THEORETICAL ASPECTS IN THE FORMATION OF
PEDAGOGICAL SCIENCES
International scientific-online conference
108
TARBIYANING INSON HAYOTIDAGI O’RNI
Muqumova Dilrabo Inatovna
Ilmiy rahbar:
Aliqulov Lazizbek Sherali o’g’li
“TIQXMMI” MTU “Professional ta’lim” kafedrasi assistenti
“TIQXMMI” MTU "Yer resurslari va kadastr" fakulteti, Professional ta’lim(yer
kadastri va yer tuzish) yo‘nalishi 215- guruh talabasi
https://doi.org/10.5281/zenodo.14015874
Annotatsiya:
Ushbu maqolada pedagogika fanining tarbiyaning inson
hayotidagi o’rni ko’rsatib o’tilgan, ya’ni oila va jamiyat o'rtasidagi tarbiyaning
o'zaro ta'siri o'zaro bog'liqdir. Oila muhitida olingan tarbiya jamiyatda ijtimoiy
normalarni va qadriyatlarni qabul qilishga yordam beradi, shuningdek, jamiyat
o'z navbatida oilaning tarbiyasiga ta'sir qiladi.
Kalit so'zlar:
Tarbiya, tendensiya, oila, inson, jamiyat, qadriyat, shaxsiyat,
qobiliyat, rivojlanish
.
Tarbiyaning ta'rifi va mohiyati: Tarbiya - bu insonning shaxsiyati va
dunyoqarashini shakllantirish jarayonidir. U bolalarga axloqiy, madaniy va
intellektual qadriyatlarni o'rgatadi. Tarbiyaning asosiy tamoyillari haqida
umumiy ma'lumot: Tarbiyaning asosiy tamoyillari quyidagilardan iborat:
1) Nizom va tartibga rioya qilish;
2) Shaxsiy yondashuv;
3) O'z-o'zini tarbiyalash;
4) Ota-onalar va jamiyat bilan hamkorlik.
Ushbu tamoyillar tarbiya jarayonini samarali tashkil etishga yordam beradi.
Tarbiyaning ahamiyati va ta'siri: Tarbiya inson hayotida muhim o'rin tutadi,
chunki u shaxsning ijtimoiy va madaniy hayotga integratsiyasini ta'minlaydi.
Ta'lim olish jarayonida tarbiya, shaxsiy rivojlanishga va ijtimoiy munosabatlarga
yordam beradi.
Tarbiyaning shaxsiy rivojlanishga ta'siri shundaki, u insonning o'zligini
anglashida muhim rol o'ynaydi. Yaxshi tarbiya, o'z-o'zini baholash va maqsad
qo'yish qobiliyatini oshiradi, shuningdek, shaxsiy muvaffaqiyatga erishishga
yordam beradi. Tarbiyaning ijtimoiy hayotdagi o'rni esa, insonning jamiyatda o'z
o'rnini topishiga va ijtimoiy munosabatlarni o'rnatishiga ta'sir qiladi. Ijtimoiy
ko'nikmalar tarbiyada shakllanadi va bu, odamlarni bir-biriga bog'laydi, hamda
barqaror ijtimoiy muhit yaratadi.
Tarbiyaning psixologik jihatlari insonning emotsional va ruhiy holatiga
ta'sir ko'rsatadi. To'g'ri tarbiya, emotsional barqarorlikni ta'minlaydi va stress
THEORETICAL ASPECTS IN THE FORMATION OF
PEDAGOGICAL SCIENCES
International scientific-online conference
109
bilan kurashishga yordam beradi, bu esa insonning psixologik sog'lomligini
oshiradi.
Tarbiya - shaxsni tarbiyalash jarayoni.
Tarbiyaning asosiy maqsadlari quyidagilar:
1. Shaxsiyatni shakllantirish: Tarbiya insonning axloqiy, ruhiy va jismoniy
jihatdan rivojlanishini ta'minlaydi.
2. Jamiyatga moslashish: Tarbiya orqali shaxs ijtimoiy muhitga
moslashishni o'rganadi va o'z o'rnini topadi.
3. Qobiliyatlarni rivojlantirish: Tarbiya shaxsning qobiliyatlari va
iste'dodlarini ochishga yordam beradi va ularni amalga oshirishga yo'naltiradi.
