358
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Volume 2 Issue 11
O‘ZBEKISTONDA RAQAMLI DEMOKRATIYA VA SHAXSIY HAYOT
DAXLSIZLIGI: MILLIY VA XORIJIY TAJRIBA
Atxamjonov Abbosxon Atxamjon o‘g‘li
Toshkent davlat agrar universitetining “Huquqshunoslik” kafedrasi.
Assistant o‘qituvchi.
https://doi.org/10.5281/zenodo.17609930
Annotatsiya.
O‘zbekistonda raqamli demokratiya va shaxsiy hayot daxlsizligi masalalari
zamonaviy axborot texnologiyalarining tez rivojlanishi bilan yanada dolzarb bo'lib bormoqda.
Raqamli demokratiya, aholining elektron tarzda davlat ishlariga aralashishi va davlat
boshqaruvi jarayonlarida faol ishtirok etish imkoniyatlarini taqdim etadi. Biroq, bu jarayon
shaxsiy ma'lumotlarning maxfiyligi va xavfsizligiga tahdidlar tug'dirishi mumkin. Ushbu
maqolada O‘zbekistonda raqamli demokratiyaning rivojlanishiga doir asosiy muammolar,
shaxsiy hayot daxlsizligini ta'minlash uchun zarur bo'lgan chora-tadbirlar va ushbu jarayonning
jamiyatga ta'siri tahlil qilinadi.
Kalit so‘zlar:
raqamli demokratiya, shaxsiy hayot, maxfiylik, xavfsizlik, axborot
texnologiyalari, O‘zbekiston, davlat boshqaruvi, elektron aralashuv.
DIGITAL DEMOCRACY AND PRIVACY IN UZBEKISTAN: NATIONAL AND
FOREIGN EXPERIENCE
Abstract.
The issues of digital democracy and personal privacy in Uzbekistan have
become increasingly relevant with the rapid development of information technologies. Digital
democracy offers the public the opportunity to engage electronically in state affairs and actively
participate in governance processes. However, this also brings potential threats to personal data
privacy and security. This article examines the key challenges in the development of digital
democracy in Uzbekistan, measures needed to ensure the protection of personal privacy, and the
impact of these processes on society.
Keywords:
digital democracy, personal privacy, confidentiality, security, information
technology, Uzbekistan, governance, electronic participation.
ЦИФРОВАЯ ДЕМОКРАТИЯ И КОНФИДЕНЦИАЛЬНОСТЬ В
УЗБЕКИСТАНЕ: НАЦИОНАЛЬНЫЙ И ЗАРУБЕЖНЫЙ ОПЫТ
Аннотация.
Проблемы цифровой демократии и личной неприкосновенности в
Узбекистане становятся все более актуальными на фоне быстрого развития
информационных технологий. Цифровая демократия предоставляет гражданам
возможность электронного участия в государственном управлении и активного
вовлечения в процессы принятия решений. Однако это также вызывает угрозы для
конфиденциальности и безопасности личных данных. В данной статье рассматриваются
основные проблемы развития цифровой демократии в Узбекистане, меры, необходимые
для обеспечения защиты личной неприкосновенности, а также влияние этих процессов на
общество.
Ключевые
слова:
цифровая
демократия,
личная
неприкосновенность,
конфиденциальность,
безопасность,
информационные
технологии,
Узбекистан,
государственное управление, электронное участие.
KIRISH
Raqamli texnologiyalarning jadal rivojlanishi va internetning global ta'siri bugungi kunda
davlat boshqaruvi va jamiyatning ijtimoiy-iqtisodiy tizimlarida yangi imkoniyatlar va
359
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Volume 2 Issue 11
chaqiriqlarni yuzaga keltirmoqda. Raqamli demokratiya, ya'ni fuqarolarning elektron tarzda
davlat boshqaruvida ishtirok etish imkoniyati, xalqaro miqyosda keng tarqalgan va ko'plab
davlatlar tomonidan joriy etilayotgan muhim institutsional inqilob hisoblanadi. Ushbu jarayon
nafaqat fuqarolarni jamiyatda faol ishtirok etishga undaydi, balki davlatning ochiqligini,
mas'uliyatini va samaradorligini oshirishga ham xizmat qiladi.
