Sudlov ishlari yuritiladigan til tamoyilining konstitutsiyaviy kafolatlari

Жамият

ва

инновациялар

–

Общество

и

инновации

–

Society and innovations

Journal home page:

https://inscience.uz/index.php/socinov/index

Constitutional guarantees of the principle of language in
judicial cases

Alibek MEILIKOV

1

, Gulsanam BAKHTIYAROVA

2

Academic Lyceum at Tashkent State University of Law

ARTICLE INFO

ABSTRACT

Article history:

Received September 2022
Received in revised form

25 October 2022

Accepted 20 November 2022

Available online

25 December 2022

In the article, the role of the Uzbek language as a mother

tongue in the country, rules regarding the official state language

and language of international documents, nation, language
concepts, and their essence, main characters of the state

language, the increase of the status of the Uzbek language as a

state language, issues related to the development of the Uzbek

language and policy were scientifically analyzed and
appropriate proposals were put forward in this regard.

2181-

1415/©

2022 in Science LLC.

DOI:

https://doi.org/10.47689/2181-1415-vol3-iss11/S-pp53-59

This is an open-access article under the Attribution 4.0 International

(CC BY 4.0) license (https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/deed.ru)

Keywords:

state language,

nation,

tribe,

language,

mother tongue,

3rd Renaissance,

human rights,

Uzbek literary tongue,

Uzbek national legal

language,

basic rights and freedoms of
citizens,

awareness of national
identity,

one nation,

several languages.

Sudlov

ishlari

yuritiladigan

til

tamoyilining

konstitutsiyaviy kafolatlari

ANNOTATSIYA

Kalit so‘zlar

:

Davlat tili,

millat,

elat,

til,

Maqolada ona tilimiz

–

o‘zbek tilining Davlat tili sifatida

mamlakatimiz hayotida tutgan o‘rni, normativ

-huquqiy hujjatlar

va xalqaro hujjatlarda keltirilgan rasmiy davlat tili va til

prinsipiga oid qoidalar, millat, til tushunchalari va ularning

1

Lecturer, Academic Lyceum at Tashkent State University of Law.

2

Student, Academic Lyceum at Tashkent State University of Law.

Жамият

ва

инновациялар

–

Общество

и

инновации

–

Society and innovations

Special Issue

–

11 (2022) / ISSN 2181-1415

54

ona tili,

Uchinchi Renessans,

inson huquqlari,

o‘zbek adabiy tili,

o‘zbek milliy yuridik tili,

fuqarolarning asosiy huquq
va erkinliklari,

milliy o‘zlikni anglash,

bir millat bir necha til.

mohiyati, Davlat t

ilining asosiy belgilari, o‘zbek tilining davlat

tili sifatidagi nufuzi va mavqeini tubdan oshirish, o‘zbek tili va

til siyosatini rivojlantirishga oid masalalar ilmiy tahlil qilingan

hamda bu borada tegishli takliflar ilgari surilgan.

Конституционные гарантии принципа языка в
судебных делах

АННОТАЦИЯ

Ключевые слова:

государственный язык,
нация,

племя,

язык,

родной язык,

3-

е Возрождение,

права человека,

узбекский литературный
язык,

узбекский национальный
юридический язык,
основные права и свободы

граждан,

осознание национальной
идентичности,

один народ,

несколько языков

.

В статье были научно проанализированы роль

узбекского языка как родного в стране, правила

относительно

государственного

языка

и

языка

международных документов, нация, языковые понятия и
их сущность, основные символы государственного языка,

увеличение

статуса

узбекского

языка

как

государственного, вопросы, связанные с развитием

узбекского языка и политики и внесены в связи с этим
соответствующие предложения.

Mamlakatimizda “Yoshlar –

Yangi O‘zbekiston bunyodkorlari” shiori ostida “Yangi

O‘zbekiston –

Uchinc

hi Renessans” g‘oyasining ro‘yobga chiqarilishini ta’minlash, o‘zbek

xalqining milliy qadriyatlari va ma’naviy merosini asrab

-avaylash, keng ommalashtirish

hamda rivojlantirishga alohida e’tibor berilmoqda.

