SCIENCE AND INNOVATION IN THE
EDUCATION SYSTEM
International scientific-online conference
20
TURLI KASB EGALARI MULOQOT XULQINING
LINGVOKULTUROLOGIK TADQIQI
Nosirova Shoiraxon Ulug'bek qizi
FarDU tayanch doktorant
https://doi.org/10.5281/zenodo.12683241
Annotatsiya:
Ushbu maqolada turli kasb egalari muloqot xulqining
lingvokulturologik jihatlari tadqiq etilgan. Tadqiqot jarayonida adabiyotlar
tahlili, kuzatish va so'rovnoma usullaridan foydalanildi. Natijalar shuni
ko'rsatadiki, har bir kasb vakillari o'ziga xos muloqot uslubiga ega bo'lib, ular
orasida sezilarli farqlar mavjud. Maqolada kasb vakillari muloqotidagi
lingvokulturologik xususiyatlar atroflicha muhokama qilingan va aniqlangan
xulq-atvor namunalari tahlil qilingan. Xulosada kasb vakillari muloqot
madaniyatini yaxshilashga qaratilgan tavsiyalar berilgan.
Kalit so'zlar:
lingvokulturologiya, muloqot xulqi, kasb madaniyati, verbal
muloqot, noverbal muloqot
Аннотация:
В этой статье исследуются лингвокультурологические
аспекты коммуникативного поведения людей разных профессий. В ходе
исследования использовались методы анализа литературы, наблюдения и
анкетирования. Результаты показывают, что у представителей каждой
профессии свой стиль общения, между которыми существуют
существенные
различия.
В
статье
подробно
рассмотрены
лингвокультурологические
особенности
общения
представителей
профессии и проанализированы выявленные модели поведения. В
заключении даны рекомендации, направленные на совершенствование
культуры общения представителей профессии.
Ключевые
слова:
лингвокультурология,
коммуникативное
поведение,
профессиональная
культура,
вербальное
общение,
невербальное общение
Abstract:
this article explores the linguoculturological aspects of
communication behavior of people of different professions. In the research
process, methods of literature analysis, observation and survey were used. The
results show that representatives of each profession have their own style of
communication, among which there are significant differences. The article
discusses in detail the linguistic features of the dialogue of representatives of the
profession and analyzes the identified patterns of behavior. In the conclusion,
representatives of the profession are given recommendations aimed at
improving the culture of communication.
SCIENCE AND INNOVATION IN THE
EDUCATION SYSTEM
International scientific-online conference
21
Keywords:
linguoculturology, communication behavior, occupational
culture, verbal communication, nonverbal communication
Har bir inson muayyan ijtimoiy va professional guruhga mansubligini
muloqot jarayonida namoyon qiladi. Kasb egalari o'rtasidagi muloqotda ham
o'ziga xos lingvokulturologik xususiyatlar mavjud bo'lib, ular ushbu guruh
vakillarining til va madaniyatini aks ettiradi [1]. Turli kasb egalari muloqot
xulqidagi farqlarni o'rganish nafaqat nazariy, balki amaliy ahamiyatga ham ega.
Zero, samarali muloqot ko'nikmalari professional muvaffaqiyat va
hamkorlikdagi muhim omillardan biri hisoblanadi [2].
TADQIQOT METODOLOGIYASI VA ADABIYOTLAR TAHLILI
Mazkur tadqiqotda kuzatish va so'rovnoma usullaridan foydalanildi.
Kuzatish jarayonida turli soha vakillari (shifokorlar, o'qituvchilar,
huquqshunoslar, sotuvchilar) ishtirokidagi 20 ta muloqot vaziyati qayd etildi va
tahlil qilindi. So'rovnoma 100 nafar respondentni qamrab oldi va ularga muloqot
uslubi, til vositalari va noverbal xatti-harakatlar haqida savollar berildi.
Kasb madaniyati va muloqot xulqi o'rtasidagi aloqadorlik ko'plab
tadqiqotchilar tomonidan o'rganilgan. Jumladan, Hymes kasb vakillarining
muloqot kompetensiyasi ularning kasbiy vazifalari bilan bog'liq ekanligini
ta'kidlaydi [3]. Gumperz esa muloqot uslubidagi farqlar ijtimoiy va madaniy
omillar ta'sirida shakllanishini qayd etadi [4].
Shuningdek, turli kasb vakillari muloqotidagi lingvokulturologik
xususiyatlar ham tadqiqotchilar diqqatini tortgan. Masalan, Wierzbicka
shifokorlar va bemorlar muloqotida qo'llaniladigan so'z va iboralarni tahlil
qilgan [5]. Candlin esa huquqshunoslar nutqidagi rasmiy uslub va terminlarning
ahamiyatini o'rgangan [6].