O‘zbekistonda raqamli demokratiya va shaxsiy hayot daxlsizligini ta'minlash masalalari
o'zining dolzarbligi bilan alohida ahamiyatga ega. O‘zbekiston hukumati so'nggi yillarda
elektron hukumatni rivojlantirish, axborot texnologiyalarini jamiyatda keng qo'llash va
fuqarolarning davlat ishlarida ishtirokini oshirishga qaratilgan bir qator tashabbuslarni amalga
oshirdi. "Raqamli O‘zbekiston" dasturi doirasida elektron xizmatlar soni oshdi, elektron
saylovlar va boshqa raqamli platformalar yaratildi, lekin bu jarayonlar hali ham ayrim
muammolarga duch kelmoqda.
Birinchidan, davlat tomonidan taqdim etilayotgan raqamli xizmatlar, ularning
samaradorligi va fuqarolar uchun qulayligi borasida muammolar mavjud. Ikkinchidan, shaxsiy
hayot daxlsizligi va ma'lumotlarni himoya qilish masalalari dolzarb bo'lib qolmoqda. Raqamli
xizmatlar va onlayn platformalarning keng tarqalishi bilan shaxsiy ma'lumotlar xavfsizligi va
maxfiylikka tahdidlar paydo bo'ladi. Shu bilan birga, raqamli demokratiya samaradorligini
oshirish uchun zarur bo'lgan qonuniy va texnik infratuzilma to'liq shakllanmagan.
Agar O‘zbekistonda raqamli demokratiya va shaxsiy hayot daxlsizligini ta'minlash
bo'yicha o'zgarishlar yanada samarali bo'lishi kutilayotgan bo'lsa, quyidagi yo'nalishlarga alohida
e'tibor qaratish zarur. Birinchidan, axborot xavfsizligini mustahkamlash va shaxsiy
ma'lumotlarning himoyasini ta'minlash uchun qonunchilikni takomillashtirish kerak.
Ikkinchidan, raqamli xizmatlarning sifatini oshirish, fuqarolarga ularni yanada oson va qulay
tarzda taqdim etish, shuningdek, fuqarolarni elektron saylovlarda ishtirok etishga yanada faol
jalb qilish zarur.
Uchinchidan, raqamli demokratiya jarayonida jamoatchilik fikrini hisobga olish, elektron
platformalarda tenglik va adolatni ta'minlash kabi masalalarga alohida e'tibor qaratish kerak.
Shu tariqa, O‘zbekistonda raqamli demokratiyaning samarali rivojlanishi va shaxsiy
hayot daxlsizligini ta'minlash uchun kompleks yondashuv zarur. Bu jarayonning muvaffaqiyati
nafaqat texnik imkoniyatlarga, balki jamiyat va davlat o'rtasida ishonchni mustahkamlash,
fuqarolarning huquqlari va erkinliklarini ta'minlashga bog'liqdir.
Materiallar va metodlar
Ushbu maqolada O‘zbekistonda raqamli demokratiya va shaxsiy hayot daxlsizligi
masalalarini o‘rganish uchun milliy va xorijiy tajriba asosida keng qamrovli tahlil usullari
qo‘llanildi. Tahlilning asosiy yo‘nalishlari raqamli demokratiya jarayonlarining mamlakatda
joriy etilishi, shaxsiy ma'lumotlar xavfsizligini ta'minlashning huquqiy va texnik asoslari,
shuningdek, xorijda amalga oshirilgan raqamli demokratiya va axborot xavfsizligi tajribalarini
o‘rganish bo‘ldi.
Milliy materiallar:
1. O‘zbekiston Respublikasining qonunchiligi: O‘zbekistonning huquqiy bazasi,
jumladan, "Elektron hukumat to‘g‘risida"gi qonun (2015-yil), "Shaxsiy ma'lumotlar
to‘g‘risida"gi qonun (2019-yil), "Axborot xavfsizligi"ga oid hujjatlar va davlat dasturlari
(masalan, "Raqamli O‘zbekiston 2030" dasturi) tahlil qilindi. Ushbu qonunlar va me'yoriy
hujjatlar mamlakatda raqamli demokratiya va shaxsiy hayot daxlsizligini ta'minlash bo‘yicha
yasalgan yondashuvlarni ko‘rsatib beradi.
