THEORETICAL ASPECTS IN THE FORMATION OF
PEDAGOGICAL SCIENCES
International scientific-online conference
64
РАҚАМЛИ ТРАНСФОРМАЦИЯ ЖАРАЁНИДА ИҚТИСОДИЁТ
ТАРМОҚЛАРИНИ РАҚАМЛАШТИРИШ ЙЎЛЛАРИ ВА
ИСТИҚБОЛЛАРИ
Абдуназаров Саидахмат Абдумаликович
ЖизПИ, Иқтисодиёт ва менежмент кафедраси доценти
Аҳматова Хилола Наби қизи
Жиззах политехника институти талабаси
https://doi.org/10.5281/zenodo.15852713
Аннотация:
Мақолада рақамли иқтисодиёт тушунчаси, унинг
иқтисодий моҳияти ҳамда ривожлантириш масалалари ёритиб ўтилган.
Шунингдек, рақамли технологиялар нафақат маҳсулот ва хизматлар
сифатини оширади, балки ортиқча харажатларни ҳам камайтиради. Шу
билан бирга, мамлакат ривожланишига тўсқинлик қилаётган энг оғир
иллат – коррупция балосини йўқотишда ҳам катта роль ўйнайди. Саноат
иқтисодиёти телекоммуникация қоидаларини белгилашда ҳам эътибори
каттадир.
Калит сўзлар:
рақамли иқтисодиёт, ахборот технологияси,
ахборотлаштириш ва рақамлаштириш жараёни, телекоммуникация
тармоқлари.
Abstract:
The article covers the concept of digital economy, its economic
significance and development issues. In addition, digital technologies not only
improve the quality of products and services, but also reduce unnecessary costs.
At the same time, the country plays a major role in eradicating the scourge of
corruption, the most serious obstacle to development. Then the industrial
economy is also very important in determining the rules of telecommunications.
Key words:
digital economy, information technology, informatization and
digitization process, telecommunication networks.
Бугунги кун замонавий иқтисодиёти рақамли технологиялар ва
фаолиятни рақамлаштириш жараёнлари билан бевосита боғлиқ. Бу
муаммо жаҳоннинг кўплаб мамлакатларида устувор вазифа сифатида
қаралмоқда. Жумладан, Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат
Мирмонович Мирзиёевнинг Олий Мажлис Сенати ва қонунчилик
палатасига қилган мурожаатномасида “2020 йил Илм-маърифат ва
ракамли иқтисодиёт йили” деб эълон қилинди.
Шундан кейин фуқаролар, талабаларда “Рақамли иқтисодиёт” атамаси
хақида кўплаб саволлар туғила бошлади. Қуйида уларнинг энг
муҳимларига аниқлик киритамиз.
THEORETICAL ASPECTS IN THE FORMATION OF
PEDAGOGICAL SCIENCES
International scientific-online conference
65
Рақамли иқтисодиёт - бу иқтисодий, ижтимоий ва маданий
алоқаларни рақамли техналогияларни қўллаш асосида амалга ошириш
тизимидир. Баъзида у интернет иқтисодиёти, янги иқтисодиёт ёки веб-
иқтисодиёт деган терминлар билан хам ифодаланади.
1995 йилда америкалик дастурчи Николас Нетропонте “рақамли
иқтисодиёт” терминини амалиётга киритди. Ҳозирда бу истилоҳни бутун
дунёдаги сиёсатчилар, иқтисодчилар, журналистлар, тадбиркорлар
деярли барча қўлламоқда.
2016 йилда Бутунжахон банки дунёдаги ракамли иқтисодиётнинг
аҳволи ҳақида илк марта маъруза эълон қилди.
Рақамли иқтисодиётнинг оддий иқтисодиётдан бир қатор жиҳатлари
билан фарқ қилади. Масалан, харидорга пойбзал керак. Уни бозорга тушиб
ўзи бевосита танласа ва нақд пулга сотиб олса, бу анъанавий иқтисод.
Бирор веб-сайт ёки телеграммдаги бирон савдо боти орқали ўзига маъқул
товарни танлаб, товар эгасига пулни электрон тўлов тизими орқали тўлаш
ва товарни етказиб бериш хизмати орқали олиш-рақамли иқтисодиёт
дейилади.
Бу масалани энг содда маиший мисол орқали тушунтиришдир.
Аслида хаммамиз аллақачон рақамли иқтисодиёт ичидамиз, унинг
қулайликларидан фойдаланамиз. Масалан, ойликларимиз пластик
карталарга тушади, электрон тўлов орқали коммунал хизматлар, телефон,
интернет ва бошқа махсулот ва хизматларга тўловни амалга оширамиз,
электрон тарзда солиқ деклорацияси топширамиз, картадан картага пул
ўтказамиз, уйга таом буюртма қиламиз ва ҳоказо.
Рақамли иқтисодиёт – бу нолдан бошлаб яратилиши лозим бўлган
қандайдир бошқача иқтисодиёт эмас.
