Mart, 2025-Yil
100
PSIXOLOGIK TRENINGLARNING USLUBIY MUMMOLARI VA KOLLOBORATIV
TA’LIMDA GURUH MUAMMOLARI
Turemuratova Aziza Begibaevna
Qoraqalpoq davlat universiteti “Pedagogika va psixologiya” kafedrasi assistenti.
Seytmambetova Farogʻat Ilhom qizi
Qoraqalpoq davlat universiteti talabasi.
Masharipova Nazokat Alisher qizi
Qoraqalpoq davlat universiteti talabasi.
https://doi.org/10.5281/zenodo.15178208
Annotatsiya:
Ushbu tadqiqotda kolloborativ ta’lim jarayonlarida psixologik treninglarning
uslubiy muammolari va pedagogik tarafdan kelib chiqqan talabalar guruhi muammolari haqida
batafsil ma’lumotlar keltirib o’tilgan. Psixologik treninglarda uslubiy muammolarni bartaraf etish
bo’yicha ko’pchilik xorijiy olimlarimiz tadqiqotlarni amalga oshirgan. Psixologik treninglarni
ta’limda qo’llashning zamonaviy usullaridan foydalangan holda amalga oshirilgan tadqiqot
natijalari o’z samarasini bergan desak yanglishmaymiz. Psixologik treningda uslubiy muammo
kelib chiqishini asosiy sababi ta’limda noto’g’ri pedagogik metodlardan foydalanish bo’lishi
mumkin degan fikrdamiz.
Kalit so’zlar:
Psixologik trening, psixologik metodlar, kolloborativ ta’lim, pedagogik
metodlar, individual yondashuv, uslubiy psixologik muammolar, guruh muhokamasi, psixologik
mashqlar, aqliy hujum metodi.
METHODOLOGICAL ISSUES OF PSYCHOLOGICAL TRAINING AND GROUP
PROBLEMS IN COLLABORATIVE LEARNING
Abstract.
This study provides detailed information on the methodological problems of
psychological training in collaborative learning processes and the problems of student groups
arising from the pedagogical side. Many of our foreign scientists have conducted research on
eliminating methodological problems in psychological training. It would not be wrong to say that
the results of the research carried out using modern methods of applying psychological training in
education have yielded results. We believe that the main reason for the emergence of
methodological problems in psychological training may be the use of incorrect pedagogical
methods in education.
Mart, 2025-Yil
101
Key words:
Psychological training, psychological methods, collaborative learning,
pedagogical methods, individual approach, methodological psychological problems, group
discussion, psychological exercises, brainstorming method.
МЕТОДОЛОГИЧЕСКИЕ ВОПРОСЫ ПСИХОЛОГИЧЕСКОГО ТРЕНИНГА И
ГРУППОВЫЕ ПРОБЛЕМЫ В СОВМЕСТНОМ ОБУЧЕНИИ
Аннотация.
В данном исследовании представлена подробная информация о
методологических проблемах психологической подготовки в процессах совместного
обучения и проблемах студенческой группы, обусловленных педагогикой. Большинство
наших зарубежных ученых провели исследования по устранению методических проблем в
психологической подготовке. Не будет ошибкой сказать, что результаты исследований,
проведенных с использованием современных методов применения психологического
тренинга в образовании, принесли свои плоды. Мы считаем, что основной причиной
методических проблем в психологической подготовке может быть использование
неправильных педагогических методов обучения.
Ключевые слова:
Психологический тренинг, психологические методы, совместное
обучение, педагогические методы, индивидуальный подход, методические психологические
проблемы, групповая дискуссия, психологические упражнения, метод мозгового штурма.
KIRISH
Psixologik trening mashg'ulotlarida ishlatiladigan turli xil psixologik mashqlar,
o’qituvchilarning o’qitish texnikalar va pedagogik metodlarni tashkil qilishda psixologlar
texnikalarning xilma-xilligiga qaramay, bir nechta asosiy psixologik trening usullarida uslubiy
muammolarni ajratib ko'rsatish mumkin. Ularning ko’pchiligi kolloborativ ta’lim (ya’ni talabalar
guruh bo’lib kolloborativ ta’lim jarayonida) an'anaviy ravishda guruhli bahs va vaziyatli rolli
muzokaralarni o'z ichiga oladi. Bundan tashqari, tadqiqotchilar – psixologik treningning uslubiy
muammolarini bartaraf etuvchi nazariyotchilari va psixolog amaliyotchilari, shaxslararo sezgirlikni
o'rgatish orqali o'zini psixofiziologik boshqarishga asoslangan metodlar, shu jumladan jamaoviy
holda kolloborativ ta’limda talabalarning idrok etishga qaratilgan sezgirlikni oshirish kabi
mashg’ulotlarni treningning asosiy usullari qatoriga qo'shishni taklif qilishadi.