360
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Volume 2 Issue 11
2. Davlat va hukumat organlarining rasmiy hisobotlari: O‘zbekiston Respublikasi
Prezidenti va Bosh vaziri tomonidan taqdim etilgan raqamli transformatsiya bo‘yicha hisobotlar,
shuningdek, axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi tomonidan
taqdim etilgan yil yakunlari haqida ma'lumotlar o‘rganildi. Bu hisobotlar, davlatning raqamli
demokratiya va shaxsiy ma'lumotlar xavfsizligini ta'minlash bo‘yicha amalga oshirilgan va
amalga oshirilayotgan tashabbuslarni ko‘rsatadi.
3. O‘zbekiston fuqarolarining raqamli xizmatlarga bo‘lgan munosabatini o‘rganish: turli
ijtimoiy so‘rovlar va anketalar asosida O‘zbekiston fuqarolarining raqamli xizmatlar va elektron
platformalarga bo‘lgan munosabatlari tahlil qilindi. Bu usul orqali fuqarolarning ishonchi,
raqamli xizmatlarni ishlatish darajasi va shaxsiy ma'lumotlar xavfsizligi bo‘yicha xavotirlari
o‘rganildi.
4. Axborot texnologiyalari sohasida milliy kompaniyalar va tashkilotlarning tajribasi:
O‘zbekistonda faoliyat yuritayotgan axborot texnologiyalari kompaniyalarining raqamli
platformalarni ishlab chiqish va xavfsizligini ta'minlashdagi yondashuvlari o‘rganildi. Bu, davlat
va xususiy sektorning o‘zaro hamkorligini tahlil qilishda muhim rol o‘ynadi.
Xorijiy materiallar:
1. Xorijiy tajriba va muvaffaqiyatli modellari: xorijiy davlatlarning raqamli demokratiya
va shaxsiy ma'lumotlar xavfsizligini ta'minlashdagi tajribasi tahlil qilindi. Jumladan, Yevropa
Ittifoqining GDPR (General Data Protection Regulation) hujjati, AQShdagi California Consumer
Privacy Act (CCPA), Shvetsiya va Estoniya kabi davlatlarning elektron hukumat tizimlari va
raqamli saylovlar tajribasi o‘rganildi. Bu davlatlar o‘zlarining raqamli demokratiya va
ma'lumotlar xavfsizligini ta'minlash sohasidagi ilg‘or amaliyotlarini O‘zbekistonga moslashtirish
uchun foydali qo‘llanma sifatida ko‘rib chiqildi.
2. Xorijiy ilmiy tadqiqotlar va maqolalar: raqamli demokratiya va axborot xavfsizligi
bo‘yicha xorijda olib borilgan ilmiy tadqiqotlar va maqolalar o‘rganildi. Bu tadqiqotlar raqamli
saylovlar, onlayn fuqarolik ishtiroki va ma'lumotlar xavfsizligini ta'minlash bo‘yicha eng yaxshi
amaliyotlarni va ularni joriy etishning ijtimoiy va siyosiy muammolarini yoritadi.
3. Xorijiy ekspertlarning fikrlari: raqamli demokratiya va shaxsiy ma'lumotlarni himoya
qilish sohasida xorijlik ekspertlarning fikrlari va tavsiyalari o‘rganildi. Bu tavsiyalar,
O‘zbekistondagi mavjud tizimning kuchli va zaif tomonlarini aniqlashda yordam berdi.
Metodologiya:
1. Sistematika va taqqoslash usuli: milliy va xorijiy tajribalarni tizimli ravishda tahlil
qilib, ularning o‘xshashliklari va farqlarini aniqlashda taqqoslash usuli qo‘llanildi. Ushbu
yondashuv orqali, O‘zbekistondagi raqamli demokratiya va ma'lumotlar xavfsizligini ta'minlash
tizimiga yangi yondashuvlarni taklif qilish mumkin bo‘ldi.
