Aprel, 2025-Yil
230
PSIXOLOG -TRENERLER TOPARLARǴA TRENIN’ SHÓLKEMLESTIRIWDE
TIYKARǴI INDIVIDUAL PSIXOLOGIYALIQ IZERTLEWLER
Turemuratova Aziza Begibaevna
Berdaq atındaǵı Qaraqalpaq mámleketlik universiteti assistenti.
Turganbaeva Gulbanu Aytbay qizi
Berdaq atındaǵı Qaraqalpaq mámleketlik universiteti studenti.
Karimova Miyassar Koblan qizi
Berdaq atındaǵı Qaraqalpaq mámleketlik universiteti student.
https://doi.org/10.5281/zenodo.15237840
Annotatsiya.
Bul izertlew toparlarda psixologiyalıq trenin’lerdi shólkemlestiriwdiń
ulıwma qaǵıydaları hám psixolog -trenerlerge trenin’di basqarıwda zamanagóy pedagogikalıq -
psixologiyalıq metodikalıq qóllanbalardan paydalanıwdıń áhmiyetli tárepleri haqqında
maǵlıwmatlar keltirip ótilgen. Bul maǵlıwmatlar tiykarında psixolog -trenerler ózlerine kerekli
bolǵan metodikalıq usıllardan paydalanǵan halda trenin’lerdi shólkemlestiriwleri múmkin.
Gilt sózler:
Psixologiyalıq izertlewler, psixologiyalıq trenin’, trenin’ qaǵıydaları, psixolog
-trener, trener qábileti, pedagogikalıq uqıp, psixologiyalıq potencial.
PSIXOLOG-TRENERLAR GURUHLARGA TRENING TASHKILLASHTIRISHDA
ASOSIY INDIVIDUAL PSIXOLOGIK TADQIQOTLAR
Annotatsiya.
Ushbu tadqiqot guruhlarda psixologik treninglarni tashkil qilishning umumiy
qoidalari va psixolog-trenerlarga treningni boshqarishda zamonaviy pedagogik-psixologik
metodik qo'llanmalardan foydalanishning ahamiyatli taraflari haqida ma'lumotlar keltirib
o'tilgan. Bu ma'lumotlar asosida psixolog-trenerlar o'zlariga kerakli bo'lgan metodik usullardan
foydalangan holda treninglarni tashkil qilishlari mumkin.
Kalit so’zlar:
Psixologik tadqiqotlar, psixologik trening, trening qoidalari, psixolog-
trener, trener qobiliyati, pedagogik mahorat, psixologik salohiyat.
PSYCHOLOGIST-TRAINERS CONDUCT BASIC INDIVIDUAL PSYCHOLOGICAL
RESEARCH WHEN ORGANIZING GROUP TRAINING
Abstract.
This study provides information on the general rules for organizing
psychological training in groups and the important aspects of using modern pedagogical and
psychological methodological guides in conducting training for psychologist-trainers. Based on
this information, psychologist-trainers can organize trainings using the methodological methods
they need.
Aprel, 2025-Yil
231
Keywords: Psychological research, psychological training, training rules, psychologist-
trainer, trainer skills, pedagogical skills, psychological potential.
Topardaǵı basqarıw jaǵdayı baslawshınıń qaysı rolde qatnasıwı menen bir tárepten, ekinshi
tárepten bolsa onıń jeke sıpatları menen baylanıslı ekenligin baqlawımız múmkin. Basqarıw
usılınıń klassifikaciyası boyınsha kishi toparlarda tómendegi usıllarda basqarıw jaǵdayları bar:
avtoritar, demokratiyalıq, liberal. Trenin’ toparın basqarıw álbette basshınıń stiline tikkeley
baylanıslı boladı, bunda processlerdiń jumsaq yamasa qattılıǵına da itibar qaratılıwı zárúr.