Shuningdek, psixologik trening ishlarida meditative metodlar va ogohlantiruvchi (o'z-o'zini
gipnoz qilishni o'rgatish uchun) metodlardan foydalanish pedagog-psixologlarga tavsiya etiladi.
Psixologik treninglarni tashkil etish asosan tayyorgarlikda guruhdagi munozara - bu har qanday
munozarali masalani birgalikda (kolloborativ) muhokama qilish, bu to'g'ridan-to'g'ri muloqot
Mart, 2025-Yil
102
jarayonida guruh a'zolarining fikrlari, pozitsiyalari va munosabatlarini aniqlashtirishga (ehtimol
o'zgarishga, muloxaza qilish, erkin fikrlarni yuritish) imkon beradi. Treningda guruh
muhokamasidan ishtirokchilarga psixologik treninglarda kelib chiqqan muammoni har xil nuqtai
nazardan qarash imkoniyatini berish uchun ham foydalanishi mumkin (bu o'zaro rahbarlik va
guruhning boshqa a'zolaridan yangi ma'lumotni qabul qilishga qarshilikni kamaytiradigan o'zaro
pozitsiyalarni aniqlaydi) va individual tahlil orqali guruhni aks ettirishning psixologik uslubiy
mummoni bartaraf etish usuli sifatida amalga oshiriladi. Natijada ushbu tajriba guruhning birligini
kuchaytiradi va shu bilan birga ishtirokchilarni o'zining olamini namoyon qilishga yordam beradi.
Kolloborativ ta’limda psixologik treninglarni amalga oshirishda guruh muhokamasi
shakllarini tasniflash uchun turli sabablar mavjud degan fikrdamiz. Strukturali muhokamalarda
psixologik treningda uslubiy muammolar kelib chiqishining asosiy sabablari muhokama mavzusi
belgilanadi va ba'zan ularning tartibi aniq tartibga solinadi. Tuzilmagan munozaralar olib
boruvchining passiv psixologik uslubiy muammo metodikasi roli bilan ajralib turadi, ularning
mavzulari o’zlari xohlaganicha tanlanadi, munozara vaqti rasmiy ravishda cheklanmagan holda
psixologik trening shartlari jamoa qoidalari tushintiriladi. Bundan tashqari, Psixologik treningda
psixologlar tematik munozaralarni ko'rib chiqish mumkin, bunda treningning barcha ishtirokchilari
uchun muhim bo'lgan mavzular muhokama qilinadi; o'tmish tajribasiga asoslangan biografik; guruh
a'zolarining o'zaro munosabatlarining tuzilishi va mazmuni bo'lgan interfaol usullar, pedagogik-
psixologik asoslangan manbalardan foydalaniladi.
Munozara usullari turli xil vaziyatlarni tahlil qilishda, mashg'ulot qatnashchilari hayoti yoki
hayotidan, psixolog tomonidan taklif qilingan shaxslararo o'zaro munosabatlardagi murakkab
vaziyatlarni tahlil qilishda va boshqa holatlarda psixologik metodlar qo'llaniladi. O'yin usullariga
situatsion rol o'ynash, didaktik, ijodiy, tashkiliy-faollik, taqlid, ishbilarmonlik o'yinlari kiradi.
Treningda o'yin usullaridan foydalanish, ko'plab tadqiqotchilarning fikriga ko'ra juda
samarali hisoblanadi. Guruh (kolloborativ holatda) ishining birinchi bosqichida o'yinlar
ishtirokchilarning ruxiy tushkunlik va aqliy zo'riqishini yengish uchun, psixologik himoyani
og'riqsiz olib tashlashning sharti sifatida foydalidir. Psixologik treningga asoslangan o'yin usuli juda
tez-tez ehtiyotkorlik bilan, muloqot qiyinchiliklari va jiddiy psixologik muammolar mavjudligini
osongina aniqlashga imkon beradigan diagnostikalarga asoslangan holda o'z-o'zini diagnostika
qilish vositasiga aylanadi. O'yin tufayli psixologik trening jarayoni jadallashadi, yangi xulq-atvor
ko'nikmalari, og'zaki va og'zaki bo'lmagan muloqot ko'nikmalari tarkib toptiriladi va boshqa
atrofdagi odamlar bilan maqbul o'zaro ta'sir qilish usullari o'rganiladi.