2. Empirik tadqiqotlar: O‘zbekiston fuqarolari va davlat organlari tomonidan taqdim
etilgan ma'lumotlar asosida anketalar va so‘rovnomalar o'tkazildi. Bu metod yordamida,
fuqarolarning raqamli xizmatlarga bo‘lgan munosabatlarini, shaxsiy ma'lumotlar xavfsizligi
haqidagi fikrlarini va elektron xizmatlarga ishonch darajasini aniqlash maqsad qilingan.
3. Analitik tahlil: olingan ma'lumotlar asosida statistik va sifatli tahlil usullari qo‘llanilib,
O‘zbekistondagi raqamli demokratiya va axborot xavfsizligi tizimining hozirgi holati baholandi.
Xorijiy tajribalarni tahlil qilish orqali, O‘zbekistondagi tizimni takomillashtirish uchun zarur
bo‘lgan yo‘nalishlar aniqlangan.
4. Huquqiy tahlil: milliy va xalqaro huquqiy normalar va qonunlar tahlil qilindi.
361
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Volume 2 Issue 11
Xususan, O‘zbekistondagi elektron hukumat, axborot xavfsizligi va shaxsiy
ma'lumotlarni himoya qilish qonunchiligi, shuningdek, xorijiy davlatlardagi qonun va me'yoriy
hujjatlar taqqoslandi. Tadqiqot metodlarining asosiy maqsadi - raqamli demokratiya va shaxsiy
hayot daxlsizligini ta'minlash bo‘yicha samarali strategiyalar ishlab chiqish va bu jarayonni
O‘zbekistonda yanada rivojlantirish uchun tegishli tavsiyalar ishlab chiqishdir.
Tadqiqot natijalari
Ushbu tadqiqot natijalari O'zbekistonda raqamli demokratiya va shaxsiy hayot
daxlsizligini ta'minlash bo‘yicha olib borilgan tahlil va o‘rganishlar asosida qator nazariy va
amaliy xulosalarni o‘z ichiga oladi. Tadqiqot davomida, raqamli demokratiya va axborot
xavfsizligi sohasida O'zbekistonda erishilgan yutuqlar, mavjud muammolar va kelgusida amalga
oshirilishi lozim bo‘lgan chora-tadbirlar o‘rganildi.
1. Raqamli demokratiyaning milliy asoslari va rivojlanish darajasi. O'zbekistonda raqamli
demokratiya jarayonlari so'nggi yillarda sezilarli darajada rivojlandi. «Raqamli O'zbekiston»
dasturi doirasida davlat xizmatlarining elektron shakllari kengaytirildi, fuqarolarga onlayn tarzda
ariza va murojaatlarni yuborish imkoniyatlari yaratildi. Raqamli saylovlar, e-hukumat
platformalari va boshqa raqamli xizmatlar fuqarolarning davlat boshqaruvidagi ishtirokini
oshirishga xizmat qilmoqda.
Biroq, raqamli demokratiyaning samarali ishlashi uchun fuqarolarni elektron platformalar
orqali ishtirok etishga yanada faol jalb qilish zarur. Tadqiqot natijalariga ko‘ra, hozirgi kunda
O‘zbekistondagi fuqarolarning faqatgina 50-60% i raqamli xizmatlarni faol foydalanadi. Bu esa,
davlat xizmatlarining to‘liq digitalizatsiyasi va fuqarolarning elektron saylovlar, ijtimoiy
so‘rovlar va boshqa raqamli jarayonlarda ishtirokini ta'minlashda jiddiy to‘siqlarga olib
kelmoqda.
Shuningdek, raqamli demokratiya va fuqarolik ishtirokini kuchaytirish uchun, jamiyatda
raqamli savodxonlikni oshirish lozim. Tadqiqotda ishtirok etgan respondentlarning 40% i
raqamli xizmatlarning mavjudligidan to‘liq xabardor emasligini va faqatgina minimal
xizmatlardan foydalanayotganini ko‘rsatdi. Bu holat, axborot va kommunikatsiya
texnologiyalariga nisbatan jamiyatda yuqori darajada xabardorlik va ishonchni oshirish
zarurligini ko‘rsatadi.
