488
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Volume 2 Issue 2
AMIR ALI-SHIR NAVAEI AND HER ROLE IN THE DEVELOPMENT OF THE
JAGHTAIE TURKISH LANGUAGE AND LITERATURE
Saeideh Kazememanesh
Master of Arts in the History of Iran after Islam, Shahid Chamran University of Ahvaz,
Iran
https://doi.org/10.5281/zenodo.14848644
Abstract.
Amir Ali-Shir Navaei, known by the pen name "Fani," was a prominent literary figure
of the 9th century AH, corresponding to the late Iraqi style period in Persian poetry. He produced
significant works in both Persian and Chagatai Turkish. This descriptive-analytical study aims to
explore Navaei 's influence on the development of the Chagatai Turkish language and literature.
The findings indicate that through his diverse div of poetry and prose, Navaei successfully
elevated Chagatai Turkish from a regional language to a recognized literary medium. He wrote
poetry in both Persian and Chagatai Turkish, using the pen names "Fani" and " Navaei." In
addition to his literary endeavors, he was a devoted patron of scholars, poets, and artists, playing
a key role in promoting Islamic culture and art. Among his most notable works is "Muhakamat al-
Lughatayn" (The Judgment of Two Languages), in which he compares Persian and Turkish,
highlighting the literary potential of the Turkish language. Beyond literature, Navaei had a
profound impact on social and cultural spheres, significantly strengthening the status of Chagatai
Turkish in relation to Persian. This study concludes that Navaei was not only an outstanding poet
but also a cultural theorist who played a pivotal role in shaping the literary and national identity
of Turkic-speaking communities.
Keywords:
"Amir Ali-Shir Navaei "; "Language"; "literature"; "Jagatai Turkish"
هعسوت رد وا شقن و ییاون ریشیلع ریما
ییاتغج یکرت بدا و نابز
شنم یمظاک هدیعس
زاوها ،ناریا .خیرات یشزومآ هورگ ،یناسنا مولع و تایبدا هدکشناد ،نارمچ دیهش هاگشناد یرتکد یوجشناد
saedh.kazemimanesh@gmail.com
هدیکچ
رد یقارع کبس ةرود رخاوا ینعی یرجه مهن نرق یابدا زا "یناف" هب صّلختم ییاون ریشیلعریما
نابز هب مه هک تسا رعش
تسا هتشاذگ اجرب دوخ زا یراثآ یکرت مه و یسراف
نابز هعسوت رد ییاون ریشیلع ریما ریثأت یسررب" فده اب شهوژپ نیا .
یفیصوت هویش هب "ییاتغج یکرت بدا و
-
ریشیلع ریما هک تسا نآ زا یکاح هعلاطم نیا یاه هتفای .تسا هتفریذپ تروص یلیلحت
آ قلخ اب ییاون
ربتعم یبدا نابز کی هب یلحم نابز کی زا ار ییاتغج یکرت نابز تسناوت ،رثن و رعش هزوح رد عونتم راث
نابز هب دوخ راثآ رد ییاون .دهد اقترا
صلخت اب و هدورس رعش ییاتغج یکرت و یسراف یاه
هتخانش "ییاون" و "یناف " یاه
یم
تیلاعف رانک رد وا .دوش
ش ،املع یدج یماح ،یبدا یاه
شقن یملاسا رنه و گنهرف جیورت رد و دوب نادنمرنه و نارعا
یم وا هتسجرب راثآ هلمج زا .تشاد یرثؤم
هب ناوت
"
همکاحم
"نیتغللا
نابز هسیاقم هب نآ رد هک درک هراشا
یکرت و یسراف یاه
تیفرظ و هتخادرپ
صرع رد ،تایبدا رب هولاع ییاون .تسا هتخاس هتسجرب ار یکرت نابز یبدا یاه
ه
یگنهرف و یعامتجا یاه
489
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Volume 2 Issue 2
یم هجیتن شهوژپ نیا .دنک تیوقت یسراف نابز ربارب رد ار ییاتغج یکرت نابز هاگیاج تسناوت و دوب راذگریثأت زین
هک دریگ
هیرظن کی هکلب ،هتسجرب رعاش کی اهنت هن ییاون
لکش رد یمهم شقن هک دوب یگنهرف زادرپ
کرت یلم و یبدا تیوه هب یهد
ک افیا نانابز
تسا هدر
.
:یدیلک ناگژاو
"ییاتغج یکرت " ؛"بدا " ؛"نابز " ؛ "ییاون ریشیلع ریما "
01
همدقم
دوجو رصع نیا هتسجرب یاهیگژیو زا تسا ناریا رد رگتموکح یاهنادناخ راودا نیرتهوکشاب زا نایرومیت تموکح ٔەرود
زا هدافتسا اب و تردق نابحاص هاگیاج رد هک تسا یگنهرف یناگبخن
یاهرابرد و دنداهن ماگ نآ گنهرف یلاعت هار رد ،رازبا نیا
و نیرت هتسجرب زا .دنداد رارق ریثأت تحت زین ار دعب یاه هرود دوخ یاهتیلاعف و راثآ اب و هدیشخب قنور ار یرومیت نیطلاس
سارقیاب نیسح ناطلس تسود رنه و دنمشناد ریزو ییاون ریشیلع ریما اهتیصخش نیا نیرت هجوت لباق
فلتخم یاه هویش هب هک ت
یگنهرف نایرج رب
–
هصرع نینچمه و دناسر جوا هب ار نایرج نیا شا هناربدم تیریدم اب و تشاذگ ریثأت دوخ رصع یرنه
داد رارق شدنمناوت تیصخش ریثأت تحت ار نایرومیت رخآ ٔەرود یعامتجا و یسایس یاه
،ینیسح و یدمحم (
1387
:
24
.)
ابدا زا ییاون ریشیلعریما
یکرت مه و یسراف نابز هب مه هک تسا رعش رد یقارع کبس ةرود رخاوا ینعی یرجه مهن نرق ی
ریما شردپ. دوب "یناف " هب صلختم یسراف راعشا رد و "ییاون "دوخ یکرت راعشا رد یو .تسا هتشاذگ اجرب دوخ زا یراثآ
یسح ناطلس هچرگا و تسا نایرومیت دهع لاجر و ارما زا هنکجک نیدلا ثایغ
ریما هب یسایس لغاشم ضیوفت دنمقلاع ارقیاب ن
لوغشم نتشون هب و دزادرپب نارعاش اب رشن و رشح هب رتشیب داد حیجرت یو ،دوب ریشیلع
،افص ( دوش
1364
:
385
-
382
.)
زاغآ لماع وا یکرت رعش ناوید دنراد هدیقع یهورگ و تسا کرت تایبدا خیرات رد هژیو هب نارعاش نیرتراذگریثات زا یو
تسا هدرک همجرت و فیلات یسراف و یکبزا نابز هب رثا لهچ هب کیدزن ییاون" .تسا ییاتغج یکرت نابز رد کیسلاک ةرود
گنهرف و حور لاقتنا رد یو ریثات ،لاح نیا اب .تسا یسراف نابز زا رتشیب رایسب یکبزا نابز هب هدش هتشون راثآ مهس هک
،یسودرف هلمج زا ،نآ ناگرزب راثآ و ناریا
مارتحا هنوگره لباق یماج و ظفاح ،یدعس ،یروباشین راطع ،یوجنگ یماظن
تسا
".
،رایادخ (
1390
:
50
)
.
یرنه و یگنهرف میظع نایرج ،تشاد تسد رد ار تردق هکیرا هک یلاس یس لوط رد ناشیا
گنهرف زکرم هب ار رهش نیا تاره رابرد رد نادنمرنه و املع زا یا هقلح داجیا اب و دنکفا یپ ار
( دومن لیدبت راگزور نآ ی
،یدابآرهم و یزاجح
1394
راتسج نیا هک تسا یعوضوم ییاون ریشیلعریما یبدا تیصخش ندوب صاخ ییارچ و یگنوگچ .)