Shuni qayd etish lozimki, har qanday davlat tuzumi asosini uning tabiiy, hududiy,

milliy va etnik xususiyatlaridan kelib chiqqan holda yaratilgan qonunlari tashkil etadi.
Inson huquqlari umumjahon deklaratsiyasining 2-moddasi 1-

bandida “har bir inson irqi,

tana rangi, jinsi, tili, dini, siyosiy va boshq

a e’tiqodlaridan, milliy yoki ijtimoiy kelib

chiqishi, mol-

mulki, tabaqasi va boshqa holatidan qat’i nazar, ushbu Deklaratsiyada e’lon

qilingan barcha huquq va barcha erkinliklarga ega bo‘lishi zarur” [1], deb belgilangan
bo‘lsa, Fuqarolik va siyosiy huquqlar to‘g‘risidagi xalqaro paktning 2

-moddasi 1-bandida:

“Ushbu Paktda ishtirok etuvchi har bir davlat o‘z hududidagi va o‘z yurisdiksiyasida
bo‘lgan shaxslarning mazkur Paktda e’tirof etilgan huquqlarini hech bir ayirmachiliksiz,

jumladan, irqi, tanasining

rangi, jinsi, tili, dini, siyosiy yoki boshqa e’tiqodidan, milliy yoki

ijtimoiy kelib chiqishi, mulkiy ahvoli, tug‘ilishi yoki o‘zga holatidan qat’i nazar, hurmat
qilish va ta’minlash majburiyatini oladi” [1], –

deb mustahkamlab qo‘yilgan.

Ko‘rinib turibdiki, har ikkala xalqaro hujjatda, millatidan qat’i nazar, fuqarolarning

teng huquqli belgilanganligi, shu bilan birga, bu huquq va erkinliklarni hurmat qilish va

ta’minlash majburiyati bevosita davlatning o‘ziga yuklatilgan. O‘zbekiston Respublikasi

Жамият

ва

инновациялар

–

Общество

и

инновации

–

Society and innovations

Special Issue

–

11 (2022) / ISSN 2181-1415

55

Konst

itutsiyasi va xalqaro huquqning umume’tirof etilgan normalarida inson va

fuqarolarning asosiy huquq va erkinliklariga hech qanday cheklashlarsiz amal qilish
nazarda tutiladi.

Davlatimiz, millatimiz tarixida muhrlangan 30 ta moddadan iborat muhim

normativ-

huquqiy hujjat “O‘zbekiston Respublikasining Davlat tili to‘g‘risida”gi Qonuni

1989-yil 21-oktabrda qabul qilinib, mazkur Qonunning 1-

moddasida O‘zbekiston

Respublikasining Davlat tili

–

o‘zbek tili ekanligi mustahkamlab qo‘yildi.

O‘zbekiston Respublikasi

Prezidenti Sh.

Mirziyoyev: “Bugungi kunda biz yangi

O‘zbekistonni, yangi Renessans poydevorini barpo etishdek ezgu maqsadlarimizga

erishishda, hech shubhasiz, ona tilimizning hayotbaxsh qudratiga tayanamiz. Chunki,

necha asrlar osha

ajdodlarimizdan bizga bezavol o‘tib kelayotgan ona tilimizning ravnaqi

va istiqboli haqida qayg‘urish –

bu millatning o‘zligini anglashi, uning ma’naviy

kamolotini yuksaltirish uchun kurash demakdir. Davlat tilining obro‘

-

e’tibori –

butun

xalq, butun jamiy

atning obro‘

-

e’tiboridir” [2], –

deb ta’kidlagan edi.