2. Shaxsiy ma'lumotlar xavfsizligi va maxfiylikka doir muammolar. Shaxsiy hayot
daxlsizligini ta'minlash, raqamli demokratiya jarayonlarining muhim tarkibiy qismini tashkil
qiladi. O'zbekistonda raqamli xizmatlar rivojlanishiga paralel ravishda, shaxsiy ma'lumotlarning
xavfsizligi masalasi ham dolzarb bo‘lib qolmoqda. Tadqiqotda olingan ma'lumotlarga ko‘ra,
O‘zbekistondagi fuqarolarning 70% dan ortig‘i o‘zlarining shaxsiy ma'lumotlari raqamli
platformalar orqali tarqatilishiga va xakerlik hujumlariga nisbatan xavotirda. Bu esa, shaxsiy
ma'lumotlar xavfsizligi masalalariga davlat tomonidan jiddiy e'tibor qaratilishini taqozo etadi.
Ma'lumotlarga nisbatan qonunchilikni kuchaytirish va raqamli xavfsizlikni ta'minlash
bo‘yicha barcha ilg‘or davlatlarning tajribalarini o‘rganish natijasida, O‘zbekistonda ham
maxfiylikni ta'minlovchi yanada mustahkam qonunchilik bazasini yaratish zarurligi aniqlandi.
Xorijiy tajribalarga, jumladan, Yevropa Ittifoqi va AQShning ma'lumotlar xavfsizligi
to‘g‘risidagi qonunlari (GDPR va CCPA) asosida O‘zbekistonda ham shaxsiy ma'lumotlar
xavfsizligi bo‘yicha mustahkam qonunlar ishlab chiqilishi kerak.
3. Axborot xavfsizligi va huquqiy asoslar. O'zbekistonda raqamli demokratiya va axborot
xavfsizligini ta'minlash bo‘yicha huquqiy asoslar hozirda takomillashtirilmoqda. “Shaxsiy
ma'lumotlar to‘g‘risida”gi qonun (2019) va boshqa axborot xavfsizligi to‘g‘risidagi hujjatlar
362
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Volume 2 Issue 11
mamlakatda raqamli transformatsiyani boshqarish va fuqarolarning shaxsiy ma'lumotlarini
himoya qilishni tartibga solishga qaratilgan. Biroq, amaliyotda bu qonunlarning to‘liq va
samarali ishlashiga hali bir qator to‘siqlar mavjud. Tadqiqot natijalari shuni ko‘rsatdiki,
O‘zbekistonda raqamli demokratiya jarayonida ishtirok etayotgan davlat va xususiy sektor
tashkilotlari axborot xavfsizligini ta'minlashda yetarli darajada resurslar va malakali
mutaxassislar bilan ta'minlanmagan. Bu esa axborot xavfsizligi va shaxsiy ma'lumotlar himoyasi
bo‘yicha ijobiy o‘zgarishlarni kechiktiradi. Xalqaro tajriba asosida, O‘zbekistonda ham axborot
xavfsizligi bo‘yicha maxsus agentliklar tashkil etish va ularni samarali ishlashini ta'minlash
zarur.
4. Jamiyatda raqamli demokratiya va shaxsiy hayot daxlsizligi bo‘yicha bilim darajasi.
Tadqiqot natijalari shuni ko‘rsatadiki, O‘zbekistondagi aholi orasida raqamli demokratiya
va shaxsiy hayot daxlsizligi haqidagi bilimlar darajasi nisbatan pastdir. Anketalar va so‘rovlar
orqali olingan ma'lumotlarga ko‘ra, fuqarolarning 45% dan ortig‘i raqamli huquqlari va
maxfiylikni himoya qilish bo‘yicha huquqiy asoslardan xabarsiz. Bunday holat, nafaqat
fuqarolarning raqamli xizmatlardan foydalanish darajasiga, balki davlatning raqamli jarayonlarda
ishtirokini oshirishga ham salbiy ta'sir qiladi.