Бу янги технологиялар, платформалар ва бизнес моделлари яратиш ва
уларни кундалик ҳаётга жорий этиш орқали мавжуд иқтисодиётни янгича
тизимга кўчириш деганидир.
Бундан ташқари рақамли иқтисодиётнинг бир қатор қулайликлари
мавжуд:
тўловлар учун харажатлар камаяди. (масалан банкка бориш учун
йўлкира ва бошқа ресурслар тежалади).
товарлар ва хизматлар ҳақида кўпроқ ва тезроқ маълумот
олинади.
рақамли дунёдаги товар ва хизматларнинг жаҳон бозорига чиқиш
имкониятлари катта.
THEORETICAL ASPECTS IN THE FORMATION OF
PEDAGOGICAL SCIENCES
International scientific-online conference
66
Feedback (истеъмолчи фикри)ни тез олиш ҳисобига товар ва
хизматлар жадал такомиллаштирилади.
тезроқ, сифатлироқ, қулайроқ.
Яққол мисол. Рақамли платформаларнинг ривожланиш соҳасидаги
ёрқин мисоллардан бири сифатида “Alibaba” электрон савдо тизимига эга
бўлган Хитой компаниясини келтириб ўтиш мумкин.
Ундан фойдаланиш тажрибаси шуни кўрсатадики, маълумотлар
тўплаш жараёнида иқтисодиётнинг турли секторларига экспансия учун
ўта рақобатли устунликлар яратилади. “Alibaba” бу оддийгина рақамли
платформа эмас, балки платформалар экотизимидир.
Рақамли иқтисодиёт инсонларнинг турмуш даражасини сезиларли
даражада оширади, бу унинг асосий фойдасидир. Ракамли иқтисодиёт
коррупция ва “яширин иқтисодиёт”нинг асосий кушандасидир. Чунки,
рақамлар хамма нарсани муҳрлайди, хотирада саклайди, керак пайтда
маълумотларни тез тақдим этади.
Бундай шароитда бирон маълумотни яшириш, яширин битимлар
тузиш у ёки бу фаолият ҳакида тўлиқ ахборот бермасликнинг иложи йўқ,
компьютер хаммасини намоён килиб қўяди.
Маълумотлар кўплиги ва тизимлилиги ёлғон ва қинғир ишларга йўл
бермайди, чунки тизимни алдаш имконсиз.
Натижада “ифлос пулларни” ювиш, маблағларни ўғирлаш, самарасиз
ва мақсадсиз сарфлаш, ошириб, ё яшириб кўрсатиш имкони қолмайди.
Бу эса иқтисодиётга легал маблағлар оқимини оширади, солиқлар, ўз
вақтида ва тўғри тўланади, бюджет тақсимоти очиқ бўлади, ижтимоий
соҳага ва йўналтирилган маблағлар ўғирланмайди, мактаблар,
касалхоналар, йўлларга ажратилган пуллар тўлиқ етиб боради ва ҳоказо.
Давлатнинг ракамли иқтисодиётни ривожлантириш йўлини
танлаганлиги, ахборот технологиялари соҳасида ва умуман, электрон
хужжатлар айланмаси соҳасида янги йўналишлар очиб беради. “Рақамли
техналогиялар” томон бурилишга бутунжахон интернет тармоғи ва
сифатли алоқанинг ривожланиши сабабчи бўлди.
Ўзбекистонда рақамли иқтисодиёт маълум даражада ривожланган.
Таъкидлаш жоизки, бугунги кунда фойдаланувчилар озиқ-овқат
махсулотларига буюртма бериш учун телеграмм ботларидан фаол
фойдаланилмоқдалар. Шунингдек, турли интернет дўконлар, электрон
тўлов тизимлари ҳам фаол ривожланиб бормоқда. Демак, фуқароларимиз
электрон битимларни амалга оширишга ишоняптилар. Фақат ҳозирги
THEORETICAL ASPECTS IN THE FORMATION OF
PEDAGOGICAL SCIENCES
International scientific-online conference
67
кунгача фойдаланувчилар катта харажатлар талаб килмайдиган кичик
битимларни амалга оширмоқдалар, ўртача харид хажмини оширишга эса
унчалик тайёр эмаслар.
Эндиги масала ўртача ва йирик иқтисодий битимлар ва молиявий
операцияларни рақамли технологиялар орқали амалга оширишни
ривожлантиришдан иборат.
Шунингдек, рақамли иқтисодиётнинг ўз валютаси (криптовалюта,
биткоин), пул сақлайдиган кармони (блокчейн) ҳисоблаш усуллари
(майнинг) каби терминаллари мавжуд. Улар хақида янада батафсил
маълумот олиш тавсия қилинади.