O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020

-yil 20-

oktabrda “Mamlakatimizda

o‘zbek tilini yanada rivojlantirish va til siyosatini takomillashtirish chora

-tadbirlari

to‘g‘risida”gi PF–

6084-son Farmoni qabul qilinib, mazkur Farmon bilan mamlakatimiz

ijtimoiy-

siyosiy hayotining barcha sohalarida Davlat tili imkoniyatlaridan to‘liq va to‘g‘ri

foydalanishga erishish, ta’lim tashkilotlarida Davlat tilini o‘qitish tizimini yanada

takomillashtirish, uning ilm-fan tili sifatidagi nufuzini oshirish, Davlat tilining sofligini

saqlash, uni boyitib borish va aholining nutq madaniyatini oshirish, Davlat tilining

xalqaro miqyosdagi o‘rni va nufuzini oshirish, bu borada xorijiy hamkorlik aloqalarini

rivojlantirish, mamlakatimizda istiqomat qiladigan barcha millat va elatlar tillarini

rivojlantirish maqsadida keng va teng imkoniyatlar hamda ularga Davlat tilini o‘rganish

uchun qulay shart-sharoitlar yaratish kabi muhim vazifalar belgilab berildi.

Bugungi kunda mamlakatimizda 130 dan ortiq millat va elat vakillari istiqomat

qilmoqda.

Ularning huquqlari va qonuniy manfaatlarini himoya qilish O‘zbekiston

Respublikasining Konstitutsiyasida, konstitutsiyaviy normalarga muvofiq qabul qilingan

normativ-

huquqiy hujjatlarda o‘z a

ksini topgan.

Statistika qo‘mitasi ma’lumotlariga ko‘ra, O‘zbekiston doimiy aholisi tarkibida

o‘zbeklar, tojiklar, qozoqlar, qoraqalpoqlar va ruslar eng yirik etnik guruhlar hisoblanadi.

O‘zbekiston Respublikasi doimiy aholisining etnik tarkibi, jami ahol

i soniga nisbatan

% hisobida o‘zbeklar 84,4%, qoraqalpoqlar 2,2%, ruslar 2,1%, qozoqlar 2,4%, tojiklar

4,9% va boshqa millat vakillari 4,1% [3]ni tashkil qiladi.

Q.

Rafiqovning ta’kidlashicha, Vatan millat idroki bilan mavjuddir.

Yanayam

soddaroq aytsak, millat Vatanning ustunidir. Til millatning joni, tomirida oqayotgan

qonidir. Usiz hech bir millat barkamol emas. Ma’rifatparvar bobomiz Alixonto‘ra

Sog‘uniy: “...qaysi bir millatning ona tili o‘z hojatini o‘tayolmay, boshqa yot tillar oldida

mag‘lubiyatga

uchrab tiz bukar ekan, unday millat ko‘p uzoqlamay insoniy tuyg‘ularidan

ajragan holda hayot daftari ustiga inqiroz qalami chekilishi shubhasizdir. Unday millatlar

yolg‘izgina Vatanlaridan emas, balki butun borlig‘i bilan tarix yuzidan yo‘qolishga majbur

bo‘ladi” [4], –

deganida ona tiliga, uning jozibasiga alohida e’tibor berganligini ko‘ramiz.

O‘zbek milliy yuridik tili o‘zbek adabiy tilining tarkibiy qismi sifatida millatni, uning

tarixiy taraqqiyotini, ma’naviy

-huquqiy qadriyatlarini ifoda etadi [5].

Millatning o‘zaro aloqa vositasi milliy til orqali amalga oshiriladi. Har bir millat o‘z

tiliga ega. Ammo bir millat bir necha tilga ega bo‘lishi mumkin bo‘lganidek (masalan,

belgiyaliklar

–

bir millat, lekin fransuz va vallon tillarida so‘zlashadi, shveyt

sariyaliklar

Жамият

ва

инновациялар

–

Общество

и

инновации

–

Society and innovations

Special Issue

–

11 (2022) / ISSN 2181-1415

56

ham yagona millat, lekin nemis, fransuz, italyan va retoroman milliy tillarida

so‘zlashadilar), bir necha millatlar bir milliy tildan foydalanishlari ham mumkin

(xususan, AQSH, Angliya, Avstraliya va boshqa inglizcha so‘zlashuvchi mamlakatlard

a

ingliz milliy tilining turli variantlari qo‘llanadi) [6]. Ushbu ma’lumotlarni tahlil qilish

asosida aytish mumkinki, bizning millatimiz

–

o‘zbek, milliy tilimiz esa o‘zbek tilidir.

