THEORETICAL ASPECTS IN THE FORMATION OF
PEDAGOGICAL SCIENCES
International scientific-online conference
15
ЯНГИ ТУЗИЛИШДАГИ ПАЛЬТОБОП ЛАСТИК ТРИКОТАЖ
ТЎҚИМАЛАРИНИНГ ФИЗИК-МЕХАНИК ХУСУСИЯТЛАРИ
ТАҲЛИЛИ
М.М.Сагдиев
докторант
Тошкент тўқимачилик ва енгил саноат институти
М.М.Муқимов
т.ф.д.профессор
Тошкент тўқимачилик ва енгил саноат институти
Н.М.Мусаев
доцент
Тошкент тўқимачилик ва енгил саноат институти
https://doi.org/10.5281/zenodo.15826425
В статье представлены результаты исследования
физико-
механических свойств нового вида ластичного трикотажа для пальтовых
групп из полиакрилонитрильной пряжи, которые были разработаны для
расширения ассортимента трикотажных полотен.
The article presents the results of a study of the physical and mechanical
properties of a new type of elastic knitwear for coat groups made of
polyacrylonitrile yarn, which were developed to expand the range of knitted
fabrics.
Bu maqolada trikotaj matolarini assortimentini kengaytirish uchun
poliakrilnitril ipidan
yangi paltobop lastik trikotaj to’qimalarining fizik-mexanik
xususiyatlari keltirilgan.
Тўқимачилик
саноатининг
бошқарувини
кластер
тизимига
ўтказилиши, маҳаллий ҳом ашёларни чуқур қайта ишлаш, янги техника ва
технологиялардан тўғри фойдаланиш, ҳом ашё сарфини тежаш каби бир
қанча омиллар бунга асосий сабаб бўлди. Ушбу омиллар албатта
тўқимачилик саноатида янги тўқима турларини яратиш, ассортимент
турларини кенгайтириш, мавсумга мос кийим-кечаклар билан таъминлаш
каби устувор вазифаларни соҳа олдига муаммо этиб қўяди.
Бунинг учун албатта юқори сифат кўрсаткичларига эга, хом ашё
сарфи кам бўлган трикотаж тўқималарини ишлаб чиқаришга бўлган
эҳтиёжни юзага келтиради.
Янги тузилишли пальтобоп ластик трикотаж тўқималарининг ҳом
ашё таркиби 56х3tex полиакрилонитрил ипидан ташкил топган 4 та
варианти ишлаб чиқарилди [1,2] ва трикотаж тўқималарининг физик-
механик кўрсаткичлари “KOR-UZ” технопарки қошидаги синов
лабораториясида мавжуд синов асбоблари ёрдамида стандартда
THEORETICAL ASPECTS IN THE FORMATION OF
PEDAGOGICAL SCIENCES
International scientific-online conference
16
келтирилган услублар бўйича тажрибадан ўтказилди, олинган натижалар
1-жадвалда келтирилди.
Тўқимачилик матоларининг физик хусусиятларига гигроскопиклик,
ҳаво ва буғ ўтказувчанлик, чанг ютувчанлик, электрланувчанлик, оптик ва
иссиқни сақлаш хусусиятлари киради. Физик хусусиятлар қуйидаги
гуруҳларга бўлинади: матоларнинг шимиш хусусиятлари; матоларнинг
ҳаво, сув, буғ ва ҳоказоларни ўтказиш хусусиятлари; матоларнинг турли
ҳароратларга таъсир хусусиятлари; матоларнинг оптик хоссалари;
матоларнинг электрланувчанлиги [3].
1-жадвал.
Янги тузилишли пальтобоп ластик трикотаж тўқималарининг физик-
механик ҳусусиятлари
Кўрсаткичлар
Вариантлар
I
II
III
IV
Иплар тури ва чизиқли зичлиги, текс
ПАН 56 tex x 3, 100%
Трикотажнинг юза зичлиги М
s
, g/m
2
804,7
1085
1098
1442
Қалинлиги Т, mm
3,6
4,3
4,9
5,6
Ҳажмий зичлиги δ , mg/cm
3
223,5
252,3
224,1
257,5
Ҳаво ўтказувчанлик В, сm
3
/сm
2
∙
сек
29,9
26,6
22,4
20,1
Ишқаланишга чидамлилик И, минг айл.
