407
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Volume 2 Issue 11
O‘ZBEKISTON AHOLISI IQTISODIY SAVODXONLIGINI OSHIRISHDA TA’LIM
TIZIMI VA RAQAMLI TEXNOLOGIYALARNING O‘RNI
Soatova L.E.
TISU Iqtisodiyot mutaxasisligi, 2 - bosqich magistranti.
https://doi.org/10.5281/zenodo.17612132
Annotatsiya.
Maqolada O‘zbekiston aholisi iqtisodiy savodxonligini oshirish masalasi
ta’lim tizimi va raqamli texnologiyalar kontekstida yoritilgan. So‘nggi yillarda mamlakatda
aholining moliyaviy savodxonligini kengaytirish va iqtisodiy qaror qabul qilish ko‘nikmalarini
shakllantirish davlat siyosatining ustuvor yo‘nalishlaridan biriga aylandi. Shu maqsadda
umumiy va oliy ta’lim muassasalarida iqtisodiy bilimlarni chuqurlashtirish, zamonaviy raqamli
vositalardan samarali foydalanish va aholiga iqtisodiy axborotlarni tezkor yetkazish bo‘yicha
chora-tadbirlar amalga oshirilmoqda. Maqolada iqtisodiy savodxonlikni oshirish jarayonida
ta’lim tizimi, onlayn platformalar va raqamli texnologiyalarning o‘rni tahlil qilinib, istiqboldagi
muammolar va ularni hal qilish yo‘llari ko‘rsatib o‘tilgan.
Kalit so’zlar:
Iqtisodiy savodxonlik, ta’lim tizimi, raqamli texnologiyalar, moliyaviy
madaniyat, iqtisodiy ta’lim, innovatsion yondashuv, O‘zbekiston, raqamli platformalar, iqtisodiy
islohotlar, iqtisodiy kompetensiya.
Abstract.
The article discusses the issue of increasing the economic literacy of the
population of Uzbekistan in the context of the education system and digital technologies. In
recent years, expanding the financial literacy of the population and forming economic decision-
making skills has become one of the priority areas of state policy in the country. To this end,
measures are being taken to deepen economic knowledge in general and higher educational
institutions, effectively use modern digital tools, and promptly provide economic information to
the population. The article analyzes the role of the education system, online platforms, and
digital technologies in the process of increasing economic literacy, and indicates future
problems and ways to solve them.
Keywords:
Economic literacy, education system, digital technologies, financial culture,
economic education, innovative approach, Uzbekistan, digital platforms, economic reforms,
economic competence.
KIRISH
O‘zbekiston mustaqillikdan so‘ng iqtisodiy tizimni shakllantirish va rivojlantirishda
muhim bosqichlarni bosib o‘tdi. Bozor munosabatlariga o‘tish jarayoni aholining iqtisodiy
savodxonligini oshirish zaruriyatini yuzaga keltirdi. Chunki iqtisodiy jarayonlarni to‘g‘ri
anglash, moliyaviy qarorlar qabul qilish va resurslardan oqilona foydalanish darajasi bevosita
jamiyatning iqtisodiy taraqqiyotini belgilaydi. Bugungi kunda iqtisodiy savodxonlik nafaqat
alohida shaxsning moliyaviy ahvoliga, balki mamlakatning iqtisodiy barqarorligiga ham ta’sir
ko‘rsatuvchi muhim omil sifatida qaralmoqda.
Ta’lim tizimida iqtisodiy bilimlarning o‘quv dasturlariga kiritilishi, yoshlarning
moliyaviy savodxonligini oshirishga qaratilgan turli loyihalar amalga oshirilayotgani muhim
natijalar bermoqda. Shu bilan birga, raqamli texnologiyalarning jadal rivojlanishi iqtisodiy
bilimlarni interfaol tarzda yetkazish imkonini bermoqda. Masalan, mobil ilovalar, onlayn kurslar,
elektron kutubxonalar, interaktiv platformalar aholiga iqtisodiy masalalarda amaliy bilim olish
imkoniyatini kengaytirmoqda. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan ilgari surilgan
“Raqamli O‘zbekiston – 2030” strategiyasi, shuningdek, iqtisodiy islohotlarni chuqurlashtirish
408
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Volume 2 Issue 11
bo‘yicha qabul qilingan qarorlar ta’lim va raqamli texnologiyalarni integratsiyalash orqali
iqtisodiy savodxonlikni yangi bosqichga olib chiqishni ko‘zlamoqda. Shu bois iqtisodiy
savodxonlikni oshirish masalasi nafaqat ta’lim sohasining, balki jamiyatning barcha qatlamlari
uchun dolzarbdir. Ushbu maqolada aynan ta’lim tizimi va raqamli texnologiyalarning iqtisodiy
savodxonlikni oshirishdagi o‘rni atroflicha tahlil qilinadi.
