№ 11/S (2022) “Jamiyat va innovatsiyalar” fanlararo elektron ilmiy jurnalining maxsus soni

Ушбу мақолада Фарғона водийсида қўшма корхоналарнинг ташкил топиши ва уларнинг фаолияти Андижон вилояти мисолида тарихий жиҳатдан очиб беришга ҳаракат қилинган. Ундан ташқари мақолада хорижий инвесторларни мамлакатимизга жалб этилиши ортидан Андижон вилоятида қўшма корхоналарнинг ташкил этилиши ҳамда уларнинг фаолияти орқали иш ўринларининг яратилиши жорий архив манбалари, статистик маьлумотлар асосида таҳлилга тортилган.

Ушбу мақолада этнологиянинг объектларидан бири “субэтнос” тушунчасига оид назарий қарашлар келтирилган. Субэтнос этноснинг тарихий шаклларидан бири ҳисобланиб, ҳозирги кунда уларнинг ўзига хослигини тадқиқ қилиш долзарбдир. Этнос назарияси ва субэтнос (этнографик гуруҳга)га оид илмий қарашлар адабиётлар асосида таҳлил қилинган. Субэтносларнинг ўзига хос хусусияти, уларнинг пайдо бўлиши билан боғлиқ қарашлар баён этилган.

Ushbu maqolada Amir Haydar (1800-1826) hukmronlik qilgan davrda Buxoro amirligining Rossiya, Xitoy, Eron, Afgʻoniston, usmonli turklar bilan boʻlgan elchilik munosabatlari haqida ma’lumotlar keltirilgan.

Мустақилликнинг дастлабки йилларидан туризм ривожланишининг институционал ва меъёрий-ҳуқуқий асосларини яратишга алоҳида эътибор қаратилди. Ўзбекистон Республикаси Президентининг “2018-2019 йилларда туризм соҳасини ривожлантириш бўйича биринчи навбатдаги чора- тадбирлар тўғрисида”ги қарорининг қабул қилиниши Ўзбекистонда туризм соҳасида амалга оширилаётган изчил давлат сиёсатининг мантиқий давоми бўлиб, соҳани жадал ривожлантириш учун қулай иқтисодий, маъмурий ва ҳуқуқий муҳитни яратган ҳолда энг самарали тартибни жорий этиш, ҳудудларнинг иқтисодий салоҳияти ва даромадлари базасини кенгайтириш, янги иш ўринларини яратиш,  юртимизга келадиган туристлар  оқимини кўпайтириш, шунингдек миллий, туризм маҳсулотларини жаҳон бозорида фаол  ва комплекс тарзда илгари суришга қаратилган. Унга кўра, 2018-2019 йилларда туризмни ривожлантириш бўйича биринчи навбатдаги чора-тадбирлар дастури тасдиқланди. Зеро, Қўнғирот ва Мўйноқ туманлари каби бошқа ҳудудларда ҳам экотуризмни ташкил этиш, ёндош тармоқларнинг ҳам ривожланишига, янги иш ўринларининг яратилишига, маҳаллий аҳоли даромадлари ва валюта тушумининг ошишига, турфирмалар сони ва минтақага туристлар оқимининг ошишига олиб келади.

Нефть ва газ саноатида сўнгги йилларда “ақлли қудуқ”лар атамаси долзарб бўлиб бормоқда. Энг ривожланган мамлакатлар шаҳарларни, уйларни ҳамда турли техникаларнинг интеллектуал салоҳиятини оширишга изчил ўтиб бормоқда. Бу уринишлар нефть ва газ саноатини ҳам забт этиб, ақлли қудуқлар ва унинг самарали фаолият олиб бориши учун хизмат қиладиган турли технологик ихтиролар нефть ва газ саноати кадрлари орасида рақамлаштиришга ихтисослаштирилган мутахассисларнинг кўпайишига олиб келмоқда.

XX асрнинг сўнгги ўн йилликлари бошида Ўзбекистон стратегик аҳамиятга эга бўлган жуда катта ҳажмдаги табиий, минерал-хомашё, меҳнат ресурслари ва инсоний салоҳиятга эга бўлишига қарамай, оғир таназзулни бошдан кечирди. Аслида мана шу муаммоларни ҳал этиш мамлакатлар миллий тараққиёт моделлари асосларини яратди. Мазкур мақолада миллий тараққиёт моделларининг шаклланиш босқичлари тўғрисидаги соҳа мутахассисларининг таснифларига эътибор қаратилади.

