May, 2025-Yil
919
BOSHLANG‘ICH SINF O‘QITUVCHILARINING KRITIKAL FIKRLASHINI
RIVOJLANTIRISH METODIKASINI TAKOMILLASHTIRISH FAOLIYATINI
REJALASHTIRISH
Yusufaliyeva Gulnora Abduraxmonovna
Guliston davlat pedagogika instituti o‘qtuvchisi
https://doi.org/10.5281/zenodo.15530969
Annotatsiya. Ushbu maqolada boshlang‘ich sinf o‘qituvchilarining kritik fikrlash
ko‘nikmalarini rivojlantirish metodikasini takomillashtirish faoliyati tahlil qilinadi. Kritik fikrlash,
o‘qituvchilarning ta'lim jarayonida samarali qarorlar qabul qilishlari va o‘quvchilarga sifatli
ta'lim berishlari uchun zaruriy ko‘nikmadir. Maqolada o‘qituvchilarning kritik fikrlash
qobiliyatlarini oshirishga qaratilgan innovatsion metodlar, dars jarayonida qo‘llaniladigan
strategiyalar va amaliy mashg‘ulotlar keltiriladi. Shuningdek, o‘qituvchilarning o‘z-o‘zini
baholash va refleksiv faoliyatlarini rivojlantirishga yordam beruvchi usullar ham yoritiladi. Ushbu
tadqiqot, boshlang‘ich ta'lim tizimida kritik fikrlashni rivojlantirish uchun muhim tavsiyalarni
taqdim etadi.
Kalit so‘zlar: kritik fikrlash, boshlang‘ich sinf, o‘qituvchi, ta'lim metodikasi, innovatsion
metodlar, refleksiv faoliyat, o‘z-o‘zini baholash, ta'lim jarayoni, samarali qarorlar.
Аннотация. В статье анализируется работа учителей начальной школы по
совершенствованию методики развития навыков критического мышления. Критическое
мышление является важнейшим навыком для учителей, позволяющим принимать
эффективные решения в образовательном процессе и предоставлять качественное
образование учащимся. В статье представлены инновационные методы, стратегии,
используемые в классе, и практические упражнения, направленные на совершенствование
навыков критического мышления учителей. В нем также рассматриваются методы,
помогающие учителям развивать самооценку и рефлексивную практику. В этом
исследовании даны важные рекомендации по развитию критического мышления в системе
начального образования.
Ключевые слова: критическое мышление, начальная школа, учитель, методика
обучения,
инновационные
методы,
рефлексивная
деятельность,
самооценка,
образовательный процесс, эффективные решения.
Abstract. This article analyzes the activities of improving the methodology for developing
critical thinking skills of primary school teachers. Critical thinking is a necessary skill for teachers
to make effective decisions in the educational process and provide quality education to students.
The article presents innovative methods, strategies and practical exercises aimed at improving
teachers' critical thinking skills. It also covers methods that help teachers develop self-assessment
and reflective activities. This study provides important recommendations for developing critical
thinking in the primary education system.
Keywords: critical thinking, primary school, teacher, educational methodology, innovative
methods, reflective activities, self-assessment, educational process, effective decisions.
Kirish.
So‘nggi yillarda ta’lim sohasida bir qator muhim o‘zgarishlar yuz berdi. Ushbu
o‘zgarishlar nafaqat o‘quvchilarning o‘qish uslubini, balki o‘qituvchilar va ta’lim tizimi bilan
May, 2025-Yil
920
bog'liq barcha jihatlarni ham qamrab olgan. Har bir yangilik, zamon talablari, texnologiyalarning
rivojlanishi va jamiyatdagi ijtimoiy-iqtisodiy o‘zgarishlarga moslashish zarurati bilan bog'liqdir.