ADABIYOTLAR TAHLILI VA METODOLOGIYA
Xalqaro ilmiy adabiyotlarda iqtisodiy savodxonlik “financial literacy” yoki “economic
literacy” tushunchalari orqali talqin qilinadi. Jahon banki, OECD va UNESCO hisobotlarida
aholining iqtisodiy savodxonligi mamlakatning barqaror rivojlanish ko‘rsatkichlari bilan
bevosita bog‘liq ekani ta’kidlanadi. Masalan, OECD (2018) ma’lumotlariga ko‘ra, iqtisodiy
savodxonlik yuqori bo‘lgan davlatlarda moliyaviy inqirozlar ta’siri nisbatan kam seziladi.
O‘zbekistonda esa iqtisodiy savodxonlik masalasi so‘nggi o‘n yillikda ilmiy tadqiqotlar
markazida bo‘lib kelmoqda. Mahalliy olimlardan R. Rasulova, O. Qurbonova, Sh. Yuldasheva
va A. Oripovlarning tadqiqotlarida ta’lim tizimida iqtisodiy bilimlarni chuqurlashtirishning
uslubiy asoslari ko‘rsatib berilgan. Shu bilan birga, iqtisodiy savodxonlikni oshirishda yangi
pedagogik texnologiyalar, kredit-modul tizimi va amaliy mashg‘ulotlarning ahamiyati alohida
ta’kidlanadi.
Raqamli texnologiyalar sohasi bo‘yicha ilmiy izlanishlarda esa mobil ta’lim ilovalari,
elektron darsliklar va interfaol platformalarning samaradorligi isbotlangan. Masalan, Xitoy,
Janubiy Koreya va Singapur tajribasida raqamli iqtisodiy ta’lim dasturlari orqali aholining
moliyaviy madaniyati yuqori darajaga ko‘tarilgan. O‘zbekistonda ham “ZiyoNET”,
“EduMarket” kabi platformalar orqali iqtisodiy bilimlarni keng joriy etish yo‘lga qo‘yilmoqda.
Shu nuqtai nazardan, adabiyotlar tahlili iqtisodiy savodxonlikni oshirishda ikki asosiy
yo‘nalishni – ta’lim tizimini modernizatsiya qilish va raqamli texnologiyalardan foydalanishni
birlashtirish zarurligini ko‘rsatadi.
Ushbu tadqiqotda ta’lim tizimi va raqamli texnologiyalarning iqtisodiy savodxonlikni
oshirishdagi o‘rnini aniqlash uchun kompleks yondashuv qo‘llanildi. Birinchi bosqichda statistik
tahlil usuli yordamida O‘zbekiston Respublikasida so‘nggi yillarda amalga oshirilgan iqtisodiy
ta’lim dasturlarining qamrovi va samaradorligi o‘rganildi. Ikkinchi bosqichda kontent-tahlil
metodi yordamida o‘quv dasturlari, elektron darsliklar va onlayn kurslarning mazmuni tahlil
qilindi.
Bundan tashqari, sotsiologik so‘rovnoma usulida aholining turli qatlamlari – talabalar,
o‘qituvchilar, kichik biznes vakillari va uy bekalari o‘rtasida iqtisodiy savodxonlik darajasi
o‘rganildi. So‘rovnoma natijalari ko‘rsatishicha, aholining 65 foizi o‘z moliyaviy qarorlarida
ko‘pincha norasmiy manbalarga tayanadi, faqat 20 foizi esa ta’lim tizimi orqali olgan bilimlarini
amaliyotda qo‘llaydi.
Metodologiyada shuningdek, qiyosiy tahlil usuli orqali rivojlangan davlatlar tajribasi
O‘zbekiston sharoitiga moslashtirildi. Masalan, Janubiy Koreyada iqtisodiy ta’lim boshlang‘ich
maktabdan boshlangan bo‘lsa, O‘zbekistonda asosan o‘rta maxsus ta’lim bosqichida keng joriy
etilmoqda. Shu jihatlarni uyg‘unlashtirish iqtisodiy savodxonlikni samarali oshirishga xizmat
qilishi mumkin.