Рақамли иқтисодиётни ривожлантириш учун бир қатор давлат ва
жамоат ташкилотлари маъсул бўлиши мақсадга мувофиқ. Ўзбекистон
Республикаси Президенти ҳузуридаги Лойиха бошқаруви миллий
агентлиги рақамли иқтисодиётни жорий этиш ва ривожлантириш
соҳасида ваколатли орган ҳисобланади.
Бундан
ташқари
Иқтисодий
тараққиёт
ва
камбағалликни
қисқартириш, Молия, Ахборот технологиялари, Адлия вазирликлари ва
бошқа қатор давлат тузилмалари рақамли иқтисодиётни ривожлантириш
учун ўзига хос масъулият ва вазифаларга эга. Бу хақида Ўзбекистон
Республикаси Президенти Шавкат Мирмонович Мирзиёевнинг Олий
Мажлис Сенати ва қонунчилик Палатасига қилган мурожаатномасида
(24.01.2020 йил) ҳам алоҳида таъкидлаб ўтилди. Бундан ташқари, яқинда
2020 йил 05 октябр куни Ўзбекистон Республикаси Президентининг
“Рақамли Ўзбекистон-2030” стратегиясини тасдиқлаш ва уни самарали
амалга ошириш чора-тадбирлари тўғрисида ПФ-6079-сон Фармони
имзоланди.
Ҳулоса қилиб айтганда, мазкур Фармон ижросини таъминлаш орқали
келгусида
мамлакатимизда
“рақамли
иқтисодиёт”нинг
янада
ривожланишига шак-шубҳа йўқ.
Фойдаланилган адабийотлар рўйхати
1. О‘zbekistоn Respublikasi Prezidentining 2017-yil 7-fevraldagi farmоni PF-
4947 “О‘zbekistоn Respublikasini yanada rivоjlantirish strategiyasi tо‘g‘risida”.
htt’://turkistоn.uz (murоjaat sanasi: 12.03.2020
2.Digital Ecоnоmy / Оxfоrd: Оxfоrd University ‘ress, 2017 // Оxfоrd
Dictiоnary[Electrоnicresоurce].MоdeоfAccess:htt’s://en.оxfоrddictiоnaries.cоm
/defin itiоn/digital_ecоnоmy. – Date оf access: 15.10.2018.
THEORETICAL ASPECTS IN THE FORMATION OF
PEDAGOGICAL SCIENCES
International scientific-online conference
68
3.Gaybullayevna, R. S. ., & Musurmangulov. (2024). THE IMPORTANCE OF TIME
MANAGEMENT IN ENSURING EFFICIENCY IN CONSTRUCTION. JOURNAL OF
ECONOMY, TOURISM AND SERVICE, 3(1), 28–31.
4.Gaybullayevna, R. S. (2023). THE STATE OF THE DIGITAL ECONOMY TODAY:
PROBLEMS AND SOLUTIONS. JOURNAL OF ECONOMY, TOURISM AND SERVICE,
2(12), 38-42.
5.Sharifa, R., & Ilyos, T. (2023). PRINCIPLES OF SCIENTIFIC MANAGEMENT IN
MANAGEMENT. Новости образования: исследование в XXI веке, 2(16), 1097-
1100.
6.Sharifa, R., & Sayyora, M. (2023). HISTORY OF EMERGENCE OF MANAGEMENT
AND ITS PLACE TODAY. Новости образования: исследование в XXI веке,
2(16), 1093-1096.
7.Sharifa, R. (2023). DIRECTIONS FOR INCREASING INVESTMENT
ATTRACTIVENESS IN REGIONS. Новости образования: исследование в XXI
веке, 2(16), 1088-1092.
8.Sharifa, R., & Nozima, T. (2023). QUALITY MANAGEMENT IN COMPETITIVE
CONDITIONS IS THE MAIN FACTOR OF ENTERPRISE SUCCESS. SCIENTIFIC
APPROACH TO THE MODERN EDUCATION SYSTEM, 2(20), 200-203.
9.Sharifa, R., & Mahliyo, K. (2023). ORGANIZATIONAL STRUCTURE OF
ENTERPRISES AND THEIR APPEARANCES. JOURNAL OF ECONOMY, TOURISM
AND SERVICE, 2(5), 77-83.
10.Gaybullayevna, R. S. (2023). WOMEN'S ENTREPRENEURSHIP IS A FACTOR
OF INCREASE IN OUR COUNTRY'S ECONOMIC WELFARE AND SOCIAL
DEVELOPMENT. JOURNAL OF ECONOMY, TOURISM AND SERVICE, 2(5), 73-76.
11.Gaybullayevna, R. S. (2023). MODERN FUNDAMENTALS OF FINANCIAL
MANAGEMENT OF INVESTMENT ACTIVITY. JOURNAL OF ECONOMY, TOURISM
AND SERVICE, 2(5), 51-54.
12.Gaybullaevna, R. S. (2023). Methods for Assessing the Economic Efficiency of
Investments in Construction. European Journal of Higher Education and
Academic Advancement, 1(1), 95-98.1