T.Visokinska-Gonserdin pikirinshe, "Direktiv psixoterapevt procesti basqaradi,
qadaǵalaydi hám ózi ǵárezsiz túrde toparlıq normalardı qollanadı hám hár bir jaǵdayǵa óz
túsiniklerin beriwge háreket etedi. Direktorı emes psixoterapevt bolsa topar qatnasıwshılarına óz
betinshe qarar qabıl etiw imkaniyatın beredi, olardıń ózleri talqılaw ushın tema tańlaydı, olardıń
is-háreketlerin baqlamaydı, waqıttı sheklemeydi, topar normalarına ámel etiwi haqqındaǵı
sózlerden paydalanılmaydı, bir sóz benen aytqanda toparǵa ǵárezsizlik beredi, bunda topar ózin-
ózi basqarıwǵa úyrenedi. Qayta baylanıs hár bir trenin’ toparları ushın eń kerekli bolǵan
jaǵdaylardan biri esaplanadı. Hár bir trenin’ procesinde álbette qayta baylanıs komponentleri
bolıwı zárúr. Trenin’niń nátiyjeli bolıwında álbette qayta baylanıstıń ornı sheksiz. Trenin’ usılları
haqqında túrli ádebiyatlarda túrlishe berilgen, olar júdá kóp esaplaydı. Hár bir avtor trenin’
usılların túrlishe túsinedi, hár bir avtordıń ózi ushın jaqın bolǵan usılları bar olar usı usıllardan
paydalanıwdı jaqsı kóredi. Tiykarǵı trenin’ usıllarına toparlıq sóylesiw hám álbette
psixogimnastikanı aytıp ótiw orınlı. Kópshilik izertlewshiler bul jagdaylardı trenin’
metodologiyası dep atawdi jaqsı kóredi. Birinshi bólimde trenin’ ámeliy psixologiyanıń metodları
sistemasında analizlengen edi. Bul tiykarınan kliyent penen islegen waqıtta paydalı bolatuǵını
aytıp ótilgen edi. Biziń turmıs iskerligimiz dáwirinde túrli qubılıslar júz beredi. Bul jagdaylardı
sezinip biz hár qıylı turmıslıq tájiriybelerge iye bola baslaymız hám olardı sheshiwde kónlikpeler
toplaymız. Trenin’te de tap usınday jumıs ámelge asırılıwı kerek boladı. Usıl bul maqsetke
erisiwde biliw arqalı qollanılatuǵın jaǵdaylardan biri esaplanadı. Trenin’ usılları haqqında sóz
etkende bwl usıllar tikkeley subyektke baǵdarlanǵanlıǵın tán alıwımız kerek. Anıq etip aytqanda
eki túrli tipke mólsherlengen individual hám toparlıq. Sonnan kelip shıqqan halda trenin’ usılların
klassifikaciyalaw múmkin, olar qatnasıwshılarǵa baǵdarlanǵan bolıwı múmkin. Trenin’ usılları
úsh basqıshta bolıwı múmkin: Topar ishinde - ayrıqsha qatnasıwshı menen, bul tiykarınan
trenerdiń bir qatnasıwshıǵa tásir etiw nátiyjesinde júz beredi, bunda bir qatnasıwshı menen trener
psixokorrekciyalıq xızmetti yamasa kenesti túsindirip atırǵan waqıtta kózge taslanıwı múmkin.
Aprel, 2025-Yil
232
Jáne bul usıl psixoterapiya usılların túsindirip atırǵan waqıtta ámelge asırılıwı múmkin.
Bul usılda baqlawshılardıń bolıwı talap etiledi. Hámme ushin áhmiyetli bolgan temalardı
bir adam menen talqılaganda qollanıladı. Topar arqalı-topardaǵı bar imkaniyatlardan paydalanǵan
halda topar arqalı tásir etiw múmkin boladı, bul joqarıdaǵı jaǵdaylardı esletedi, biraq baslawshı
jasırın túrde birneshe qatnasıwshılarǵa tásir etiw ushın topar rezervlerinen paydalanadı (bunda
álbette psixologiyalıq járdem kórsetiw ushın qollanıladı, olardı basqarıw ushın emes). Trenin’
usılların tallawda individual hám toparlıq processler esapqa alınıwı kerek boladı, bunda trenerdiń
jumısı da ámelge asırıladı. Trenin’te kóplegen waqıyalar júz beriwi kerek, áyne waqıyalar
trenin’niń áhmiyetli tiykarları sıpatında talqılanadı. Waqıya joq eken-trenin’ te joq esaplanadı.