NATIJALAR
Tadqiqot natijalariga ko‘ra, O‘zbekiston aholisi iqtisodiy savodxonligini oshirishda ta’lim
tizimi va raqamli texnologiyalarning uyg‘unligi muhim omil ekanligi aniqlandi. Birinchidan,
maktab va oliy ta’lim muassasalarida iqtisodiy fanlarning o‘quv dasturlariga kiritilishi
409
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Volume 2 Issue 11
yoshlarning moliyaviy qarorlar qabul qilish ko‘nikmalarini shakllantirishda ijobiy natija
bermoqda. Ikkinchidan, onlayn platformalar va mobil ilovalar orqali aholining o‘z-o‘zini o‘qitish
imkoniyati kengaymoqda.
So‘rovnoma natijalari shuni ko‘rsatdiki, raqamli platformalardan foydalangan
respondentlarning iqtisodiy bilim darajasi an’anaviy ta’lim oluvchilarga qaraganda 1,5 baravar
yuqori. Shu bilan birga, raqamli resurslardan foydalanishda internet tezligi, raqamli savodxonlik
va texnik vositalarning yetishmasligi kabi muammolar mavjud.
Natijalar shuni ko‘rsatadiki, ta’lim tizimida iqtisodiy bilimlarni amaliy mashg‘ulotlar,
interfaol usullar va elektron resurslar bilan uyg‘unlashtirish zarur. Bu esa nafaqat yoshlarning,
balki aholining barcha qatlamlarining iqtisodiy savodxonligini oshirishga xizmat qiladi.
XULOSA
Maqolada ta’kidlanganidek, O‘zbekiston aholisi iqtisodiy savodxonligini oshirish
bugungi globallashuv va raqamli transformatsiya jarayonida dolzarb masalalardan biridir. Ta’lim
tizimi bu jarayonning asosiy poydevorini tashkil etsa, raqamli texnologiyalar uni tezlashtiruvchi
va ommalashtiruvchi vosita bo‘lib xizmat qiladi.
Iqtisodiy savodxonlikni oshirishda quyidagi asosiy yo‘nalishlarga e’tibor qaratish lozim:
1.
Ta’lim dasturlarini modernizatsiya qilish va iqtisodiy bilimlarni yosh bosqichidan
boshlab joriy etish.
2.
Raqamli platformalar va mobil ilovalarni yanada rivojlantirish hamda aholining ulardan
foydalanish imkoniyatlarini kengaytirish.
3.
Hududlarda iqtisodiy bilimlarni targ‘ib qilish uchun maxsus treninglar, seminarlar va
onlayn kurslar tashkil etish.
4.
Xalqaro tajribani o‘rganish va O‘zbekiston sharoitiga moslashtirish.
Shunday qilib, iqtisodiy savodxonlikni oshirish jarayonida ta’lim va raqamli
texnologiyalarni uyg‘unlashtirish nafaqat individual shaxslarning moliyaviy madaniyatini, balki
butun mamlakatning iqtisodiy rivojlanishini ta’minlaydi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI
1.
Расулова Р. Иқтисодий таълимнинг назарий асослари. – Тошкент: Фан, 2018. – 210 б.
2.
Қурбонова О. Бозор иқтисодиёти шароитида аҳолининг иқтисодий саводхонлигини
ошириш. – Тошкент: Иқтисодиёт, 2020. – 185 б.
3.
Юлдашева Ш. Таълим тизимида инновацион ёндашувлар. – Тошкент: Университет,
2019. – 240 б.
4.
Орипов А. Иқтисодий билимларни шакллантириш методлари. – Самарқанд:
Зарафшон, 2021. – 198 б.
5.
OECD. Financial Literacy and Financial Inclusion. -Paris: OECD Publishing, 2018.-156 p.
6.
World Bank. Global Findex Database 2021. – Washington: World Bank, 2022. – 220 p.
7.
UNESCO. Education for Sustainable Development Goals. -Paris: UNESCO, 2017. – 180 p.
8.
Каримов У. Рақамли иқтисодиёт ва таълим тизими. -Тошкент: Инновация, 2021.-175 б.
9.
Назаров Б. Молиявий маданият асослари. – Тошкент: Иқтисодиёт, 2020. – 164 б.
10.
ZiyoNET. Электрон таълим ресурслари [Электрон манба]. – Тошкент, 2023. – Режим
доступа: https://www.ziyonet.uz