Respublikamiz hududida azaldan ko‘plab millat va elat vakillari bahamjih

at

istiqomat qilib kelgan. Ularning milliy manfaatlari turli sohalarda, shu bilan birga, jinoyat

ishini yuritish jarayonida ham har doim e’tiborda bo‘lgan.

Jinoiy odil sudlov faoliyatida

ham til prinsipi qoidalari muhim ahamiyat kasb etadi. Chunki bu prinsip ikki millat
vakillarining huquq va qonuniy manfaatlarini himoya qilishga qaratilgan.

Millat

–

uzoq davom etgan ijtimoiy, iqtisodiy, siyosiy va etno-madaniy jarayonda,

aniq hududiy doirada, til va o‘zlikni anglash birligi asosida shakllangan xalq

etnik yuksak

cho‘qqisi, o‘ziga xos madaniyat, ong va mentalitet zaminida tarkib topgan ijtimoiy birlik

shakli [6].

Millat

–

til, ma’naviyat, milliy o‘zlikni anglash, ruhiyat, urf

-

odatlar, an’analar va

qadriyatlar umumiyligi asosida muayyan hududda yashovchi ijtimoiy aloqalar bilan

bog‘langan mustaqil subyekt sifatida o‘ziga xos moddiy va ma’naviy boyliklarni

yaratuvchi kishilarning etnik birligidir. Millatning abadiyligi, uning barqarorligini

ta’minlashning asosiy omil, uning ichki ma’naviy

-ruhiy salohiyatidir. Mutaxassislarning

fikricha, yer yuzida uch mingga yaqin millat mavjud bo‘lib, insoniyatning o‘rta hisob bilan

96 % ini birlashtiradi. Aholining qolgan 4% elat va qabilalardir. Har bir millat nufuzi bir

necha o‘n mingdan bir necha yuz milliongacha bor

adi. Millatlar beshta yirik guruhga

bo‘linadi: a)

buyuk millatlar: xitoyliklar (aholi soni 1 milliard 250 milliondan ortiq),

hindlar, amerikaliklar, ruslar, yaponlar (har biri 100 milliondan 200

–

300 milliongacha

aholiga ega); b) katta millatlar (50 milliondan 100 miliongacha)

–

inglizlar, fransuzlar,

ispanlar, olmonlar, turklar va b.; v) yirik millatlar (10 milliondan 50 milliongacha)

–

o‘zbeklar, portugallar, polyaklar, efioplar va b.; g)

o‘rta millatlar (1

milliondan

10 milliongacha); d) kichik millatlar (bir necha 10 mingdan 1 milliongacha). Jahondagi
27 ta millat yer yuzi aholisining qariyb 75 % ini tashkil qiladi [7].

Millat (arabcha “millat” –

xalq)

–

kishilarning yagona tilda so‘zlashishi, yaxlit

hududda istiqomat qilishi, mushtarak iqtisodiy hayot kechirishi, umumiy madaniyat va

ruhiyatga ega bo‘lishi asosida tarixan tashkil topgan barqaror birligi [8].

Millatning har bir avlodi milliy an’analarni o‘tmishdan kelajakka yetkazib beruvchi

insonlar ruhida tarbiyalanishi kerak. Millatning tanazzuli milliy

an’analarning ham

tanazzulidir [8].

SH.

Ko‘chimov: “...til huquqiy tushunchalarning yashash shaklidir. Til –

barcha

huquqiy tushunchalarni anglash, tushunish, idrok etish, o‘qitish, o‘rganish, tushuntirish,

sharhlash, joriy etish, ijro etish, yozma bayon

etishda ham asosiy vosita” [9], –

deb

ta’kidlab o‘tadi. Lug‘atlarda esa til turlicha ta’riflanadi.

Til

–

insonlar orasidagi aloqa vositasi, ijtimoiy hodisa; jamiyat a’zolarining fikr

ifodalashi va o‘zaro fikr almashishi uchun xizmat qiladigan vosita hisob

lanadi [7]. Tilning

og‘zaki va yozma nutq sifatida shakllanishi insonlarning ham jisman, ham ijtimoiy
jihatdan taraqqiy etishini ta’minladi. Tildagi so‘z boyliklarining ortib borishi bilan til

tobora takomillashib boradi.

