ILM-FAN VA INNOVATSIYA
ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI
in-academy.uz/index.php/si
4
SALOMATLIK PSIXOLOGIK FENOMEN SIFATIDA
Ibodova Nasiba
Alfraganus university
Boshlang'ich ta'lim 2- kurs talabasi
https://doi.org/10.5281/zenodo.15386383
Ma’lumki, inson salomatligi - bu jamiyatning tarixiy rivojlanishida hozirgi holatining
o‘ziga xos xususiyatlarini eng aniq belgilaydigan doimiy qadriyat. Ammo, afsuski, sog‘liqni
saqlash va sog‘lom turmush tarzini tashkil etish har doim ham alohida shaxslar va umuman
davlat uchun ustuvor qadriyatlar emas. Aholining jismoniy, aqliy, ma’naviy va axloqiy
salomatligining yomonlashishi yil sayin rivojlanib bormoqda va ayniqsa tashvishlantiradigan
narsa yosh avlodda o‘zini namoyon qilmoqda. Biz sog‘lom turmush tarzini insonni idrok
etishdagi dunyoning sub’yektiv yaxlit tasviri ("tasvir") sifatida tushunamiz. Unga ko‘ra,
konstruktiv, kommunikativ xulq-atvor, hayotning tabiatini belgilaydigan dunyo, atrofdagi
odamlar va o‘zi bilan munosabatlarning tasviridir. Shuningdek, shaxs ijtimoiy
munosabatlarning sub’yekti sifatida shakllanishi asosida yuzaga keladi [3].
Bugungi kunda salomatlik fenomeni zamonaviy bilimlarning ko‘plab sohalarida tadqiqot
ob’yekti hisoblanadi. Xorij psixologiyasida shaxsiy salomatlik tushunchasiga, ayniqsa uning
gumanistik yo‘nalishiga alohida ahamiyat beriladi. Jumladan, K.Rojers asarlarida sog‘lom
odam harakatchan, ochiq va doimiy ravishda himoya reaksiyalarini qo‘llaydigan, tashqi
ta’sirlardan mustaqil va o‘ziga tayanuvchi sifatida qaraladi. Optimal tarzda amalga oshirilgan
bunday odam doimo hayotning har bir yangi daqiqasida yashaydi. Bu inson harakatchan va
o‘zgaruvchan sharoitlarga yaxshi moslashadi, boshqalarga nisbatan bag‘rikeng, hissiy va
refleksivlik qobiliyati kuchli ekanligi bilan tavsiflanadi [5].
Empirik doirada sog‘liqni saqlash borasidagi tadqiqotining yana bir yo‘nalishi o‘z-o‘zini
namoyon qilishni uning eng muhim sharti va xususiyati sifatida o‘rganish bilan bog‘liq. O‘z-
o‘zini namoyon qilishning turli xil o‘zgaruvchilar bilan aloqasi o‘rganiladi. Jumladan: hayotdan
qoniqish, tashvish, akademik muvaffaqiyat, ota-onalik uslubi, sog‘lom turmush tarzi
xususiyatlari va boshqalar. Xususan, I.Pufal-Struzik o‘zini o‘zi namoyon qilish va o‘zini o‘zi
qadrlash o‘rtasidagi ijobiy munosabatni, shuningdek, o‘rta maktab o‘quvchilari o‘rtasida
yuqori darajadagi o‘quv yutuqlarini ochib berdi. Tadqiqot natijalari G.J.Acton va P.Malatum
o‘z-o‘zini namoyon qilish jismoniy mashqlar, sog‘lom ovqatlanish, ochiq havoda faoliyat bilan
ijobiy bog‘liqligini va chekish, giyohvand moddalarni iste’mol qilish bilan salbiy bog‘liqligini
ko‘rsatadi.