Mazkur maqolada U.S.Moemning uslubiga xos adabiy va stilistik xususiyat tadqiq qilingan. Muallif Moem qalamiga mansub bo’lgan yorqin stilistik vositalarning misollarini keltiradi

Мақолада муаллиф томонидан айбга иқрорлик тўғрисидаги келишув тушунчаси, ушбу келишувнинг ярашув ва медиация институтлари билан қиёсий таҳлили, ушбу процессуал шаклларнинг ўзига хос ижобий ва салбий жиҳатлари ўрганилган. Айбга иқрорлик тўғрисидаги келишув, ярашув ва медиация битимларини тузишда суднинг, тарафларнинг, холис (медиатор) роли ва ушбу келишувлар моҳияти ёритилган. Шунингдек, жиноят процессига соддалаштирилган тартиботлар, хусусан медиация келишувини жорий этиш борасида олимларнинг фикрлари ўрганилиб, муаллифнинг илмий ва амалий хулоса ҳамда таклифлари берилган.

Maqolada advokaturaning fuqarolik jamiyati instituti sifatidagi tushunchasi ko‘rib chiqilgan va advokaturaning fuqarolik jamiyati institutiga aloqadorligi yuzasidan ekspert xulosalari berilgan. Bundan tashqari, advokat maqomini oshirish, insonning qonuniy huquq va manfaatlarini himoya qilish maqsadida O‘zbekistonda advokatlik institutini isloh qilish bo‘yicha chora-tadbirlar o‘rganilmoqda.

Ushbu maqolada Ma’muriy yustitsiyaning kelib chiqish tarixi, uning oʻziga xos xususiyatlari ilmiy jihatdan tahlil qilingan. Shuningdek, nazariy va amaliy izlanishlar olib borilgan. Bundan tashqari, Ma’muriy yustitsiyaning rivojlanish bosqichlari va uning Ma’muriy huquqda tutgan oʻrni va ahmiyati batafsil yoritib berilgan. Bundan tashqari, ommaviy huquqiy nizolarni hal qilishda Ma’muriy yustitsiyaning tutgan oʻrni yuzasidan xorijiy va milliy olimlarning ilmiy izlanishlari va xulosalari tahlil qilingan va oʻrganib chiqilgan

Ерга бўлган мулкчилик катта ижтимоий, иқтисодий ва сиёсий аҳамиятга эга. Шу сабабли ер участкаларини фуқаролик муомаласига киритиш, уларнинг иқтисодий айланманинг фаол объектига айлантириш учун хусусийлаштириш билан боғлиқ масалани ҳал этиш талаб этилади. Бугунги кунда хусусийлаштириш асосан қишлоқ хўжалигига мўлжалланмаган ер участкаларига нисбатан қўлланилиши назарда тутилмаган ва бу борада муайян қонунчилик базаси яратилган бўлса-да, амалда хусусийлаштириш жараёни ҳали бошланмаган. Шу муносабат билан ер участкаларини хусусийлаштиришнинг ҳуқуқий асосларини илмий-назарий жиҳатдан тадқиқ этиш долзарбдир.

Maзкур мақолада халқаро тажриба таҳлили асосида МЧЖ тушунчасининг таърифи, бу хусусда амалиётда мавжуд муаммолар ва таклифлар, шунингдек, уни ташкил этган иштирокчиларнинг ҳуқуқий мақоми ва жавобгарлик доираси масалалари, олимларнинг бу борадаги турли хил ёндашувлари ва МЧЖ фаолиятини фуқаролик-ҳуқуқий тартибга солишни такомиллаштириш билан боғлиқ масалалар, Ўзбекистон Республикаси қонунчилиги асосида МЧЖнинг фуқаролик-ҳуқуқий мақомининг илмий-назарий муаммолари, МЧЖ тушунчаси ва моҳияти, унинг фуқаролик ҳуқуқи субъектлари, юридик шахслар ва хўжалик жамиятлари тизимидаги ўрни ва аҳамияти, МЧЖнинг вужудга келиши ва қайта ташкил этилишининг ҳуқуқий асослари ва ундаги муаммолар кўриб чиқилган. Бундан ташқари, хорижий акциядорлик жамиятлари, масъулияти чекланган жамиятлар билан ўзаро нисбатаи тавсифланади.