Ta’lim tizimi, bugungi kunda nafaqat bilim berish, balki o‘quvchilarning kreativlik, tanqidiy
fikrlash va ijtimoiy ko‘nikmalarini rivojlantirishga ham katta e’tibor qaratmoqda. Shu bilan birga,
ta’limda raqamli texnologiyalarning rolining ortishi, masofaviy ta’limning joriy etilishi va ta’limda
individuallikka yo‘naltirilgan yondashuvlar ta’lim tizimining yangilanishi va rivojlanishiga sabab
bo‘lmoqda. Bu o‘zgarishlar dunyo miqyosidagi yangi talablar va innovatsiyalar asosida amalga
oshirilmoqda. Ta’lim tizimi faqatgina an'anaviy dars metodlarini emas, balki zamonaviy pedagogik
texnologiyalarni, raqamli vositalarni va interfaol usullarni ham o‘z ichiga olmoqda. Shuningdek,
ta’limning sifatini oshirish maqsadida yangi tizimlar va dasturlar joriy etilmoqda. Yangi
yondashuvlar o‘quvchilarning mustaqil fikrlash, muammolarni hal qilish va kreativlik
ko‘nikmalarini rivojlantirishga yordam bermoqda. Bu o‘zgarishlar ta’lim sohasining
samaradorligini oshirish, dunyo bilan raqobatbardosh kadrlarni tayyorlash uchun zaruriyatga
aylangan. Shunday qilib, ta’lim tizimi o‘zining yangicha shakllarini joriy etish orqali jamiyatni
rivojlantirishda muhim rol o‘ynamoqda.
Kritik fikrlash – bu muammolarni tahlil qilish, alternativalarni ko‘rib chiqish va mantiqiy
xulosalar chiqarish qobiliyatidir. Boshlang‘ich sinf o‘qituvchilari uchun kritik fikrlashni
rivojlantirish, nafaqat o‘zlari, balki o‘quvchilari uchun ham muhimdir. Ushbu maqolada
boshlang‘ich sinf o‘qituvchilarining kritik fikrlashini rivojlantirish metodikasini takomillashtirish
faoliyatini rejalashtirishga doir tavsiyalar beriladi.
1. Maqsad va vazifalar
Maqsad: Boshlang‘ich sinf o‘qituvchilarining kritik fikrlash qobiliyatini rivojlantirish orqali
ta'lim sifatini oshirish.
Vazifalar:
• O‘qituvchilarning kritik fikrlash qobiliyatini baholash.
• Kritikal fikrlashni rivojlantirishga qaratilgan metodlarni ishlab chiqish.
• O‘qituvchilarga treninglar va seminarlar o‘tkazish.
• O‘qituvchilarni o‘zaro tajriba almashishga jalb etish.
2. Kritikal fikrlashni rivojlantirish metodlari
Kritik fikrlashni rivojlantirish uchun turli metod va strategiyalarni qo‘llash mumkin. Bular
orasida:
• Muammoli ta'lim: O‘quvchilarga real hayotdagi muammolarni hal qilish imkoniyatini
berish.
• Guruhli muhokama: O‘qituvchilarni guruhlarga bo‘lib, muayyan mavzuda fikr
almashishga undash.
• Rol o‘ynash: O‘qituvchilar turli rollarni o‘z zimmalariga olib, muammolarni hal qilishda
yangi yondashuvlarni sinab ko‘rishlari mumkin.
• Kritik savollar berish: O‘qituvchilarni savollar berishga va ularni tahlil qilishga undash.
3. Rejalashtirish jarayoni
Rejalashtirish jarayoni quyidagi bosqichlardan iborat bo‘lishi mumkin:
• Tahlil: O‘qituvchilarning mavjud bilim va ko‘nikmalarini baholash. Bu bosqichda
anketalar, intervyular va kuzatishlar yordamida ma'lumot to‘planadi.
May, 2025-Yil
921
• Maqsadlarni belgilash: Har bir o‘qituvchi uchun aniq maqsadlar belgilanishi kerak.
Masalan, "O‘qituvchi yil oxirigacha kritik fikrlash ko‘nikmalarini 30% ga oshirishi kerak."