Yuqorida, til xususida keltirilgan

ta’riflarni tahlil qilib, til aloqa vositasi, nutq

sifatida, shubhasiz, inson ongining mahsulidir, desak xato qilmagan bo‘lamiz.

Жамият

ва

инновациялар

–

Общество

и

инновации

–

Society and innovations

Special Issue

–

11 (2022) / ISSN 2181-1415

57

Davlat tili tegishli davlatdagi umumiy rasmiy tildir.

Davlat tili odatda uch yo‘l bilan belgilanadi: a)

tarixiy an’ana asosida

–

ushbu davlat

hududida istiqomat qiluvchi barcha xalqlar mavjud tillaridan birini umumiy til deb tan

oladilar; bunday til, ko‘pincha, shu davlatdagi eng yirik yoki hukmron millatning tili

hisoblanadi; b) hukumat, prezident, parlament yoki rahbar organlar tomonidan

davlatning rasmiy tili deb e’lon qilish asosida –

xalqaro yoki jahon tillaridan biri

hisoblanib, davlat organlarida, hukumat idoralarida va rasmiy tashkilotlarda,

ko‘rsatmaga binoan, yozishmalar faqat shu tilda qabul qilinadi yoki jo‘natiladi, b

archa

rasmiy uchrashuvlar, anjumanlar ana shu rasmiy tilda o‘tkaziladi; v)

davlatning qonun

chiqaruvchi organi tomonidan yoki mamlakat Prezidenti tomonidan jamiyat hayotining

barcha sohalarida qo‘llanilishi kerak deb e’lon qilish asosida [8].

Davlat tili

–

muayyan mamlakatda qonun chiqarish, ijroiya va sud hokimiyatlarida

ish yuritish uchun rasmiy belgilangan til [10].

Davlat tili quyidagi belgilarning mavjudligi bilan boshqa tillardan ajralib turadi:

–

davlat aholisining ko‘p qismi uchun ona tili hisobl

anadi. Shu bois bu davlatda

ko‘proq qo‘llaniladi;

–

butun mamlakat hududida rasmiy muloqot doiralarida, ijtimoiy va madaniy

sohalarda xizmat qiladi;

–

mamlakat hududlarida birlashtiruvchi rolni bajaradi.

O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 115

-moddasida sud ishlari olib

borilayotgan tilni bilmaydigan sudda qatnashuvchi shaxslarning tarjimon orqali ish

materiallari bilan to‘la tanishish va sud ishlarida ishtirok etish huquqi hamda sudda ona

tilida so‘zlash huquqi ta’minlanadi, degan qoida mustahkamlangan. O‘zbekiston

Respublikasi “Davlat tili haqida”gi Qonunining 11

-moddasi birinchi qismida esa sudlov

ishlarini yuritish davlat tilida yoki o‘sha joydagi ko‘pchilik aholi tilida olib borilishi, ishda

ishtirok etayotgan, sud ishlari yuritilayotgan tilni bilmaydigan shaxslarga tarjimon orqali

ishga oid materiallar bilan tanishish, sud jarayonida ishtirok etish huquqi hamda sudda

ona tilida so‘zlash huquqi ta’minlanishi nazarda tutilgan.

O‘zbekiston Respublikasining Jinoyat

-protsessual kodeksida jinoyat ishlarini

yuritish o‘zbek tilida, qoraqalpoq tilida hamda muayyan joydagi ko‘pchilik aholi

so‘zlashadigan tillarda olib borilishi ta’kidlangan. O‘zbekiston Respublikasining “Davlat

tili haqida”gi Qonunida, bir tomondan jinoyat ishlarini yuritishda o‘zbek ti

lidan

foydalanishning majburiyligi belgilansa, ikkinchi tomondan esa qoraqalpoq tilidan yoki

muayyan joydagi ko‘pchilik aholi so‘zlashadigan tildan foydalanish huquqini amalga

oshirishda to‘sqinlikka yo‘l qo‘ymaslik nazarda tutiladi. O‘zbekiston Respublika

sining

“Davlat tili haqida”gi Qonunida ham, O‘zbekiston Respublikasining Jinoyat

-protsessual

kodeksida ham qaysi hollarda O‘zbekiston Respublikasining Davlat tili, ya’ni o‘zbek tili,

qaysi hollarda qoraqalpoq tili yoki muayyan joydagi ko‘pchilik aholi so‘z

lashadigan til

qo‘llanishi kerakligi belgilanmagan. Agar O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi

4-moddasining ikkinchi qismi va 115-moddasi talablaridan kelib chiqsak, qoraqalpoq tili,

muayyan joydagi ko‘pchilik aholi so‘zlashadigan til O‘zbekiston Resp

ublikasining Davlat

tili, ya’ni o‘zbek tili bilan bir qatorda qo‘llanilishi mumkin. Ammo shunday muammo

paydo bo‘ladiki, jinoyat ishlari yuritilayotgan tilning ustunligi masalasi kim tomonidan

hal qilinishi to‘g‘risida hech qaysi qonunda ko‘rsatilmagan.

Jinoyat ishlari yuritiladigan til haqidagi qoida MDH davlatlari Jinoyat-protsessual

kodekslarida quyidagicha belgilangan: Masalan, jinoyat ishlarini yuritish Moldova,

Armaniston respublikalari Jinoyat-protsessual kodekslarida faqat davlat tilida, Tojikiston,

Жамият

ва

инновациялар

–

Общество

и

инновации

–

Society and innovations

Special Issue

–

11 (2022) / ISSN 2181-1415

58

Azerbayjan, Ukraina respublikalari Jinoyat-protsessual kodekslarida davlat tilida yoki

tegishli hududda ko‘pchilik aholi so‘zlashadigan tilda, Qirg‘iziston, Belarus respublikalari

Jinoyat-protsessual kodekslarida davlat tilida yoki rus tilida yuritilishi mustahkamlangan.

Shuni ta’kidlash lozimki, jinoyat ishlari yuritiladigan til prinsipi davlatimiz

mustaqilligi, fuqarolarning teng huquqligi kafolatidir. Jinoyat ishlari yuritiladigan til
prinsipi himoya huquqi barcha fuqarolarning, millatidan hamda jinoyat ishlari
yuritiladigan tilni bilish-

bilmasligidan qat’i nazar, qonun va sud oldida tengligini

kafolatlaydi.

Jinoyat ishlari yuritiladigan til prinsipini amalga oshirish ikki umumlashgan

ma’noga ega. Jinoyat ishlarini yuritish qonunda belgilangan tilda am

alga oshirilishi

jinoyat ishlarini yuritishda bir xillikni ta’minlaydi. Ikkinchi tomondan, jinoyat ishlari
yuritiladigan til prinsipi g‘oyalarini amalga oshirish protsessning jinoyat ishlari

yuritiladigan tilni bilmaydigan yoki yetarli darajada tushunmaydigan ishtirokchilarining

ish holatlarini tushunishlarini ta’minlagan holda ular manfaatlarining, jinoyat ishlarini
yuritishning barcha boshqa ishtirokchilari huquq va manfaatlarining kafolati bo‘lib

xizmat qiladi. Mazkur prinsipning buzilishi, shubhasiz, sud qarorining bekor qilinishi yoki

o‘zgartirilishiga asos bo‘ladi.

Tilning ona tili ekanligini aniqlash subyektiv xususiyatga ega. Ona tili deganda

nimani tushunish kerakligi qonun darajasida belgilanmagan. Bu faktni aniqlash jinoyat
ishi yuritiladigan tilni bilmaydigan yoki yetarli darajada tushunmaydigan protsess

ishtirokchisining ixtiyoriga bog‘liq bo‘ladi. Mazkur masalani hal etishning obyektiv
mezonlari yo‘qligi ona tili masalasini aniqlashda ma’lum qiyinchiliklarga olib keladi. Ona

tilidan foydalanish

to‘g‘risidagi masalani hal qilishda ish yuritiladigan tilni bilish

(bilmaslik) faktini e’tiborga olmaslik qonun buzilishi holatlariga olib keladi. Jinoyat

ishlari yuritiladigan tildan tashqari boshqa tilni biladigan har qanday protsess
ishtirokchisi bu til

uning ona tili ekani, shuningdek, o‘zining bu tildan foydalanish huquqi

to‘g‘risida ma’lum qilishi va tarjimon xizmatidan foydalanish huquqini ta’minlashlarini

talab qilishi mumkin.