40,1
43,5
48,5
60,3
Узилиш кучи Р, Н
бўйи бўйича 755
776
805
998
эни бўйича 517
1150
1345
1756
Узилишдаги узайиш L,%
бўйи бўйича 39
32
30
18
эни бўйича 110
73
68
45
6Н да чўзилиш, %
эни бўйича 20
17
13
11
Қайтмас деформация ε
н
, %
бўйи бўйича 10
8
6
5
эни бўйича 9
7
6
4
Қайтар деформация ε
о
, %
бўйи бўйича 90
92
94
95
эни бўйича 91
93
94
94
Киришиш К, %
бўйи бўйича 0
0
0
-1
эни бўйича 1
0
-1
-2
Пиллингланиш, П, дона
5
3
2
3
Иссиқлик
ўтишига
кўрсатиладиган
қаршилик R, %
48,6
56,3
58,4
62,9
Тадқиқотлар давомида намуналарининг ишқаланишга чидамлилик
кўрсаткичлари тадқиқ этилди. Тўқима тузилиши ва раппортдпги қаторлар
THEORETICAL ASPECTS IN THE FORMATION OF
PEDAGOGICAL SCIENCES
International scientific-online conference
17
сони кўплиги, шунингдек кимёвий ПАН ҳом ашёсидан фойдаланилгани
ҳисобига трикотаж тўқималарининг барча вариантларида ишқаланишга
чидамлилик кўрсаткичлаи жуда юқори қийматларни ташкил этди.
Трикотаж матоларининг ишқаланишга чидамлилик кўрсаткичлари
40,1 минг айлана циклдан 60,3 минг айлана циклгача оралиқда ўзгарди.
Ишқаланишга чидамлилик кўрсаткичи бўйича энг катта қиймат IV-
вариант ластик имитацияли пальтобоп трикотаж тўқимасида кузатилиб,
60,1 минг айлана циклни ташкил қилди. Бу эса, I вариантнинг
ишқаланишга чидамлилик кўрсаткичи 40,1 минг айлана циклдан 50,1%га
кўпдир. Шунинигдек, энг кичик ишқаланишга чидамлилик кўрсаткичи I
вариантда кузатилиб, 40,1 минг айлана циклни ташкил этган бўлса, бу
қиймат мос равишда қолган II ва III вариантларга нисбатан ҳам 7,8% ва
17,3%га камдир (1-расм).
1-расм. Янги тузилишли пальтобоп трикотаж тўқималарининг
ишқаланишга чидамлилик кўрсаткичлари.
Пальтобоп трикотаж тўқималарининг ишқаланишга чидамлилик
кўрсаткичлари таҳлилидан маълум бўлдики, бунда тўқима таркибида
кимёвий ҳом ашёлардан фойдаланиш, тўқима раппортида қаторлар
сонини ортиши ва игналарни ластик усулида жойлаштирилиши ҳисобига
тўқималарнинг ишқаланишга чидамлилик кўрсаткичлари ҳам мос
равишда ортиб бориши аниқланди. Барча вариантларнинг ишқаланишга
чидамлилик кўрсаткичлари гост 16483-2023 “Устки маҳсулотлар учун
трикотаж матолари”. Ишқаланишга чидамлилик меъёри. [4] давлатлараро
стандартларида келтирилган меъёрларга мослиги, шунингдек оддий ва
мустаҳкам гуруҳларга тўғри келиши маълум бўлди.
Пальтобоп трикотаж тўқималарини физик-механик хусусиятлари
тадқиқот натижалари таҳлилидан маълум бўлдики, бунда олиш усули ва
тузилишида қаторлар сонини тўқима раппортига қўшилиши, кимёвий хом
ашёдан фойдаланилиши ва қаторлар орасини ҳалқалар билан
тўлдирилиши ҳисобига трикотажни сифат кўрсаткичларини яхшилашга
эришилди
I=40,1
минг
айлана
цикл
II=43,5
минг
айлана
цикл
III=48,5
минг
айлана
цикл
IV=60,3
минг
айлана
цикл
THEORETICAL ASPECTS IN THE FORMATION OF
PEDAGOGICAL SCIENCES
International scientific-online conference
18
Адабиётлар
1. Сагдиев М., Мукимов М., Мусаева М., “Янги турдаги пальтобоп трикотаж
тўқималарининг физик-механик хусусиятлари тадқиқи”, Экономика и
социум №4 2024 С. 1062-1065.
2. Rong Liu, Terence T. Lao, S.X. Wang. Impact of Weft Laid-in Structural Knitting
Design on Fabric Tension Behavior and Interfacial Pressure Performance of
Circular Knits. Journal of Engineered Fibers and Fabrics. Volume 8, Issue 4 –
2013. –р. 96-107.
3. Мусаев Н.М., Мирусманов Б.Ф., Каримов С., Мукимов M.M. Комплексная
оценка качества новых структур рисунчатого трикотажа. // XXIII
международная научно-практическая конференция. «Advances in science
and technology» Москва, 15-сентябр. 2019. -С. 57-58.
4. Musayeva M.M., Gulyayeva G.H., Mukimov M.M., Sagdiyev M.M. Form-stable
fleecy – inlay knitwear. // International scientific-online conference –
Washington. 2021. Part-10, page 61.