• Metodlarni tanlash: Yuqorida keltirilgan metodlardan eng mos keladiganlarini tanlash.
• Amaliyot va tajriba: Tanlangan metodlarni amalda qo‘llash va natijalarni kuzatish.
• Baholash va takomillashtirish: Olingan natijalarni baholash, xatoliklardan o‘rganish va
kelajakda takomillashtirish.
4. Natijalar va kutilayotgan samaralar.
Kritik fikrlashni rivojlantirish orqali boshlang‘ich sinf o‘qituvchilari:
• Muammolarni mantiqan tahlil qilish qobiliyatiga ega bo‘ladilar.
• O‘zaro hamkorlikda ishlash ko‘nikmalarini oshiradilar.
• O‘z o‘quvchilariga kritik fikrlashni o‘rgatishda samaraliroq bo‘ladi.
Tadqiqot natijalari shuni ko’rsatadiki: albatta erkin fikrlash va kritikal fikrlashni
oshirishda o’qituvchining ro’li katta va muhim deb hisoblanadi va ularning metodik
yondashuvlari talabalar va o’quvchilarning fikrlash qobilyatlarini mustahkamlashda samaraki
va foydali bolishi lozim. Metodlarni qo’llash bilan cheklanib ham qolishmaydi. Ular talabalar bilan
doimiy muloqotda bo’lib, fikrlarini qanday bayon qilishlariga e’tibor berishi ya’ni yuqorida
aytganimdek ularning nutqi deb ta’kidlab o’tilgan. Nutqi deganda shuni tushunish lozimki, ular
o’z fikrlarini o’zlariga ishonib aytishlari va o’zlarining fikrlaridan mamnun ekanliklari
kuzatilinishi lozim deb bilamaman. Xojayevaning fikriga ko’ra o’quvchilarning erkin fikr
yuritishiga imkon berish, muhokama qilish va savollar orqali talabalarni tahliliy fikrlashga
rag’batlantirish o’zgarishlarni keltirib chiqaradi. O’ qituvchikar shuningdek, o’zlarining
pedagogik metodlarini doimiy ravishda qayta ko’rib chiqib, talabalar ehtiyojiga moslashtirishlari
kerak.
Kritik fikrlashning asosiy elementlari:
1. Tahlil: Muammolarni yoki vaziyatlarni chuqur o‘rganish va ularning asosiy jihatlarini
aniqlash.
2. Baholash: Olingan ma'lumotlarni ishonchlilik va ahamiyatiga ko‘ra baholash.
3. Sintetik fikrlash: Turli manbalardan olingan ma'lumotlarni birlashtirish va yangi g‘oyalar
ishlab chiqish.
4. Mantiqiy xulosa chiqarish: Olingan ma'lumotlar asosida mantiqiy xulosalar chiqarish.
Kritik fikrlash qobiliyati shaxsning qaror qabul qilish jarayonini yaxshilaydi, muammolarni
hal qilishda samaradorligini oshiradi va yaratgan g‘oyalarni baholash imkonini beradi. Bu
ko‘nikmalar zamonaviy jamiyatda muvaffaqiyatli faoliyat yuritish uchun zarurdir.
Daliliy Olimlar Ma'lumoti
1. Richard Paul va Linda Elder: Ular kritik fikrlashni "o‘z fikrini mantiqiy va tartibli ravishda
ifodalash" sifatida ta'riflaydilar. Ular kritik fikrlashni rivojlantirish uchun 8 ta asosiy elementni
ajratadilar:
• Maqsad
• Muammo
• Axborot
• G‘oyalar
• Asoslar
May, 2025-Yil
922
• Ko‘rsatmalar
• Natijalar
• Fikrlar
2. John Dewey: Dewey kritik fikrlashni ta'lim jarayonining ajralmas qismi sifatida ko‘radi.
U "fikrlash" jarayonini muammolarni hal qilish uchun zarur bo‘lgan faoliyat sifatida ta'riflaydi va
o‘quvchilarning tanqidiy fikrlash ko‘nikmalarini rivojlantirishga urg‘u beradi.