Ushbu ilmiy maqolada smart kontraktlar, blokcheyn, kriptoaktivlar va tokenlar kabi innovatsiyalarning huquqiy maqomi masalalari muhokama qilinadi. Maqolada smart kontraktlarni tuzish va tuzish jarayonida yuzaga keladigan munosabatlarni huquqiy tartibga solish masalalari ochib berilgan. Shuningdek, ularni O‘zbekiston Respublikasi qonunchiligiga tatbiq etishning mumkin bo‘lgan yo‘llari ko‘rib chiqiladi, qonunchilikda va bunday amalga oshirishda huquqni qo‘llash amaliyotida mavjud bo‘lgan asosiy muammolar muhokama qilinadi. O‘zbekiston Respublikasi qonunchiligini tahlil qilish jarayonida iqtisodiyot va hayotning asosiy tarmoqlarini raqamlashtirish sohasidagi so‘nggi islohotlarga, jumladan, elektron tijorat va elektron hukumatni rivojlantirishga katta e’tibor qaratilmoqda. Yakuniy qismda O‘zbekiston Respublikasida smart kontraktlarni joriy etish masalasini hal etishning mumkin bo‘lgan yo‘llari ko‘rib chiqilib, tegishli takliflar berildi.

Соматик ҳуқуқларни ўз ичига олган тўртинчи авлод инсон ҳуқуқлари жуда кўп тортишувларга сабаб бўлади. Ушбу ҳуқуқлардан бири инсоннинг аъзолари ва тўқималарини трансплантация қилиш ҳуқуқидир. Мақолада ушбу соҳага доир жиноятларни тергов қилиш ҳақида  сўз боради. Муаллиф ушбу хатти-ҳаракатларни тергов қилишдаги бир қатор муаммолар, шу жумладан, маънавий ва ҳуқуқий масалалар мавжудлигини таъкидлайди. Аксарият ҳуқуқий ва криминалистик муаммоларни ҳал қилиш учун терговчиларнинг тиббий билимлари даражасини ошириш, терговга оид юқори технологиялар ишлаб чиқиш, мустақил экспертиза тизимини жорий этиш лозим, акс ҳолда шифокорлар ҳам, жиноий гуруҳлар томонидан ҳам жиноий суиистеъмолчиликлар содир этиш ҳолатлари юқорилигича қолади

Мақолада ҳуқуқбузарлик ва жиноятларни жиловлашда “фуқаробай” ишлаш тизими тушунчаси, ушбу тизимнинг бугунги кундаги аҳамияти, жойларда “фуқаробай” ишлаш методикасининг самарадорлиги ўрганилган. Шунингдек, ҳуқуқбузарлик ва жиноятларни жиловлашда “фуқаробай” ишлаш тизими бўйича республика доирасидаги статистик маълумотлар, норматив-ҳуқуқий хужжатлар кенг таҳлил қилиниб, жамиятимизда ҳуқуқбузарликлар ва жиноятларнинг олдини олиш, маҳалла ва ҳудудлардаги криминоген вазиятни яхшилашга қаратилган таклиф ва тавсиялар ишлаб чиқилган.

Мақоланинг мақсади терговнинг олдини олиш бўйича нормаларнинг ҳуқуқни муҳофаза қилишнинг мавжуд имкониятлари ва ҳақиқий амалиётини, ушбу институтнинг амалий аҳамиятини ва унинг салоҳиятини аниқлашдир. Тадқиқот давомида суд экспертизасининг олдини олиш, қонунчилик нормалари ва ҳуқуқни қўллаш амалиётига оид назарий материаллар ўрганилди. Шу билан бирга, мавжуд норматив тартибга солиш терговнинг олдини олиш салоҳиятини тўлиқ амалий татбиқ этиш учун етарли эмаслиги аниқланди. Истисно – бу Қозоғистон Республикасининг коррупцияга қарши кураш агентлигига асосий вазифалардан бири сифатида тайинланган ихтисослаштирилган профилактика ҳисобланади. Аниқланган хавфларни ҳисобга олган ҳолда судгача терговнинг бошқа органларида коррупцияга қарши терговнинг олдини олишни такомиллаштириш бўйича таклифлар ишлаб чиқилган. Вазиятнинг ўзига хослиги шундаки, терговнинг олдини олиш институтининг мавжудлиги аслида собиқ шўролар ҳудуди билан чекланган. Жиноятчиликнинг олдини олишнинг ушбу усулига ёндашишда расмиятчиликни бартараф этиш жиноятчиликка, шу жумладан, коррупция жиноятчилигига қарши янада самарали курашишга ёрдам беради.