Rus olimlari tomonidan salomatlik psixologiyasining predmetini alohida tushunish bilan
ajralib turadi. Bunda insonning turmush tarzini belgilovchi salomatlikka munosabat,
salomatlik qadriyati kabi emosional va motivasion omillarga e’tibor qaratiladi. Eng muhim
vazifa - salomatlikni psixologik va ma’naviy-axloqiy tarkibiy qismlarni o‘z ichiga olgan yaxlit,
integral holat sifatida o‘rganishdir [1; 4]. O.S. Vasilyeva salomatlikning bir qator tarkibiy
qismlari, xususan, jismoniy, aqliy, ijtimoiy va ma’naviy salomatlik kabilar mavjudligiga e’tibor
qaratib, ularning har biriga ustun ta’sir ko‘rsatadigan omillarni ko‘rib chiqadi [2]. S.D.
Deryabo, V.I.Panov, V.A.Yasvinlar tomonidan ushbu muammoni ekopsixologiyaning vazifalari
doirasida tahlil qilib, salomatlikka bo‘lgan munosabatni munosabatlarni inson tomonidan o‘z
ehtiyojlarining dunyo ob’yektlari va hodisalari bilan bog‘liqligini sub’yektiv rangli aks ettirish
ILM-FAN VA INNOVATSIYA
ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI
in-academy.uz/index.php/si
5
sifatida tushunish hamda xulq-atvorni belgilovchi omil kontekstida ko‘rib chiqishni taklif
qiladi. [1].
G.S.Nikiforov salomatlikni anglashning ba’zi xususiyatlarini hayotiy ehtiyoj, hayot
ma’nosining tarkibiy qismi sifatida tavsifladi. Bu qadriyatning hayot ma’nosini anglash bilan
bog‘liqligini ko‘rib chiqdi. Unga ko‘ra, qaysi omillar ko‘pincha hissiy noqulaylik va emosional
bezovtalikni keltirib chiqarishini aniqlashga harakat qildi. Shuningdek, salomatlikdan
norozilik hissiy noqulaylik paydo bo‘lishiga qanday ta’sir qilishi ham tekshirishga muvaffaq
bo‘ldi. Ushbu tushuncha doirasida bir qator empirik tadqiqotlar va salomatlik va boshqa
ehtiyojlarga bo‘lgan ehtiyojning qiyosiy tahlili o‘tkazildi [4].
Shaxsiy salomatlikning jismoniy va ruhiy xususiyatlari o‘rtasidagi bog‘liqlik muammosi
bo‘yicha ilmiy tadqiqotlarning xilma-xilligi ularning sog‘lig‘iga adekvat munosabatni
shakllantirish uchun maqsadli chora-tadbirlarni yaratish maqsadida yoshlarning sog‘lom
turmush tarzi haqidagi g‘oyalarining tuzilishi va mazmunini o‘rganishning yanada samarali
usullari va vositalarini topish zarurligini asoslaydi. Sog‘lom turmush tarzining shakllangan
qadriyatlari va ko‘nikmalari, shuningdek, sog‘liqni saqlash va salomatlik bo‘yicha harakatlarga
tayyorlik o‘rtasidagi munosabatlarni o‘rganish tadqiqotning muhim yo‘nalishlaridan biri
bo‘lishi mumkin.
References:
Используемая литература:
Foydalanilgan adabiyotlar:
1.
Ананьев, В.А. Основы психологии здоровья. Книга 1. Концептуальные основы
психологии здоровья / В.А. Ананьев. – СПб.: Речь, 2006. – 384 с.
2.
Васильева, О.С. Психология здоровья человека / О. С. Васильева , Ф. Р. Филатов. –
М.: Академия, 2001 – 352 с.
3.
Дерябо, С.Д. Здоровье как предмет эко психологической диагностики / С. Д.
Дерябо, В. А. Ясвин, В.И. Панов // Прикладная психология. – 2000. - №4. – С. 52 – 66.
4.
Никифоров, Г.С. Психология здоровья. Учеб. пос. / Г. С. Никифоров. – СПб.: Речь,
2006. – 607 с.
5.
Роджерс, К. Взгляд на психотерапию. Становление человека / К. Роджерс. – М.:
Прогресс, 1994. – 478 с.