شقن اهنآ زا یکی هک داد رارق یسررب دروم فلتخم یاه هچیرد زا ناوتیم ار عوضوم نیا و .دراد نآ يواکاو و یسررب رب انب
د ییاون ریشیلع ریما
ریشیلع ریما یگدنز رب یرورم فده اب هعلاطم نیا مهم نیا هب هجوت اب .تسا ییاتغج یکرت نابز شرتسگر
شهوژپ نیا یلصا فده عقاو رد .تسا هتفرگ رارق ارجا دروم ،ییاتغج یکرت تایبدا و نابز هعسوت رد رد وا شقن و ییاون
پ ددص رد ییاون ریشیلع ریما یگدنز هب رصتخم یرورم رب هولاع
وت رد ار یشقن هچ ریشیلع ریما هک تسا لاوس نیا هب خسا
ریشیلع ریما :هک دوشیم حرطم یشهوژپ هیضرف نیا ،لاوس نیا یاتسار رد ؟تسا هتشاد یاتغج یکرت تایبدا و نابز هعس
.تسا هتشاد ییاتغج نابز هعسوت رد یمهم شقن دوخ یبدا راثآ اب ییاون
وژپ عوضوم نیا ترورض و تیمها نایب رد
دومن هراشا دیاب یشه
:تسا یسررب لباق هبنج دنچ زا شهوژپ نیا ترورض
یم ییاتغج تایبدا و نابز رب ییاون ریثأت لیلحت و تخانش ،تسخن
نابز لماکت دنور زا یرتهب کرد دناوت
مهارف ار یکرت یاه
هن ییاون راثآ هعلاطم ،مود .دنک
یم کمک ییاتغج نابز هاگیاج ندش نشور هب اهنت
،دنک
نابز رگید اب ار نآ طابترا هکلب
یاه
یم راکشآ یسراف نابز اب نآ لباقتم تاریثأت و یکرت
یروآون و یبدا کبس یسررب ،موس .دزاس
یم ییاون ینابز یاه
دناوت
ماهلا
شهوژپ شخب
دشاب یقیبطت تایبدا خیرات هزوح رد دیدج یاه
شهوژپ نیا ،هنیمز نیا رد عماج تاعلاطم دوبمک هب هجوت اب
م
ی
.دشاب ییاتغج یکرت تایبدا و نابز یانغ و شرتسگ رب وا ریثأت و ریشیلع ریما هاگیاج یسانشزاب رد مهم یماگ دناوت
490
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Volume 2 Issue 2
02
شهوژپ هنیشیپ رب یرورم
تایبدا .تسا نابز نیا یبدا هنیشیپ هب یهاگن دنمزاین ییاتغج یکرت تایبدا و نابز هعسوت رد ییاون ریشیلع ریما شقن یسررب
هک ییاتغج
بلاق رد رتشیب ییاون زا شیپ
نابز زا یریذپریثأت اب و دودحم یاه
شلات اب ،دوب هتفرگ لکش یبرع و یسراف یاه
یاه
هرود هب وا
هیاپ هک دیسر ییافوکش زا یا
لقتسم یبدا و ینابز تیوه یاه
یاهشهوژپ یسررب هب ،شخب نیا رد .درک مهارف ار یرت
پ دروم عوضوم اب یعون هب هک هدش ماجنا
.دوشیم هتخادرپ ،دنتسه طبترم شهوز
( ینامیل یتمعن
1397
:
153
یسررب فده اب ا دوخ قیقحت )
یملع تیصخش
-
زاس بتکم یشخب رثا و ییاون ریشیلع ریما یبدا
رد ییازس هب شقن وس ردگید زا و هدوب زاتشیپ و ورشیپ یکرت بدا رد ییوس زا یو داد ناشن هعلاطمنیا را لصاح جیاتن .وا
یفرعم
رذگهر نیا رد شیوخ رمع یاه لاس رد وا هک ییاهماگ .تسا هدومن افیا نابز کرت ماوقا نایم رد یناریا گنهرف رشن و
دیماجنا ناکرت و نادیناریا شیدپ زا شیدب یدگنهرف .دیماجنا ناکرت و نایناریا شیب زا شیب یگنهرف یکیدزن هب تشادرب
.
نسح
( یدابآ
1397
:
7
روظنم هب ار دوخ شهوژپ )
.داد ماجنا ییاون ریشیلع ریما تیصخش زا هدش هتخانش رتمک یاه هبنج یسررب
ریثات و همانفقو ،ریشیلعریما رصع مه تاشنم یاوتحم دننام تاعوضوم زا یخرب هک ،تسا نا زا یکاح هعلطم نیا حیاتن
تفرگن رارق هتسیاش هجوت دروم دیاب هچنانچ هیصلاخا عمتجم فقو دننام یو یعامتجا تامادقا
تسا ه
.
هداز کلم و یسردم
(
1394
فده اب ار دوخ شهوژپ )
نیازا لصاح جیاتن .دنداد ماجنا ناینیشیپ زا ییاون ریشیلع ریما راعشا یریذپ ریثات یسررب
،ظفاح نوچ یناگرزب راثآ ی هعلاطم رثا رد ینافرع و ینید عبانم زا یریذپ ریثأت رب هولاع ییاون ،دراد نآ زا تیاکح هعلاطم
ا ،یدعس
تاهیبشت ،بلغا یسودرف و یناقاخ ،ییانس ،مایخ ،یدنجخ لامك ،یجواس ناملس ،یماج نمحرلادبع ،یولهد ورسخریم
نیا رد .تسا هدرب راك هب هناداتسا و هتخاس سکعنم دوخ راثآ رد ار نانآ رعش نیماضم و تایانك و تاحلاطصا ،تاراعتسا و
تسا هتفریذپ ظفاح زا ار ریثأت نیرتشیب ییاون نایم
.
( یقداص یمیحر و راشفا یهاشناهج
1393
:
100
-
106
دوخ هلاطم رد )
ریشیلع ریما ناوید رد یناریا تیوه رصانع
ار
یرادنید ،درخ ،یرگداد ،یداش میهافم ،داد ناشن هعلاطم نیا جیاتن .دنداد رارق یسررب دروم
یناریا یبدا یلم یاه هصخاش زا
و یعیفر .تسا هدوب ییاون موظنم راثآ رد
( یناهارف ینیفسا
1389
:
91
شقن و ییاون ریشیلع ریما " ناونع اب ار دوخ قیقحت )
،داد ناشن هعلاطم نیا جیاتن .دنداد ماجنا "یرومیت رصع رد وا یگنهرف و یسایس
تابث رد یمهم رایسب شقن ریشیلع ریما
رد یخماش ماقم نینچمه و تشاد ارقیاب نیسح ناطلس تموکح نارود یگنهرف و یسایس
یلاتعا رد و ناریا تایبدا رد و خیرات
یکرت نابز و گنهرف دربشیپ و لاتعا هار رد تایبدا و تسایس دنویپ اب یو .تسا هتشاد مهن نرق رد تاره رنه و بدا و رعش
.درک افیا کرت نابز خیرات رد ییازس هب شقن
03
رب یدمآرب
ییاتغج یکرت بدا و نابز هعسوت رد ییاونریشیلع ریما شقن
01-3
ییاون ریشیلع ریما لاح حرش
زا و یرومیت ی هرود ریزو نیرت دنمشناد و نیرت نادراک ،نیرتفورعم ریبک ریما نیدلا ماظن هب فورعم ییاون ریشیلع ریما
لاس رد ییاون .دوب ییاتغج نادناخ ناگداز گرزب
844
دوب ارقیاب نیسح ناطلس ریزو یو .دش دلوتم تاره رد یرمق یرجه
هرود رد و
زا شیب بحاص وا .دیشوک تاره یدابآ و نارمع هب شترادص
30
شراثآ مظعا شخب و تسا یبدا و یرعش رثا
دشابیم یکرت نابز هب
،یقداص یمیحر و راشفا یهاشناهج (
1393
:
98
.)
لباک ناگداز ریما زا ،گنچ دیعسوبا رتخد شردام
،تمه وکین ( دوب هیاد نایرومیت هاگتسد رد و دوب
1351
:
429
)
ناردارب ارقیاب نیسح ناطلس و ریشیلع ریما ببس نیمه هب
هتشر تلع نیا هب و دنارذگ دهشم رد ارقیاب نیسح ناطلس اب تبحاصم رد ار یکدوک نارود وا .دندوب ) شاتلکوک( یعاضر
لاس رد ار ریشیلع ریما و دش طلسم تاره رب ارقیاب نیسح هک ینامز ات دوب مکحتسم ود نیا یتسود
876
یرجه
تاراما هب
تکلمم و تلود مود صخش ناطلس زادعب هک دوب هناردتقم و رثوم یردق هب درک یم لامعا یو هک یذوفن .درک بوصنم ناوید
491
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Volume 2 Issue 2
لاس رد وا .دمآ یم باسح هب
893
تدم هب یرجه
15
هب نآ زا سپ و درک ءافعتسا لاسکی زا سپ و دش دابآرتسا مکاح هام
اج نمحرلادبع نیدلارون انلاوم تیاده
،یضاق ( دیدرگ هقرف نیا ناوریپ زا و دیورگ یدنبشقن شیوارد ی هقیرط هب یم
1387
:
60
.)