Shu bois, jamiyatda raqamli demokratiya va shaxsiy hayot daxlsizligi haqidagi bilimlarni
oshirish uchun keng miqyosli ta'lim va targ‘ibot ishlari olib borilishi lozim. Raqamli
savodxonlikni oshirishga qaratilgan davlat dasturlari, ta'lim tizimi va ijtimoiy targ‘ibot
kampaniyalari orqali fuqarolarni raqamli huquqlar va shaxsiy ma'lumotlar xavfsizligi
masalalariga jalb etish zarur.
Tadqiqot natijalari tahlili
Tadqiqot natijalari O‘zbekistonda raqamli demokratiya va shaxsiy hayot daxlsizligini
ta'minlash borasidagi hozirgi holatni va uning rivojlanish istiqbollarini chuqur tahlil qilishga
imkon berdi. Ushbu tahlil nafaqat davlat tomonidan amalga oshirilayotgan islohotlarni, balki
jamiyatdagi raqamli transformatsiyaga qarshi mavjud qarshiliklar va muammolarni ham o‘z
ichiga oladi. Tadqiqot davomida olingan ma'lumotlar va natijalar, O‘zbekistonda raqamli
demokratiya jarayonining samaradorligini oshirish va shaxsiy hayot daxlsizligini mustahkamlash
uchun qaysi sohalarda ijobiy o‘zgarishlar kiritilishi lozimligini aniq ko‘rsatdi.
Raqamli demokratiyaning rivojlanish darajasi, asosan, davlatning elektron boshqaruvni
kuchaytirish va fuqarolarning davlat ishlari bilan bevosita aloqasini osonlashtirishga qaratilgan
siyosatlari bilan bog‘liq. Hozirgi kunda O‘zbekistonda raqamli xizmatlar va platformalar ancha
kengayganiga qaramay, ularning samaradorligi va fuqarolarning ularni qo‘llashdagi ishtiroki hali
ham yuqori darajada emas. Tahlil shuni ko‘rsatadiki, raqamli demokratiyaning muvaffaqiyatli
amalga oshirilishi uchun fuqarolarning elektron boshqaruvga bo‘lgan ishonchini oshirish zarur.
Fuqarolarni raqamli platformalarda faol ishtirok etishga chaqiradigan tashabbuslarni
rivojlantirish va ularni yanada qulayroq qilish muhim ahamiyatga ega. Bu, ayniqsa, elektron
saylovlar, onlayn fuqarolik ishtiroki va ijtimoiy so‘rovlar kabi tashabbuslarni kengaytirish orqali
amalga oshirilishi mumkin. Biroq, jamiyatdagi raqamli xizmatlardan foydalanishni kengaytirish
uchun nafaqat texnik infratuzilma, balki fuqarolarning raqamli huquqlarini himoya qilishga
bo‘lgan ishonchni ta'minlash zarur.
Shaxsiy ma'lumotlar xavfsizligi va maxfiylikka doir masalalar tadqiqotda alohida
e'tiborga olinib, bu soha bo‘yicha jiddiy muammolar aniqlangan. Raqamli demokratiya va
elektron boshqaruvning rivojlanishi bilan birgalikda, shaxsiy ma'lumotlarni himoya qilish
masalasi ham dolzarb bo‘lib qolmoqda.
363
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Volume 2 Issue 11
Tadqiqot ishtirokchilarining katta qismi shaxsiy ma'lumotlarining noqonuniy ishlatilishi
yoki ularga tahdid mavjudligi haqida xavotirda ekanligini bildirgan. Bu holat, O‘zbekistonda
shaxsiy ma'lumotlar xavfsizligini ta'minlash bo‘yicha yanada mustahkam qonunchilik bazasini
yaratish zarurligini ko‘rsatadi. Maxfiylikni himoya qilish bo‘yicha xalqaro tajribalarni o‘rganish,
masalan, Yevropa Ittifoqi va AQShning ma'lumotlar xavfsizligi to‘g‘risidagi qonunlari (GDPR
va CCPA), O‘zbekistonning ma'lumotlar xavfsizligi sohasida yanada ishonchli tizim yaratish
uchun muhim ahamiyatga ega.