Mart, 2025-Yil
103
Ijtimoiy idrokni rivojlantirishga qaratilgan usullar, boshqa odamlarni, o'zlarini, o'z
guruhlarini idrok etish, tushunish va baholash qobiliyatini rivojlantiriradi. Mashg'ulotlar davomida
maxsus ishlab chiqilgan psixologik mashqlar yordamida ishtirokchilar boshqalar ularni qanday
qabul qilishlari, o'zlarini idrok qilishlari qanchalik aniqligi haqida og'zaki va og'zaki bo'lmagan
ma'lumotlarga ega bo'ladilar. Ular idrok ob'ektini chuqur aks ettirish, semantik va psixologik
baholash talqini ko'nikmalariga ega bo'ladilar. Ishtirokchilarning ushbu mashq kelajakda ularga
beradigan yoki berishi mumkinligi haqidagi fikrini shakllantirish jarayonini boshqarish orqali
yetakchi ularni yanada kolloborativ ko’nikmalarini rivojlanishini (psixologik trening jarayonida
olgan rivojlanishidan tashqari) dasturlashi mumkin. Psixologik trening jarayonida “Aqliy hujum”
metodining mohiyati jamoa hamkorligi (kolloborativ holatda tuzilgan jamoalar) asosida uslubiy
psixologik muammoni yechish jarayonlarini vaqt bo`yicha bir qancha bosqichdagi (g`oyalarning
generatsiyalash, ularni tanqidiy va konstruktiv holatda ishlab chiqish) ajratishdan iborat bo’ladi.
Psixologik trening jarayonida “Aqliy hujum” metodidan maqsadli foydalanish ijodiy
nostandart tafakkurlashni rivojlantirish garovi hisoblanadi. “Aqliy hujum” metodini uyushtirish
birmuncha sodda bo`lib unda ta'lim mazmunini o`zgartirish jarayonida foydalanish bilan birgalikda
ishlab chiqarigsh psixologik uslubiy muammolarining yechimini topishda ham juda qo`l keladi.
Dastlab guruh yig`inlari va ularning oldiga psixologik muammo qo`yiladi. Bu psixologik
muammo yechimi to`g`risida barcha ishtirokchilar o`z fikrlarini bildiradilar. Bu bosqichda hech
kimning o`zga kishi g`oyalariga “hujum” qilishi yoki baholashiga xaqqi yo`q.
Demak, “Aqliy hujum” yo`li bilan qisqa minutlarda o`nlab g`oyalarni yuzaga chiqish
imkoniyatlari mavjud bo`ladi. Aslini olganda g`oyalar sonini aqlga kiritish asosiy maqsad emas,
ular psixologik muammo yechimini oqilona ishlab chiqish uchungina asos bo`ladi. Bu metod
shartlaridan biri hech qanday tashqi ta'sirsiz qatnashuvchilarning har biri faol ishtirokchi bo`lishi
kerak. “Aqliy hujum” ishtirokchilari oldiga qo`yilgan muammo bo`yicha har qanday mulohaza va
takliflarni bildirishlari mumkin bo’ladi. Talabalar tomonidan aytilgan fikrlar yozib boriladi va
ularning mualliflarni o`z fikrlarini qaytadan xotirasida tiklash imkoniyatiga ega bo`ladi. Metod
samarasi fikrlar xilma - xilligi bilan tavsiflanadi va hujum davomida ular tanqid qilinmaydi,
qaytadan ifodalanmaydi. “Aqliy hujum” tutagach, muhimlik jixatiga ko`ra eng yaxshi takliflar
generatsiyalanadi va psixologik muammoni yechish uchun zarurlari tanlanadi. Talabalar jamoaviy
holda bo'lgan bir nechta vazifalar elektron ta'lim bilan shug'ullanuvchilar bir xil maqsadlarga ega
emaslar. Har qanday ta'limning murakkabligi sababli kelib chiqqan psixologik muammolar qisman
ikki xil va ko'pincha bir-biriga zid bo'lgan maqsad bilan bog'liq bir-biri bilan o'zaro ta'sir qilish
mumkin: pedagogik bilim sohasini o'rganish va parallel ravishda pedagogik faoliyat bilan bog'liq.
Mart, 2025-Yil
104
Psixologik tomonida bilim, talabalarga egallash maqsadida qayta ishlayotgan maʼlumotlar
beriladi. Pedagogika tomonida talabalarning xatti-harakati "psixologik harakat" sifatida
yo'naltiriladi. Psixologik harakatlar orqali sinf muhiti va pedagogik usullardan xulosa chiqarish
mumkin. Fikr-mulohazalarni yetkazib berish psixologik muammolarning oldini olishga imkon
beradi. Elektron ta'lim kontekstida talabalar kutish uchun ko'p vaqt sarflashadi.