هجوت دروم ناطلس طسوت و دورس یا هدیصق یو هک دش عورش ینامز زا ارقیاب نیسح ناطلس رابرد رد ییاون روضح
م دناوخ ( نیسح ناطلس ی هرود رد یسایس ی هصرع رد روضح یارب دش یزاغآ و تفرگرارق
،ری
1353
ج ،
4
:
137
)
هب کیدزن یو .دش ناطلس ی هراک همه هک دیشکن یلوط و دش دراو رابرد هب ریشیلع
33
ودرک تیلاعف ناطلس رابرد رد لاس
،یناهفصا هلاو ( دندرکیم تعاطا یو دزن ارعش و لاضف و ءلاعا ،ءارما ی همه
1379
:
668
ناعذا دیاب هطبار نیمه رد .)
لس و ریشیلع ریما ،دومن
( یاهلاس رد ارقیاب نیسح ناط
873
-
892
تیلاعف تلع هب اهدعب هک دندوب یکیدزن طباور یاراد ) ق .ه
لیلاد زا یشخب زاس هنیمز ،دوب ارقیاب ناطلس هنازخ یارب یتلاکشم هدنراد رب رد هک ریشیلع ریما ینامتخاس و ینارمع یاه
،یضاق ( دش ناطلس دزن هدنیآ یاهلاس رد وا تیبوضغم
1387
:
59
رمع رخآ ات و تفر هرانک یتلود تاروما زا یو ماجنارس .)
، یضاق ( تشگ بحاصم یماج نمحرلادبع نیدلارون اب و داد حیجرت روما ی همه رب ار یشیورد
1387
:
60
.)
،تاره عماج دجسم رب هولاع وا ،دوب هدیقعلا خسار ینید راکفا رد ریشیلع ریما
19
یلم ،دومن ریمعت رگید گرزب دجسم
ییارگ
ی هقلاع زین )یکرت (وخ نابز و تلم هب اما دیزرو یم قشع یملاسا یاهرواب هب وا ،تسا ریشیلع هتسجرب یاه یگژیو زا
،درک افیا کرت خیرات رد ازس هب یشقن ناس نیدب و تفرگ راک هب یکرت رعش یارب ار دوخ ییاناوت همه هک نانچ ،تشاد ناوارف
یما گرم اب هطبار رد یخیرات نوتم
لاس رد یو هک یماگنه ،دننکیم تیاکح ریشیلع ر
۹۰۶
زا هک ناطلس لابقتسا هب یتقو
یم زاب دابآرتسا یشکرکشل
تفر وا یسرپرامیب هب دوخ ناطلس و دش هدنادرگزاب تاره هب ناور تخت اب و درک هتکس تفر تشگ
رد ماجنارس و
۹۰۷
نس رد یرمق
۶۰
رد دوب وا نیلاب رب ناطلس هک یلاح رد یگلاس
لماک مارتحا اب ار ریما هزانج .تشذگ
رانک رد یهاگمارآ رد و دنراذگ زامن یو رب رهش نآ لها مومع و ،دندرب تاره رهش هاگدیع رد روشک ناگرزب و ناگدازهاش
،ناغوط( دش هدرپس کاخ هب دوب هدش هدامآ شیپ زا هک هیسدق دجسم
1377
:
۴۴
.)
02-3
ردپ و راذگناینب ییاون ریشیلع ریما
یکرت بدا
باتک رد ریشیلعریما .دندوب هدومن زاغآ ار ییارس یکرت ،نارابت كرت زا دنچ ینت ،ییاون ریشیلعریما زا شیپ ،خیرات اب ربارب
،ییادگ ،یمزراوخ ردیحریم نوچ ینابیدا ،تسا نشور هچنآ اما ،هدرب مان ،یفطل مان هب ییارس یکرت زا اهنت ،نیتغللا همکاحم
لباک دیعسریم ،یبیقن
.ع ( دنا هدوب یفطل هارمه و ماگمه هار نیا رد زین نارگید و یکاکس ،يریما ،یلباک یلعدمحم ریم ،ی
،نیهر لوسر برقع
1340
:
39
،درفنم یناهرف و
1381
:
209
مدق ریسم نیا رد هنادنمتردق تسناوت هکنآ ،نیا دوجو اب .)
ییاتغج یکرت نابز هب شراگن و شیارس اب تفای نآ يارای و درادرب
یبدا هاگیاج ،میدق یکبزا ،سور ناگدنهوژپ ریبعت هب و
ییاعدا تقیقحرد .تسا هدوبن ییاون ریشیلعریما زج یسک ،دزاس دراو یبدا و یملع ياهنابز هگرج هب و دهد یقرت ار نابز نیا
درب مان ،تسا هدورس و هتشون یکرت هب هک یگرزب بیدا نیتسخن ناونع هب وا زا رگا ،دوب دهاوخ هنافصنم
( دوش ه
Gibb,
1903: 10/2
.)
كرت یخرب رواب هب هک ریشیلع ریما راک هدنیازف ي تیمها ياه هبنج زا یکی ،هک دتراد نآ زا تیاکح یخیرات ءارآ یسررب
هدنسیون ،هاشداپ قشاع خیش ،كرت تغل ناوید فلؤم ،يرغشاک دومحم ینعی یکرت نابز گرزب عفادم راهچ ی هرمز رد ناسانش
و همان بیرغ
هریسم یکرت فرص بحاص ،يومغرب يردق
-
ار ییاتغج یکرت دش قفوم يو هک تسا نآ ،دراد رارق ،مولعلا
یسراف رثن و مظن ،ددرگ كرد هک دنکیم هولج رتنوزف ینامز تیقفوم نیا .دشاب یبدا نابز کی هتسیاش هک دشخب یگدرتسگ نانچ
یمیظع لماکت راگزور رذگ رد و شنیرید ي هنیشیپ هب هجوت اب
ماقم لااو نایارس نخس و نازرو بدا مان اب و هدوب دهاش ار
کی ناونع هب ار دوخ تیوه ،ییاتغج یکرت ،نخس رگید هب .تسا هدوب یبیقر هنوگچیه نودب و نیزم
نویدم یبدا نابز
492
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Volume 2 Issue 2
،کیبآ( تسا هدوب ییاون ریشیلعریما
1997
:
211
ییاتغج یکرت رعش هزورما هک ار هچنآ هناهاگآ ریشیلعریما .)
کیسلاک
( دیرفآ ، دوشیم هدناوخ
Dale, 1998: 44
تسا زاون مشچ نانچ ،دومن افیا یکرت نخس ندیرورپ رد ریشیلع ریما هک یشقن .)
،یسراف نابز تفرشیپ رد یسودرف و ییایلاتیا نابز يایحا رد هتناد نوچ ینایارس نخس هیاپمه ار وا نارگشهوژپ یخرب هک
نابآ ،یناجزوج یعرش ( هدرمشرب
1373
:
10
هب و ارچ يزورما نارگشهوژپ هک ددرگیم كرد ،دش هتفگ هچنآ عومجم زا .)
يرورض زین رگید هتکن ود رکذ ،نیا دوجو اب .دنا هدناوخ یکرت بدا راذگناینب و ردپ ار ریشیلعریما ،لوقلا قفتم ،ببس هچ
،یسراف رعش ردپ اب ار ریشیلعریما ناگدنهوژپ نیا زا یخرب ،هک نآ تسخن :دیامنیم
هب رعش عادبا رظن زا و هدیجنس ،یکدور
راک هب و شیاهراک هنماد ي یگدرتسگ ببس هب ،ار ریشیلعریما ،فصولا عم ؛دنا هتسناد گنسمه ار ود نآ ،دیدج نابز کی
و انلاوم ،ظفاح نوچ ینارعاش یاپمه ار وا ماقم و هداد يرترب یکدور رب ،توافتم يرعش ياهبلاق و عونتم نیماضم نتسب
یسودرف
،هتفگش ( دنا هدومن ضرف
1387
:
229
-
228
.)