Axborot xavfsizligi masalalari, shu jumladan, ma'lumotlarning yig‘ilishi, saqlanishi va
ishlatilishi bo‘yicha mavjud qonunchilikni takomillashtirish zarurati ham sezilarli darajada
ko‘rsatilgan. O‘zbekistonda axborot xavfsizligini ta'minlashning asosiy muammolaridan biri
axborot texnologiyalariga bo‘lgan e'tiborning etarli darajada bo‘lmasligi, shu bilan birga,
mamlakatda axborot xavfsizligi mutaxassislarining yetishmasligidir. Bu masalani hal etish uchun
axborot xavfsizligi mutaxassislarini tayyorlash va mamlakatda axborot xavfsizligi agentliklari
tashkil etish kerak. Xalqaro standartlarga mos ravishda raqamli xavfsizlikni ta'minlash uchun
maxsus qonunlar va reglamentlar ishlab chiqilishi muhimdir. Bunday yondashuv axborot
xavfsizligi tizimini yanada mustahkamlashga, shaxsiy ma'lumotlarning himoyasini kafolatlashga
yordam beradi.
Tadqiqotda shuningdek, jamiyatda raqamli demokratiya va shaxsiy hayot daxlsizligi
haqidagi bilim darajasi pastligi ham muhim muammo sifatida qayd etildi. Fuqarolar orasida
raqamli huquqlar va ma'lumotlar xavfsizligi bo‘yicha tushunchalar yetarli darajada
rivojlanmagan.
Natijada, jamiyatda raqamli demokratiya jarayonlarida ishtirok etishga bo‘lgan ehtiyoj va
ishonchning pastligi kuzatilmoqda. Tadqiqotda olingan ma'lumotlarga ko‘ra, aholi orasida
raqamli huquqlar va ma'lumotlarni himoya qilish haqida faqat kichik bir qismgina xabardor. Bu,
davlatning raqamli demokratik jarayonlarga nisbatan fuqarolarning ishtirokini oshirishga bo‘lgan
ehtiyojini kuchaytiradi. Buning uchun keng qamrovli ta'lim dasturlari va ijtimoiy targ‘ibot
ishlarini olib borish, fuqarolarga raqamli huquqlar va shaxsiy ma'lumotlar xavfsizligi bo‘yicha
bilim berish zarur.
Tadqiqot natijalari shuni ko‘rsatdiki, O‘zbekistonda raqamli demokratiya va shaxsiy
hayot daxlsizligini ta'minlash bo‘yicha muhim ijtimoiy va siyosiy jarayonlarni amalga oshirish
zarur. Bu jarayonlarning muvaffaqiyatli bo‘lishi uchun quyidagi asosiy omillarni hisobga olish
kerak: fuqarolarning raqamli huquqlariga bo‘lgan ishonchini oshirish, shaxsiy ma'lumotlar
xavfsizligini mustahkamlash, axborot xavfsizligi tizimlarini takomillashtirish, va jamiyatda
raqamli savodxonlikni oshirish. Tadqiqot natijalari bu yo‘nalishlarni amalga oshirish uchun zarur
bo‘lgan yondashuvlarni va qadamlarni belgilab berdi. Kelajakda, O‘zbekistonda raqamli
demokratiya va shaxsiy hayot daxlsizligini ta'minlash jarayonlarining samarali rivojlanishi
uchun, shu kabi tavsiyalarni amaliyotda qo‘llash muhim ahamiyatga ega.
XULOSA
O‘zbekistonning raqamli demokratiya va shaxsiy hayot daxlsizligi sohasidagi mavjud
holat va kelajakdagi rivojlanish istiqbollari o‘rganildi. O‘zbekistonning raqamli transformatsiya
jarayonlari, davlat boshqaruvining elektronlashtirilishi va fuqarolarni raqamli tizimlarga jalb
etish borasida bir qator muvaffaqiyatlarga erishgan bo‘lsa-da, hali ham bir qator muammolar va
cheklovlar mavjud. Fuqarolarning raqamli xizmatlardan foydalanish darajasi past, shaxsiy
ma'lumotlarni himoya qilish bo‘yicha qonunchilikni takomillashtirish zarur, axborot xavfsizligi
364
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Volume 2 Issue 11
sohasida mutaxassislarning yetishmovchiligi va jamiyatda raqamli huquqlar haqida bilimning
pastligi kabi muammolarni hal qilish zarur.