Rivojlanish va tarbiya o'rtasida kuchli bog'lanish mavjud. Tarbiya, shaxsni
tarbiyalash jarayonida, uning rivojlanishiga katta ta'sir ko'rsatadi. Bu jarayonda,
tarbiya shaxsga o'zini anglash, axloqiy qadriyatlarni shakllantirish va ijtimoiy
ko'nikmalarni rivojlantirish imkonini beradi. Tarbiyaning shaxsiy rivojlanishga
ta'siri:
1. O'zini anglash – tarbiya shaxsga o'z imkoniyatlarini va qobiliyatlarini
aniqlashda yordam beradi.
2. Axloqiy qadriyatlar – tarbiya orqali shaxsda to'g'ri va noto'g'ri
tushunchalari shakllanadi.
3. Ijtimoiy ko'nikmalar – tarbiya, shaxsni boshqalar bilan munosabatda
bo'lishga va muloqot qilishga o'rgatadi.
Ijtimoiy muhit va tarbiyaning o'zaro ta'siri inson hayotida muhim rol
o'ynaydi. Tarbiya, ijtimoiy muhit orqali shaxsning o'ziga xosligini va ijtimoiy
ko'nikmalarini shakllantiradi. Shuningdek, tarbiyaning ijtimoiy qadriyatlarni
shakllantirishdagi roli juda ahamiyatlidir, chunki tarbiya orqali avlodlar orasida
axloqiy, madaniy va ijtimoiy qadriyatlar o'tkaziladi. Tarbiya yordamida yosh
avlodlar o'zlarining ijtimoiy mas'uliyatlarini anglaydilar va jamiyatga foydali
bo'lishga intilishadi. Rasmda ijtimoiy muhitga ta'sir etuvchi omillar keltirilgan.
Zamonaviy tarbiyaning ahamiyati o'smirlar va yoshlarning ijtimoiy
hayotida muhim rol o'ynaydi. Biroq, o'zgarayotgan ijtimoiy sharoitlar tarbiyaga
yangi muammolarni keltirib chiqarmoqda. O'zbekiston yoshlarining tarbiyasi va
ta'limida ko'plab qiyinchiliklar mavjud bo'lib, bu muammolar o'zaro bog'liqdir.
Yoshlarning tarbiyasi ijtimoiy va madaniy kontekstga ham bog'liq. Masalan,
zamonaviy axborot texnologiyalari tarbiyada yangi imkoniyatlar yaratsa, u bilan
birga yoshlarni ruhiy va ijtimoiy xavf-xatarlar ham kutmoqda. Yoshlar
tarbiyasidagi muammolar haqida statistik ma'lumotlar ko'rsatmoqda: 2021-
THEORETICAL ASPECTS IN THE FORMATION OF
PEDAGOGICAL SCIENCES
International scientific-online conference
110
yilga kelib, o'z vaqtida ta'lim olishni xohlaydigan yoshlarning 35% i moliyaviy
qiyinchiliklar bilan bog'liq muammolarga duch kelmoqda.
Zamonaviy tarbiyaning muammolari inson hayotining har bir jabhasida o'z
aksini topadi. Ta'lim tizimidagi yangiliklar, innovatsiyalar va jamoatchilik
ishtiroki orqali bu muammolarni hal qilish uchun samarali yechimlar ishlab
chiqish mumkin. Ijtimoiy hamkorlik, o'qituvchilar va ota-onalar o'rtasidagi
hamkorlik ta'lim jarayonini yanada kuchaytiradi. Misollar sifatida,
muvaffaqiyatli ta'lim dasturlari, masalan, "Yoshlar uchun ta'lim" loyihasi, o'z
ichiga innovatsion metodlarni kiritish orqali ijtimoiy rivojlanishga yordam
berishi mumkin. Bu kabi tajribalar tarbiyaning inson hayotidagi o'rnini yanada
kuchaytiradi.
Tarbiyaning ijtimoiy roli va ahamiyati inson hayotida muhim o‘rin
egallaydi.
Tarbiya,
nafaqat
shaxsning
shaxsiyati
va
xulq-atvorini
shakllantirishda, balki jamiyatning barqarorligi va taraqqiyotida ham muhimdir.
Yoshlarni tarbiyalashda jamoatchilik faoliyati alohida ahamiyatga ega bo‘lib, bu
jarayon yosh avlodni ijtimoiy hayotga tayyorlashda davom etadi.
Ota-onalar va jamiyatning ta'siri tarbiyani yanada kuchaytiradi. Ota-onalar
bolalariga to‘g‘ri yo‘l ko‘rsatishi va ularning tarbiyasida faol ishtirok etishi lozim.