Maqsad nima bo'lishidan qat'i nazar, o'qituvchilar yoki repetitorlarning o'z yozuvlari haqida
fikr-mulohazalari uchun va erishilgan darajalarni aniqlashdan iborat bo’ladi. Ular ba'zi psixologik
uslubiy muammolarga duch kelishadi: ular ichida to'xtab qolishadi va yozish jarayoni kechigadi.
Psixologik jarayonlarda tugallangan versiyalar; yozish paytida, davom etayotgan ishni o'z-
o'zini baholash qiyin va tushunish juda murakkab holatlarga aylanib qoladi. O'qituvchilar
talabalarning psixologik jarayonlari haqida cheklangan umumiy tasavvurga ega va talabalarning
tushunish yoki hamkorlikni baholash qiyin vaqt talab etadi. Pedagogik nazariyalarda elektron ta'lim
kontekstlarida zarur va qisman bo'lishi mumkin bo’lgan holda, kompyuterga asoslangan
protseduralar bilan avtomatlashtirilgan usullardan foydalanish mumkin. Manfaatdor tomonlarning
nuqtai nazarini hisobga olish. Elektron ta'lim kontekstlari tomonidan to'ldirilgan vazifalari bo'lishi
mumkin bo'lgan ko'plab manfaatdor tomonlar (talabalar, o'qituvchilar, o'qituvchilar, tadqiqotchilar,
ilmiy izlanuvchilar) bo’ladi. Ularning tadqiqot natijalari bir-biridan farq qiladi, bir-biriga mos keladi
yoki qarama-qarshi bo'ladi. Bu vazifalar ham kuchli bo'lishi mumkin. Psixologik treningda uslubiy
muammolar berilgan o'quv vaziyatini tahlil qilish uchun ishlatiladigan vosita turiga xalaqit beradi.
Talabalarning kolloborativ ko’nikmalarini oshiruvchi dasturiy ta'minotni tahlil qilishga qaratilgan
vositalarning aksariyati uchun ishlab chiqilgan tadqiqot maqsadlarida, ulardan boshqa manfaatdor
tomonlar tomonidan foydalanish qiyinroq vazifalar hisoblanadi.
Xulosa
Psixologik trenning jarayonida trening mavzusi, maqsadi va vazifalari, umuman olganda
uning asosiy mohiyati haqida trener tomonidan kichik taqdimot o’tkazilinadi. Taqdimotning
o’tkazilishi treningni mavzusiga mos holda treninga qo’yilgan talablar asosida o’tkazilinadi.
Pedagog va psixologlar tomonidan trening ishtirokchilarini o'qitish uchun yangi
materiallarni taqdim etish vositasi sifatida foydalanadigan ma'lumotni foydalanish mumkin.
Psixologik treninglar ma'ruzani trener trening qatnashchilaridan yangi materiallarni olishga
tayyor bo'lganlar uchun olib boradi. Ishtirokchilar taqdimotni to’liq, aniq idrok qilishlari, trening
mashg’ulotiga moslashishlari uchun, shuningdek, treningga tayyorlikni yaratish uchun trener
psixologik ma'ruzadan oldin yengillashtirish, psixologik moderatsiya yoki rolli o'yinlarni o'tkazadi.
Mart, 2025-Yil
105
Treningning har bir ishtirokchisi psixologik baholash jarayonlari davomida ma’lumotlarni
faol tinglashi muhimdir.
REFERENCES
1.
Turemuratova, Aziza, Rita Kurbanova, and Barno Saidboyeva. "EDUCATIONAL
TRADITIONS IN SHAPING THE WORLDVIEW OF YOUNG PEOPLE IN FOLK
PEDAGOGY." Modern Science and Research 2.10 (2023): 318-322.
2.
Turemuratova, Aziza, et al. "ANALYSIS OF PEDAGOGICAL AND PSYCHOLOGICAL
MECHANISMS OF DEVELOPING COLLABORATIVE SKILLS OF STUDENTS
BASED ON A MULTI-VECTOR APPROACH." Современные подходы и новые
исследования в современной науке 3.14 (2024): 46-49.
3.
Turemuratova, Aziza, and Mahliyo Ruzimova. "PEDAGOGICAL ANALYSIS OF THE
FORMATION OF COLLABORATIVE SKILLS OF STUDENTS BASED ON MULTI-
VECTOR PEDAGOGICAL APPROACHES IN EDUCATION." Наука и инновации в
системе образования 3.13 (2024): 88-92.
4.