NATIJALAR
Kuzatish va so'rovnoma natijalari shuni ko'rsatdiki, turli kasb vakillari
muloqot xulqida sezilarli farqlar mavjud:
Shifokorlar muloqotida ilmiy-tibbiy atamalar, rasmiy-muomala so'zlari
ko'p uchraydi, shuningdek, noverbal vositalar (imo-ishora, mimika) faol
qo'llaniladi;
O'qituvchilar nutqida esa tushuntirish, ko'rsatma berish, savollar ko'proq
kuzatiladi. Ular talabalarga tushuntirishda oddiy va aniq til vositalarini
tanlashga harakat qilishadi;
Huquqshunoslar muloqotida rasmiy-idoraviy uslub, huquqiy terminlar
salmoqli o'rin tutadi. Ularda noverbal muloqot kamroq namoyon bo'ladi;
SCIENCE AND INNOVATION IN THE
EDUCATION SYSTEM
International scientific-online conference
22
Sotuvchilar muloqotida esa erkin uslub, undash so'zlari, emotsional-
ekspressiv vositalar ko'p ishlatiladi. Ular xaridorlar bilan muloqotda ijobiy
hissiyotlarni ifodalashga intilishadi.
So'rovnoma ishtirokchilarining aksariyati (78%) o'z kasblaridagi til va
muloqot xususiyatlarini to'g'ri belgilay oldi. Ular kasbiy muloqotdagi rasmiy,
ilmiy va erkin uslublar, terminlar, murojaat shakllari kabi muhim jihatlarga
e'tibor qaratdilar.
TAHLIL VA MUHOKAMA
Olingan natijalar shuni ko'rsatadiki, professional faoliyat muloqot xulqining
shakllanishiga sezilarli ta'sir ko'rsatadi. Kasb madaniyatining o'ziga xos jihatlari
muloqot jarayonidagi til vositalari, uslub va xatti-harakatlar tanlovi bilan uzviy
bog'liq [7]. Har bir guruh vakillari uchun umumiy bo'lgan lingvokulturologik
belgilar mavjud bo'lsa-da, ayni paytda til sohibining individual xususiyatlari ham
muhim ahamiyat kasb etishi mumkin [8].
Kasb vakillari muloqotidagi verbal va noverbal vositalar uyg'unligi samarali
muloqotga erishish, o'zaro tushunish va hamkorlikni ta'minlashda katta rol
o'ynaydi [9]. Shu bois, professional muloqot madaniyatini shakllantirish va
rivojlantirishda ushbu jihatlarga alohida e'tibor qaratish lozim.
XULOSA
Tadqiqot natijalariga ko'ra, turli kasb egalari muloqot xulqi o'ziga xos
lingvokulturologik xususiyatlarga ega. Ushbu xususiyatlar kasbiy faoliyat va
madaniyat ta'sirida shakllanadi hamda muloqot jarayonida til vositalari va xatti-
harakatlar tanlovini belgilaydi. Kasb vakillari muloqot samaradorligini oshirish
uchun quyidagilarga amal qilishlari maqsadga muvofiq:
Professional faoliyat doirasidagi til vositalari va atamalarni puxta
o'zlashtirish;
Muloqot vaziyati va suhbatdoshga moslashgan uslublardan foydalanish;
Noverbal vositalar (imo-ishora, mimika) dan o'rinli va samarali
foydalanish;
O'zgalar fikri va madaniyatini hurmat qilish, muloqotga ijobiy
munosabatda bo'lish.
Tadqiq etilgan muammo yuzasidan keyingi izlanishlar turli gender, yosh va
millat vakillari muloqot xulqidagi o'ziga xos jihatlarga bag'ishlansa maqsadga
muvofiq bo'ladi.
Adabiyotlar ro'yxati:
1.
Ter-Minasova, S.G. (2000). Yazyk i mezhkul'turnaya kommunikatsiya
[Language and Intercultural Communication]. Moscow: Slovo. [in Russian]
SCIENCE AND INNOVATION IN THE
EDUCATION SYSTEM
International scientific-online conference
23
2.
Utegenova, S., & Mirzabaeva, U. (2024). TODAY'S IMPORTANCE AND
PROSPECTS OF AUDIT ACTIVITIES IN UZBEKISTAN. Евразийский журнал
академических исследований, 4(6), 93-95.
3.
Utegenova, S., & Oralbaeva, F. (2024). O’zbekiston iqtisodiyotiga xorijiy
investitsiyalar oqimini oshirishda mamlakatning investitsion muhiti
jozibadorligini oshirish. Журнал академических исследований нового
Узбекистана, 1(6), 131-134.
4.
Utegenova, S., & Rozumova, D. (2024). ANALYSIS OF THE COMPOSITION
AND DYNAMICS OF THE ENTERPRISE’S CURRENT ASSETS. Modern Science and
Research, 3(2), 979-983.
5.
Bayjanov, S. X., & Abishov, M. S. (2024). DEVELOPING THE ACTIVITY OF
JOINT STOCK COMPANIES BY IMPROVING DIVIDEND POLICY. Science and
innovation in the education system, 3(3), 94-97.