Бугунги кунда тадбиркорлар ва хорижлик инвесторларнинг ҳуқуқлари ва манфаатларини ҳимоя қилишнинг мустаҳкам қонунчилик базасини шакллантириш муҳим аҳамият касб этади. Мазкур мақолада чет эл судлари қарорларини тан олиш ва ижрога қаратиш қонунчилик базасини такомиллаштириш таҳлил қилинган ҳолда ўрганиб чиқилган.

Maqolada ona tilimiz – o‘zbek tilining Davlat tili sifatida mamlakatimiz hayotida tutgan o‘rni, normativ-huquqiy hujjatlar va xalqaro hujjatlarda keltirilgan rasmiy davlat tili va til prinsipiga oid qoidalar, millat, til tushunchalari va ularning mohiyati, Davlat tilining asosiy belgilari, o‘zbek tilining davlat tili sifatidagi nufuzi va mavqeini tubdan oshirish, o‘zbek tili va til siyosatini rivojlantirishga oid masalalar ilmiy tahlil qilingan hamda bu borada tegishli takliflar ilgari surilgan.

Ushbu maqolada ta’lim-tarbiya jarayoniga, o‘smirlar shakllanishiga, tarbiyasiga psixologik farovonlik, sub’yektiv farovonlik jaroyonlarining ta’siri ko‘rib chiqilgan bo‘lib, xorij olimlari tomonidan o‘tkazilgan tajribalar misol qilib keltirilgan va tahlil qilingan.

Мақолада ахборот хавфсизлигининг бугунги кундаги долзарблиги, ахборот технологияларидан фойдаланиб, содир этилган фирибгарлик жинояти, унинг ривожланиш тарихи ва у билан боғлиқ тушунчалар таҳлил қилинган. Шунингдек, ўзгалар мулкини ахборот технологияларидан фойдаланиб фирибгарлик йўли билан талон-торож қилиш ва унинг салбий таъсири билан боғлиқ статистик маълумотлар берилган. Ахборот хавфсизлигининг бугунги кундаги долзарблиги, ахборот технологияларидан фойдаланиб содир этилган фирибгарлик жиноятига қарши курашиш бўйича амалга оширилиши лозим бўлган вазифалар ёритилган.

Ushbu maqolada “tolerantlik” tushunchasi, tolerantliknng sohalari, tolerantlik madaniyatini shakllantirish metod va usullari, dialogik muloqot va boshqalar oʻrin olgan.

Маълумки, миллий тарих, турмуш тарзи, ижтимоий муносабатлар, қатламлар, миллий онг, миллий тил, миллий валюта, миллий ҳудуд яхлитлигини ифодаловчи давлат рамзлари, миллат вакиллари, миллатнинг равнақи, эртанги куни миллий қадриятлар асосини ташкил қилади. Мазкур мақолада миллий маънавий-ахлоқий қадриятлар миллий турмуш тарзи ҳамда ижтимоий муносабатларни тартибга соладиган, унинг эртанги истиқболини таъминлашга хизмат қиладиган маънавий-ахлоқий ғоялар, қарашлар, муносабатлар ва ёндашувлар тизими сифатида талқин қилинади.

Ушбу мақолада махсус таълимга эҳтиёжлари бўлган болаларни ўқитишда ахборот-компьютер технологияларидан фойдаланиш самарадорлиги ўрганилди, кар болаларнинг билиш соҳасини ўрганишда батафсил аниқлаш эксперимент усулидан фойдаланилди, бошланғич мактаб ёшидаги эшитишида нуқсони бўлган ўқувчиларнинг билим соҳаси ўрганилди ва янги методика таклиф қилинди.

Ushbu maqolada inson musiqa tinglashi,  ijro etishi orqali o‘z ichki his-tuyg‘ularini, voqelik hodisalarini aks ettirishi, havaskorlik va professional xalq xorlarining tashkil topishi, o‘zbek  bastakorlar faoliyati, badiiy havaskorlik jamoalarining faoliyati orqali keng rivoj topgan estrada yo‘nalishlari haqida batafsil ma’lumot berilgan.

Ushbu maqolada yurtimizda xor san’atining  kelib chiqish tarixi va rivojlanish jarayonlari, o‘quvchi va talabalarning yaratuvchanlik qobiliyatini axloqiy fazilatlarini, ijodiy ko‘tarinkiligini, iste’dodlarini to‘la namoyon eta olish fazilati-musiqiy ta’lim faoliyati asosida ro‘yobga chiqarishda xor san’atining o‘rni haqida batafsil ma’lumot berilgan.