یناشن ار ریشیلعریما روهظ ،رابت كرت ناققحم زا یهورگ ،هک نآ مود
یب هرطیس رصع ،وا روضح یپ رد هک دنا هتشاد ملاعا و هتشادنپ یسراف رب یکرت نابز يزوریپ زا
یسراف نابز يارچ و وچ
یذپ نایاپ ،هنایم يایسآ رد مکتسد ،لاس اهدص زا سپ
( دش نادیم زات هکی هناگی هک دوب یکرت نابز نیا سپ ناز و تفر
Erkinov, 2008: 22
.)
( ینامیل یتمعن و ینسح صوصخ نیمه رد
1392
،دنا هتسناد ریشیلعریما زا رتورف ار یکدور هاگیاج هک نانآ ،درادیم ناعذا )
نودب و چیه زا بیرقت هب یکدور هک دنا هدادن رارق رظن دم ار هتکن نیا
موظنم بدا ،یماخ هدام هنوگ ره زا نتفرگرب هرهب
و یسراف نابز هنرق دنچ هناوتشپ زا هتشاد رارقا تارک هب دوخ ریشیلعریما هک تسا یلاح رد نیا ،تسا هداهن ناینب ار یسراف
،یسراف نابز یمان نارعاش ياهکبس و اهبولسا نتسب راک هب اب اهنت و هتسج دوس لماک روط هب نآ نهک نیماضم
هتفای نآ يارای
و زاتمم تیعقوم نآ زا ار نابز یسراف ،ریشیلعریما روضح دنا هتشاد يوعد هک ینانآ .دنک يراذگ هیاپ ار یکرت بدا ،تسا
،یسراف نابز رازاب نتشگ قنور مک مغر هب هک ي دنا هدرکن هجوت زین ،تخادنارب ،دوب اراد نیشن كرت قطانم رد هک ییلااب تسد
ا گنهرف هریاد نیا
ارچ ؛تفای شیپ زا شیب یگدرتسگ و یخارف ،نابز كرت ماوقا نایم رد ریشیلعریما ندمآرب اب هک دوب یناری
راثآ زا هک دوب يزیچ ،يو دوخ هراب ي نیدنچ فارتعا هب ،ریشیلعریما راثآ یمامت ي هیامریمخ و هیلوا هدام ي ،بیرقت هب هک
دوب هتفرگ هیراع هب نایارس یسراپ
.
تسا رکذ هب مزلا
،
لباق ناسانش کرت رظن هب هک ریشیلع راک تیمها یاه هبنج زا یکی
)همان بیرغ هدنسیون ( هاشداپ قشاع خیش ،)کرت تغل ناوید فلوم( یرغشاک دومحم اب هارمه یو هک دشاب یم نیا تسا هجوت
فوم هک تسوا اما ،دراد رارق یکرت نابز گرزب عفادم راهچ هرمز رد ،یکرت فرص بحاص یومغرب یردق
یکرت ،دش ق
نوهرم و نویدم ،کش نودب ار دوخ تیوه ییاتغج یکرت ،دشاب یبدا نابز کی ی هتسیاش هک دشخب هعسوت نانچ ار ییاتغج
،ییامیل یتمعن( تسا هدوب ریشیلع ریما
1397
:
155
.)
03-3
ییاون ریشیلع ریما یبدا نابز و بتکم
م رایسب یاه هرود زا بدا و گنهرف ظاحل هب یرومیت هرود
هلسلس نیا نامز رد تاره ،دوش یم بوسحم ناریا خیرات رد مه
داجیا ییاضف تاره رد نایرومیت هرود رد .دیدرگ یملاسا ندمت و گنهرف رد رنه و بدا و ملع جیورت یارب یبسانم رتسب هب
افوکش ،رما نیا و دندادیم همادا دوخ تیلاعف و تابح هب هدوسآ و دازآ ،فلتخم دیاقع اب دارفا هک دش
یملاسا ندمت و گنهرف یی
نآ ی هجیتن رد هک .تسا یسراف تایبدا و نابز و دشر ییافوکش نآ دومن نیرتزراب هک ،دیدرگ ببس یرومیت ی هرود رد ار
،یقداص یمیحر و راشفا یهاشناهج ( دنتخادرپ یم یکرت ای یسراف نابز هب دوخ راثآ شنیرفآ هب تغارف و یگدوسآ اب نارعاش
1393
:
97
ریما .)
روما سار رد ار نارعاش و بدا لها زا تیامح ،دوب عبط کین سانشرعش و رعاش دوخ هک ییاون ریشیلع
صلخت ییاون یکرت رد و یناف یسراف رد ؛یکرت هب مه و دورس یم رعش یسراف هب مه هک دوب نیناسلوذ یرعاش وا .داد رارق
493
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Volume 2 Issue 2
دیلقت اب تسناوت اما ،تسین راوتسا نادنچ وا یسراف رعش .درکیم
هریغ و لزغ ،هدیصق ،یونثم زا یسراف رعش عاونا ی همه زا
،یضاق ( دننک یم یفرعم یکرت تایبدا ردپ ار ییاون ریشیلع ریما . دهد بیترت ییاه ناوید و دیارسب یکرت رعش
1387
:
60
.)
ایح هدنیامن تقیقح رد ریشیلع ریما ،دومن ناعذا دیاب ییاون ریشیلع ریما یبدا یگدنز اب هطبار رد
ف و یبدا ت
ناکرت یگنهر
یناریا گنهرف ذوفن تحت لاماک گنهرف نیا هک تسا
-
رارق یملاسا
،یضاق ( دوب هتفرگ
1387
:
59
رعاش کی ناونع هب یو .)
کرت حور هک دش هتشاد نآ رب بیدا و
هدرک لیصحت یاه
دندوب هتفریذپ ریثات نآ زا و دندوب هدش یناریا بدا بوعرم هک ار یا
نک رادیب ار ار
هدنزرا راثآ اتسار نیا رد ،دناسرب یدنلب ماقم هب ار یکرت نابز و د
ثعاب زین و دروآ دیدپ نابز نیا هب ار یا
کرت حور یلاعت
،ناغوط( دوش اه
1377
:
46
ار یسراف تایبدا و نابز زیگنا تریح یونعم ریثات هک نیا اب ییاون ریشیلع .)
یگرزب و یتخس زا دید یم هرود نآ یاهکرت یور رب
یکرت قفوم تباقر وا .دیسرتن ،دهد ماجنا تساوخ یم هک یراک
یاتغج
ی هیاس رد مه زاب ییاون .تسا هداد حیضوت عوضومره هب هدنزرا و رابرپ یاه لاثم ندروآ اب ار یسراف نابز اب
تیلاعف کی
ز کی هن یاتغج یکرت هک تسا هداد ناشن زغن یاه لاثم هئارا اب زیگنا تریح و یپ رد یپ یبدا
رعش ی هداس ناب
ک
هکلب کیسلا
د ار یسراف نابز اب تباقر ییاناوت صوصخ ره رد هک تسا رثن و مظن عاونا نایب تردق یاراد و یگنهرف نابز کی
( درا
،ولورپوک
1945
:
301
.)
اون هک یراک نیرتگرزب ،دومن ناعذا ناوتیم دوشیم طابنتسا ییاون یاه هتشون و راثآ زا هک هچنآ هب هجوت اب
د یی
ی هیاس ر
یونعم رابتعا ،تسا هدش نآ ماجنا هب قفوم یناریا دیتاسا نیرت فورعم دزن رد شریگارف و ریذپان ل اوز ترهش
ب
هب ندیشخ
ناتسا و زیربت ات همیرک زا و نازاق هب رغشاک زا هکلب ،اه ییاتغج و نایرومیت نایم رد اهنت هن یاتغج یکرت
قطانم همه رد و لوب
ا هدوب نابز کرت یبدا
،ولورپوک ( تس
1945
:
305
( ولغوا رفعج هطبار نیمه رد .)