6.
Tajenova, G. E., Baijanov, S. X., Abishov, M. S., & Madreimov, A. К. (2022).
PROVIDING AGRICULTURAL PRODUCTS TO THE POPULATION AND FINANCING
IT BY THE STATE WAYS TO IMPROVE SUPPORT. NeuroQuantology, 20(22),
1598.
7.
Sarsebaevich, A. M., & Qizi, J. Z. R. (2024). УЗБЕКИСТОН ХУДУДЛАРИДА
ҚИШЛОҚ
ХУЖАЛИГИ
МАҲСУЛОТЛАРИНИ
ИШЛАБ
ЧИҚАРИШ
САМАРОДОРЛИГИ ТАҲЛИЛИ. Science and innovation, 3(Special Issue 24), 616-
621.
8.
Mukhammed, A. (2023). AGRICULTURAL ECONOMY. Science and
Innovation, 2(3), 26-27.
9.
Sarsenbaevich, А. M., G’ayratovna, N. A., & Saparbaevich, K. A. (2022).
QORAQALPOG'ISTON
RESPUBLIKASI
QISHLOQ
XO'JALIGINI
RIVOJLANTIRISHNING ASOSIY YO'NALISHLARI. Yosh Tadqiqotchi Jurnali, 1(1),
206-210.
10.
Turdyeva, G., Abishov, M., & Allambergenova, U. (2024). OVERSEAS
EXPERIENCE OF RISK ASSESSMENT OF COMMERCIAL BANKS. Modern Science
and Research, 3(2), 894-899.
11.
Туленова, К. Ж., & Расулев, Э. Х. (2024). ОБРАЗОВАНИЕ В РУСЛЕ
ОСНОВНЫХ ТЕХНОЛОГИЧЕСКИХ ТЕНДЕНЦИЙ XXI ВЕКА. Science and
innovation, 3(Special Issue 18), 718-721.
12.
Туленова, К. Ж. (2023). К ВОПРОСУ ОБ ИСТОКАХ ФИЛОСОФИИ
МЕНЕЖМЕНТА: ОПЫТ ЯПОНИИ. Science and innovation, 2(Special Issue 7),
118-121.
SCIENCE AND INNOVATION IN THE
EDUCATION SYSTEM
International scientific-online conference
24
13.
Tulenova, K. (2022). CORRELATION OF NATIONAL AND GENERAL
HUMAN VALUES IN THE PROCESS OF PERSONALITY FORMATION. Science and
Innovation, 1(7), 1610-1617.
14.
Каримбаев, Р., & Абдуллаева, Н. (2024). РЕВОЛЮЦИЯ В МЕДИЦИНЕ:
ПРИМЕНЕНИЕ НЕЙРОННЫХ СЕТЕЙ ДЛЯ ДИАГНОСТИКИ И ЛЕЧЕНИЯ.
Innovations in Science and Technologies, 1(3), 22-24.
15.
Рахматуллаева, М. К. (2023). ЗДОРОВЬЕ ДЕТЕЙ ПЕРВОГО ГОДА
ЖИЗНИ В ЗАВИСИМОСТИ ОТ УСЛОВИЙ И ОБРАЗА ЖИЗНИ СЕМЬИ (Doctoral
dissertation).
16.
Mamatkulov, B. M., & Rakhmatullayeva, M. K. (2023). Some Characteristics
of Children's Illnesses under One Year and Ways to Reduce Them. American
Journal of Medicine and Medical Sciences, 13(4), 507-510.
17.
Mamatkulov, B., & Raxmatullayeva, M. (2023). ВЛИЯНИЕ УСЛОВИЙ И
ОБРАЗА ЖИЗНИ СЕМЬИ НА СОСТОЯНИЕ ЗДОРОВЬЯ ДЕТЕЙ ПЕРВОГО ГОДА
ЖИЗНИ.
18.
Элмуротов, Ж. Ш., & Азимова, Ч. А. (2023). ТАБИАТ ФАЛСАФАСИГА
ОИД БИЛИМЛАРНИНГ ШАКЛЛАНИШИ. Oriental renaissance: Innovative,
educational, natural and social sciences, 3(4-2), 1312-1320.
19.
Элмуротов, Ж. Ш., & Азимова, Ч. А. (2023). ҚАДИМГИ ШАРҚ ВА АНТИК
ДАВР ФАЛСАФАСИНИНГ ЎЗАРО ФАРҚ ҚИЛУВЧИ ВА ЎХШАШ ЖИҲАТЛАРИ.
Academic research in educational sciences, 4(5), 669-677.
20.
Азимова, Ч. А. (2022). ГЛОБАЛЛАШУВ ДАВРИДА ЭРКИНЛИК
ТУШУНЧАСИНИНГ ИЖТИМОИЙ-ФАЛСАФИЙ ТАҲЛИЛИ. Academic research
in educational sciences, 3(6), 410-415.