Turemuratova, Aziza, and Khurshıda Atabaeva. "THE MAIN PEDAGOGICAL ASPECTS
OF THE FORMATION OF COLLABORATIVE SKILLS OF STUDENTS BASED ON
MULTI-VECTOR PEDAGOGICAL APPROACHES IN HIGHER EDUCATION."
Академические исследования в современной науке 3.45 (2024): 30-33.
5.
Turemuratova, Aziza, and Sirgagul Orinbaeva. "MULTI-VECTOR RESEARCH ON
IMPROVING STUDENTS'COLLABORATIVE SKILLS IN HIGHER EDUCATION
BASED ON PEDAGOGICAL AND PSYCHOLOGICAL APPROACHES." Современные
подходы и новые исследования в современной науке 3.15 (2024): 140-143.
6.
Begibaevna, Turemuratova Aziza. "EFFECTIVE EDUCATIONAL INDICATORS OF
MULTI-VECTOR APPROACHES IN FORMING COLLABORATIVE SKILLS OF
STUDENTS
BASED
ON
PEDAGOGICAL
METHODS
OF
INNOVATIVE
EDUCATION." International Journal of Pedagogics 4.11 (2024): 153-157.
7.
Begibaevna, Turemuratova Aziza. "THE ROLE OF PEDAGOGICAL METHODS BASED
ON MULTI-VECTOR APPROACHES IN MODERN EDUCATION IN IMPROVING
STUDENTS'COLLABORATIVE SKILLS." CURRENT RESEARCH JOURNAL OF
PEDAGOGICS 5.11 (2024): 98-102.
8.
Begibaevna, Turemuratova Aziza, and Ayimbaeva Aynura Rustamovna. "PEDAGOGICAL
ANALYSIS AND ESSENCE OF MULTI-VECTOR APPROACHES IN IMPROVING
Mart, 2025-Yil
106
STUDENTS'COLLABORATIVE SKILLS BASED ON THE EDUCATIONAL
PROGRAM." CURRENT RESEARCH JOURNAL OF PEDAGOGICS 5.11 (2024): 88-92.
9.
Begibaevna, Turemuratova Aziza, and Asamatdinova Bazargul Bakhadirovna.
"PEDAGOGICAL
FOUNDATIONS
OF
DEVELOPING
STUDENTS'COLLABORATIVE
SKILLS
BASED
ON
A
MULTI-VECTOR
APPROACH." European International Journal of Pedagogics 4.11 (2024): 183-187.
10.
Begibaevna, Turemuratova Aziza. "APPLYING METHODS THAT IMPROVE
STUDENTS'COLLABORATIVE
SKILLS
BASED
ON
MULTI-VECTOR
PEDAGOGICAL APPROACHES." European International Journal of Pedagogics 4.11
(2024): 178-182.
11.
Begibaevna, Turemuratova Aziza, Kushbaeva Indira Tursinbaevna, and Dawletmuratova
Raxila
Genjemuratovna.
"THE
MAIN
ESSENCE
OF
DEVELOPING
STUDENTS'COLLABORATIVE
SKILLS
BASED
ON
MULTI-VECTOR
PEDAGOGICAL APPROACHES IN MODERN EDUCATION." CURRENT RESEARCH
JOURNAL OF PEDAGOGICS 5.09 (2024): 43-46.
12.
Begibaevna, Turemuratova Aziza, Kujamuratova Gulnaz Jumabayevna, and Iskendarova
Shayra
Sabirovna.
"PEDAGOGICAL
MECHANISMS
OF
DEVELOPING
COLLABORATIVE SKILLS OF STUDENTS BASED ON A MULTI-VECTOR
APPROACH." International Journal of Pedagogics 4.09 (2024): 55-62.
13.
Jarilkapovich, Matjanov Aman. "USE OF PEDAGOGICAL METHODS BASED ON THE
MODERN EDUCATIONAL PROGRAM TO INCREASE THE EFFECTIVENESS OF
EDUCATION." European International Journal of Pedagogics 4.06 (2024): 26-33.
14.
Jarilkapovich, Matjanov Aman. "Program Technology for Choosing an Effective
Educational Methodology Based on Modern Pedagogical Research in The Educational
System." CURRENT RESEARCH JOURNAL OF PEDAGOGICS 6.02 (2025): 30-33.
15.
Kurbanova, R. J., and B. E. Saidboeva. "MAKTAB VA OILADA ESTETIK TARBIYANI
SHAKLLANTIRISH
JARAYONIDA
O'QUVCHILARNING
AKSIOLOGIK
DUNYOQARASHINI RIVOJLANTIRISH." Inter education & global study 9 (2024): 114-
121.