1984
:
220
نارعاش ،دسیونیم )
تایبدا
ندومن ییاتغج یکرت هب رعش نتشون هب عورش ...و ،یرما ،یتخب ،یماظن یلناماراق ،ییاد دمحا :هلمج زا ینامثع
راعشا نیا و د
تایبدا یور رب ییاتغج تایبدا و ریشیلع ریثات مهم یاه هنومن
.تسا ینامثع
( ییاباب کین
1397
:
135
و یرنه غوبن ،عیسو گنهرف ییاون رثا ره رد ، :تسا هتشاد ناعذا دوخ تاعلاطم ساسا رب زین )
ییاون ،دوش یم هدید یکرت نابز هب شیدبا قشع و ،وا یلااب یلم یهاگآ وا راثآ همه رد ،تسا نایامن حوضو هب وا ییارگ تیلم
قوذ اب هک دوش یم قفوم
یشلات اب ریشیلع ریما عقاو رد .دناسرب یکیسلاک حطس هب ار یزکرم یایسآ تایبدا یلم حور و
ار کیسلاک رعش نابز کی تقیقح رد و هتسنادن رتمک یسراف زا ار ییاتغج یکرت هجو چیه هب ،هدش یزیر همانرب و هناهاگآ
سا هدروآ رد یگنهرف نابز تروص هب و هدومن رضاح اه بلاق نامه رب انب
یاه هرود رد ییاون گرزب تاریثات لصا رد هک ت
همه رد هدزناش نرق زا ،دوب هدش هدناشفا کرت نابز یایند هب هک یمواقم یاهرذب ییاون هرود رد ،دهد یم ناشن ار دوخ دعب
،ولورپوک ( تسا هداد یرمث رپ جیاتن اج
1945
:
305
هشیدنا اهنت هن دوخ راثآ رد ریشیلع دومن ناعذا دیاب .)
ه
بدا یلااو یا
،درک نایب ناریا کیسلاک بدا کبس هب زاجم و هراعتسا زا هدافتسا اب ار اهنآ و دروآرد کرت نابز بلاق هب ار یسراف کیسلاک
هناخ ،اهرهش ،ناهاش و ناریما یگدنز ریباعت و لاثما ،تاحلاطصا زا وا .داد باتزاب زین ار یکرت یگدنز اهنآ رد هکلب
و اه
همیخ
میت هرود یاه
هتکن همه زا یهاگآ ییوس زا وا راثآ رد قیقحت یارب ور نیا زا .درک هدافتسا ناور یرو
کیسلاک بدا یاه
یراگن موق شناد و یکرت نابز رب طلست رگید یوس زا و ناریا
1
،ناغوط( دسریم رظن هب یرورض و مزلا خیرات و
1377
:
48
.)
1:
Ethnography
494
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Volume 2 Issue 2
زا یهورگ هک دوب هزادنا نآ ات ییاون یبدا ذوفن ریثات
یکرت نابز یزوریپ زا یناشن ار ریشیلع ریما روهظ ،رابت کرت ناققحم
رد لاس اهدص زا سپ یسراف نابز یارچ و نوچ یب طلست رصع وا روهظ یپ رد هک دنا هدرک ملاعا و دنا هتشادنپ یسراف رب
ل یتمعن و ینسح( دش نادیم زات هکی هک دوب یکرت نابز نیا سپ زا و تفریذپ نایاپ هنایم یایسآ
،ییامی
1397
:
157
هنیمز رد .)
نایم رد ناییاتخارق هرود رد هژیو هب نلاوغم روهظ زا شیپ هک یبدا تیلاعف نآ ،دش روآدای دیاب نینچمه ریشیلع یبدا یگدنز
نلاوغم هرود رد ،تفای شرتسگ نوحیس ینایم و یبونج یاتلد رد یدودح ات و بآ تفه قطانم ،یقرش ناتسکرت ،کرت ناناملسم
راوخ رد
اهدعب .دش ذاختا یا هژیو ریبادت یلامش ناسارخ و رهنلا ءاروام رد نآ تفرشیپ یارب و تفرگ دوخ هب یکرت لکش مز
و تفای شرتسگ تاره هژیو هب ناسارخ رد نابز نیا ارقیاب نیسح و رباب مساقلاوبا نارود رد صوصخب یرومیت هرود رد
رد یبدا تضهن نیا شرتسگ لماع نیرتگرزب ییاون ریشیلع
، ناغوط ( دوریم رامش هب تاره
1377
:
39
نایب رد نینچ مه .)
فارشا اب ییورایور رد وا .دیوگیم نخس وا حطس اب قباطم بطاخم ره اب یو ،دومن ناعذا دیاب ریشیلع یبدا کبس یسررب
رثن و مظن رد لیقث ینابز ،دنا هدورس رعش دوخ یتح و هدناوخ ار یسراف ی هتسجرب نارعاش راعشا هک کرت
ارچ ،درب راک هب
ار کرت نابز یوحن بیکرت ،راثآ هنوگ نیا رد ریشیلع .دنریذپ نایب کبس نیا اب یسراف کیسلاک بدا یاه تفارظی همه هک
،ناغوط ( دییارگ فلکت یب و هداس یکرت نابز هب ،دش ور هب ور دنسپ هداس ناکرت اب یتقو اما ،درک لکشم
1377
:
51
.)
04-3
یما زاس بتکم یشخبرثا
ییاون ریشیلعر
رعش وا هزادنا هب سکچیه و دوب یسک ریظنیب " ،همانرباب فلؤم ریبعت هب هک ریشیلعریما
یکرت رعش وا هزادنا هب سکچیه و
،رباب ( "دوب هتفگن
1308
:ق
108
،)
نآ ره يوس زا وا شور سپ ناز و تخاس هتفیش ار رابت كرت نابیدا ،دوخ ياهشنیرفآ اب
كدنا هک ناکرت زا سک
رگید هب ریشیلعریما ملاک هزاوآ ي ،ینامز كدنا رد .دش يرادرب وگلا ،تشاد هتنچ رد بدا زا يا هیام
یپ رد ،دندوب هدمآ زارف وا درگ و هدمآ تاره هب فلتخم قطانم زا هک وا ناگدرورپ تسد زا يرایسب .دیسر مه ناهج طاقن
ار تاره كرت ،يرومیت تموکح لاوز نامز ندیسرارف و يو تشذگرد
نیدب و دندش رگید ياهنیمزرس راپسهر و دنتفای هب
و ینامثع نوچ یطاقن رد ریشیلعریما رعش هک دییاپن يرید .دندنکارپ نوگانوگ ياهراید رد ار وا یبدا شور و رعش ناس
،میدن ،بلاغ خیش ،ییاسروب ،یلوضف ،طاشن ،کلاس مظاک ناس هب ینارعاش و دش هدرتسگ مه ناتسودنه یتح و ناجیابرذآ
یلایخ
:نامه ،درفنم یناهرف ( دندومن زاغآ ار ندورس رعش یکرت هب وا قایس و کبس هب ،یناث ریشیلعریم و
215
،ساکآ ؛
2002
:م
129-126
و دندرک هشیپ ریشیلعریما زا يوریپ زین یکرت ياه هجهل رگید و يراتات ،يروغیوا ،ینمکرت ياهنابز نارعاش .)
م رد ریگارف یتنس هب ار وا هویش ي
دندومن لدبم دوخ نای
،رایادخ (
1390
:
52
شنیرفآ اب ریشیلع ریما زاس بتکم یشخب رثا .)
رد بدا زا یا هیام کدنا هک ناکرت زا سک نآ ره یوس زا وا شور ،سپ نآ زا و تخاس هتفیش ار رابت کرت نابیدا ،دوخ یاه
هک وا ناگدرورپ تسد و نادرگاش زا یرایسب .دش یرادرب وگلا ،تشاد هتنچ
رد یپ رد ،دندوب هدمآ تاره هب فلتخم قطانم زا
ناس نیدب و هدش رگید یاه نیمزرس راپسهر و ،دندرک کرت ار تاره یرومیت تموکح لاوز نامز ندیسر ارف و یو تشذگ
،ییامیل یتمعن و ینسح( دندنکارپ نوگانوگ یاهراید رد ار وا یبدا شور و رعش
1397
:
162
)
05-3
اون ریشیلع یبدا راثآ
یی
هتسجرب زا ،ییاون ریشیلع ریما
و نابز هعسوت رد یفرگش ریثأت ،یرومیت هرود نادنمشیدنا و ناگدنسیون ،نارعاش نیرت
بلاق رد وا یبدا راثآ .تشاد ییاتغج بدا
هلاسر ،رثن ،رعش نوچ یفلتخم یاه
هدش هتشون یقلاخا راثآ و یملع یاه
رد هک دنا
مهم هب ریز لودج
نآ نیرت
شا اه
تسا هدش هرا
.