Waqiyalar júz beriwi ushin trener óziniń belsendiligin bagdarlap turiwi kerek boladı. Basqasha
aytqanda trener haqıyqatlıq principine tiykarlanıp háreket etiwine tuwra keledi. Metologiyalıq
kózqarastan, waqıya bul hárekettiń waqıtta hám zamanda júzege keliwi is-háreketi esaplanadı.
Endi trenin’ usıllarına túsinik beriw múmkin.
Demek, trenin’ usılları bul - qatnasıwshılardıń ómir iskerligin, maqsetlerin, oǵan erisiw
jolların ámelge asırıwda qatnasıwshılardıń belsendiligin arttırıwshı usıllardan esaplanadı.
Trenin’ usılların ámelge asırıwdıń áhmiyetli principleri.
• Topar tárizindegi psixologiyalıq jumıstıń abzallıqları
• Toparlıq normalar
• Toparda roller poziciyası
• Topar awızbirshiligi túsinigi
• Trenin’ toparlarında gomogenlik hám getrogenlik.
• Oqıw toparınıń sapa quramı
• Oqıw toparınıń muǵdarlıq quramı
Trenin’ jumısınıń maqseti
Trenin’ toparları psixoterapiya, psixokorrekciya hám oqıtıw menen birgelikte ótedi. Oqıw
toparlarında tómendegi maqsetlerde ámelge asırıladı:
• qatnasıwshılardıń mashqalaların izertlep hám olarǵa psixologiyalıq járdem beriw;
• psixologiyalıq salamatlıqtı saqlaw hám subyektiv jaǵdaylardı jaqsilaw;
• psixologiyalıq nızamlıqlardı, mexanizmlerdi hám shaxslar aralıq baylanıslardı úyreniw
hám onıń adamlar menen baylanısına tásirin analiz etiw;
• Qatnasıwshılardıń ózin-ózi izertlewin hám sanasınıń rawajlanıwın úyreniw yamasa
emcional jaǵdaylardıń ózgeriwin aldın alıw;
• jeke rawajlanıw procesine tásir kórsetiw hám dóretiwshilik potencialdı rawajlandırıw.
Aprel, 2025-Yil
233
Waqiyalıq principi trenin’niń hámme jaǵdaylarında qatnasadı, ol trenin’ usıllarınıń tiykarı
esaplanadı. Demek, trenin’niń ózine tán principleri bar, olar tómendegiler bolip esaplanadı: 1)
xizmetti shólkemlestiriw; 2) mákandı shólkemlestiriw; 3) waqıttı shólkemlestiriw. Waqiyalılıq
principi. Bul princip tómendegishe ámelge asırıladı, trenin’ waqtında psixologtıń xızmetinde
belgili bir waqıyalarǵa aylanǵan shinj'r sıpatında ámelge asırılıwı kerek boladı. Bunda sirtqi hám
ishki sezimler bir waqiyalarga aylanıwı zárúr boladı. Basqasha aytqanda, trenin’ hár bir
qatnasıwshı ushın bir waqıyaǵa aylanıwı talap etiledi. Usı jaǵdayda ǵana qatnasıwshınıń jeke is-
háreketleri júzege keledi hám sonda ǵana onda ózgerisler júz bere baslaydı.