Jamoatchilik esa tarbiya jarayonida muhim rol o‘ynaydi, chunki u yoshlarni
ijtimoiy qadriyatlar va an'analar bilan tanishtiradi.
Tarbiyaning psixologik aspektlari ham e'tiborga olinishi kerak. Yoshlar o‘z
his-tuyg‘ularini va muammolarini qanday boshqarishni o‘rganishlari zarur.
Tarbiyaning muvaffaqiyatli strategiyalari, masalan, samimiy muloqot, ijobiy
misollar va qo‘llab-quvvatlash orqali amalga oshirilishi mumkin.
Xulosa.
Normal va o‘ta og‘ir mehnat sharoitlarida kasbiy moslashuv va illatlar
xodimlarning sog‘lig‘i va samaradorligiga katta ta’sir ko‘rsatadi. Har ikki
sharoitda ham kasbiy moslashuv jarayoni muhim bo‘lib, u xodimlarning ish
joyida muvaffaqiyatli faoliyat yuritishlari uchun zarurdir.
Normal Mehnat Sharoitlarida Kasbiy Moslashuv
Normal mehnat sharoitlarida kasbiy moslashuv nisbatan osonroq bo‘lib,
boshlang‘ich o‘qitish va treninglar, davomiy treninglar va malaka oshirish,
mentorlik va qo‘llab-quvvatlash, ish joyidagi tajriba kabi bosqichlarni o‘z ichiga
oladi. Bu jarayon xodimlarning kasbiy rivojlanishini ta’minlaydi va ularning
samaradorligini oshiradi.
THEORETICAL ASPECTS IN THE FORMATION OF
PEDAGOGICAL SCIENCES
International scientific-online conference
111
Normal Mehnat Sharoitlarida Illatlar
Normal mehnat sharoitlarida xodimlar mushak-skelet tizimi kasalliklari,
yurak-qon tomir kasalliklari, stress, depressiya, ijtimoiy izolyatsiya va
motivatsiya yo‘qligi kabi illatlarga duch kelishlari mumkin. Ushbu illatlarni
kamaytirish uchun ish beruvchilar xavfsizlik choralari va qo‘llab-quvvatlash
tizimlarini kuchaytirishlari zarur.
O‘ta Og‘ir Mehnat Sharoitlarida Kasbiy Moslashuv
O‘ta og‘ir mehnat sharoitlarida kasbiy moslashuv murakkabroq bo‘lib,
boshlang‘ich o‘qitish va treninglar, davomiy treninglar va malaka oshirish,
mentorlik va qo‘llab-quvvatlash, ish joyidagi tajriba kabi bosqichlarni o‘z ichiga
oladi. Bu jarayon xodimlarning kasbiy rivojlanishini ta’minlash uchun ko‘proq
vaqt va qo‘shimcha qo‘llab-quvvatlashni talab qiladi.
O‘ta Og‘ir Mehnat Sharoitlarida Illatlar
O‘ta og‘ir mehnat sharoitlarida ishlash natijasida xodimlarda mushak-skelet
tizimi kasalliklari, yurak-qon tomir kasalliklari, nafas olish tizimi kasalliklari, ter
kasalliklari, stress, depressiya, charchoq va uyqusizlik, ijtimoiy izolyatsiya va
motivatsiya yo‘qligi kabi illatlar yuzaga kelishi mumkin. Ushbu illatlarni
kamaytirish uchun ish beruvchilar xavfsizlik choralari va qo‘llab-quvvatlash
tizimlarini kuchaytirishlari zarur.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1. Mirziyoyev Sh.M. Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik –
har bir rahbar faoliyatining kundalik qoidasi bo‘lishi kerak. O‘zbekiston
Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2016 yil yakunlari va 2017 yil
istiqbollariga bag‘ishlangan majlisidagi O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti
nutqi. // Xalq so‘zi gazetasi, 2017.16 yanvar, №11
2. R.A.Mavlonova, B.Normurodova "Tarbiyaviy ishlar metodikasi" Toshkent
2007
3. N.Egamberdieva "Tarbiya texnologiyasi" Fan va texnologiyalar 2016-yil
4.R.A.Mavlonova, D.Abdurahimova. Pedagogik mahorat. O‘quv qo‘llanma
Toshkent Fan va texnologiya 2012-yil
5.S.Nishonova, M.Imomova, R.Xasanov. Pedagogika tarixi. Darslik Toshkent
O‘qituvchi 1996-yil
6. M.Ochilov. Muallim qalb me’mori. O‘quv qo‘llanma Toshkent O‘qituvchi 2004-
yil