رثا مان
راثآ یاوتحم
هسمخ
.تسا هدش هدورس یولهد ورسخریما هسمخ و یماظن هسمخ زا یوریپ هب .دشاب یم ریشیلع راثآ نیرت مهم زا
تشذگرس و تایاکح هب راربلاا تاریخ ناونع اب هسمخ نیا شخب نیتسخن
یم هنایفوص و یقلاخا یاه
دزادرپ
495
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Volume 2 Issue 2
روگ مارهب و ردنکسا ،نونجم و لایل ،نیریش و داهرف هراب رد موظنم یاه هناسفا نآ رگید شخب راهچ و
،ناغوط ( دنتسه
1377
:
46
.)
یناعملا نئازخ
یاراد هک دراد مان یناعملا نئازخ ریشیلع یکرت ناوید
۵۵
ق و دئاصق بیترت هب هک تیب رازه
هعط
هک ار ییاه
هرود راهچ رد وا
یم رب رد هدورس شیوخ یگدنز
،ناغوط ( دریگ
1377
:
47
.)
راکفلاا هفحت
نیا رد یو .تسا هدورس یماج رارسلاا هجل و یولهد ورسخ ریما راکفلاا هفحت ریثات تحت رثا نیا
ا
رظن رث
مه نامولظم اب و هدرک نایب یشرورپ و یشزومآ ،یقلاخا ،یسایس ،یعامتجا لئاسم ی هراب رد ار دوخ
یدرد
و
،یقداص یمیحر و راشفا یهاشناهج ( تسا هدرک تفلاخم ناملاظ اب
1393
:
99
.)
تاشنم
اتغج نیسح و ییاون هدش لدب و در یاه همان امومع هک تسا هدش هتشون یسراف نابز هب رتشیب تاشنم
ار یی
هولاع هب ،تسا هدش لماش
15
و ییاون هب یماج همان
13
( .تسا هدمآ نآ رد یماج هب ییاون همان
هج
یهاشنا
،یقداص یمیحر و راشفا
1393
:
99
.)
سئافنلا سلاجم
یگرزب ذخام ،هدش هتشاگن رصع مه نارگ تعنص و نارعاش هژیو هب یرومیت ی هرود فیصوت یارب هک
ولورپوک ( .دور یم رامش هب هرود نیا یرکف ماظن کرد یارب
2
،
1916
:
17
)
بولقلا بوبحم
ثحب هب و تسا قلاخا رب ینتبم یباتک
؛ناغوط ( دزادرپیم هعماج تاقبط ی هراب رد
1377
:
50
)
.
نیتغلاا همکاحم
،ییاباب کین ( تسا تسا هتفرگ رارق ثحب دروم یسراف و یکرت نابز ود تیفیک نیا رد
1397
:
141
.،)
مئاسن باتک
یف هبحملا
هوتفلا مئامشلا
زا و تسا هدوب یماج نمحرلادبع سنلاا تاحفن یکرت ی همجرت باتک نیا
س و کرت فوصت هاگدید
یگدا
،ناغوط ( دراد یدنلب هاگیاج نابز
1377
:
47
.)
امعم هلاسر
،ناغوط ( دشابیم یسراف نابز هب رثا نیا
1377
:
47
.)
رعش ناوید
یسراف
ادودح لماش
۱۲
،ناغوط ( یسراف نابز هب تیب رازه
1377
:
47
.)
نازولاا نازیم
تسا یکرت ضورع رد باتک نیتسخن رثا نیا
،ناغوط (
1377
:
47
.)
لمجم خیرات
:ات یب ،ایوگ( هدمآ رد ریرحت هب نیلسرم و ایبنا رکذ رد
74
.)
هسمخ
نیریحتملا
:ات یب ،ایوگ( تسا یماج اب ییاون ریشیلع ریما ی هناتسود تاقلعت و طباور زا یکاح
74
.)
06-3
ییاون ریشیلعریما راثآ رب یکتم یسراف و یکرت تاغل ياهگنهرف
یارب و دیسر نوگانوگ یاهنیمزرس هب اهنآ هزاوآ و تفای ناوارف يراهتشا نامز كدنا رد ریشیلعریما یکرت راثآ
یخرب نیمه
وا راثآ ناگژاو تاحلاطصا یلامتحا یاه یراوشد مهف و کرد یارب دندش نآ زا ریزگان ،نابز یسراف بدا لها زا
ف
گنهر
،ییامیل یتمعن( دنراگنب ییاه تغل
1397
:
163
نآ ..تسا ریشیلع ریما زاس بتکم یاه یشخب رثا زا یشخب نیا و )
راکشآ هچ
دنا هدومن نودم نانابز كرت ار اهنآ زا رگید یضعب و نانابز یسراف ار اه همانگنهرف نیا زا یخرب ،دیامنیم
(
لودج
3
-
1
.)
لودج(
3
-
1
.)
ییاون ریشیلع ریما راثآ رب یکتم همان گنهرف زا یخرب
رثا مان
مان
هدنسیون
راثآ یوتحم
تغللا عیادب
يوره ینامیا علاط
روظنم نیا هب هدنسیون هتفگ هب انب تسا یسراف هب ییاتغج گنهرف رثا نیا
انعم و هدنامن یفتخم ریشیلعریما دربراک دروم ناگژاو ات هتشگ نیودت
4:
Kuperelo
496
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Volume 2 Issue 2
،ینامیا ( .ددرگ كرد رتناسآ و رتهب ،لضف و بدا لها يارب اهنآ موهفم و
،هتشون تسد هخسن
1
.)
و هیباونلا تاغللا
تاداهشتسا
هیئاتغجلا
مانمگ رثا هدنسیون
.تسا
نادرم گنهرف زا رگید دنچ ینت و ریشیلعریما راثآ هب هجوت اب رثا نیا
یگنهرف و هتفای شراگن ،رباب دمحم نیدلاریهظ نوچمه ،نابز ییاتغج
( دنا هدش هداد حرش یلوبناتسا یکرت هب ییاتغج ناگژاو نآ رد هک تسا
،تئیه
1365
:
127
.)
االله لضف همان تغل
یناخ
االله لضف
گنهرف هلاسر
،رگراک ( تسا یسراف هب یکرت یتغل
1383
:
90
.)
یکرت نابز
یگنج بوقعی
تغل و فرص هرابرد ،هتشگ ریرحت یسراف هب هک باتک نیا نومضم
هتفر راک هب رایسب ریشیلعریما راثآ ياه هنومن نآ رد و تسا یکرت نابز
،رگراک ( تسا تسا
1383
:
90
.)
خلاگنس
ناخ يدهم ازریم
يدابآرتسا
رب هولاع و هدومن نیودت و میظنت ار یسراف هب یکرت تغل گنهرف نیا
،یکرت نابز ياه هجهل رگید تاغل هب ،ییاتغج یکرت دعاوق و ناگژاو
تسا تسا هدش هتخادرپ زین ،ناجیابرذآ و یلوتانآ ،دورارف یکرت نوچ
،ینامیل یتمعن و ینسح (
1392
:
79
.)
یرصان یاغمتلا
حلاص دمحم خیش
یناهفصا
ییاون ریشیلعریما راثآ رب هیکت اب یکرت تاغل یسررب باتک نیا عوضوم
،دنول ( .تسا
1965
:م
29
/
1
)
تجهب( هیکرت دیلاقم
)تاغللا
یلعبلک نب یلعحتف
ولناپس ینیوزق
زا يرصتخم ،ریشیلعریما تاغل همجرت ي و حرش رب هولاع باتک نیا
،دنول ( تسا هداد حرش زین ار وا همان ي یگدنز
1965
:م
29
/
1
)
نامیلس خیش تاغل
ییاراخب یدنفا
کبزا نامیلس خیش
ییاون ریشیلعریما راثآ رب هیکت اب ار ییاتغج یکرت تاغل ،باتک نیا رد
ییاتغج نادرم گنهرف رگید و
حرش ینامثع ای یلوبناتسا یکرت هب نابز
،رگراک ( تسا هداد
1383
:
90
.)
یسابع هصلاخ
روبصلادبع نب دمحم
ییوخ
مظتنم ،يدابآرتسا يدهم ازریم خلاگنس زا يرصتخم و هصلاخ رثا نیا
:یسابع هصلاخ هتشون تسد هخسن ،ییوخ ( تخاس نودم و
2
-
1
.)