Bul jaǵdaylarda trenin’ hár bir is-háreketin ańlaw óz imkaniyatların ósiriw arqalı júz beriwi
múmkin. Trenin’ dawamında qandayda bir waqıyalar júz berse, qatnasıwshılardıń ózgeshelikleri,
ózine tánligi hám dúnyaǵa bolǵan múnásibetleri de ózgeredi. Buni tómendegi misal arqalı
túsindirip beremiz: Psixolog úlken klass oqıwshıları menen kásip tańlaw temasında trenin’
sabaqların alıp barmaqta. Alıngan metodikalarınıń nátiyjelerine qaray, psixolog barlıq
oqıwshılarǵa individual túrde másláhát beriwi, bul jaģdayda qaysı orında orın bar ekenligin
túsindirip ótiwi de múmkin, yaki bolmasa arnawlı kásiplik shınıǵıwlar qollanılatuģın trenin’
bagdarlamasın islep shiģip olardı usi trenin’ge qatnasıwģa tartıw múmkin, bul trenin’de oqıwshı
ózi ushın qızıģatuģın kásiplerdi ózi anıqlaydı hám ózin kórsetedi, ol ózinde jana qábilet hám jana
imkaniyatlardı ashiwi múmkin. Bul jaǵdayda oqıwshılar ózleriniń ishki ózgesheliklerin sırtqı
dúnya menen tıǵızlıǵın talqılay aladı. Metaforalastırıw principi. Bul jerde metafora túsinigin
simvollar menen baylanıslılıq nızamlıqları tallanadı. Simvol-bul birlik, óz ara tolıqtırıwshı, belgi
esaplanadı. Metafora bolsa bir biylikti ekinshisine ótkeriw halatı esaplanadı. Basqasha aytqanda,
metafora arqalı bir keńislikte ekinshi keńislikke ótiw imkaniyatı boladı. Eger trenin’
qatnasıwshıları basqa insanda ózin ańlasa, ol menen birlikti sezse ǵana metaforalastırıw principi
unamlı juwmaqlanǵan dep esaplanadı. Bul usıldan simvollar usılında paydalanıw múmkin.
Transspektivalıq principi. Bul principke muwapıq psixolog ótmish hám keleshek
haqqındaǵı jaǵdaylardı trenin’ qatnasıwshılarınıń sanasında jarata alıwı kerek boladi. Bunda waqıt
aralıqların bir-birine baylanıstırıp ketiwi talap etiledi. Waqıt aralıǵı salıstırmalı jaǵday ekenligi
belgili. Psixologiyalıq waqıt cikl jaǵınan túrlishe ótiwi múmkin. Bir nárse anıq, bolıp atırǵan
waqıyalar tek ǵana házirgi jaǵdaydı emes, al ótmishti hám keleshekti de ózgertiwi múmkin. Bul
jaǵdaylardı psixoanaliz hám NLP arqalı ózgertiw múmkin boladı. Sonı atap ótiw múmkin, ótmish
hám keleshek transpektiva usılında tallanıwı hám ózgertiliwi múmkin. Waqıyalardıń
transpektivligi insanǵa ótmishti hám keleshekti ózgertiw imkaniyatın beredi. Trenin’ waqtında
waqıyalar hár qıylı usıllarda payda boladı.
Aprel, 2025-Yil
234
Usı jaǵdaydan kelip shıqqan halda waqıt hám zaman kórsetkishlerin paydalanıw maqsetke
muwapıq. Bunda qatnasıwshılardıń belsendiligin qashan hám qalay ámelge asırılıwın qadaǵalaw
múmkin. Birinshiden, waqiyalar treninnen aldın júz bergen boliwi múmkin, bul waqiyalar jaģımlı
yamasa jaģımsız boliwi, olar ózine isenimdi qáliplestiriwi yamasa psixologiyalıq jaqtan ziyan
jetkeriwi, konstruktiv yamasa destruktiv, ishki hám sirtqi boliwi múmkin. Kliyent trenin’ge usi
waqiyalar tásirinde keliwi múmkin, tap usi waqiyalar menen toparda islewge tuwri keledi.
Ekinshiden, bul trenin’te júz bergen waqıyalar. Bul usı jerde hám házir principine
tiykarlanadı. Bular insayt, katarsis, real konfliktler, basqa adamdı seziw hám basqalar boliwi
múmkin. Bul waqiyalarsız ekvivalentlik principin qollanıw múmkin emes, kliyent barlıq nárselerdi
ózlestiriwdi qáleydi, bul bolsa kliyentte real ózgerislerdi támiyinleydi.
Úshinshiden, ele júz
bermegen waqıyalar, bular trenin’lerden keyin júz beriwi múmkin. Trenin’ dawamında bul waqıya
hám hádiyseler tallanadı, modellestiriledi. Olar repititaciya formasınan ámelge asırılıwı múmkin.
Trenin’ waqtında júz berip atırǵan bul waqıyalar keleshekke qaratılǵan.
Paydalanılģan ádebiyatlar
1.
