qarashlarga yo‘naltiradi. Masalan, yerdagi yaxshilik va yomonlik, adolat va zulm kabi qarama-
qarshiliklar haqida gapiruvchi asarlar, insonlarga hayotning haqiqiy maqsadini anglashda yordam
beradi. Ijtimoiy normativlarni belgilash: Xalq og‘zaki ijodi orqali ijtimoiy normativlar, odob-
axloq, qadriyatlar va ijtimoiy jihatdan to‘g‘ri yoki noto‘g‘ri deb hisoblangan fe'l-atvorlar
ko‘rsatiladi. Bu normativlar, o‘z navbatida, insonlarning ijtimoiy muhitdagi rolini aniqlashga,
shuningdek, jamiyatda o‘z o‘rnini topishga yordam beradi. Shaxsiyatni rivojlantirish:
Xalq og‘zaki ijodidagi ko‘plab qahramonlar, harakterlar, tajriba va hikmatlar o‘quvchilarga
shaxsiyatini rivojlantirishda yo‘l-yo‘riq ko‘rsatadi. Ushbu asarlar orqali insonlar o‘zlarini kashf
etishga, maqsadlariga erishishga intilishadi, o‘z fe’l-atvorini yaxshilashga harakat qilishadi.
Xulosa qilib aytganda xalq og‘zaki ijodi dunyoqarashni shakllantirishda katta ahamiyatga
ega, chunki u orqali inson axloqiy, madaniy, ijtimoiy, va estetik qadriyatlarni o‘rganadi. Bu ijod
turi nafaqat tarixiy, balki zamonaviy hayotda ham insonlarning qanday yashashlari, qanday fe'l-
atvorni ko‘rsatishlari, o‘z atrofidagi olamga qanday munosabatda bo‘lishlari kerakligi haqida
muhim tushunchalarni beradi. Shuning uchun, xalq og‘zaki ijodining roli jamiyatdagi odamlarning
dunyoqarashini shakllantirishda katta o‘rin tutadi.
Xalq og’zaki ijodining tarbiyaviy ahamiyati: axloqiy va estetik tarbiya: Xalq og‘zaki ijodi
asarlari orqali insonlarga axloqiy va estetik qadriyatlar haqida darslar beriladi. Masalan, xalq
ertaklari va afsonalaridagi qahramonlar orqali yomonlikning oqibatlari va yaxshilikning
Mart, 2025-Yil
53
yuksakligi ko‘rsatiladi. Bu esa o‘quvchilarni yaxshi va yomonni ajrata olishga o‘rgatadi.
Tarbiyaviy norma va qoidalar: Og‘zaki ijodda mavjud bo‘lgan ko‘plab maqollar va hikmatlar
tarbiyaviy qoidalar sifatida insonlarga axloqiy masalalarda yo‘l-yo‘riq ko‘rsatadi. Masalan,
"Ishonchni o‘g‘irlama", "Mehr-muhabbatni ko‘r, muhabbatni top", kabi maqollar insonlarni ijobiy
fe'l-atvorni shakllantirishga undaydi. Milliy identitetni saqlash: Xalq og‘zaki ijodi orqali milliy
identitetni saqlash va uning qadriyatlarini avloddan-avlodga yetkazish mumkin. Tarixiy va
madaniy xotiralarni saqlash, xalqning birligini mustahkamlashda ham katta rol o‘ynaydi.
Xulosa qilib aytganda, xalq og‘zaki ijodining didaktik va tarbiyaviy ahamiyati insonni
axloqiy, madaniy va estetik jihatdan tarbiyalashda, uning dunyoqarashini shakllantirishda va tilni
rivojlantirishda o‘ta muhim ahamiyatga ega. Bu ijod turlari nafaqat o‘rgatadi, balki insonni
ijtimoiy mas'uliyat va axloqiy jihatdan to‘g‘ri yo‘naltiradi.
REFERENCES
1.
Bakhtiyorovna, A. N. (2023). Divergent Thinking in Primary School Students Development
Model and Teacher’s Duties.
Journal of Intellectual Property and Human Rights
,
2
(9), 17-
23.
2.
Adizova, N. (2023).
BOSHLANG‘ICH SINF O‘QUVCHILARINING DIVERGENT
FIKRLASHLARINI RIVOJLANTIRISH METODIKASI
.
Молодые ученые
,
1
(13), 200-202.
3.
Adizova,
N.
(2023).
O‘QUVCHILARNING
DIVERGENT
FIKRLASHINI
RIVOJLANTIRISHDA MUAMMOLI TA’LIM TEXNOLOGIYASINING O‘RNI VA
AHAMIYATI.
Педагогика и психология в современном мире: теоретические и
практические исследования
,
2
(12), 35-38.
4.
Adizova, N. B., & Olimova, S. U. (2023, September).
BOSHLANG’ICH SINFLARDA ONA
TILI DARSLARINI TASHKIL QILISHDA INTERFAOL METODLARNING O’RNI VA
AHAMIYATI.
In
The Role of Sciences in the Formation of Unusual Thinking Skills in Young
Students: International Scientific-Practical Conference (Czech).
(pp. 85-87).
5.
Baxtiyorovna, N. A. (2023). BOSHLANG ‘ICH SINF O‘QUVCHILARINI SINFDAN
TASHQARI
DARSLARDA
DIVERGENT
FIKRLASHINI
SHAKLLANTIRISH.
PEDAGOGS jurnali
,
1
(1), 543-543.
6.
Adizova, N. B., & Ibrohimova, F. (2023). O‘QUVCHI-YOSHLAR MAʼNAVIY
TAFAKKURINI TARBIYALASHDA MAʼNAVIY VA MAʼRIFIY ISHLARNING
AHAMIYATI.
PEDAGOGS jurnali
,
1
(1), 553-553.
Mart, 2025-Yil
54
7.
Bakhtiyorovna, A. N. (2023). VIEWS ON THEORETICAL ISSUES OF DIVERGENT
THINKING IN SCIENTIFIC RESEARCH.
International Journal of Pedagogics
,
3
(06),
17-21.
8.
Bakhtiorovna, A. N. (2023). DEVELOPMENT OF DIVERGENT THINKING AND
SPEECH OF PRIMARY SCHOOL STUDENTS.
International Journal of Advance
Scientific Research
,
3
(06), 46-51.