ناسل یلع هغللا
ییاون
هدنسیون
مانمگ رثا
.تسا
( ینامیل یتمعن و ینسح
1392
:
25
،دنا هدومن نایب رثا نیا اب هطبار رد )
نیا هک نیا و شراگن نامز هرابرد ،دوجوم كدنا تاعلاطا هب هجوت اب
.تشاد یرظن راهظا هنوگچیه ناوتیمن ،هدش هتشاگن ینابز هچ هب رثا
04
یریگ هجیتن و ثحب ،هصلاخ
( ییاون ریشیلعریما
1441
–
1501
هتسجرب زا یکی )
یاقترا رد نیداینب یشقن هک تسا نایرومیت هرود نارعاش و نابیدا نیرت
کرت ناگدنسیون و نارعاش ،ییاون ریشیلعریما زا شیپ .درک افیا یملع و یبدا نابز کی حطس هب ییاتغج یکرت نابز
رابت
پ یکرت نابز هب شراگن و شیارس هب زین یرگید
لکش ریسم رد کی ره هک هلمج زا .دندوب هتخادر
شقن یکرت تایبدا یریگ
ییاه
یم زیامتم ار ییاون هچنآ ،لاح نیا اب .دندرک افیا
کی هب نایب هداس رازبا کی زا ییاتغج یکرت نابز لیدبت رد وا ییاناوت ،دنک
"نیتغللا همکاحم " دوخ رثا رد وا .دوب هیلادنچ و هدیچیپ یبدا نابز
د اب
،یسراف هب تبسن یکرت نابز یرترب زا حیرص یعاف
497
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Volume 2 Issue 2
یم ییاتغج یکرت هک داد ناشن
یاپمه دناوت
هصرع رد یسراف نابز
عضوم نیا .دبای روضح یبدا و یملع یاه
ناشن ،یریگ
هدنهد
رارق دوخ ییافوکش جوا رد یسراف تایبدا هک تسا نایرومیت نارود رد یکرت نابز یبدا تیوه تیبثت یارب وا مزع
تشاد
.
اب
ار یو هک دوشیم لصاح کاردا نیا ییاتغج یکرت نابز یاقترا رد ییاون ریشیلعریما شقن دروم رد هطوبرم نوتم یسررب
یم
ناینب ناوت
،یدنمشوه اب هکلب ،درکن هدنسب یبدا راثآ قلخ هب اهنت هن وا .تسناد ییاتغج یکرت کیسلاک تایبدا یعقاو راذگ
بوچراچ
ت نابز یارب یرظن یاه
یبدا و یملع نابز هب یلحم نابز کی زا ار ییاتغج یکرت تسناوت ییاون ..دروآ مهارف یکر
هرود رد رما نیا .دنک لدب
یب هطلس ،بلاغ یبدا نابز و نایرومیت رابرد یمسر نابز ناونع هب ،یسراف نابز هک داد خر یا
نوچ
هدیچیپ یبدا رثن قلخ ،رخاف راعشا شیارس اب ییاون .تشاد ییارچ و
ریسم ،ناگبخن نایم و رابرد رد یکرت نابز جیورت و
درک راومه یکرت تایبدا یارب ار یدیدج
.
تیلاعف هتسجرب هوجو زا یکی عقاو رد
بلاق عونت ،ییاون یبدا یاه
زا ناشن ،عونت نیا .تسوا راثآ نیماضم و یرعش یاه
تیفرظ
ار اهنآ تسناوت ییاون هک دراد ییاتغج یکرت نابز هدرتسگ یاه
دناسرب روهظ هصنم هب
.
ناشت طبترم نوتم هعلاطم اب
هرهچ رانک رد ار ییاون یرایسب نارگشهوژپ هک دش هداد
هداد رارق ناهج یبدا گرزب یاه
هب وا زا یخرب .دنا
یسودرف " ناونع
یم دای "یکرت بدا
ایحا شقن ،ییاتغج یکرت نابز یارب زین ییاون ،یسراف نابز یارب یسودرف دننام هک دننک
تیبثت و رگ
هدننک
هسیاقم رد یتح .تشاد
مه ار وا ،رگید یا
هداد رارق ،ییایلاتیا نابز رگایحا ،هتناد زارت
زا ار ییاون زین نارگشهوژپ یخرب .دنا
هتسناد رترب ،یسراف رعش ردپ ،یکدور
نیماضم یگدرتسگ رما نیا لیلد ،تسا دراو هاگدید نیا هب یتاداقتنا هک یلاح نیع رد ؛دنا
اثآ
بلاق زا هدافتسا رد وا شلات و ییاون ر
ناشن هک تسا عونتم یرعش یاه
یب یانغ هدنهد
و یسایس ریثأت .تسوا راثآ ریظن
یبدا لوحت کی اهنت ییاون ریشیلعریما روهظ تشاد رود رظن زا ناوتیمن کرت تایبدا هعسوت رد ار ریشیلع ریما یگنهرف
یگنهرف تکرح کی زا یباتزاب هکلب ،دوبن
-
سایس
هدرتسگ ی
دش ثعاب وا هک دنرواب نیا رب کرت نارگشهوژپ یخرب .دوب رت
یب هطلس هرود
نوچ
هژیو هاگیاج یکرت نابز و دبای نایاپ هنایم یایسآ رد یسراف نابز یارچ و
ییاون ،رگید نایب هب .دنک ادیپ یا
رید ذوفن ربارب رد یکرت تیوه یایحا لابند هب هک دوب یگنهرف شبنج کی هدنیامن
دوب یسراف هنی
.
زا ،ارقیاب نیسح رابرد رد وا
هدرتسگ یبدا شبنج ،ناوج ناگدنسیون و نارعاش قیوشت اب و درک هدافتسا یکرت نابز زا تیامح یارب دوخ یسایس ذوفن
ار یا
دوش لیدبت رهنلاءاروام قطانم زا یرایسب یمسر نابز هب ییاتغج یکرت نابز دش ثعاب ،یگنهرف تسایس نیا .داد لکش
رد و
دبای ذوفن تسایس یتح و مولع ،تایبدا
.
یم ار ییاون ریشیلعریما ،تشاد ناعذا ناوتیم هطوبرم نوتم یسررب اب
هطقن ناوت
هب یسراف نابز هک ینامز ،نایرومیت نارود رد وا .تسناد ییاتغج یکرت تایبدا خیرات رد یفطع
و یملع بلاغ نابز ناونع
م هتخانش هنایم یایسآ رسارس رد یبدا
ی
یب یدنمناوت و تراسج اب ،دش
نابز کی هاگیاج زا ار ییاتغج یکرت نابز تسناوت ریظن
هرواحم
هجیتن رد .دهد اقترا یملع و یبدا نابز کی حطس هب یا
یم
هن ییاون ریشیلعریما هک تفگ ناوت
بیدا و رعاش کی اهنت
هیرظن کی هکلب ،هتسجرب
ار ییاتغج یکرت نابز هک دوب یگنهرف زادرپ
یم ار وا .درک لیدبت کیسلاک یبدا نابز کی هب
ناوت
مه
هرهچ زارت
لکش رد وا تاریثأت .تسناد یسراف نابز ییافوکش رد یسودرف و ییایلاتیا نابز یایحا رد هتناد نوچ ییاه
یریگ
کرت یگنهرف و یبدا تیوه
ت تایبدا هوکش زا دنمشزرا یدنس شراثآ و تساجرباپ نانچمه هنایم یایسآ نانابز
هرود رد یکر
یم بوسحم نایرومیت
.دوش
عبانم تسرهف
( .يدهم ازریم ،يدابآرتسا
1374
،يوایخ نشور ششوک هب ،يرجه مهدزاود هدس زا یسراف هب یکرت گنهرف :خلاگنس .)
زکرم رشن :نارهت
.
( .نیتم ،ساکآ
2002
ش .یکرت تاعلاطم هسسوم هلجم .ییاون یاهرعش رد یناسنا لئاسم وییاون یبدا و یخیرات تیصخش .)
19
:صص ،
132
-
123
.
498
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Volume 2 Issue 2
( .دمحم نیدلاریهظ ،هاشداپ رباب
1308
تادراو و تلااح عیاقو رد يرباب تاحوتف و يرباب كزوت هب موسوم همانرباب .) ق .ه
ابدمحم نیدلاریهظ لاوحا
.باتکلا کلم یزاریش دمحم ازریم ،یئبمب ،ناناخ ناخ میحرلادبع همجرت ،هاشداپ رب
( .هجیدخ ،یقداص یمیحر؛یلع ،راشفا یهاشناهج
1393
تاعلاطم.ییاون ریشیلع ریما ناوید رد یناریا تیوه رصانع .)