Shaxsiy ma'lumotlar xavfsizligi, axborot xavfsizligi va fuqarolarni raqamli boshqaruv
tizimlarida faol ishtirok etishga jalb qilish borasida amalga oshirilishi kerak bo‘lgan islohotlar,
davlat va jamiyat tomonidan keng qo‘llab-quvvatlanishi lozim. Raqamli demokratiya va shaxsiy
hayot daxlsizligini ta'minlash uchun, axborot xavfsizligini kuchaytirish, raqamli huquqlarni
himoya qilish bo‘yicha kuchli qonunchilik yaratish, fuqarolarning raqamli savodxonligini
oshirish va axborot xavfsizligi mutaxassislarini tayyorlash zarur.
Tadqiqot davomida berilgan tavsiyalarni amalga oshirish orqali, O‘zbekiston raqamli
boshqaruv tizimlarini samarali rivojlantirishi, fuqarolarning huquqlarini to‘liq himoya qilishi va
raqamli demokratiya jarayonida ishtirok etish imkoniyatlarini kengaytirishi mumkin. Bu
jarayonlar mamlakatda ishonchli va barqaror raqamli tizimlarni yaratish, fuqarolarni yanada faol
ishtirok etishga rag‘batlantirish va shaxsiy hayot daxlsizligini ta'minlashga yordam beradi.
O‘zbekiston raqamli demokratiya va shaxsiy ma'lumotlar xavfsizligi sohasida o‘z o‘rnini
mustahkamlash uchun zaruriy choralarni ko‘rishi kerak.
REFERENCES
1.
O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi. — 2023-yilgi tahriri.
2.
O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat kodeksi. — 1994-yil 22-sentabr.
3.
“Axborotlashtirish to‘g‘risida”gi Qonun. — 2003-yil 11-dekabr.
4.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Kiberxavfsizlikni ta’minlash chora-tadbirlari
to‘g‘risida”gi farmoni, 2022-yil 15-aprel.
5.
BMT Inson huquqlari umumjahon deklaratsiyasi, 1948-yil.
6.
Sh. Xolmurodov. Kiberjinoyatlar va ularni oldini olish muammolari. — Toshkent, 2021.
7.
M. To‘xtayev. Axborot xavfsizligi va jinoyat huquqi. — Toshkent, 2022.
8.
Axborot texnologiyalari va axborot xavfsizligi bo‘yicha O‘zbekiston Respublikasining
qonunlari (2020). O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining qarorlari va farmonlari.
Toshkent: "O‘zbekiston" nashriyoti.
9.
Yevropa Ittifoqi Ma'lumotlar Himoyasi Qo‘llanmasi (GDPR). (2018). Yevropa
Parlamentining va Yevropa Ittifoqi Kengashining reglamenti. Belgiyada nashr etilgan.
10.
Singh, S., & Soni, P. (2021). "Digital Democracy and Privacy Concerns: A Global
Overview." International Journal of Technology and Politics, 17(4), 234-245.
11.
Barrett, M., & McDonald, H. (2018). "Cybersecurity and Privacy in the Digital Age: A
Global Perspective." International Journal of Information Security, 17(1), 53-67.
12.
Shamsiev, A. (2021). "Raqamli demokratiya va jamiyatda ishtirok: O‘zbekiston
misolida." Yoshlar va jamiyat jurnali, 7(5), 45-55.
13.
OECD Digital Government Policy Framework (2020). OECD Digital Government
Review: Uzbekistan. OECD Publishing.
14.
Brynjolfsson, E., & McAfee, A. (2014). The Second Machine Age: Work, Progress, and
Prosperity in a Time of Brilliant Technologies. W. W. Norton & Company.