Surishtiruvchi, tergovchi, prokuror va sudyaning jinoyat ishlarini yuritish

bosqichida tilni bilmaydigan yoki yetarli darajada tushunmaydigan protsess

ishtirokchisiga ona tilidan yoki o‘zi biladigan boshqa tildan va tarjimon xizmatidan
foydalanish, ish bo‘yicha zarur hujjatlar bilan u biladigan tilga tarjima qilingan holda

tanishish imkonini yaratish majburiyati jinoyat ishlari yurituvini amalga oshiruvchi

organlar va jinoyat protsessining boshqa ishtirokchilari o‘rtasida vujudga keladigan
huquqiy munosabatlarning o‘ziga xos xususiyatini tashkil etadi. Bu, o‘z navbatida, jinoya

t

ishlari yuritiladigan tilni bilmaydigan yoki yetarli darajada tushunmaydigan protsess

ishtirokchilarining huquqlarini ro‘yobga chiqarishning zaruriy sharti va til prinsipini

amalga oshirishning kafolatlaridan biri hisoblanadi. Shubhasiz, fuqarolarga berilgan
protsessual huquqlardan aniq va belgilangan tartibda foydalanish imkoniyati yaratilishi
lozim.

Shunday qilib, jinoyat ishlari yuritiladigan til prinsipini amalga oshirish jinoyat

protsessining boshqa prinsiplari bilan bir qatorda, jinoyat ishlarini yuritish bosqichida

haqiqatni aniqlashning yuridik kafolatlaridan biridir. Haqiqatning aniqlanishi esa, o‘z
navbatida, fuqarolarning huquqlari hamda qonuniy manfaatlarini ta’minlaydi.

Жамият

ва

инновациялар

–

Общество

и

инновации

–

Society and innovations

Special Issue

–

11 (2022) / ISSN 2181-1415

59

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI:

1.

Inson huquqlari bo‘yicha xalqaro shartnomalar / Mas’ul muharrir A.

Saidov.

–

Toshkent: Adolat, 2004.

–

B. 31, 37.

2. https://uza.uz/uz/posts/zbekiston-khal-iga-bayram-tabrigi-21-10-2020.
3. https://www.gazeta.uz/uz/2021/08/19/population/.
4. Mening Prezidentim! [Matn]: publitsistika / Q. Rafiqov.

–

Toshkent:

“Akademnashr”, 2021. –

B. 97

–

98.

5.

Ko‘chimov Sh. Qonun ijodkorligida so‘z o‘rni // Hayot va qonun. –

Toshkent,

2001.

–

№1. –

B. 17.

6.

O‘zbekiston milliy ensiklopediyasi.

5-

jild / Tahrir hay’ati: M.

Aminov,

T. Daminov, T. Dolimov va boshq.

–

Toshkent: O‘zbekiston milliy ensiklopediyasi, 2002. –

B. 659, 666.

7.

Falsafa: Qomusiy lug‘at / Tuzuvchi va mas’ul muharrir Q. Nazarov. –

Toshkent:

Sharq, 2004.

–

B. 99, 261.

8. Mustaqillik: Izohli ilmiy-

ommabop lug‘at

/ Mualliflar: M. Abdullayev,

M. Abdullayeva, G. Abdurazzoqova va boshq.; A. Jalolov va Q. Xonazarovning umumiy
tahririda.

–

Toshkent: Sharq, 1998.

–

B. 47, 120, 125.

9.

Ko‘chimov

Sh. Ona tilimiz mavqei // Huquq va burch.

–

Toshkent, 2009.

–

№ 10. –

B. 18.

10.

O‘zbe

kiston milliy ensiklopediyasi. 3-

jild / Tahrir hay’ati: M.

Aminov,

B. Ahmedov va boshq.

–Toshkent: O‘zbekiston milliy ensiklopediyasi, 2003. –

B. 165.