Turemuratova, Aziza, Rita Kurbanova, and Barno Saidboyeva. "EDUCATIONAL
TRADITIONS IN SHAPING THE WORLDVIEW OF YOUNG PEOPLE IN FOLK
PEDAGOGY." Modern Science and Research 2.10 (2023): 318-322.
2.
Turemuratova, Aziza. "TRADITIONS OF FORMING THE SPIRITUAL AND MORAL
WORLDVIEW OF YOUNG PEOPLE IN PEDAGOGY." Евразийский журнал
академических исследований 3.7 (2023): 225-229.
3.
Dauletova, G. M. "O’SMIRLIK YOSHDAGI PSIXOLOGIK O’ZGARISHLAR."
ХАБАРШЫСЫ 3 (2022): 81.
4.
Begibaevna, Turemuratova Aziza, Kujamuratova Gulnaz Jumabayevna, and Iskendarova
Shayra
Sabirovna.
"PEDAGOGICAL
MECHANISMS
OF
DEVELOPING
COLLABORATIVE SKILLS OF STUDENTS BASED ON A MULTI-VECTOR
APPROACH." International Journal of Pedagogics 4.09 (2024): 55-62.
5.
Begibaevna, Turemuratova Aziza. "APPLYING METHODS THAT IMPROVE
STUDENTS'COLLABORATIVE
SKILLS
BASED
ON
MULTI-VECTOR
PEDAGOGICAL APPROACHES." European International Journal of Pedagogics 4.11
(2024): 178-182.
6.
Begibaevna, Turemuratova Aziza, and Asamatdinova Bazargul Bakhadirovna.
"PEDAGOGICAL
FOUNDATIONS
OF
DEVELOPING
Aprel, 2025-Yil
235
STUDENTS'COLLABORATIVE
SKILLS
BASED
ON
A
MULTI-VECTOR
APPROACH." European International Journal of Pedagogics 4.11 (2024): 183-187.
7.
Begibaevna,
Turemuratova
Aziza,
and
Ayimbaeva
Aynura
Rustamovna.
"PEDAGOGICAL ANALYSIS AND ESSENCE OF MULTI-VECTOR APPROACHES
IN IMPROVING STUDENTS'COLLABORATIVE SKILLS BASED ON THE
EDUCATIONAL PROGRAM." CURRENT RESEARCH JOURNAL OF PEDAGOGICS
5.11 (2024): 88-92.
8.
Begibaevna, Turemuratova Aziza. "THE ROLE OF PEDAGOGICAL METHODS
BASED ON MULTI-VECTOR APPROACHES IN MODERN EDUCATION IN
IMPROVING STUDENTS'COLLABORATIVE SKILLS." CURRENT RESEARCH
JOURNAL OF PEDAGOGICS 5.11 (2024): 98-102.
9.
Begibaevna, Turemuratova Aziza, Kushbaeva Indira Tursinbaevna, and Dawletmuratova
Raxila
Genjemuratovna.
"THE
MAIN
ESSENCE
OF
DEVELOPING
STUDENTS'COLLABORATIVE
SKILLS
BASED
ON
MULTI-VECTOR
PEDAGOGICAL
APPROACHES
IN
MODERN
EDUCATION."
CURRENT
RESEARCH JOURNAL OF PEDAGOGICS 5.09 (2024): 43-46.
10.
Jarilkapovich, Matjanov Aman. "Program Technology for Choosing an Effective
Educational Methodology Based on Modern Pedagogical Research in The Educational
System." CURRENT RESEARCH JOURNAL OF PEDAGOGICS 6.02 (2025): 30-33.
11.
Jarilkapovich, Matjanov Aman. "USE OF PEDAGOGICAL METHODS BASED ON
THE MODERN EDUCATIONAL PROGRAM TO INCREASE THE EFFECTIVENESS
OF EDUCATION." European International Journal of Pedagogics 4.06 (2024): 26-33.
12.
Kurbanova, R. J., and B. E. Saidboeva. "MAKTAB VA OILADA ESTETIK TARBIYANI
SHAKLLANTIRISH
JARAYONIDA
O'QUVCHILARNING
AKSIOLOGIK
DUNYOQARASHINI RIVOJLANTIRISH." Inter education & global study 9 (2024):
114-121.