3. Edward Glaser: U kritik fikrlashni "o‘z fikrini, g‘oyalarini va qarorlarini baholay olish
qobiliyati" sifatida ta'riflagan. Glaserning tadqiqotlari kritik fikrlash ko‘nikmalarini baholash
usullarini ishlab chiqishga qaratilgan.
4. Facione va boshqa tadqiqotchilar: Ular kritik fikrlash ko‘nikmalarini rivojlantirish uchun
aniq metodologiyalarni taklif qiladilar va bu ko‘nikmalarni ta'lim tizimida qanday amalga oshirish
mumkinligini o‘rganadilar.
Kritik fikrlash ko‘nikmalarini rivojlantirish uchun quyidagi strategiyalarni qo‘llash mumkin:
• Savol berish: O‘quvchilarga savollar berish orqali ularning fikrlarini tahlil qilishga undang.
• Muammoli vaziyatlar: O‘quvchilarga real hayotdagi muammolarni hal qilish imkoniyatini
berish.
• Guruhli muhokamalar: O‘quvchilarni guruhlarga bo‘lib, muayyan mavzuda fikr
almashishga undang.
• Refleksiya: O‘quvchilarga o‘z fikrlarini va qarorlarini qayta ko‘rib chiqishga imkon berish.
Kritik fikrlash – bu zamonaviy ta'lim tizimida muhim ahamiyatga ega bo‘lgan ko‘nikma
bo‘lib, o‘quvchilarning umumiy intellektual salohiyatini oshirishga yordam beradi. Ushbu
ko‘nikmalarni rivojlantirish orqali o‘quvchilar nafaqat akademik muvaffaqiyatlarga erishadilar,
balki kelajakda hayotda ham mustaqil va mantiqiy qarorlar qabul qilish qobiliyatiga ega bo‘lishadi.
Xulosa.
Boshlang‘ich sinf o‘qituvchilarining kritik fikrlashini rivojlantirish metodikasini
takomillashtirish, ta'lim sifatini oshirishga xizmat qiladi. Rejalashtirilgan faoliyatlar orqali
o'qituvchilar o'z bilim va ko'nikmalarini yanada oshirib, o'quvchilarga zamonaviy ta'lim berish
imkoniyatiga ega bo'lishadi. Bu jarayon, shuningdek, jamiyatning intellektual salohiyatini
oshirishga ham hissa qo'shadi.
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati:
1.
Abduqodirov A.A. “Pedagogika” va “Psixologiya”fanlaridan keyslar va ulardan foydalanish
uslubiyoti. –T.: “Fan va texnologiyalar”, 2015. – 161 b.
2.
Медетова Р.М. Научно-педагогические основы патриотического воспитания
подросков на материалах краеведения: Автореф. дис. … канд. пед. наук. – Т. 2005. –
23 с.
3.
Yusufaliyeva, G. A., Abduraxmonova, N. N. Q., & To’Rabekova, A. M. Q. (2021).
Boshlang’ich sinf o’quvchilarida kreativ qobiliyatlarni rivojlantirishda o’qituvchining
roli.
Academic research in educational sciences
,
2
(4), 1506-1513.
4.
Yusufaliyeva, G. A. (2021). The role of the teacher in the develppment of creative abilities
of primary school students.
Innovative technologica
,
5
, 54-59.
5.
Yusufaliyeva, G. (2023). Technology in increasing the effectiveness of the integrated lesson
in primary education.
Modern Science and Research
,
2
(12), 761-763.
May, 2025-Yil
923
6.
Yusufaliyeva, G., & Rabbimqulova, D. (2025). Boshlang ‘ich sinflarda dars samaradorligini
oshirishda noan’anaviy usullardan foydalanishning ahamiyati.
Modern Science and
Research
,
4
(1), 950-958.