لاس .یناریا
13
ش .
25
ص .
93
-
119
.
( .یرغص ،یدابآرهم داژن یناملس و هدیمح ،یزاجح
1394
)
یسراف یاه لزغ رد هلداعم بولسا و بکرم ،هیبشت یسررب .
ققحم هاگشناد ،یسراف بدا و نابز جیورت یللملا نیب شیامه نیمهد تلااقم عومجم .)هنابز ود رعاش ( ییاون ریشیلع ریما
،یلیبدرا
6
-
4
هام رویرهش
1394
.
( .لضفلاوبا ،یدابآ نسح
1397
ش زا هدش هتخانش رتمک یاه هبنج یسررب .)
تاعلاطم همانشهوزپ .ییاون ریشیلع ریما تیصخ
هرود .یویشرآ و یدانسا
4
هرامش
4
هام ید ،
1397
:صص ،
21
-
7
.)
( .ریما ،ینامیل یتمعت و االلهاطع ،ینسح
1392
یسایس تیصخش .)
-
همانلصف .وا زاس بتکم یشخبرثا و ییاون ریشیلع ریما یبدا
لاس .هیوکسم
8
هرامش ،
25
ناتسبات
1392
.
ایادخ
( .میهاربا ،ر
1390
راطع يرکف ثاریم ریثأت یسررب :يزکرم يایسآ رد يو يرکف ثاریم و يروباشین راطع .)
دیهش هاگشناد یناسنا مولع و تایبدا هدکشناد یقیبطت تایبدا هیرشن .ییاون ریشیلعریما راثآ رب هیکت اب ناتسکبزا رد يروباشین
لاس نامرک رنهاب
2
هرامش ،
4
:صص
74
-
73
.
( .برقع .ع ،نیهر لوسر
1340
ش ،انایرآ .ییاون ریشیلع ریما .)
226
:صص ،
56
-
50
( .مارتحا ،یناهارف ینیفسا و رومیت ریما ،یعیفر
1389
.یرومیت رصع رد وا یگنهرف و یسایس شقن و ییاون ریشیلع ریما .)
هرامش ،مجنپ لاس .خیرات همانشهوژپ
20
زییاپ ،
1389
:صص
116
-
91
،یناجزوج ،یعرش
نابآ ( .میکحلادبع
1373
س ،رعش .ییاون ریشیلع ریما راکفا و راثآ يهرتسگ رد یلمأت .)
2
ش .
14
،
:صص
15
-
10
.
( .وناب یرغص ،هتفگش
1387
یدهلا :نارهت .یناف هب صلختم ییاون ریشیلعریما یسراف راثآ و لاوحا حرش .)
( .االله حیبذ ،افص
1364
چ ،مراهچ دلج .ناریا رد تایبدا خیرات .)
یسودرف تاراشتنا :نارهت .موس پا
زییاپ ( .یدیلو یکز دمحا ،ناغوط
1377
،فیرش قطان میرم همجرت .كرت یبدا تیصخش نیرتگرزب :ییاون ریشیلع ریما .)
س ،یسراپ همان
3
ش ،
3
:صص
57
-
39
.
( .یدهم ،درفنم یناهرف
1381
رهت .نایوفص روهظ و نایرومیت لاوز رصع رد گنهرف و تسایس دنویپ .)
و راثآ نمجنا :نا
یگنهرف رخافم
( .میحرلادبع ، یضاق
1387
لاس .یهوژپ خیرات .ییاون ریشیلع ریما :یناث کلملا ماظن .)
10
ش.
36
ص.
59
-
73
( .االلهدبع ،رگراک
1383
.رهزلاا ،رواشیپ .) ییاون ریشیلع نیدلا ماظن ( دنمشناد ریما .)
نرق رد ییاون ریشیلع ریما .ات یب.ناخرورس ،ایوگ
لسلسم ش .نزیگیم جلاک لیقنروا .یرجه مهن
36
ش .لباک همانزور .
12
.
ص
71
-
99
( .یرس هاگآ ،دنول
1965
ج .ییاون ریشیلع .)
1
.ات یب اراکنآ ،
( .هیضرم هدیس ،ینیسح و ...ارکذ ،یدمحم
1387
هلجم .شرصع مه یگنهرف ناگبخن زا نت هس اب ریشیلع ریما تابسانم .)
و و ناریا خیرات یصصخت یملع
ناتسمز و زییاپ .) ناتسرل هاگشناد ( ملاسا
87
:صص
39
ات
23
.
( .ابیرف ،هداز کلم و همطاف ،یسردم
1394
یاه هلاقم هعومجم .ناینیشیپ زا ییاون ریشیلع ریما راعشا یریذپ ریثات یسررب )
یسراف بدا و نابز جیورت یللملا نیب شیامه نیمهد
6
-
4
.رویرهش
1394
.یلیبدرا ققحم هاگشناد ،
499
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Volume 2 Issue 2
( .ریما ،ییایمیل یتمعن
1397
یملع تیصخش .)
–
لاس.خیرات همان شهوژپ .وا بتکم یشخب رثا و ییاون ریشیلع ریما یبدا
13
ش.
52
ص.
153
-
170
.
( .ریشیلع ریما ،ییاون
1375
.ریطاسا :نارهت .خرف نویامه نیدلا نکر.ییاون ریشیلع ریما نیدلا ماظن ناوید .)
( .زورهب ،ییاباب کین
1397
یثات .)
ش .یربخ مولع .) ییاون ریش یلع ریما هاگیاج رب دیکات اب ( یگنهرف تاطابترا رد نابز ر
25
:صص .
131
-
145
.
( .تمه ،وکین
1351
ش. دیحو .ییاونریشیلع ریما .)
103
:صص.
435
-
429
.
( .بوقعی دمحم ،ینازوج یدحاو
1346
تافلوم ،ینارمع راثآ ،یناگدنز حرش رب لمتشم :ییاون ریشیلع ریما .)
یاه هنومن و
.خیرات نمجن:لباک .وا رثن و مظن
( .فسوی دمحم ،یناهفصا هلاو
1379
رشن :نارهت . لوا پاچ .ثدحم مشاه ریم )نانامکرت و نایرومیت خیرات (نیرب دلخ .)
.بوتکم ثاریم
( .داوج دمحم ،تئیه
1365
.ون رشن :نارهت .یکرت یاه هجهل و نابز خیرات رد یریس .)
هتشون تسد عبانم
ش ،یرهطم دیهش یلاع هسردم ي هناخباتک ي هتشون تسد هخسن .هغللا عیادب .علاط ،ینامیا
10
،
11
،
12
.
زکرم و هزوم ،هناخباتک هتشون ي تسد هخسن ، ي رایخلاا لاوحا یف رابخلاا هصلاخ .نیدلا مامه نب نیدلا ثایغ ،ریم دناوخ
.یملاسا ياروش سلجم دانسا
دمحم ،ییوخ
ش ،یملاسا یاروش سلجم دانسا زکرم و هزوم هناخباتک هتشون ي تسد هخسن .یسابع هصلاخ .روبصلادبع نب
ناریا
19239
-
10
هرامش ،ناریا یلم هناخباتک .هتشون تسد هخسن .هیکارتا تغل .یلعحتف نب یلق دشرم نب یلعبلک نب یلعحتف ،راجاق
1577650
.ناخ یلعبلک نب یلعحتف ،ولناپس ینیوزق
ش ،کلم یلم هزوم و هناخباتک هسسوم هتشون تسد هخسن ،هیکرت دیلاقم
396
/
1
نیتلا عبانم
REFERENCES
Caferoglu. Ahmet.1984. Turk Dili Tarikhi. Istanbul.
Dale, Stephen Fredric. Apr 1998, « The Legasy of the Timurids», Journal of the Royal Asiatic
Society, third series, Vol.8, No1, p43-58.
Erkinov, Afdtandil. 2008, « Persian – Chaghatay Bilingualism in the Intellectual Circles of
Central Asia during 5-18th centuries (the case of political and theologies bayaz) », International
Journal of Central Asian studies, Vol12, pp.57-82
Gibb, E.J.W. 1902, A history of Ottoman poetry, Vol2, London, luzac.
